4-bo’lim chiziqli rezistiv zanjirlari
Download 94.37 Kb.
|
таржима
- Bu sahifa navigatsiya:
- 4.1. REZISTIV ELEKTR ZANJIRLARI QONUNLARI. 4.1.1. ELEMENTLARNI ULASH USULLARI
- Ketma-ket ulanish usulida
- Parallel ulash usulida
- 4.1.2. ZANJIR SXEMALARINING ASOSIY TUSHUNCHALARI. Tugun
- 4.1.3. KONTURDAGI KUCHLANISH
- 4.1.4. ZANJIRNING BIR QISMI UCHUN OM QONUNI
4-BO’LIM Chiziqli rezistiv zanjirlari Chiziqli rezistiv elektr va elektron zanjirlarga elektr tokining energiyasi boshqa turdagi energiya (issiqlik va mexanik) ga aylanatiruvchi zanjirlar kiradi. Bunday zanjirlar elektr va elektron qurilmalarda yuzaga keladigan eng oddiy jarayonlarni modellashtiradi. Tabiiylik va rezistivlik har qanday chiziqli zanjirlarning asosiy xususiyatlari hisoblanadi. Rezistiv zanjirlarining matematik modellari eng sodda bo'lgani uchun, bu xususiyatlarni nisbatan oddiy matematik qurilma yordamida aniqlash mumkin. Zanjirlarning eng muhim turlaridan biri zanjirlar, tok va kuchlanish o'zgarmasligidir. Bunday zanjirlar doimiy kuchlanish manbalarini, o'zgarmas tok manbalarini va qarshilik elementlarini o'z ichiga oladi. Ushbu zanjirlar umumiy turdagi murakkab zanjirlarning fizik modellari bo'lishi mumkin, bu esa tok va kuchlanish miqdori va elementlarining ko’rsatgichlari bo'yicha ba'zi taxminlar bilan bog'liq bo’ladi. 4.1. REZISTIV ELEKTR ZANJIRLARI QONUNLARI. 4.1.1. ELEMENTLARNI ULASH USULLARI Elektr va elektron zanjirlarda, shuningdek soddalashtirilgan bunday zanjirlarning modellarida o'tkazuvchanlik oqimi hosil qilish uchun elementlar bir-biriga o'zaro ulanadi. Bir nechta ulanish usullari mavjud, ulardan faqat uchtasi muhim ahamiyatga ega: ketma-ket, parallel va ko’prikchali (mostovoy). Ketma-ket ulanish usulida elementlar zanjirga ulanadi (birinchi elementning oxiri ikkinchining boshlanishi, ikkinchisining oxiri uchinchisining boshlanishi va hokazo) va barcha elementlarning bir xil tok bilan tavsiflanadi (4 1, a rasm.). 4.1-rasm. Elementlarni ulash usullari: a-ketma - ket; b-parallel; d- ko’prikchali (mostovoy). (uchburchak);,e - ko’prikchali (mostovoy). (yulduz); f va g - elementlarni ulashning turli xil usullaridan namunalar. Parallel ulash usulida barcha elementlerning boshlanishi va oxiri o’zaro bir-biri bilan ulangan bo’ladi (4.1, b rasm.). Barcha elementlar bir xil kuchlanishga ega. Barcha ulanishning toki alohida elementlarning toklarining algebraik yig'indisiga teng. Ko’prikchali(mostovoy). ulanish usuli uchburchak yoki yulduzcha ulangan elementlarning mavjudligi bilan ifodalanadi.4.1, d,e rasm. Ko'pincha ulanish usulini aniqlash oson emas.Misol uchun, 4.1, f rasmda R1 va R2 ketma-ket ulangan zanjir keltirilgan, R3, R4, R5 va R6-parallel ulangan chunki ular bir xil tok kuchiga ega, a-b barchasi bir-biriga ulanganligi sababli juft tugunlar hisoblanadi. a va a’ nuqtalari orasida hech qanday elementlar mavjud emas, faqat ideal o'tkazgich mavjud,shuning uchun a va a’ nuqtalari bir tugun hisoblanadi. Xuddi shunday, b va b’ nuqtalari ham bitta tugundir.4.1, g rasmda elementlarning ko’prikchali(mostovoy) usulda ulanish sxemasi keltirilgan. Bu yerda ketma-ket yoki parallel ravishda bog'langan bir juft element yo'q. Ammo R1, R3 va R6 yoki R2, R3 va R5, yoki R4, R5 va R6 elementlari yulduzcha ulangan va R3, R5 va R6 yoki R2, R4 va R5 elementlari uchburchak ulangan. 4.1.2. ZANJIR SXEMALARINING ASOSIY TUSHUNCHALARI. Tugun-uch yoki undan ortiq elementlarning bog'langan elektron nuqtasi. Misol sifatida, 3.15 rasmdagi zanjir sxemasiga qaraymiz va 4.2.rasmda ko’rsatilgan shaklga olib kelamiz. Bu yerda ikkita tugun bor - 3va 4. 1, 2 va 5 nuqtalari tugun emas, chunki ularning har biriga faqat ikkita element ulanadi. 3 va 6 nuqtalari bir xil tugun, chunki ular orasida elementlar yo'q. 4 va 7-nuqtalar ham xuddi shunday tugun. Bo’lak-ketma-ket bog'langan elementlardan tashkil topgan tugunlar orasidagi sxemaning bir qismi (bitta element bo'lishi mumkin). 4.2 rasmdagi sxemada 3 ta bo’lak:Rpr1 bitta elementdan tashkil topgan bo’lak, (E, r, Rprov1 va Rprov2) to’rtta elementdan tashkil topgan bo’lak va Rpr2 bitta elementdan tashkil topgan bo’lak. Kontur-zanjir sxemalari elementlaridan tashkil topgan har qanday yopiq yo'l. 4.2. rasm. Oddiy zanjir sxemasining namunasi. 4.2. rasmda uchta kontur:ikkita ichki1 – 3 – 4 – 2 – 5 – 1 va 3 – 6 – 7 – 4 – 3 va bitta tashqi 1 – 3 – 6 – 7 – 4 – 2 – 5 – 1 berilgan. 4.1.3. KONTURDAGI KUCHLANISH 1 – 3 – 4 – 2 – 5 – 1 konturida EYuK manbasi mavjud, shuning uchun bu kontur bo'ylab elektr maydon kuchlanishi vektorining chiziqli integrali nolga teng emas, ya'ni: (4.1) Shuning uchun, o’zgarmas tok elektr maydoni bor joylar, (5 – 1 qismi) boshqa tomon manbalari potentsial emas, ammo manbalardan tashqaridagi (1 – 3 – 4 – 2 – 5 qismida) potentsial elektr maydon hisoblanadi. Har qanday qismdagi potentsiallar farqi (2-5, 1-3, 3-4, 6-7 yoki 1-3-4-2 4.2-rasm), boshqa manbalar mavjud bo'lmagan joyda, shu qismdagi kuchlanishga teng.
Kuchlanish manbai bo'lgan hududda (4.2 rasm 2-5-1 yo'nalishda) Om qonuniga ko'ra, vektor nisbati amalga oshiriladi S ko'ndalang kesim yuzasiga ega bo'lgan uzun ingichka o'tkazgichda vektor nisbati vektorlarning kollinearligi tufayli skalyar bo'lib qoladi: Ushbu tenglamani dl bilan ko'paytirib, 2-5-1 (tokning yo'nalishi bo'yicha) o'tkazuvchi qismini integrallaymiz: Shu bilan birga, Statsionar oqimlarning elektr maydoni potentsial bo'lgani uchun, birinchi integral 2 va 1 nuqtalari o'rtasidagi potentsial farqiga teng, ikkinchi integral esa boshqa tomonning EYuK ga teng: Boshqa tomon manbalarini o'z ichiga olgan zanjirning bir qismi uchun Om qonunining "integral shaklda"gi ifodasi. Bunday holda, tok 2- nuqtadan 1- nuqtaga yo'naltiriladi. Download 94.37 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling