4 Amaliy mashg‘ulot yong‘inlarni oldini olish asoslari


Download 268.18 Kb.
Pdf ko'rish
Sana11.12.2020
Hajmi268.18 Kb.
#164957
Bog'liq
4- амалиёт ХФХ


  4 Amaliy mashg‘ulot  

 

YONG‘INLARNI OLDINI OLISH ASOSLARI 

 

Yong‘inlarni  oldini  olishning  umumiy  masalalari.  YOng‘inlarni  oldini  olish  yong‘inga 

qarshi  texnikaning  tarkibiy  qismi  hisoblanadi  va  yong‘in  va  portlashlardan  ogohlantirishda 

ishlatiladigan tashkiliy va texnik chora-tadbirlarning yagona kompleksi sifatida namoyon bo‘ladi. 

Bu tadbirlar kompleksi tarkibiga quyidagilar kiradi: texnologik jarayonni olib borish vaqtida 

ya’ni,  korxonani  ekspluatatsiya  qilish  vaqtida  amalga  oshiriladigan  yong‘in  xavfsizligi  choralari; 

korxonani loyihalashtirish va qurishda ko‘zda tutiladigan yong‘in xavfsizligi choralari. 

Yong‘in  va  portlashlarni  bartaraf  qilish  va  undan  ogohlantirishning  joriy  usullarini  ishlab 

chiqish  vaqtida  yonish  va  portlash  to‘g‘risidagi  umumiy  nazariy  yo‘riqnomalardan,  shuningdek, 

ishlab  chiqarishda  ro‘y  bergan  yong‘in  va  portlashlar  sabablari  natijalaridan  olingan 

ko‘rsatkichlardan  foydalaniladi. 

Tadqiqotlar  shuni  ko‘rsatadiki,  kimyo  sanoati  korxonalarida  ro‘y  beradigan  ko‘pgina 

yong‘inlar, portlashlar, o‘t olishlarning asosiy sabablari quyidagilardir: 

1)  yong‘in xavfsizligi elementar qoidalarining buzilishi

2)  texnologik jarayon rejimining buzilishi; 

3) elektr asboblarining, elektr simlarining nosozligi va elektrotexnik qoidalarning buzilishi

4)  o‘z-o‘zidan alangalanish, statik elektr toki, chaqmoq razradlari va boshqa sabablar. 

Yong‘in xavfsizligi bo‘yicha texnologik jarayonni olib borishning umumiy chora-tadbirlar: 

xavfli  texnologik  operatsiyalarni  xavfsizlari  bilan  almashtirish;  xavfli  texnologik  uskuna  va 

qurilmalarni izolyasiyalab joylashtirish; ishlab chiqarish xonalaridagi yonishga moyil va portlovchi 

moddalar  sonini  kamaytirish;  yonishga  moyil  aralashmalarni  flegmatizatsiyalashtirish,  ingibitorlar 

va  inert  qo‘shimchalarni  qo‘llash;  engil  yonuvchan  moddalarni  saqlash  va  ular  bilan  inert  gaz 

muhitlarda  ishlash;  ishlab  chiqarishni  mexanizatsiyalash,  avtomatlashtirish  va  muntazamlashtirish; 

uskunalarni,  kommunikatsiyalar va uskunalarning birikkan joylarini,  texnologik  uskunalarni  ortish 

va tushirib olish joylarini germetiklashtirish; vakuumni qo‘llash; standartlarga qat’iy rioya qilish va 

belgilangan  texnologik  rejimni  qat’iy  ushlash;    texnologik  uskuna  va  kommunikatsiyalarni 

ta’mirlashga to‘xtatishdan oldin va  ishga tushirishdan oldin suv bug‘i yoki inert gazlar bilan puflab 

tozalash; xavfli joylarda alanga chiqishi mumkin bo‘lgan manbalarni  yuzaga kelishini oldini olish 

va boshqalar. 



Ishlab  chiqarishda  yong‘in  xavfini  baholash.  Modda  va  materiallarning  yong‘inga 

xavfliligi  ularning  konsentratsiyaviy  va  temperaturaviy    alangalanish        chegaralari,  chaqnash  va 

o‘z-o‘zidan  alangalanish  temperaturasi  yonish  va  o‘z-o‘zidan  yonishga  moyilligiga  ko‘ra 

aniqlanadi.  Bu  ko‘rsatkichlarning  texnologik  jarayon  parametrlari  va  murojaat  etilayotgan 

moddalarning  miqdori  bilan  taqqoslash  ishlab  chiqarish  yong‘in  xavfliligi  bo‘yicha  qaysi 

kategoriyaga tegishli ekanligini aniqlashga imkon beradi. 

Yonuvchan  suyuqliklar  avariyali  to‘qilishi  yoki  uskunalardan  tashlanishi    ehtimoli  bilan 

bog‘liq  bo‘lgan  texnologik  operatsiyalarning  yong‘inga  xavfliligini  baholash  uchun  qanday 

yonuvchan  suyuqliklar,  qancha  miqdorda  va  qancha  vaqt  ichida  ularni  bug‘lanish  vaqtida  havo  

bilan ularning bug‘lari portlashga xavfli nisbatlarni yuzaga keltirishini aniqlash zarur. SHuningdek, 

hosil bo‘lgan bug‘larni xona (sex)ning butkul xajmi bo‘yicha tarqatish yoki zonali (joydagi) yong‘in 

xavfliligini baholash bilan chegaralanish kifoya ekanligini hal qilish zarur. 

 

Misol 

Temir betonli polda 1 atseton to‘kilgan; bu vaqtda diametri 1 m  yoki 0,72 m



g

 yuzaga ega 

bo‘lgan ko‘lmak hosil bo‘lgan. Xonadagi temperatura  +20° S; atmosfera bosimi 750 mm sim.ust. 

Atseton bug‘lanishi uchun talab etiladigan vaqtni quyidagi formuladan aniqlaymiz: 

 , g /sek 

bu yerda   50 sm;  



 



 M - 58,08; 



- diffuziyalanish koeffitsienti,  bunda  D



 = 0, 105    sm

2

 /sek,  D

t

 esa D

t  

- 0, 121 



sm

2

 /sek (t=20

o

C) ga teng 



R

nas. 

– 185 mm. sim. ust. (tablitsadan); 



V – atmosfera bosimi, mm.sim. ust. 

Bu qiymatlarni o‘rniga qo‘ysak: 

 

 = 0,0144 g /sek 



  

1  atsetonning bug‘lanish vaqti    

 = 15,4 s  (0,792-atseton zichligi) 

Porlashga  xavfli  bo‘lgan  konsentratsiya  qachon  va  qancha  xajmda  paydo  bo‘lishini 

aniqlaymiz.                                                                                   

Atseton  bug‘larining  portlovchanlik  quyi  chegarasi  2,6%,  bu  esa  +20°  S  da    navbatdagi 

og‘irlik konsentratsiyasiga mos keladi: 

 = 


 = 62,5 mg/l (g/m

3



1  l  bug‘langan  atseton  yoki      792  g  bug‘lar  quyidagi  xajmda  portlashga  xavfli 

konsentratsiyani hosil qilishi mumkin   

792:62,5 = 12,6 m

3

 havo 

50%-li chidamlilik zahirasi bo‘lgan vaqtda 20° S temperaturada 1 l  atseton to‘kilganda  25 



m

3 

xona yoki

 

bo‘linma uchun xavflidir deb qabul qilish mumkin. Bu konsentratsiyani hosil qilishga 



15  s.  vaqt  ketadi.  1  xajm.%  ga  yaqin  quyi  portlash  chegarasiga  ega  bo‘lgan  yonuvchi 

suyuqliklarning(benzin,  oltingugurt uglerodiva boshq.) ayniqsa,  zastoynыx joylarda, deyarli qisqa 

vaqt ichida hosil bo‘lishi mumkin. 

Xonada  temperatura  ko‘tarilgan  vaqtda  portlash  xavfliligi  tezroq  yuzaga  kelishi  mumkin. 

Masalan,  Naprimer,  40°  S  temperaturada  atsetonning  bug‘lanish  tezligi  0,0326  g/sek  ni  tashkil 

qiladi, ya’ni,  1 l  atseton 5,2 s da bug‘lanib ketadi.  

3  tablitsada  ba’zi  yonuvchan  suyuqliklarning  portlashga  xavfli  konsentratsiyalari  yuzaga 

kelishi sharoitida 1 l. i bug‘lanishi vaqti to‘g‘risida taxminiy ko‘rsatkichlar keltirilgan. 

 

 

 



 

4.1- masalaning variantlari 

№ 

Modda 


 

d, m  

t, 


o

S  


V, l 

V, 


mm.sim.ust. 

1. 


Atseton 

0,8 


20 

0,5 


750 

2. 


Benzol 

1,1 


20 

1,2 


760 

3. 


n - geksan 

0,6 


20 

0,75 


740 

4. 


Propilen oksidi 

1,2 


20 

1,35 


760 

5. 


Oltingugurt uglerodi 

0,44 


20 

0,5 


755 

6. 


Siklogeksan 

0,9 


20 

0,85 


750 

7. 


Dietil efiri  

0,6 


20 

0,6 


760 

8. 


Atseton 

1,2 


20 

1,3 


750 

9. 


Benzol 

0,56 


20 

0,45 


740 

10. 


n - geksan 

0,8 


20 

0,85 


750 

11. 


Propilen oksidi 

1,2 


20 

1,3 


750 

12. 


Oltingugurt uglerodi 

0,9 


20 

0,9 


760 

 

13. 



Siklogeksan 

1,1 


20 

1,1 


730 

14. 


Dietil efiri 

2,0 


20 

2,1 


720 

15. 


Atseton 

1,5 


20 

1,6 


760 

16. 


Benzol 

0,85 


20 

0,8 


750 

17. 


n - geksan 

0,7 


20 

0,7 


720 

18. 


Propilen oksidi 

0,95 


20 

0,9 


740 

19. 


Oltingugurt uglerodi 

1,2 


20 

1,1 


760 

20. 


Siklogeksan 

2,0 


20 

2,0 


720 

 



 



10 m 

3

 havo xajmida va 20

o

S da ba’zi yonuvchan suyuqliklar uchun portlashga xavfli bo‘lgan konsentratsiyalarning yuzaga kelishi shartlari 

 

Moddaning nomi  Molek



ulyar 

og‘ir-


ligi 

Zichligi 

, g/sm

3

 



To‘yingan 

bug‘ bosimi 

mm.sim.ust. 

Diffuziyalanish 

koeffitsienti, 

sm

2



/sek 

1l 


suyuq-

ikdagi 


massasi



1 m diametrdagi 

yuzadan 


bug‘lanish 

tezligi,  

g/sek 

1l 


uyuqlik-

nng 


bug‘la-ish 

vaqti 


davomiy-

igi,  


soat 

Havodagi 

bug‘larning 

quyi 


portlash 

chegarasi 

Portlash 

ga xavfli 

konsentr

atsiya 


hosil 

bo‘ladiga

n  xajm, 

m

2



 

Bug‘lanayotg

an 

suyuqlikning 



talab 

etilayotgan 

miqdori va  

10 m


3

 

xajmdagi  



port-lovchi 

konsentra-

siyani hosil 

qiluvchi vaqt 

D

0

 



D

1

 



xajm 


Mg/



soat 

Atseton 


Benzol 

n-Geksan 

Propilen oksidi 

Oltingugurt 

uglerodi 

 

Siklogeksan 



 

Dietil efiri 

58,08 

78,12 


86,18 

 

58,08 



 

76,14 


 

84,17 


 

74,12 


0,792 

0,879 


0,660 

 

0,83 



 

1,263 


 

0,779 


 

0,714 


185,0 

85 


126,6 

 

448,0 



 

308,0 


 

79,6 


 

442,0 


0,105 

0,091 


0,086 

 

0,105 



 

0,092 


 

0,087 


 

0,094 


0,121 

0,100 


0,099 

 

0,121 



 

0,105 


 

0,101 


 

0,108 


792 

879 


660 

 

830 



 

1263 


 

779 


 

714 


0,0144 

0,065 


0,0120 

 

0,0305 



 

0,0271 


 

0,0074 


 

0,0391 


15,4 

37,5 


15,2 

 

7,6 



 

13,0 


 

29,2 


 

5,0 


2,6 

1,1 


1,25 

 

2,0 



 

1,25 


 

1,33 


 

2,74 


62,5 

35,6 


44,8 

 

48,3 



 

39,4 


 

46,7 


 

84,0 


12,6 

24,7 


14,8 

 

17,2 



 

32,0 


 

16,8 


 

8,5 


0,79 

0,4 


0,67 

 

0,58 



 

0,31 


 

0,6 


 

0,19 


12,0 

15,0 


10,2 

 

4,4 



 

4,0 


 

17,4 


 

5,9 


 

 



Savollar: 



 

1.  Ishlab  chiqarish  korxonasida  yong‘in  xavfsizligi  profilaktikasini  olib  borish  nima  

uchun zarur? 

2.  Kimyo sanoati korxonalarida  aksariyat  g‘ollarda  yong‘in , portlash  sodir bo‘lishining 

sabablarini tushuntirib bering. 

3.  Yong‘in va portlashlardan ogohlantirish usullarini sanab bering. 



 

Download 268.18 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling