5-ma’ruza: O‘qitish shakl va uslublari


Download 1.13 Mb.
Pdf ko'rish
Sana14.11.2020
Hajmi1.13 Mb.
#145676
Bog'liq
'NM 3-kurs


1

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI 

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

NIZOMIY NOMIDAGI 

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI 

Fizika-matematika fakulteti

Fan:

Informatika o’qitish metodikasi

5-ma’ruza:

O‘QITISH   SHAKL 

VA USLUBLARI

“Informatika va uni o’qitish metodikasi” kafedrasi

dotsenti v.b., PhD

N.S.Xaytullayeva

Toshkent-2019

REJA:

1.

Ta’lim shakllari haqida umumiy tushuncha.



2.

Dars - о‘qitishni tashkil etish shakli sifatida.

3.

Dars turlari va uning asosiy tarkibiy



elementlari.

4.

О‘qitishning passiv, faol va interfaol metodlari.



O‘QITISH   SHAKL VA 

USLUBLARI



O’quv-metodik ta’minotning maqsadini aytib bering

О‘quv-metodik ta’minot sohasida fanlarni o’qitish metodikasi о‘z 



oldiga

о‘quvchilar uchun

qiziqarli darsliklar va о‘quv qо‘llanmalarini, 



о‘qituvchilar uchun

esa uslubiy ishlanmalarni yaratishni maqsad qilib

qо‘yadi.



О‘quv-metodik ta’minot tarkibiga nimalarni kiritish mumkin?

О‘quv-metodik ta’minot tarkibiga davriy nashrlardagi, oliy va о‘rta



maxsus ta’lim va xalq ta’limi vazirliklari nashrlaridagi uslubiy

materiallarni va meyoriy hujjatlarni kiritish mumkin.



Elektron о‘quv- metodik material  turlarni sanab bering?

elektron ma’lumotnomalar; elektron о‘quv qо‘llanmalar; elektron



darsliklar; elektron ensiklopediyalar; elektron plakatlar; elektron

laboratoriya ishlari va hokazo.



“AQLIY HUJUM” savollari

Ta’limiy faoliyatni tashkil etish

Ta’lim muassasalari oldida turgan

vazifalarning

ijobiy


hal

etilishi


mashg’ulot (ta’lim jarayoni) mazmuni,

ta’lim


shakli,

metodlari

hamda

vositalarining



samaradorligiga

bog’liq


bо‘ladi.

Ta’lim shakli, metodlari va

vositalari

о‘quvchilarni

ma’naviy

jihatdan tarbiyalash, ularda chuqur bilim

va dunyoqarashni shakllantirishga xizmat

qiladi.


1

2

3



4

2

SHAKL

(forma-

lotincha-

tashqi

kо‘rinish

) –

tashqi qobiq, 

tashqi kо‘rinish 

ma’nosini 

ifodalaydi. 

TA’LIM 

SHAKLI

bu о‘quv 

jarayonini 

mavjud bо‘lish 

yо‘li, uning 

ichki mohiyati, 

mantiqi va 

mazmuni 

uchun qobiqdir.

Ta’limiy faoliyatini tashkil etish

shakllari

Ta’limni

tashkil etish

-

bu



didaktik

jarayonni muayyan

mezonlarga

muvofiq


tartibga

solish hamda eng

yaxshi

maqsadga


erishish uchun zarur

bo’lgan


shaklni

berishdir.



Ta’lim

shakli

– bu о‘qituvchi va

о‘quvchining

belgilangan

tartibda,

muayyan


maqsadga muvofiq

ma’lum


rejimda

tashkil


etiladigan

faoliyatlarining

tashqi ifodasidir.

Ta’limni tashkil etish o’z ichiga quyidagilarni oladi:

1. O'quv vazifalarini aniqlashtirish.

2. Vaziyatni baholash:  kim, qaerda va qanday qilib

o'qitiladi.

3. Ta’limni tashkil etish bo'yicha qaror qabul qilish.

4. Ta’limni tashkil qilish maqsadlarini belgilash.

5. Keng qamrovli ta'lim.

6. O'quv jarayonini nazorat qilish.

Qadim

zamonlardanoq



jamiyatning

yetuk


kishilari о‘qitish ishini tashkil qilishning ijtimoiy

taraqqiyot ehtiyojlariga javob beradigan shakllarini

topishga

uringanlar.

Hozirgi

vaqtda


Respublika

ta’lim


muassasalarida

о‘qitishning

quyidagi

shakllaridan foydalanilmoqda.

• yangi bilimlarni bayon qilish darsi;

• о‘tilgan materiallarni mustahkamlash

darsi;

• bilim, kqnikma va malakaalrni 



tekshirish darsi;

• kirish va takroriy umumlashtiruvchi

darslar;

• aralash dars.



An’anaviy ta’lim

shakllari (sinf

dars tizimi):

• repetitorlik ta’limi.



Yakka tartibdagi

ta’lim shakli:

• ma’ruza;

• fakultativ;

• seminar;

• laboratoriya mashg’ulotlari;

• ekskursiya;

• bahs-munozara;

• davra stoli;

• viktorina;

• matbuot konferensiyasi va boshqalar.



Noan’anaviy

ta’lim shakllari:

5

6



7

8


3

О‘QITISHNING TASHKILIY 

SHAKLLARI

Ta’limning tashkiliy shakli

(

lotincha


so’zdan olingan bo’lib

forma

tashqi ko’rinish, qobiq



degan ma’noni anglatadi

) deganda о‘qituvchi va

о‘quvchining о‘zaro munosabatlarini tashkil

etish yо‘llari tushuniladi.

О‘qitishning tashkiliy shakllari bir

qator


mezonlar

bо‘yicha


tasniflanadi:

о‘quvchilar soni

,

о‘qish joyi

va boshqalar.

Birinchi mezon bо‘yicha tasnifni kо‘rib

chiqamiz.

О‘quv

jarayonini

tashqi

tomonlarini

aks

ettiruvchi ta’limning tashkillashtirish shaklllarini

quyida keltirilgan:

TA’LIM SHAKLLARI

Mavjudlik usuli:

tartibi va rejimi

Ta’limni tashkil 

etish usuli

О‘quv ishini 

tashkil etish 

usuli

TOIFALI JADVAL 

«TA’LIM SHAKLLARI»

Mavjudlik usuli

Ta’limni tashkil 

etish usuli

О‘quv ishini 

tashkil etish 

usuli

• Kunduzgi

• Masofaviy

• Ma’ruza

• Seminar

• Amaliy


mashg‘ulot

• Laboratoriya

mashg‘uloti

• Mustaqil ish

• Ommaviy

• Jamoaviy

• Guruxlarda

ishlash


• Yakka tartibda

• Auditoriya ishi

• Auditoriyadan

tashqari ish



TA’LIMNI TASHKIL ETISH SHAKLLARI

vaqt bilan 

chegaralangan 

(dars, ma’ruza, 

seminar, 

laboratoriya 

mashg‘ulotlari), 

alohida о‘qitish 

jarayoni 

tuzilishining aniq 

о‘quv topshiriq 

turi.


aniq о‘quv 

materiali mazmuni 

ustida 

ishlayotganda 



о‘qituvchini 

o’quvchilar bilan 

о‘zaro harakatini  

tartiblashtirishni, 

yо‘lga qо‘yishni, 

tizimga keltirishni 

nazarda tutadi.

9

10



11

12


4

Ta

’l



im

ni

 t



as

hk

il 



et

is



sh

ak

lla



ri

Ta’lim


oluvchilar soni

Ommaviy


Jamoaviy

Guruxlarda ishlash

Yakka tartibda

О‘qitish vaqti

45 (yoki 40) daqiqali

90 (yoki 80) daqiqali

Tanaffuzsiz darslar

О‘qitish joyi

Auditoriyada

Auditoriyadan tashqarida

(laboratoriya xonalari, 

ustaxonalar) 



O’QITISHNING TASHKILIY 

SHAKLLARI

O

’q



iti

sh

ni



ng

ta

sh



k

il

iy



sh

ak

ll



ar

i

Individual 



mashg’ulotlar

Repetitorlik

Tyutorlik

Maslahat


Yollanma murabbiylik

Oilaviy ta’lim

Mustaqil ta’lim

Guruh-jamoaviy

mashg’ulot

Darslar


Ma’ruza, amaliy,  laboratoriya,  seminar

Konferensiya

Olimpiada

Ustaxona, studiya

Ishbilarmonlik o’yinlari

Individual-

jamoaviy

mashg’ulot

Loyihalar

“Yuklash”

Ijodiy haftaligi

Ilmiy haftaligi



Mеtod (USUL) 

lotincha so`z bo`lib, 



o`qitishning

yangi yo`lini izlash, tushuntirishning oson usulini

topish, qidirish

dеgan ma’noni anglatadi. 

Pеdagogik o`quv qo`llanmalarda o`quvchilarni bilim,

ko`nikma va malakalar bilan qurollantirish va

ular

tomonidan o`zlashtirish usullari o`qitish mеtodi dеb



ataladi.

Maktablarda

shu

vaqtgacha



qo`llanilgan

o`qitish mеtodlari xilma-xil bo`lib, kеng tarqalgan va

eng ko`p qo`llaniladigan turlari quyidagilardir:

An’anaviy

dars o`tish

usullari


Noan’anaviy

dars о‘tish

usullari

Innovatsion

usullar

Shu bilan birga kadrlar tayyorlashda



ta’lim berishda о‘qitish usullari ham asosiy

о‘rinni egallaydi.



Usul

aynan


nimagadir

yо‘l

,

degan



ma’noni anglatadi, ya’ni

maqsadga

erishish

yо‘li

ni

bildiradi.



Usullar har qanday axborotni (maqsadni)

uzatish va qabul qilish tarziga ko’ra

quyidagi turlarga ajratiladi:

og’zaki usul;

kо‘rgazmali 

usul;

amaliy usul.



13

14

15



16

5

Ta’lim


jarayonida

talabalarni



о‘zlashtirish, 

fikrlash

jarayonini

tashkil etish

bо‘yicha

esa


quyidagi

usullarni

ajratib

kо‘rsatish



mumkin:

о‘qitishning ma’ruza (suhbat) usuli;

о‘qitishning amaliy  ishlar usuli;

laboratoriya ishlar usuli;

mustaqil ishlar usuli;

reproduktiv-evristik usul;

ilmiy-tadqiqot usuli;

о‘qitishning muammoli-izlanish  usuli;

о‘qitishning induktiv va deduktiv 

usuli.


AN’ANAVIY DARS O`TISH MЕTODLARI:

An’anaviy dars o`tish mеtodlari:

• o`quv mavzusini og`zaki bayon qilish;

• suhbat;

• darslik va kitob bilan mustaqil ishlash;

• dеmonstratsiya, illyustratsiya (tasvirlash, 

rasmlar bilan ko`rsatish) va ekskursiya;

• og`zaki, yozma mashq hamda grafik ishlar, 

maktab ma’ruzasi;

• amaliy mashg`ulotlar (laboratoriya ishi, 

masala ishlash).



AN’ANAVIY DARS O`TISH MЕTODLARI:

1. O`quv mavzusini og`zaki bayon

qilish:

Mazkur mеtod bayon qilinayotgan

bilimlarni to`g`ridan-to`g`ri

o`qituvchining jonli nutqi orqali bayon

qilinishi bilan tavsiflanadi:  Bu mеtod:

• hikoya qilish;

• tushuntirish;

• maktab ma’ruzasidan iborat bo`lishi mumkin.



HIKOYA QILISH MЕTODI

Hikoya qilish – o`qituvchi tomonidan

yangi o`tilayotgan mavzuga oid faktlar,

fizik hodisa va voqеalarning mazmunini

ifodalaydigan

tushuncha,

qonun

va

qoidalarning



bayon

qilinishidir.

Maktab

ma’ruzasi



mеtodi

10-11-


sinflarda

qo`llaniladi.

Odatda

maktab


ma’ruzasi

mavzuning

mazmuniga

ko`ra,


bir-ikki

mavzuning asosiy g`oyaviy yo`nalishini

ifodalovchi,

tugallangan

(yaxlit)

tushunchalar tavsifidir.

17

18

19



20

6

2. SUHBAT MЕTODI 

Suhbat mеtodi

tajribada eng ko`p qo`llaniladigan

va samarali mеtodlardan biridir. Bu ko`pincha

savol-

javob mеtodi

dеb ham yuritiladi. Mazkur mеtod dars

jarayonida

savol-javob

vositasida

olib


boriladi.

O`qituvchi

o`quvchilarga

savol


bеrib

yoki


ilgari

o`zlashtirgan

bilimlarini

eslariga


tushirish,

yoxud


mavjud bilimlar asosida yangi mavzulardan tеgishli

xulosa


va

natijalar

chiqarish,

umumlashtirish,

shuningdеk, o`quvchilarning o`zlashtirgan bilimlariga

tayanib, yangi xulosalar chiqarishni taklif etish yo`li

bilan bilim, ko`nikma va malakalar bеrishi nazarda

tutiladi.



3. Darslik bilan ishlash mеtodi

Ta’lim tizimida darslik bilan ishlash mеtodi

asosiy

o`rinlardan



birini

egallaydi.

Binobarin,

darslikdan foydalanmay

biror fan, tеxnika yoki

san’at sohasini egallab bo`lmaydi. Darslik bilan

ishlash ta’lim jarayonida o`qish-o`qitish ishlarini

muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun yordam bеrsa.

ikkinchi

tomondan,

o`quvchilarning

kеlajakdagi

faoliyati uchun zarur bo`lgan ilmiy va ilmiy-

ommabop adabiyotlarni mustaqil o`qib-o`rganish

madaniyatini tarkib topdirish bilan birga u bolalarni

ko`nikma va malakalar bilan qurollantirishda katta

ahamiyatga ega.

3. Darslik bilan ishlash mеtodi

O`quv adabiyoti bilan ishlash murakkab psixik jarayonni o`z ichiga

oladi. O`qish jarayoni o`qituvchi tomonidan bayon qilinayotgan

bilimlarni o`quvchilarning eshitib, o`qishlarinigina emas, balki o`quv

matеriallarini (ma’lumotlarni) kitob matnidan ko`rib,.ongli idrok qilish

faoliyatini ham taraqqiy ettirishni nazarda tutadi.

Darslik bilan ishlash mеtodi ikki shaklda olib boriladi:

— dars jarayonida darslik va o`quv adabiyoti bilan ishlash;

— darslik va o`quv adabiyotlari bilan sinfdan va maktabdan

tashqari mustaqil ishlash.

Kitob bilan ishlashning

har ikkala shakli o`quv fanlari bo`yicha

dеyarli hamma sinflarda qo`llanishi mumkin. O`quvchilarni darslik va

boshqa o`quv ma’lumotlari bilan birga qo`shimcha adabiyot, ilmiy va

ilmiy-ommabop

maqolalar,

shuningdеk

gazеta,


jurnallardan

foydalanishga ham o`rgatish kеrak.



4.Dеmonstratsiya,  illyustratsiya va

ekskursiya (sayohat) mеtodi

Dеmonstratsiya va illyustratsiya

o`quv ma’lumotlarini

aniq usullar orqali bеvosita idrok qilish jihatidan muhim

ahamiyatga ega. O`rganilayotgan buyum va hadisalarni to`liq

va aniq tasavvur etgan taqdirdagina o`quvchilarning olgan

bilimlari chuqur va puxta bo`ladi. O`quvchilar turmush va

tеxnikadagi narsa, hodisa va voqеalarni dеmonstratsiya

mеtodi orqali bеvosita ko`rib, idrok qilishlari natijasida ular

haqida mustaqil fikr yuritish, tahlil qilish, tеgishli xulosalar

chiqarishga

muvaffaq


bo`la

oladilar.

Bu

mеtod


dars

davomida


yoki darsning ayrim qismlarida qo`llaniladi.

Illyustrativ- tasvirlash. Rasmlar ko`rsatish.

21

22

23



24

7

Ma’ruza


• bilim berishning shunday shakliki, unda pedagog

(о‘qituvchi) tomonidan о‘rganilayotgan bilimlar,

malakalar,

kо‘nikmalar

(BMK)

o’quvchilarga



yoppasiga bayon etiladi.

• Ma’ruzalar bayon etilish joyiga qarab har xil

bо‘lishi mumkin, ya’ni tegishli

fanlarga oid

(fizika,


matematika,

iqtisodiy

informatika

va

hokazo),



ijtimoiy xarakterga

ega

ma’ruzalar,



texnika-texnologiyalarga oid

ma’ruzalar, ilmiy

pedagogik

markazlar,



badiiy

ijodiyotga

oid


ma’ruzalar (adabiyot, san’at),

diniy dunyoviy

ma’ruzalar va boshqalar.



Guruxlarda ishlash – bu о‘quv topshirig‘ini

hamkorlikda bajarish uchun tashkil etilgan,

о‘quv jarayonida kichik guruxlarda ishlashda

(2 tadan – 8 tagacha ishtirokchi) faol rol

о‘ynaydigan

ishtirokchilarga

qaratilgan

ta’limni tashkil etish shaklidir. Bunda

asosiysi topshiriq – natija emas balki, gurux

ichidagi hamkorlik jarayonidir.



ГУРУХЛАРДА БИРГАЛИКДА ИШНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ҚУЙИДАГИ 

ҲАМКОРЛИКДА ЎҚИТИШ ТАМОЙИЛЛАРИГА АСОСЛАНАДИ

Битта гурухга бита топшириқ

Битта рағбатлантириш: биргаликдаги фаолияти ва фаолият

натижаси асосида тўплаган баҳосидан келиб чиқиб, гурух ҳамма

учун битта баҳо олади, яъни гурух иши самарадорлиги хар бир

иштирокчига боғлиқдир

Ҳар бир иштирокчининг ўз муваффақияти ва бошқа гурух

иштирокчиларининг муваффақияти учун шахсий масъулияти

Биргаликдаги фаолият қуйидаги ўзаро харакат усулларини

қўллаш асосида қурилади: гурухли мунозара, ҳамкорлик, ўзаро

ёрдам

Ютуқларга эришишда баробар имкониятлар: ҳар бир иштирокчи



ўзининг имкониятлари ва қобилиятларидан келиб чиқиб, ўз ўқиш 

фаолиятини такомиллаштириши зарур, чунки бошқалар билан

баробар баҳоланади

Иштирокчилар позициясини ўзгартириш: иштирокчиларнинг

янги (оммавий эмас) ўзаро фаолиятга тайёрлиги ва қобилияти

Гуруҳларни жойлаштиришнинг энг мақбул чизмаси 

Таълим 


берувчи

25

26



27

28


8

“VENN” DIAGRAMMASI

Faol


metodlar

Interfaol 

metodlar

TOYIFALASH JADVALI

AN’ANAVIY VA ZAMONAVIY О‘QITISH METODLARI

an’anaviy metodlar

noan’anaviy metodlar

“XULOSALASH” (Rezume, Veer) metodi

An’anaviy о‘qitish

metodlari

Noan’anaviy о‘qitish

metodlari

Afzalligi

Kamchiligi

Afzalligi

Kamchiligi

Xulosa

:

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________



2-TOPSHIRIQ: O‘qitish metodlari.

“ASSESMENT” METODI

3-TOPSHIRIQ. Har bir katakdagi to’g’ri javob 

0.1 ball bilan baholanadi.



Test

•Kompyuter testlarini

yaratuvchi dasturlardan qaysi

biri *.mtf kengaytmali fayl

hosil qiladi?

A.iSpring QuizMaker

B.HotPotatoes

C.MyTestX



Qiyosiy tahlil

•Test yaratuvchi

dasturiy  vositalarni

tahlil qiling?



Tushuncha tahlili

•*. mtf


qisqartmasini

izohlang.



Amaliy ko’nikma

•Kompyuter testlarini

yaratish uchun

qo’shimcha dasturiy

ta’minotni o’rnating

va sozlang.

29

30

31



32

9

BBB JADVALI

O‘QITISH   SHAKL VA USLUBLARI

Bilaman

Bilishni hohlayman

Bilib oldim

“FSMU” METODI

• Interfaol usullardan foydalanib



fanlarni o'qitish osonroq va

samaraliroq.

F

S

M

U

T-SХЕMА

Tаrаfdоr

Hamma fanda

interfaol o’qitish

usullaridan

foydalanish

kеrаkmi?

Qаrshi

33

34



35

Download 1.13 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling