6. Ишсизлик шакллари. Ишсизлик даражаси


Download 10.53 Kb.
Sana20.06.2023
Hajmi10.53 Kb.
#1627294

6. Ишсизлик шакллари. Ишсизлик даражаси
Ишсизликнинг куринишлари турлича. Унинг асосий турларййи куриб чи^амиз.
Фрикцион ишсизлик ва^тинча ишсизлик булиб, иш жойини алмаштириш пайтида юз беради, эски ишдан кетиб, янги йшга утгунча ишсизлик юз беради.
Таркибий ишсизлик ишлаб чи^ариш таркиби узгарган чогда вужудга келади. Бунда янги со^алар ривожланиб, эски со^алар ^ис^аради, эски со^аларда ишлаб келганлар янги со^ага керак касбни дар^ол узлаштира олмайдилар, касб уэгариши мобайнида ишсиз ^оладилар.
Мавсумий ишсизлик. Мавсумий ишда банд булганларнинг мав- сум тугагач ишсиз ^олиши. Бу ишсизлик ^ишло^ хужалиги, ^ури- лиш ва курорт со^аларига хос. ’
Яширин ишсизлик расман иш билан банд булганларнинг фа^ат ь^исман ишлаши, яъни тули^ ишламай ту риши. Унга ^ис^арти- рилган иш куни ёки ^иа;а иш ^афтасига уттанлар, иш йуьушгидан з^ац берилмайдиган таътилга чи^анлар киради.
Умумий ишсизлик товарлар ва хизматларнинг бозори касод булиши натижасида уларни ишлаб чи^арганлар ме^натига талаб- нинг циск;ариб кетиши билан пайдо булади. Бу ишсизлик одатда, и^тисодий танглик шароитида юз беради.
Ишсизликнинг ^ам уз улчами бор. Бу — ишсизлик даражаси деб аталади. Ишсизлик даражаси ишга лаё^атли кишиларнинг ^андай ^исми ишсиз ^олганини билдиради в а ^уйидаги формула билан ^исобланади:
N
У* = ^юо
Бунда У* — ишсизлик даражаси, /V — ишсизлар сони, Q — ме^натга лаё^атли а^оли сони.
Масалан, мамлакатда ишга ярокли фаол а^оли 12 миллион киши булгани э^олда улардан 0,6 миллион киши ишсиз. Шу ни ^исобга олсак:
П = 4 100 =7~100 = 57.
Демак, ишсизлик даражаси 5 фоиз булган. Агар бу курсаткич 7 фоизга етса, ишсизлик даражаси ошган, 4 фоизга тушса, ^ис^ар- ган булади.
Ишсизлик муддати курсаткичи ^ам бор. Бу курсаткич ишсиз­ликнинг давомийлигини билдиради. Бу жи^атдан з^ис^а муддатли ва узок; муддатли ишсизлик бор. Уларнинг нисбати и^тисодий ^олатга боглиц.
И^тисодий юксалиш кезларида иш билан туда бандлик вужудга келади, аммо бу ^амма ме^натга лаё^атли кишиларнинг юз фоиз ишлашини билдирмайди. Куп мамлакатларда ме^натга лаё^атли а^олининг 97—98 фоизи ишласа, тули^ бандлик бор деб ^исобланади.
Ишсизлик о^ибатларини бир йуналишда ба^олаб булмайди. Унинг >$ам ижобий, ^ам салбий томонлари бор. Ишсизлик хавфи кишиларни яхши ишлашга, ме^нат интизомини бузмасликка, ме^нат унумдорлигини оширишга, иш сифатини яхшилашга, уз фирмасини эъзозлашга, уз иш жойининг квадрига етишга ундайди. Ишсизлик бекор юрганларни уз устида ишлашга, билим ва мала- касини оширишга, янги касбларни цунт билан эгаллашга чорлай- ди. У иш кучининг эркин кучиб туриши ортали керакли со^алар ва корхоналарга жойлашувига кумаклашади, чунки ишсизлар бош^а корхонага ёки бош^а ерга кучиб бориб ишлашга мойил булади. Бу билан ме^нат ресурси бозор талабига биноан та^сим- ланиб, и^тисодий усишга йул очади. Ишсизликнинг салбий то­монлари шундаки, ме^нат ресурсининг бир к^исми бекор ^олиб, ма^сулот ва хизматларни яратишда ^атнашмайди. Узоц ва^т мо- байнида ишсиз юриш касбий малака в а тажрибани йу^отишга олиб келади, Ишсизларни бот^иш ташвиши ишлаётганлар зимма- сига тушади, чунки уларга нафа^а тулаш учун ишловчилар да- ромадидан к^про^ соли^ олишга тугри келади. Ишсизлар оилала- рининг даромади пасайиб кетади, уларга тегадиган нафа^а тирик- чиликка етмай услади. Улар ^зларини камситилган >^ис этиб, уз келажагига ишончни йу^отади.
Ишсизлик бозор ик;тисодиёти учун мук^аррар булса-да, барибир жамият учун номатлуб ^одиса, шу боисдан ишсизликни ^ис^ар- тириш, ишсизларга ёрдам беришда дав лат ^ам фаол ^атнашади.
Такрорлаш учун саволлар

  1. Ме^нат муносабати деганда нима тушунилади?

  2. Ме^нат бозорининг хандай хусусиятлари бор?

  3. Ишга ёллаш битимининг хандай турлари бор?

  4. Иш кучига талаб ва таклифнинг эластик булишига нималар таъсир кур- сатади?

Муста^л иш топширихл^ри

  1. фйидаги жумлаларда тушириб холдирилган сузларни урнига х^йиб, тугри жавоб топганингизни текшириб куринг:

а) Иш кучига талаб узгаришига хараб эластик булади, б) усиши иш
кучига талабни хисхартиради. в) Иш кучига талабнинг узгариши Усишига хам
боглихдир. г) Ишсизликнинг асосий сабаби тараххиётидир.

  1. фйидаги саволларга келтирилган жавоблардан тугрисини танланг:


118



Download 10.53 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling