4-Mavzu – Avtomobil yo‘llarining rejadagi egrilari reja

---

4-Mavzu – Avtomobil yo‘llarining rejadagi egrilari 
REJA: 
1.Avtomobillarning egri uchastkalarda harakatlanishi va ularga tasir etuvchi kuchlar
2.Ko‘ndalang kuch koeffitsienti.
3.Virajlar.Rejadagi egrilarda ko‘rinishni ta’minlash 
Tayanch so’zlar:Egri chiziqlar,gorizontal chiziqlar,vertical chiziqlar,inersiya 
kuchi,jg’irlik kuchi.Avtomobillarning egri uchastkalarda harakatlanishi va ularga 
tasir etuvchi kuchlar Ko‘ndalang kuch koeffitsienti.
Yo`lning egri chiziqli qismida harakatlanayotgan avtomobilga egrilik radiusi 
R ga teng bo`lgan egri chiziqning nuqtasida markazdan qochma kuch ta’sir qiladi: 
R
m
C
/
2


, 
(4.1) 
bu erda m - avtomobilning massasi, kg; 

- uning tezligi, m/s. 
Harakat yo`nalishiga tik yo`nalgan markazdan qochma kuch avtomobilga, 
haydovchiga va yo`lovchiga ag`daruvchi va siljituvchi ta’sir ko`rsatadi. Bu kuch 
o`ng va chap g`ildiraklar orasida bosimni qayta taqsimlab va shinalarning yonaki 
sirpanish hodisasini yuzaga keltirib, u shuningdek, avtomobilni boshqarish 
sharoitini murakkablashtiradi. Kichik radiusli egri chiziqlarda yonilg`i sarfi va 
shinalarning eyilishi ortadi. Kechki paytlarda (tunda) yo`lning egri qismlaridan 
o‘tish shuning uchun ham murakablashadiki, bunda chiroqlarning yorug`i avtomobil 
oldidagi yo`lni to‘g‘ri uchastkalardagiga qaraganda kichik masofada yoritadi. 
Aytib o`tilgan omillarning hammasi egri chiziqlarning plandagi radiusi 
qanchalik kichik bo`lsa, shuncha kuchliroq namoyon bo`ladi. SHuning uchun 
avtomobillarning havfsiz, qulaylik va tejamkorlik bilan hisobiy tezlikda 
harakatlanishiga faqat egri chiziqlarning radiuslari etarlicha katta bo`lganidagina 
erishiladi. Plandagi doiraviy egri chiziqlarning radiusini aniqash ifodasi umumiy 
ko`rinishda quyidagi muloxazalardan kelib chiqib hosil qilinishi mumkin. 
Avtomobil egri chiziqli uchasthda harakatlanishida unga uning og`irlik 
markaziga quyilgan ikkita kuch ta’sir qiladi (4.1 rasm): dumaloqlanishning tashqi 
tomoniga qarab yo`nalgan markazdan qochma kuch S (4.1 - tenglamaga .); G - 
avtomobilning og`irligi. 
Har ikkala kuchni avtomobil yo`lining qatnov qismidagi ko`ndalang qiyalik 
yo`nalishiga proeksiyalab, quyidagini hosil qilamiz: 
mgi
R
m
Y




cos
2
, 
(4.2) 
bu erda Y - avtomobilni yo`ldan surib chiqarishga intiladigan natijalovchi kuch. Bu 
kuch ko`ndalang kuch deb ataladi. 

---

1 - rasm. Plandagi egri chiziq bo`yicha harakatlanganda avtomobilga ta’sir 
etuvchi kuchlar. 
Yo‘l ko`ndalang qiyaligining yo`nalishiga qarab avtomobil og`irligining mgi ga 
teng tashkil etuvchisi «+» yoki «-» ishorali bo`lishi mumkin. 

burchak kichik bo`lganligidan (cos


1), uning ta’sirini hisobga olmasa 
bo`ladi. Bu holda 
mgi
R
m
Y


2

(4.3.) 
Bu tenglamaning hamma hadlarini avtomobilning og`irligi G = mg ga bo`lib, 
quyidagini hosil qilamiz: 
i
gR
G
Y


2

(4.4) 

bilan belgilanadigan Y/G nisbat ko`ndalang kuch koeffitsienti deb 
yuritiladi. Ko`ndalang kuch koeffitsientiga joiz qiymatlarni berib, doiraviy egri 
chiziqlarning radiusni aniqlash mumkin: 
)
(
2
i
g
R




(4.5) 
Bu ifodadan amalda foydalanish uchun ko`ndalang kuch koeffitsientining joiz 
qiymatlarini me’yorlash kerak. 
Egri chiziqli traektoriya boyicha harakatlanuvchi avtomobillarning 
turg`unligini va boshqaruvchanligining batafsil tahlili «Avtomobillar nazariyasi» 
kursida berilad