7-sinf II chorak


Download 440.79 Kb.
Pdf ko'rish
Sana15.12.2020
Hajmi440.79 Kb.
#167430
Bog'liq
kislorod- oddiy modda uning olinishi.


7-sinf           II Chorak   27 – dars   

Mavzu: Kislorod- oddiy modda, uning  olinishi. 

 

Darsning ta’limiy maqsadi:

     O’quvchilarni  kislorodning  o’ziga hos                



                                                    hususiyatlari, tabiat va inson hayotidagi  

                                                    ahamiyati  bilan tanishtirish asosida                                                      

                                                     muammoli   vaziyatning  yechimini topishga 

                                                     o’rgatish. 

 

Tarbiyaviy maqsadi:

               Inson salomatligida toza havoning  o`rni beqiyos                      



                                                   ekanligi haqida ma’lumot berib, tabiatga mehr   

                                                   muhabbat o’yg’otish, ilmiy dunyoqarashini  

                                                   kengaytirish, hamda ularga  ekologik va             

                                                   estetik  tarbiya berish.  

 

Rivojlantiruvchi maqsadi:

   


O’quvchilarning kislorod  haqidagi  bilimlari,                            

                                                  darslik     ustida ishlash ko’nikmalarini  hamda                          

                                                  nutq muloqot    madaniyatini  rivojlantirish,     

                                                  jamiyat  hayotida  faol  ishtirok etish zarurligini   

                                                  uqtirish. 

 

Darsdan  kutayotgan  maqsadimiz:

    1.  faollik  2.  yangilik  3.  ijodkorlik 

4.hamkorlik 

 

Darsning uslubi:

 Guruhlarda ishlash, Ko’rik tanlov,  qiziqarli didaktik o’yinlar, 

amaliy mashg’ulot, savol –javob  

 

Darsning jihozi:

                      Davriy jadval, kislorodning tabiatda aylanishi  va  



                                                  ishlatilish sxemasi,  kartochka va test savollari,    

                                                  kaliy permanganat, ko’mir, oltingugurt, paxta,                        

                                                  cho’p, shtativ,  probirkalar, shisha        

                                                  bankalar, gaz o’tkazgich nayga o’rnatilgan tiqin,   

                                                  shisha  plastinka, quruq yo’nilg’i, qisqich. 

 

Dars turi



:   Yangi bilimlarini o’zlashtirish darsi. 

 

  Dars  o‘tish rejasi:  

1.Tashkiliy qism    (2 daqiqa) 

2.Uyga  berilgan  “Kislorod  kimyoviy  element”  mavzusiga  oid 

bilimlarni  tekshirish. (10 daqiqa)  

3. Yangi mavzu bayoni. (15 daqiqa) 

Mavzuni laboratoriya ishini bajarish bilan tushuntiriladi  

4. Mavzuni mustahkamlash. (15 daqiqa)  

                  5.Darsni yakunlash, baholash, uyga vazifa berish ( 3 daqiqa) 

 


Darsning shiori:

      O’qituvchining shiori:  

Dars muqaddas !

   


                                O’quvchining shiori

    


 

Bilim ol, o’rgan, izlan. 

 

 

    



 

 

  



Darsning borishi: 

 

 1. 



Tashkiliy qism

  

                     a)  Salomlashish,  davomatni  aniqlash,  o‘quvchilar  tashqi 

ko‘rinishiga e’tibor berish; 

b)  O`quvchilarni  darsga  hozirlab,  jonli  muhit  yaratish, 

kayfiyatini ko’tarish; 

g)  O’quvchilarni  guruhlarga ajratish va  kimyogar olimlarning  

ismlari bilan nomlash  

                                                                         



1-guruh  - Pristli    

                                                                         2-guruh  - Sheele   



                                                                         3-guruh  –Lavuaze 

 

O’qituvchining  kirish so’zi: 

“Agar  chang va  g’ubor  bo’lmasa   inson  1000 

yil  hayot kechirgan bo’lar edi” degan fikrni kim  aytgan ? 

                                                                    Javob: Abu Ali ibn Sino 

“Toza  havo  –  tanga  davo”,  “Salomatlik  –  tuman  boylik”,  “  Sog’lom  tanda  – 

sog’ aql”  bu muqollarni bejiz keltirmadik, bugungi darsimiz eng muhim biogen 

element kislorod va uning olinishi haqida   

2

.  Uyga  berilgan  “Kislorod  kimyoviy  element”  mavzusiga  oid  bilimlarni  



tekshirish. 

 

1-  shart   

Ko’rik  tanlov

  Kislorodga  berilgan  eng  yaxshi  ta’rif,  guruhlar 

kislorodga tarif berishlari kerak  

 

         



1-guruhning  tarifi

    Kislorod  rangsiz,    hidsiz,  ta’msiz,  havodan  bir  oz 

og’ir gaz, uni 1771 yil  Shele kashf etgan,  havo tarkibida  21 %  ,  suvda 89  %, 

odam organizmida 65 %, tuproqda 58 % bor. O’simliklarsiz yer yuzida kislorod 

bo’lmaydi. 

 

         

2-guruhning tarifi

  Kislorod – hayotimiz uchun eng kerakli gaz, u bilan 

barcha  tirik  organizmlar  nafas  oladi,  hidsiz,  rangsiz.  U  suv,  minerallar, 

uglevodlar, oqsillar, yog’lar tarkibida ham ko’p uchraydi. Biz u bilan tirik, agar 

sinf  xonasini  tez-tez  shamollatib  turmasak    nafas  havosi  ko’payib,  kislorod 

kamayishi natijasida boshimiz og’rishi, aylanishi, ko’ngil aynishi mumkin.  

       

           

3-guruhning tarifi

   Kislorodjon sen ko’zimga ko’rinmasang ham hidsiz, 

ta’msiz bo’lsang ham baribir biz seni yaxshi ko’ramiz, nega deysanmi? Axir sen 

hammaga  jon    bag’ishlaysan,  suvdan  ham  eng  keraklisan,    suvsiz  uch  kun 

yashash    mumkin,  lekin  sensiz  uch  daqiqani  tasavvur  qila  olmaymiz,  o’simlik 

ham, hayvonlar ham, hattoki suvdagi baliq, tuproqdagi chumoli ham senla terik. 

Ona  tabiatimizni  qancha  asrasak  sen  shuncha  ko’payaverasan.  Do’stlarim    ona 

tabiatimizni asraylik! 


Har  bir  guruhning  ta’rifidan  keyin  ularni  rag’batlantirib,  kayfiyatini  ko’tarib 

borish lozim Tanlov go’libini qarsaklar orqali aniqlash. Eng yaxshi ta’rif uchun 3 

marta  qarsak  chalish.    Guruhlarni  shartlar  bo’yicha  baholashda  rag’bat 

kartochkalaridan foydalanish. 

 

 

2-shart

  “Topgan topaloq” 

 Har bir guruhga  ikkitadan savollar  topishmoqlar berish 

1.  O’z badanini o’zi eydi  

(sham)

 

2.  O’zi uzun oriq, sallasi malla sariq 



( gugurt)

 

3.  Qorniga suv quysam, boshi yonar 



( spirt lampasi) 

4.  Rangim qora boqsangiz, qizaraman yoqsangiz 

(ko’mir)

 

5.  Barcha tirik mavjudotlar oladi undan nafas



 

  Toki  o’rmon bor ekan havoda hech tugamas  

( kislorod)

 

6.  Oksidlanmas havoda yer tagida zanglamas 



  Oksid hosil qilmasligin balki ko’plar  anglamas 

(oltin) 


  

 

3. Yangi mavzu bayoni 

  

Laboratoriya tajribasi:  Quyidagi jarayon  o’quvchilar ko’z o’ngida  ko’rsatiladi. 



Probirkaga  kaliy  permanganat  solib  og’zini    gaz  o’tkazgich  nayi  o’rnatilgan  

tiqin bilan  bekitib shtativga qiya holda o’rnatamiz va probirkani asta sekinlik 

bilan  qizdiramiz, undan chiqayotgan kislorodni cho’g’lanib turgan cho’p bilan 

tekshiramiz.  Bunda    cho’g’langan  cho’p    alangalanib  ketadi.    Kislorod 

chiqayotganligiga ishonch hosil qilgandan so’ng kislorodni suvni siqib chiqarish 

yoli bilan to’plab olamiz.  

 

 

 



        

 

                                        Kislorodning olinishi  



 Tajriba olib borish jarayonida  o’quvchilarga turli hil savollar berish mumkin. 

        Kislorodning hidi, rangi. ag’regat holati qanday? 

        Kislorodning suyuqlanish harorati qanday? 

        Nima uchun kislorodni bu usulda to’pladik? 

      Bir o’quvchi doskaga chiqib reaksiya tenglamasini yozib  ko’rsatadi 

                         

KMnO


4

  --- K


2

 MnO


4

  +MnO


2

 + O


2  

Kislorodning kimyoviy hossalarini sinab ko’ramiz 

Buning uchun: 

1.  qisqichga  ko’mir  bo’lakchasini    qistirib,uni  chog’languncha  qizdirib,  song  

kislorodli bankaga tushiramiz, u yashil yona boshlaydi.  

2.  temir  qoshiqchasiga  oltingugurt    bo’lakchasidan  solib,  uni  yonguncha 

qizdiramiz,  so’ng  kislorodli  bankaga  tushirganimizda  ko’kish  alanga  berib 

yonadi (tajriba mo’rili shkafda o’tkaziladi) 

 

                 



 

Kislorog muhitida  ko’mir(a), oltingugurt(b), fosfor(d), va temirning(e) yonishi. 

O’quvshilarga reaksiyalarning mohiyati tushuntiriladi  

 

Mavzuni mustahkamlash



 

  Har bir guruhga yana topshiriqlar beriladi 



 

3-shart

  Tenglamalar tuzing. 

     1- guruh   Bertole tuzi 

  2- guruh   Vodorod peroksidi 

  3-  guruh  Natriy  nitrat  tuzini  parchlab  kislorod  olish  reaksiya  tenglamasini  

tuzish 


                            

 

                                          Javob:            2KClO



3

-------2KCl+3O

                                                                 



2H

2

 O



2

 -----------2H

O + O


                                         2NaNO

3

----------2NaNO



+O



4-shart

 

 Reaksiya tenglamasi  tuzish  

    1- guruh    ko’mirning yonish reaksiya tenglamasi  yozib berish      

                                                                                   

Javob:

  C+O


2

= CO


      


2-guruh     oltingugurtning yonish reaksiya tenglamasi yozib berish      

                                                                                   Javob:  

S+O

2

= SO



2

 

    3- guruh    fosforning yonish reaksiya tenglamasini yozib berish      



                                                                                   

Javob:


  4P+5O

= 2P



2

O



 

5-shart

 

 Savol- javob Darslikdan foydalanib quyidagi savollarga javob  toping.  

      1- guruh   Kislorod sanoatda qanday olinadi?  

   2- guruh   Kislorodni laboratoriyada yana qaysi moddalardan olish mumkin? 

     3-  guruh  Katalizator  nima?  Yuqoridagi  qaysi  reaksiyalarda    katalizator  

ishtirok etgan? 



 

 

O’quvchilarning  bilimi  sinovdan  o’tkazilib,  ularning  mavzu  yuzasidan  olgan 



bilimlarini  mustahkamlash  maqsadida  guruhlar  o’rtasida    “Zanjirli    reksiya” 

o’yini,  “Formula tuzish”, “Kimyoviy diktant” “Test ishlash” kabi uslublardan 

foydalanish  ham  yaxshi  natijalarda  erishish  mumkin  Guruh  baxslarida  faol 

ishtirok etgan  o’quvchilar rag’batlantirilib baholanadi. 

 

Darsni yakunlash, baholash, rag’batlantirish. 



Dars yakunida faol qatnashgan 

guruhlar, o’quvchilar  rag`batlantiriladi va ballari e’lon qilinadi 

 

Uyga vazifa:



  Mavzuni o’qish, savollarga javob yozish. 

