4-mavzu. Matn turlari va tarkibi. Matn tahlili va tahriri


Download 12.37 Kb.
bet1/3
Sana02.12.2023
Hajmi12.37 Kb.
#1780538
  1   2   3
Bog'liq
4-mavzu. Matn turlari va tarkibi. Matn tahlili va tahriri-fayllar.org


4-mavzu. Matn turlari va tarkibi. Matn tahlili va tahriri


4-mavzu.Matn turlari va tarkibi.

Matn tahlili va tahriri
Ma’lumbirshaxstomonidanayrimvoqea-hodisa, narsa-buyumningizchiltasvirivatavsifiuchuntuzilgangaplarsirasimatndeyiladi.


Matntuzilishi 2 xilbo‘lib, ularmikromatnvamakromatndir.
Birnechagaplarningo‘zarogrammatikvamazmuniybog‘lanishidantashkiltopgan, mazmuniyyaxlitlikgaegabo‘lganqo‘shmagaplarganisbatanyirikroqyozmavaog‘zakinutqparchasimikromatndeyiladi.
Birumumiymavzuostidabirlashganbirnechamikromatnlardantashkiltopuvchiyaxlitasargamakromatndeyiladi.

Matnningturlariham 2 xil: ma’lumotnomamatnivaijodiy-tavsifiymatn.

Ma’lumotnomamatnidabo‘libo‘tganvoqea-hodisayokimavjudholathaqidaoddiyaxborotberiladi.

Ijodiy-tavsifiymatnso‘zlovchiyokiyozuvchitomonidanijodiyravishdabayonetilganvoqea-hodisa, narsayokishaxsningtasviriyokixabar, ma’lumotningijodiy-tavsifiybayonidir.Ilmiy, publitistikvabadiiyuslublar, shuningdek, insho ham ijodiy-tavsifiymatnningko‘rinishlaridir.
Matn ma’lum fikrlar yig‘indisi hisoblangan nutq, nashrdan chiqqan asardir. U o‘ziga xos asar hisoblanishi va mazmunga (ilmiy, rasmiy, badiiy va hokazo) yoki hujjat xarakteriga ega bo‘ladi.
Matn ikki xil ko‘rinishda bo‘ladi: dialogik va monologik. Dialogik matn ikki va undan ortiq suhbatdoshning turlicha mazmundagi fikr-axborot almashinuvidan iborat.
Ma’lum voqelik haqida tasavvur (ma’lumot) beradigan bir yoki bir necha sintaktik birliklardan tashkiltopgannutqiybutunlikmatnhisoblanadi.
Dialogikmatnningma’nomunosabatigako‘raturlari.
1) ikkiyokiundanortiqkishiningnutqiymuloqoti, suhbat;
2) adabiy – badiiymatnkomponenti, asardagipersonajlarningnutqiymuloqotiberilgano‘rinlar. Hozirgizamonprozasirivoya, tavsifvadialogdantarkibtopadi; zamonaviyepikasarlarda dialog salmog‘iningortishikuzatiladiki, bungaturlararosintezlashuv, badiiyadabiyotningboshqasan’atlarbilano‘zaroaloqasinatijasisifatidaqarashmumkin;
3) falsafiy – publisistikmazmunyo‘nalishidagijanr, undaqo‘yilgan masala birnechakishiningsuhbatishaklidamuhokamaetiladi. Dialog janrigaantikdavrningSuqrot, Aflotunsingarimutafakkirlariasossolganlar. Keyinchaliko‘rtaasrlar, Uyg‘onishdavrivaYevropama’rifatchilikadabiyotida ham dialog janrianchafaolbo‘lgan .O‘zbekadabiyotida dialog- ningildizlarimunozarajanrigaboribtaqaladi. XX asrboshlario‘zbekadabiyotida dialog janri, ungaxosunsurlardanma’rifatchilikg‘oyalariniommalashtirishdasamaralifoydalanildi. Jumladan, Fitratning “Munozara”, “Bedil” asarlarini dialog janrinamunasisanashmumkin.
Dialogik matn tarkibida so‘roq olmoshlari, muomala odobiga oid so‘z va iboralar, yuklamalar, undovlar, kirish so‘zlar keng qo‘llanadi.Ko‘p kishilik dialoglarda suhbat mavzusi savol-javobdan iborat bo‘lmay, o‘rtaga tashlangan savol, taklif, da’vat, biror xabar, dalillarbilan xulosalanadi. Bunday matndagi gaplar, asosan, sodda gaplardan tashkil topadi, sodda gaplarning bir tarkibli turlari, to‘liqsiz gaplar, so‘z-gaplar faol ishlatiladi.

Ikki kishi o‘rtasidagi dialog - nutq savol-javob, buyruq-javob, xabar-e’tiroz kabi mazmunlarda bo‘lib, fikr xususidagi tasdiq yoki inkorni, ziddiyat yoki munozarani ifodalaydi. Dialogik matn so‘zlashuv uslubi va badiiy uslubga xosdir.


Download 12.37 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling