5- amaliy mashg’ulot Yoqilg’ini yonish massasidan ishchi massasiga o’tkazaish

• 5- amaliy mashg’ulot Yoqilg’ini yonish massasidan ishchi massasiga o’tkazaish
• 1 kg qattiq, suyuq yoki 1 m3 quruq gazsimon yoqilg’i uchun havoning hajmini, yonish mahsulotlarining hajmi va massasini normal sharoitlarda aniqlanadi.
• Yoqilg’ini yoqish uchun zarur bo’lgan havoning hajmi. O’txonadagi havoning
• ortiqchalik koeffisiyenti yo = 1 bo’lgan hol uchun 1 kg qattiq yoki suyuq yoqilg’ining to’liq yonishiga zarur bo’lgan quruq havoning nazariy hajmi, m3/kg, quyidagi formuladan aniqlanadi:

• 27

• i

• u

• S  Oi .

• V 0  0,089C i  0,266H i  0,033

• 1 m3 quruq gazsimon yoqilg’ining to’liq yonishi uchun zarur bo’lgan havoning nazariy hajmi, 1 m3/m3, quyidagi formuladan aniqlanadi:

• 28

• 2 2 4

•  

•    

•  4 

•  m  n C H  O .
• 2 

• V 0  0,04780,5  CO  H  1,5  H S  2  CH

• m n

• (27) – formulada yoqilg’i tarkibidagi elementlar 1 kg og’irlik massasiga nisbatan foiz ulushlarida keltirilgan bo’lsa, (28) – formulada bu ko’rsatkichlar 1 m3 hajmga nisbatan keltirilgan.
• Ikkita qattiq, suyuq yoki gazsimon yoqilg’ilar aralashmasini yoqish uchun zarur bo’lgan quruq havoning nazariy hajmini aniqlash uchun quyidagi formuladan aniqlanadi:

• 0

• 0 0

• ar 1 1 1 2

• V  b V  1  b V 29

• bu yerda b1 – aralashmadagi birinchi tur yoqilg’ining massaviy ulushi.
• O’txonaqa kiritilayotgan havoning haqiqiy hajmi (m3/kg, m3/m3) quyidagicha aniqlanadi:
• Vh = yoVo, (30)
• Yoqilg’ining yonish mahsulotlarini hajmi va tarkibi. Yoqilg’i to’liq yonganda yonish
• mahsulotlari tarkibi CO2, SO2, N2, O2 gazlari va suv bug’lari H2O dan iborat bo’ladi, ya’ni:
• CO2  SO2  N2  O2  H2O  100 %.
• Yonish mahsulotlarining to’liq hajmi (m3/kg) quruq gazlar hajmi va suv bug’lari hajmi yig’indisidan tashkil topadi:

• 31

• 2

• g q.g H O

• V  V  V ,

• bunda: Vq.g

•  VRO  VN  VO
• 2 2 2

• 2

• 2 2

• SO

• , bo’lib, bu yerda VRO

•  VCO  V

• - uch

• atomli gazlar hajmi, m3/kg; VR
• 2

• ikki atomli gazlar hajmi, m3/kg.

•  VN  VO
• 2 2

• Slanes yoqilg’isidan tashqari barcha turdagi qattiq va suyuq yoqilg’ilarda yo = 1 bo’lgan hol uchun to’liq yonish mahsulotlarining nazariy hajmi, m3/kg, quyidagi formulalardan aniqlanadi:
• ikki atomli gazlar hajmi:

• N2

• V o

•  0,79 V o  0,8  Ni /100, (32)

• uch atomli gazlar hajmi:

• ; (33)

• u

• i i

• RO2

• V  0,0187  C  0,375  S 

• quruq gazlar hajmi:

• (34)

• u

• i i o i

• q.g RO2 N2

• V o

•  V V o  0,0187  C  0,375 S  0,79 V  0,8  N /100;

• suv bug’larining hajmi:

• (35)

• H2O

• V o

•  0,0124  9  Hi Wi  0,0161V o ;

• yonish mahsulotlarining to’liq hajmi:

V o  V o  V o  0,0187  C i  0,375  S  0,79 V 

• (36)
• 37

• i o

• u

• g

• q.g H 2O

•  0,8  N i /100  0,0124  9  H i  W i  0,0161V o ;
• Yonuvchi slaneslar uchun uch atomli gazlarning hajmi quyidagicha aniqlanadi:

• 100

• 100

• u

• i i

• 2 k

• RO2 k RO2

• 

• K  0,0187  C  0,375  S  0,509  2 k   K ,

• 
•   

• CO i  CO i 

• 

• V  V  0,509 
• 

• bu yerda K – karbonatlarni parchalanish koeffisiyenti: qatlamli yoqishda K=0,7, kamerali yoqishda esa – K=1,0.
• Gazsimon yoqilg’ilar uchun yo = 1 bo’lganda yonish mahsulotlarining nazariy hajmi, m3/ m3, quyidagi formulalardan aniqlanadi:
• ikki atomli gazlar hajmi:

• V o

• N2

•  0,79 V o  N /100, (38)
• 2

• uch atomli gazlar hajmi:

• VRO  0,01 CO2  CO  H 2 S  m  C H ;
• 2  m n

• (39)

• (40)

• q.g RO2 N2

• quruq gazlar hajmi:
• V o

•  V V o ;

• suv bug’larining hajmi:

• (41)

• 2

• 2 2

• m n

• H 2O

• V o

• g 

• 

•  0,01 H S  H   n  C H 0,124  d   0,0161V o ;

• bu yerda dg – 1 m3 quruq gazga nisbatan gazsimon yoqilg’ining namlik sig’imi, g/ m3; yonish mahsulotlarining to’liq hajmi:

• (42)

• g

• q.g H2O

• V o  V o  V o ;

• Slanes yoqilg’isidan tashqari barcha turdagi qattiq va suyuq yoqilg’ilarda yo > 1 bo’lgan hol uchun to’liq yonish mahsulotlarining hajmi, m3/kg, quyidagi formulalardan aniqlanadi:

• quruq gazlar hajmi:

• (43)

• RO2 N2 yo

• o

• q.g q.g yo

• 1V  V

• V  V o    V o   1V o ;

• suv bug’larining hajmi:

• V o ; (44)

• V  V o  0,0161
• H2O H2O yo

• yonish mahsulotlarining to’liq hajmi (1.31) – formuladan aniqlanadi.
• yo > 1 bo’lgan hol uchun yonuvchi slaneslarning to’liq yonish mahsulotlarining hajmi,

• m3/kg, quyidagi formulalardan aniqlanadi:

• k.g RO2 k N2 H2O RO2 k N2 yo

• V o ; (45)

• V  V V o V  V V o  0,01249  Hi W i  0.0161

• Yoqilg’i to’liq yoqilganda quruq gazlar tarkibidagi CO2, SO2 va RO2 gazlarining foizda hisoblanadigan ulushlari quyidagi formulalardan aniqlanadi:

• 46

• 47

• 48

• 100;

• 2

• Vq.g

• 2

• 2

• q.g

• 2

• 100;

• 2

•  VRO

•  VSO

• RO

• Vq.g
• Yoqilg’i to’liq yonganda quruq gazlar tarkibidagi uch atomli gazlarning maksimal miqdori

• SO

• V

• CO  VCO2 100;

• 2

• RO max (%) quyidagi formuladan aniqlanadi:

• 49

• ;

• 21

• 1   

• max

• 2

• RO 

• bu yerda:  - yoqilg’i хarakteristikasi bo’lib, uning qiymati qattiq va suyuq yoqilg’ilar uchun (1.50), gazsimon yoqilg’ilar uchun esa, (51) – formulalardan aniqlanadi:

• 50

• 51

• 2

• o

• u

• i i

• VRO

• 0,01N 2  0,79 V  

• C  0,375  S 

• H i  0,126  Oi  0,04  N i 

•   0,21 0,79

•   2,35

• Aynan shu jarayon uchun quruq gaz tarkibidagi azot N2 va kislorodning O2 miqdori esa
• (%):

• N2 = 100 – RO2 – O2; O2 = 21 – RO2 – RO2;

• (52)
• (53)

• Yonish mahsulotlarining massasi qattiq (slanesdan tashqari) va suyuq yoqilg’ilar uchun, kg/kg, (54), gazsimon yoqilg’ilar uchun esa, kg/m3, (55) – formulalardan aniqlanadi:

• (54)
• (55)

• M g  1  0,01 A  1,306  V ;
• i o
• yo

• q

• g yo.g

•  0,001 d  1,306  V o ;
• yo.g yo

• M  

• yo.g

• bu yerda  q

• – quruq gazlar zichligi, kg/m3; dyo.g – yoqilg’i tarkibidagi namlik miqdori, kg/m3;

• slaneslar uchun (kg/kg):

• (56)

• i

• 2 k

• yo

• i o

• g.k k

• CO   K;

• M  1  0,01 A 1,306  V  0,01

• bu yerda Ai – yoqilg’i tarkibidagi parchalanmaydigan karbonatlarni hisobga oluvchi hisobiy kul

• k
• miqdori, %; K – karbonatlarni parchalanish koeffisiyenti: qatlamli yoqishda K=0,7, kamerali yoqishda esa – K=1,0.
• Yoqilg’i tarkibidagi parchalanmaydigan karbonatlarni hisobga oluvchi hisobiy kul miqdori
• (%):

• i

• i i

• k 2 k

• CO  .

• A  A  1 K  

• (57)
• tarkibidagi kul konsentrasiyasi

• Qattiq turdagi yoqilg’ilarni yonish mahsulotlarining quyidagicha aniqlanadi:

• , (58)

• g

• kul

• 100  M

• ush

•   Ai 

• bu yerda ush – yonish mahsulotlari tarkibidagi yoqilg’i kuli ulushi.
• O’txonadagi havoning ortiqchalik koeffisiyenti. Yoqilg’i to’liq yonganda o’txonadagi havoning ortiqchalik koeffisiyenti quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

• (59)

• .

• 21

• O

• yo

• 21  79  2
• N2

•  

• bu yerda O2, N2 – yonish mahsulotlari tarkibidagi kislorod va azot ulushi, %.
• 1 – masala. Qozon o’chog’ida 1 m3 tabiiy gaz yoqilg’isi yoqilishi uchun zarur bo’lgan nazariy va haqiqiy havo hajmlarini, hamda o’txonadan chiqayotgan yonish mahsulotlarining to’liq hajmi aniqlansin. Bunda tabiiy gaz tarkibi: CO2 = 0,2 %; CH4 = 98,2 %; C2H6 = 0,4 %; C3H8 = 0,1
• %; C4H10 = 0,1 %; N2 = 1,0 % va o’txonadagi havoning ortiqchalik koeffisiyenti yo = 1,2 bo’lsin.
• Yechilishi: 1 m3 yoqilg’i yoqilishi uchun zarur bo’lgan nazariy va haqiqiy havo hajmlarini
• (28) va (30) – formulalar yordamida aniqlaymiz:

•   9,51

•  6,5 0,1 .

•  5 0,1

• 2 98,2  3,5  0,4

•  0,0478   

• 0

• m3

• Vh   yo V  1,2  9,51  11,41 m3 .

• 2 2 4

• m n

• 2 

• 

• 

• 

• 

•  4 

• 
• m3
• m3

• V 0  0,04780,5  CO  H 1,5  H S  2  CH   m  n C H  O  

• yo = 1,2 bo’lgan holat uchun quruq gazlarning hajmini (43) formuladan aniqlaymiz:

• 100

• 0,01 (0,2  98,2  2  0,4  3 0,1 4  0,1)  0,79  9,51 1,0  1,2 1 9,51 

• 100

• m3

• 2 4 2 6 3 8 4 10

• q.g q.g yo RO2 N2 yo 2

• V  V o   1V o  V  V o   1V o  0,01 (CO  CO 

• yo

•  H S  CH  2  C H  3 C H  4  C H )  0,79 V o  N2   1V o 

• o

•  10,42 ;
• m3
• yo=1,2 bo’lgan holat uchun suv bug’larining hajmini (44) formuladan aniqlaymiz:
• VH O  0,01 (H 2 S  H 2  2  CH4  3 C2 H 6  4  C3 H8  5  C4 H10  0,124  dg ) 
• 2
•  0,0161 yo V  0,01 (2  98,2  3 0,4  4  0,1 5  0,1)  0,01611,2  9,51 

• 2

• m

•  m3
• 2,17 ;
• m3
• To’liq yonish mahsulotlarining hajmiy ko’rsatkichi (31) formuladan topiladi:
• m3

• g q.g H O

• V  V  V  10,42  2,17  12,59 .
• 3

• 2 – masala. Tarkibi CO2 = 0,5 %; CH4 = 92,8 %; C2H6 = 2,8 %; C3H8=0,9%; C4H10 = 0,4
• %; C5H12 = 0,1 %; N2 = 2,5 % bo’lgan Buxoro koni tabiiy gazini 2000 m3/soat va tarkibi CO2 = 0,1 %; CH4 = 89,7 %; C2H6 = 5,2 %; C3H8=1,7 %; C4H10 = 0,5 %; C5H12 = 0,1 %; N2 = 2,7 %
• bo’lgan Gazli koni tabiiy gazini 1000 m3/soat sarf bilan yoqish uchun zarur bo’lgan havoning
• nazariy va haqiqiy hajmlari aniqlansin. Bunda o’txonadagi havoning ortiqchalik koeffisiyentlari,
• mos ravishda yo = 1,15 va 1,1 bo’lsin.
• Javob: Vo = 29360 m3/soat; Vh = 33264 m3/soat.

• 3 – masala. 2000 kg D markali ko’mirni qatlamli yoqish uchun zarur bo’lgan havoning nazariy va haqiqiy hajmlari aniqlansin. Bunda yonuvchi massasiga ko’ra ko’mirning tarkibi: Cyo=

• 78,5 %; Hyo = 5,6 %; S yo = 0,4 %; Nyo = 2,5 %; Oyo = 13,0 %; quruq massaga ko’ra kul miqdori

• u
• Aq = 15,0 %; ishchi namlik Wi= 12,0 % va o’txonadagi havoning ortiqchalik koeffisiyenti yo = 1,3 bo’lsin.
• Javob: Vo = 12040 m3; Vh = 15652 m3.
• 4 – masala. 1500 kg nam slanesni qatlamli yoqish uchun zarur bo’lgan havoning nazariy
• hajmi aniqlansin. Bunda yonuvchi massasiga ko’ra slanesning tarkibi: Cyo = 74,0 %; Hyo= 9,5 %;

• u

• S yo = 6,1 %; Nyo = 0,4 %; Oyo=10,0 %; ishchi massaga ko’ra kul miqdori Ai = 46,0 %; namligi

• i

• i

• 2 k

• W = 11,5 % va CO   16,4 % bo’lsin.

• Javob: Vo = 3765 m3.
• 5 – masala. Qozon o’chog’ida 2000 kg D markali (1) va 3000 kg G markali (2) ko’mirlar aralashmasi yoqilmoqda. Ularning ishchi massasiga ko’ra tarkibi quyidagicha:

• 2

• 1 1 1 1

• 1

• 1

• i i

• i

• i

• i

• 2 u 2 2 2 2 2

• i

• i

• u 1

• i i i i i i i

• S   0,5 %; N  1,8 %; O  7,5 %; A  11,0 %; W  8,5 %.

• C  66,0 %; H  4,7 %; 

• C  58,7 %; H  4,2 %; S   0,3 %; N  1,9 %; O  9,7 %; A  13,2 %; W  12,0 %;

• Aralashma yonishi uchun zarur bo’lgan quruq havoning nazariy hajmi aniqlansin.

• Javob: V o  32700 m3 .

• ar
• 6 – masala. Qozon o’chog’ida J markali ko’mir yoqilmoqda. Uning ishchi massasiga ko’ra

• tarkibi quyidagicha: Ci = 59,6 %; Hi = 3,8 %; S i = 0,8 %; Ni = 1,3 %; Oi = 5,4 %; Ai=23,6%; Wi=

• u
• 5,5 % va o’txonadagi havoning ortiqchalik koeffisiyenti yo = 1,3 bo’lsa yoqilg’i to’liq yonishida hosil bo’lgan quruq gazlar hajmi aniqlansin.
• Javob: Vq.g =7,84 m3/kg.

• 7 – masala. Ishchi massasiga ko’ra tarkibi: Ci = 24,7 %; Hi = 2,6 %;

• u

• S i

• = 0,1 %; Ni =

• 1,1 %; Oi = 15,2 %; Ai = 6,3 %; Wi= 50,0 % va o’txonadagi havoning ortiqchalik koeffisiyentlari
• yo = 1,35 va 1,4 bo’lgan frezerlangan torf qatlamda 103 kg/soat sarf bilan to’liq yonishida hosil bo’lgan suv bug’larining hajmi aniqlansin.

• Javob:

• m3 m3

• VH O  963 soat ; VH O  965 soat .
• 2 2

• 8 – masala. Qozon o’chog’ida 600 m3 tabiiy gaz yoqilg’isi yoqilishidan hosil bo’ladigan yonish mahsulotlarining hajmi aniqlansin. Bunda tabiiy gaz tarkibi: CO2 = 0,2 %; CH4 = 98,5 %; C2H6 = 0,2 %; C3H8 = 0,1 %; N2 = 1,0% va o’txonadagi havoning ortiqchalik koeffisiyenti yo = 1,15 bo’lsin.
• Javob: Vg  7210 m .
• 3