5-Tema. Oqıtıwshınıń pedagogikalıq baylanıs nizamlıqların puqta biliwi, kommunikativ qábilet hám kommunikativ mádeniyatqa iye bolıwı. Kásiplik pedagogikalıq baylanıs. Joba

5-Tema. Oqıtıwshınıń pedagogikalıq baylanıs nizamlıqların puqta biliwi, kommunikativ qábilet hám kommunikativ mádeniyatqa iye bolıwı. Kásiplik pedagogikalıq baylanıs.
Joba:
1. A. N. Leontev pedagogikalıq baylanıstiń tárbiyalıq didaktik áhmiyeti tuwrısında. Pedagogikalıq tásirdiń oqıtıwshı tárepinen qollanılatuǵın metodları tikkeley baylanıs tiykarında ámelge asırılıwı.
2. Kásiplik pedagogikalıq kommunikativ baylanıstiń zárúrli komponenti, oqıtıwshınıń óz pikir hám oy-pikirlerin, emotsional sezim-sezimlerin anıq ańlatpa eta alıw uqıpı.
3. Oqıtıwshınıń kommunikativ wazıypalardı orınlaw processinde pedagogikalıq tásir kórsetiw, pedagogikalıq iskerlik sebepli júz bolatuǵın qayǵılanıw, sezim-tınıshsızlanıw, quramalı turmıslıq hám pedagogikalıq maqsetke qaratılǵan oqıtıwshı uwayımlarınıń jıyındısı.
4. Oqıtıwshılar kásiplik iskerliginde joqarı pedagogikalıq hám psixologiyalıq nátiyjelerge jetiwi ushın, kóp jıllıq teoriyalıq hám ámeliy tájiriybeler tiykarında izertlewshi ilimpazlar tárepinen usınıs etilgen pedagogikalıq baylanıstiń tiykarǵı baǵdarları. Sabaqta oqıwshılar menen baylanısti shólkemlestiriwde oqıtıwshınıń baslamashıları kórinetuǵın etiwshi zárúrli jaǵdaylar.
5. Oqıw -tárbiya processinde pedagogikalıq baylanıs procesin basqarıw usılları. Baylanıs processinde ǵayrattı basqarıw.
6. Úzliksiz tálim sistemasında túrli mazmundagi pedagogikalıq baylanısti shólkemlestiriw procesiniń milliy tiykarları hám usı processda ulıwma insanıylıq qádiriyatlar ústinligi - Ózbekstan Respublikası Mámleket siyasatınıń tiykarǵı principlerıden biri ekenligi. Oqıtıwshınıń kásiplesleri, oqıwshılar, jámiyetlik shólkemleriniń wákilleri hám ata-analar menen pedagogikalıq baylanıs aparıwı.

Tayansh túsinikler: Pedagogikalıq baylanıs; kommunikativ ayrıqshalıqlar ; janlı baylanıs kásiplik funksional juwapkerlik; kásiplik pedagogikalıq baylanıs; tárbiyalıq didaktik; kommunikativ mádeniyat ; psixik psixik tosıq ; pedagogikalıq ta/sir quralı ; kásiplik - etikalıq fenomen; pedagogikalıq dóretiwshilik; kásiplik - ijodi kategoriya; pedagogikalıq kommunikatsiya ; pedagogikalıq tásir; kommunikati wazıypalar ; kommunikativ baylanıs funksiyaları ; rásmiy bolmaǵan baylanıs; prog nostik jónelis; modellestiriw; texnologiyalıq forma.

1. A. N. Leontev pedagogikalıq baylanıstiń tárbiyalıq didaktik áhmiyeti tuwrısında. Pedagogikalıq tásirdiń oqıtıwshı tárepinen qollanılatuǵın metodları tikkeley baylanıs tiykarında ámelge asırılıwı.
Oqıtıwshınıń eń zárúrli sapalarınan biri onıń oqıwshılar bilai óz-ara sheriklikte tálim-tárbiyalıq iskerlikti nátiyjeli uyımlastırıwı olar menen qızǵın baylanıs ete alıwı hám olarǵa jankúyer, mehriban rah bar bolıwı bolıp tabıladı. Pedagogikalıq -psixologiyalıq jónelislerde alıp barilayotgai ilmiv- izertlew jumıslarında, oqıtıwshılardıń ónimli pedagogikalıq iskerlik ni ámelge asırıwları ushın zárúr boigan kommunikativ uqıplıiyal tuwrısında kóplegen pikir hám oy-pikirler júrgizilgen.
Oqıtıwshı óz kásipine qızıqmasa, oqıwshılarǵa salıstırǵanda miyir-mu habbati bolmasa, olar biian qızǵın baylanıs ete alıw qábileti, yaǵnıy kommunikativ qásiyetleri rawajlanbaydı.
Uzaq jıllar dawamında peda gogika salasında alıp barılǵan tájiriybeler sonnan dárek berediki kommunikativ iskerlikte tabısqa erisiw ushın, oqıtıwshınmi integral pánler tiykarların hám oqıw - tárbiyalıq jumıslar metodikasın chuqu biliwi jetkilikli emes. Zero, ol bilim hám de ámeliy kónlikpe hám ilmiy tájriybeleri ni oqıwshılarǵa tek tikkeley janlı baylanıs jardeminde bere aladı Oqıtıwshı hám oqıwshılardıń janlı baylanısi, tálim mákemelerinde pe dagogik faoiiyatning zárúrli shárti hám mazmunı retinde kórinetuǵın boladı.
Insannıń turmıs formasında eń zárúrli strukturalıq qural bolǵan muloqoi hár qanday kásiplik faoiiyatning barlıq túrlerinde bar. Biraq bir qato kásip iyelerinde (mısalı, pedagog, shıpaker, artist hám taǵı basqa ) 1 kásiplik iskerlikke jaysha joldas bolǵan ápiwayı faktor emes, bálki kásiplik áhmiyetke iye bolatuǵın, onıń tiykarın quraytuǵın zárúrli kategoriya sanaiadi. Bul halda baylanıs insanlar ortasındaǵı ádetiy óz-ara sheriklik forması emes, bálki kásiplik faoiiyatning tabıslı bolıwın támiyinleytuǵın kategoriya retinde bar bolıp tabıladı. Ásirese, pedagogikalıq iskerlikte baylanıs zárúrli funksional, oqıtıwshı ushın kásiplik tárepten ahamivatli qural sanalib, óz-ara tálim hám tárbiyalıq tásir quralı retinde kórinetuǵın boladıki, bunda baylanıstiń zárúrli shártlerine hám nizamlıqlarına, qosımsha wazıypalarına ámel qılıwǵa tuwrı keledi.
Tájiriybeler sonı kórsetedi, hav qanday kásip iyesiniń kisiler menen ádetiy óz-ara sheriklik sistemasında baylanıs go'yo, jaysha óz-ózinshe júz boladı. Málim bir maqsetke qaratılǵan tálim-tárbiyalıq processda bolsa, baylanıs social hámzifaga aylanadı, nátiyjede oqıtıwshı pedagogikalıq baylanıs nizamlıqların puqta bilislii, kommunikativ qábilet hám kommunikativ mádeniyatqa ıyelewi talap etiledi.
Ádetiy hám kásiplik kommunikativ jaǵdaynı salıstırıwlap kóremiz. Aytaylik, do stingizga neni bolıp tabıladı sóylep berayapsiz. Mısalı, qandayda bir kórgen Slmingiz tuwrısında, onıń mazmun hám ideyasın biymálel sóyley atırsız. Bul halda baylanıstiń turmıstan ro'u beretuǵın ádetiy kommunikativ formasındaǵı shaxsqa jóneltirilgen sisteması menen jumıs kórgen bolasız. Oyda sawlelendiriw etińı Sizge sol wazıypanı auditonyada, minbarda turıp, oqıwshılar aldına shıǵıp sóylep beriw usınıs etildi. Siz kommunikatsiyanı ámelge asırıw wazıypasın, awalo, baylanıstiń tábiy formaları ornına kásiplik-funktsional juwapkerlik sezimin, yaǵnıy kásiplik tárepten ádewir quramalılasqan pedagogikalıq iskerlikti tezlik penen sezim etesiz.
Kásiplik-pedagogikalıq baylanıs degende, oqıtıwshı hám tálim-tárbiya procesi obiektleriniń óz-ara sheriklik sisteması túsiniledi, onıń tiykarǵı iskerlik mazmunı óz-ara informaciya almaslaw, shaxstı biliw, tárbiyalıq tásir ótkeriw sanaiadi Oqıtıwshı bul processni aktivlashtiruvchisi retinde maydanǵa shıǵadı, onı quraydı hám basqaradi.
2. A. N. Leontev pedagogikalıq baylanıstiń tárbiyalıq didaktik áhmiyeti tuwrısında. Pedagogikalıq tásirdiń oqıtıwshı tárepinen qollanılatuǵın metodları tikkeley baylanıs tiykarında ámelge asırılıwı.
AN. Leontev pedagogikalıq baylanıstiń tárbiyalıq -didaktik áhmiyetin bahalar eken, tómendegi pikirlami ańlatadı : aktiv pedagogikalıq baylanıs - oqıtıwshınıń, ulıwma alǵanda pedagogikalıq jámááttiń tálim-tárbiya processinde oqıwshılardı biliw hám úyreniw gilti hám oqıw iskerliginiń dóretiwshilik xarakteri, oqıwshı shaxsınıń qáliplesiwi ushın eń jaqsı sharayat jaratatuǵın, tálim-tárbiyada maqul túsetuǵın bolǵan emotsional ortalıqtı támiyinleytuǵın, atap aytqanda, psixik psixologiyalıq tosqınlıqlardıń payda bolıwın aldın alatuǵın, balalar jámáátinde social -psixologiyalıq processlami tuwrı yoiga salıp basqarıwdı támiyinleytuǵın hám oqıw tárbiyalıq processd; oqıtıwshınıń óz pedagogikalıq uqıpınan aqılǵa say paydalanıwı uchur múmkinshilikler jaratatuǵın zárúrli qural bolıp tabıladı.
Pedagogikalıq iskerlikte m uloqot oqıwshılarǵa zaman talaplar tiykarında tálim beriw wazıypaların sheshiw quralı, tárbiyalıq process larni ijtim oiy-pedagogikalıq tárepten támiyinlew sisteması retinde namoyor boladı.
Aldıńǵı pedagogikalıq tájiriybelerdi analizi hám de belgili ilimpazlar A. S. Maka renko, v. A. Suxomlinskiy hám basqalaming pedagogikalıq iskerligin úyreniw nátiyjesinde sonday juwmaqqa keliw múmkin, áyne oqıwshılaj menen oqıtıwshı baylanısiniń pedagogikalıq tásir quralı asa beqi yos, baylanısti pedagogikalıq uqıptıń eń zárúrli baslanǵısh qurals retinde tereń iyelegenlik tálim-tárbiya procesiniń natiyjeliligin hár tárepleme asırıwdı támiyinleydi. A. S. Makarenko baylanısti pedagogikalıq tásirdiń ajovib quralı retinde tariyplab, insanlararo baylanısn támiyinleytuǵın eń zárúrli hám názik iskerlik ekenligin aytadı. Pedagogil baylanıs - jaysha social -psixologiyalıq, pedagogikalıq yamasa kommunikativ hádiyse emes. awalo, kásiplik etikalıq fenomen bolıp tabıladı (hádiyse). Jámiyetd; etika normalariga qatań ámel qılıw hám de pedagogikalıq qurallaminj aldıńǵı processlerin ámeliy turmısqa keń qollanıwı ushın oqıwshılar bilai óz-ara sheriklik texnologiyaların jetilisken iyelew kerek. Sonday «texnologiya»larning bar ekenligin pedagogikalıq izertlewler tastıyıqlap berdi.
Oqıtıwshınıń kommunikativ iskerligi maqsetli iskerlikke koefficientai kóbinese, ekilemshi xarakterge iye boladı, pedagogikalıq miynetninj ayriqshalıǵı da áyne kommunikativ iskerlik onıń tiykarın tashki etiwinen ibarat ekenliginde bolıp tabıladı.
Pedagogikalıq baylanıs oqıtıwshılar pedagogikalıq dóretiwshiliginiń sistemasında qanday áhmiyetke iye boladı? Pedagogikalıq iskerliginiń áhmiyetli mikroelementleri standart bolmaǵan sheshimlerden ibarat, eger oqıtıwshı iskerliginde pedagogikalıq tárepten bir qarawda bir-birine uqsas ko'rinse de, oqıtıwshınıń bul jaǵdaylardaǵı hár bir minez-qulqı ulıwma kem ushraytuǵın hám ayrıqsha bolıp tabıladı. Oqıtıwshınıń dóretiwshilik pedagogikalıq iskerligi analiz etilgende, jetilisken formaǵa iye bolǵan sistemalardan sóz dizbegi ekenligin kóremiz:
- oqıtıwshınıń klasta, oqıwshılar jámááti menen tálim-tárbiyalıq maqsetlerge qaratılǵan dóretiwshilik tayınlıǵı;
- oqıwshılar menen tikkeley óz-ara sheriklik tiykarındaǵı dóretiwshilik.
Oqıtıwshınıń pedagogikalıq baylanısi processindegi dóretiwshiligi bir neshe kóriniste kórinetuǵın baladı:
- oqıtıwshınıń oqıwshılardıń jetilisken biliw processindegi dóretiwshiligi;
- olar menen óz-ara sheriklik sistemasındaǵı dóretiwshilik;
- óz turpayın basqara alıwda (baylanısti ózinen-ózi bilgen halda bir ırǵaqta aparıw ) dóretiwshilik;
- oqıwshılar menen óz-ara munasábetlaxni shólkemlestiriw processinde dóretiwshilik.
Sol sebepli, sonday eken, atap ótiw kerek, oqıtıwshınıń baylanısı kásiplik-dóretiwshilik kategoriya bolıp, pedagogikalıq iskerlikte oqıtıwshı tárepinen kóplegen kommunikativ wazıypalardı sheshiw procesi hám unamlı nátiyjeler kompleksi bolıp tabıladı.
Oqıtıwshı tálim-tárbiya processinde úzliksiz pedagogikalıq tásir ótkeriw metodları menen isleydi: mısalı, sabaq processinde jańa materialdı túsindiriwde, oqıwshıǵa aybı ushın dákki beriwde. Bul jaǵday oqıtıwshı, awalo, nelerge itibar beriwi kerek: Birinshiden, jaǵday analiz etiledi; ekinshiden, quramalı jaǵdaydan shıǵıwdıń múmkin bolǵan vaniantı sanalanadı, úshinshiden, bul iskerlik, ádetde, operativ ámelge asırıladı (bunda da pedagogikalıq kommunikatsiyanıń ayrıqshalıǵı kórinetuǵın boladı) hám optimal metodlar saylanadı, tek sonnan keyin ǵana pedagogikalıq tásir kórsetoledi. Biraq ele saylanǵan tásir metodına adekvat bolǵan, ol arqalı pedagogikalıq tásir ámelge asırilatuǵın baylanıs sistemasın tabıwımız kerek. Yaǵnıy, málim bir maqsetke qaratılǵan ulıwma pedagogikalıq wazıypanı sheshkennen keyin, tásir metodın tańlap tikkeley tásirdi shólkemlestiriw ushın tiykarǵı wazıypa retinde kommunikativ wazıypa belgileniwi kerek.
Kommunikativ wazıypa pedagogikalıq iskerlikte, salıstırǵanda óndiriwshi xarakterge iye bolıp, quramalı wazıypanı sheshedi. Ol pedagogikalıq wazıypadan kelip shıqqan, usınıń sebepinen oqıtıwshı tárepinen saylanadı hám belgilenedi. Kommunikativ wazıypa áyne kommunikatsiya tiline ótkerilgen pedagogikalıq wazıypanıń ózi. Kommunikativ wazıypa pedagogikalıq wazıypanıń tiykarın sáwlelendirip, oǵan salıstırǵanda járdemshi, instrumental xarakterge iye bolǵan process bolıp tabıladı.
Pedagogikalıq ámeliyatlar nátiyjesi sonnan dárek beredi, oqıtıwshı oqıwshılar menen óz-ara sherikliktiń ayriqsha tuwrı metodın tańlap hám de jaǵdaynı tuwrı bahalaǵan táǵdirde de, kóbinese óz pedagogikalıq tásirin kommunikativ tárepten támiyinley almaydı, yaǵnıy kommunikatsiyanı óz-ara baylanısde ámeliy tárepten qollana almaydı.
Pedagogikalıq tásirdiń oqıtıwshı tárepinen tańlanıp qollanılatuǵın metodları tikkeley baylanıs arqalı ámelge asıriladı. Sonday eken, usı processni joqarı uqıp menen, sanalı túrde shólkemlestiriw, pedagogikalıq iskerlikte júz bolıwı múmkin bolǵan hár qanday jaǵdayda bul processke tayın turıwı zárúr. Onıń ushın hár bir oqıtıwshı ǵárezsiz, óz pedagogikalıq tájiriybelerine hám uqıpına tıykarlanıp, oqıwshılarǵa pedagogikalıq tásir etiwdiń tómendegi logikalıq obrazı kestein dúzedi, ózi ushın kerekli bolǵan, tálim-tárbiyalıq áhmiyetke iye bolǵan maǵıwmatlardı ǵárezsiz túrde jıynap, belgilep barıwları hám de kásiplik kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin asırıp barıwları múmkin:
1-súwret. Pedagogikalıq tásir etiwdiń logikalıq forması.