 

KClO



3

,

 



H

2

O



2

,H



O

NaNO



3

,KMnO


4

  tarkibidagi  kislorodning  massa  ulushini 

toping 

 

 



 

 

 



 

 

 

 

 



 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7-sinf II chorak  21 -dars 

 

    I.  Mavzu: Ekvivalentlik qonuni. 

    II. Darsning maqsadi: 

 

1.  Darsning ta’limiy maqsadi:

 Ekvivalent tushunchasini izohlash,oddiy va 

murakkab moddalarning ekvivalentini topishni o’rganish,mavzuga oid misollar 

yechish orqali o’quvchilarning bilimlarini mustahkamlash. 

2.  Darsning  tarbiyaviy  maqsadi:

    Darsdan  olgan  bilimlarini  kundalik  hayotga 

qo’llay bilish malakasiga erishish,ekologik va iqtisodiy tarbiya berish.  

3.  Darsning rivojlantiruvchi maqsadi:

 kimyoning asosiy tushuncha va  

qonunlariga oid  tasavvurlarini kengaytirib, yangiliklar yaratishga undash. 

     


 

     III. Dars turi:

 Yangi bilimlarini o’zlashtirish darsi.  

 

  



 

IV. Darsning uslubi:

 Aqliy hujum, kimyoviy diktant, “Bingo” o’yinidan  

foydalangan holda aralash dars  

 

 

     



V. Darsning jihozi:

 Davriy jadval, darslik, kimyoviy diktant materiallari, bingo 

topshiriqlari, misollar.  

 

VI. Dars bosqichlari:     



                                             

Tayorlov ----   2 daqiqa  

                                             Kirish     -----10 daqiqa  

                                             Asosiy ------ 15 daqiqa  

                                             Yakuniy ---- 18 daqiqa  

 

Darsning shiori:   Bilim ol, o’rgan, izlan. 



 

 

 



 

 

 



     

 

  



  

VI. Darsning borishi: 

     Tashkiliy qism :  

a)  Salomlashish,  davomatni  aniqlash,  o‘quvchilar  tashqi 

ko‘rinishiga e’tibor berish; 

b) o`quvchilarni darsga hozirlab, jonli muhit yaratish; 



         

          

VII. Uyga berilgan



 “ Massaning saqlanish qonuni ”  mavzusiga oid bilimlarni  

tekshirish. Aqliy hujum 

1. Massaning saqlanish qonuni aniqlashda  kimlar tajribalar o’tkazishgan?  

2.   Fransuz  olimi  A.Lavuazye  massaning  saqlanish qonunini  aniqlash uchun 

nechanchi yillar davomida tajribalar o’tkazgan? 

3. Massaning saqlanish qonunini  ta’rifini keltiring  

4. Massaning saqlanish qonunini  qanday ilmiy va amaliy ahamiyatga ega?  

5. Kimyoviy reaksiyalarda  atomlar soni o’zgaradimi? 

6. Kimyoviy reaksiyalarda  bir element  boshqasiga aylanadimi? 

 

VIII. Yangi mavzu bayoni  



-  Ekvivalent – teng qiymatli demakdir  

   Elementning  ekvivalentligi  deb    1  mol    vodorod  atomlari  bilan  

birikadigan yoki kimyoviy reaksiyalarda  shuncha vodorod atomlarining  

o’rnini oladigan  miqdoriga aytiladi. 



 Elementning    1  ekvivalenti  massasi  uning  ekvivalent    massasi  deyiladi  

vodorod uchun 1 g/mol  

Suv hosil bo’lishini  qarasak    2H

2

+ O



2

 = 2H


2

O   2 mol vodorod  1 mol   

kislorod  bilan  ta’sirlashib    tarkibida    2    atom  vodorod    va  1  atom  

kislorod    saqlagan    H

2

O    molekulasini  hosil  qiladi.  Boshqacha  qaralsa  



har 1 g H  va 16 g  O elementlari birikib  18 g H

2

O ni hosil qiladi, yana 



ham kichikroq  miqdoriy nisbatlarda  qaralsa  1g H va 8 g O elementlari 

birikib  9 g H

2

O ni hosil qiladi. 



 Bundan shunday hulosaga kelish mumkin: har qanday holatda  suv hosil 

bo’lish jarayonida  1g H elementi ( 6,02 *10 

23 

  ta  H  atomlari  )  8  g  O 



elementi ( 3,02 *10 

23 


 ta O atomlari ) ga  kimyoviy jihatdan  ekvivalent ( 

teng  kuchli  )  miqdorlardir.  Agar  bu  reaksiyada    ikkala  moddadan 

birontasidan  ko’p  olinsa    masalan  16  g  O  olinsa    aynan  yuqoridagi  1g 

H:8g  O  miqdoriy  nisbatda    reaksiya  borib    8  g  O  ortib  qoladi.  Shunga 

asosan    moddalarning  kimyoviy  jihatdan        teng  kuchli  miqdoriy 

nisbatlarini  ifodalash  uchun  ekvivalent  tushunchasi  kiritilgan  bo’lib    E 

harfi bilan belgilanadi va  g/mol birlikda o’lchanadi.  

E

H



 =1 g/mol           E

O

 =8 g/mol           E



Mg

 =12 g/mol  

Demak  magniyning  ekvivalenti  12  g  /  mol  deyilgani,  uning  12  grami 

kislotalar  tarkibidan    1g  H  ni  siqib  chiqaradi  yoki  8  g  kislorod    bilan 

birikishini    anglatadi.  Yuqoridagi  tushunchalar  asosida    asosiy  

qonunlardan  biri ekvivalentlar qonuni  kelib chiqadi.  

 Ta’rif  :  Har  qanday  modda  o’z  ekvivalentiga    proporsional    holda  

reaksiyaga  kirishadi.  Bu  qonunni  quyidagi  umumiy  tenglama  uchun 

matematik ko’rinishda  yozamiz :        A + B = AB 

 

 



 m 

A             

E

 A 


   

                                        =  

            

bo’ladi              

                        

B              



E

Oddiy va murakkab moddalarning ekvivalentini topamiz  



1.  Oddiy  moddalarning ekvivalentini  topish uchun  element atom massasini 

uning valentligiga bo’lamiz.  

                                                E= A/B

 

                                          E 



Na 

= A /B = 23/1 = 23 g/ mol  

 

                 E 



Ca 

= A /B = 40/2 = 20 g/ mol  

 

                 E 



Al 

= A /B = 27/3 = 9 g/ mol  

 

2. Murakkab  moddalarning ekvivalentini topamiz 



A. Oksidlar uchun          

oksid 



Mr(oksid)

 

                                                                                     n*V



              misol         

CuO 



Mr(CuO)


  = 

64+16


  = 40  

                                                                                                                                         1*2                  2

 

                  n*V-



 

metall soni bilan valentligi ko’paytmasi  

B. Asoslarning ekvivalentini topamiz  

asos  



=   

Mr(asos)


 

                        n*OH

              misol         

Cu(OH)      



Mr(CuOH)


2

  =   


64+32+2

  = 49  


                                                                           2            1*2                            2

 

               n*OH – gidrooksid tarkibidagi   OH lar  soni  



 

D. Kislotalarning ekvivalentini topamiz  

 



kislota   

=   


Mr(kislota )

 

                               n*H



                 misol      

H   SO       



Mr(H


2

SO

4



)

  =   


2+32+64

  = 49  


                                                                             2       4                1*2                            2 

 

n*H – kislotalar tarkibidagi  H lar soni  



 

S. Tuzlarning ekvivalentini topamiz 

tuz    


=   

Mr(tuz)


 

                         n*V

           misol   

CuSO    



Mr(CuSO


4

)

  =   



64 + 32+ 64 

  = 80  


                                                                     4              1*2                            2

 

                n*V- tuz tarkibidagi metall soni bilan valentligi ko’paytmasi  



 

IX. Mavzuni mustahkamlash

 “Bingo” o’yini  

 

 O’quvchilarni qiziqishini oshirish va mavzu  yuzasidan olgan bilimlarini 



tekshirish va mustaxkamlash maqsadida  oldindan tayyorlab qo’yilgan Bingo 

varaqachalaridan  tarqatiladi. 

 

 

1-  Bingo varaqasi 



 

               JAVOBLAR 

SAVOLLAR 

12 m.a.b. 

1,67x10

-27 


6,02x10

23 


1. Avogadro  sonini toping? 

Ca 



Mg 

2. Tartib raqami 20 ga teng 

bo’lgan element? 

52.1 


54.2 

50 


3.FeCl

3

 Ekvivalentlarini 



toping  

 

 



 

 

2-  Bingo varaqasi 



               JAVOBLAR 

SAVOLLAR 

Amfoter 

Teng 


miqdor  

Teng  


valentli 

 

1.Ekvivalent so’zining 



ma’nosi? 

6,02 


19,8 

22,4 


2. Gazlarning molyar hajmi 

nechaga teng? 

Al 


3. Qaysi elementning 

ekvivalenti  9 ga teng? 

 

 



3-Bingo varaqasi 

               JAVOBLAR 

SAVOLLAR 

 



Mr 


         n*OH                                                                          

 E= A/B                            

    


=   

Mr     


 

                 n*V  

 

1.Oddiy moddalarning 



ekvivalentini topish 

formulasi? 

Magniy  

 Uglerod  

Mendeleyeviy 

2. Tartib raqami 12 ga teng 

bo’lgan element? 

Molekula  

Atom  

Modda  


3. Jismni tarkibini tashkil 

etgan narsa? 

 


 

 

4-  Bingo varaqasi 



               JAVOBLAR 

SAVOLLAR 

20 

30 


40 

1. NaOH ning ekvivalenti? 

Na 

Cu 


Ca 

2.O’zgaruvchan valentli 

element  

Cl



CH

Ar 



3. Qaysi gaz to’ldirilganda 

shar havoga ko’tarilishi 

mumkin? 

 

 



 

5- Bingo varaqasi 

               JAVOBLAR 

SAVOLLAR 

1869 

1834 


1907 

1.Davriy jadval nechanchi 

yilda kashf etilgan? 

“Kimyo 


asoslari” 

“Minerologiya” 

“Oltin 

xillari” 



2. Abu Rayhon 

Beruniyning kimyoga oid 

asarining nomi? 

Mg 


Ca 

Cl 


3. Ekvivalenti 12 ga teng 

bo’lgan oddiy modda ? 

 

 

6- 



Bingo varaqasi 

               JAVOBLAR 

SAVOLLAR 

Molekuladan  

Elektron va 

protondan 

Proton va 

neytrondan 

1.Atom yadrosi nimadan 

tashkil topgan? 

1799 

1869 


1748 

2.Tarkibning doimiylik 

qonuni qachon yaratildi? 

49 


32,66 

34 


3.H

3

PO



4

 ekvivalentini 

toping  

 

 



 

O’quvchilardan kimyoviy diktant olinadi (Izoh diktantda o’quvchilarga 

kimyoviy formulalar aytiladi, ular formulalarni to’g’ri yozishlari kerak)  hamda 

formula asosida  murakkab moddalarning ekvivalentini topish. 

1. Fosforning 2 ta atomi va kislorodning 5 ta atomi -   J: P

2

O



5

 

2. Vodorodning 3 ta atomi, fosforning  1 ta, kislorodning  4 ta atomi – J; H



3

PO



3. Azotning  2 ta atomi, kislorodning 3 ta atomi – J:N

O



4. Vodorodning 2 ta atomi, uglerodning 1 ta atomi, kislorodning 3 ta atomi -         

J: H

2

CO



5. Kaliyning 1 ta atomi, azotning 1 ta atomi , kislorodning 3 ta atomi  - J:KNO

3

  

 



X. 

Darsni yakunlab, barcha o’quvchilarni baholanadi va rag’batlantiriladi. 

XI. 

Uyga vazifa:



  Mavzuni o’qib, 43 bet savol va topshiriqlarni bajarib kelish. 

 

                                   



 

Download 440.79 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling