А. Навоий ижодида нут= маданияти масалалари Режа


Download 36 Kb.
Sana17.06.2023
Hajmi36 Kb.
#1552457
Bog'liq
Навоий1


А.Навоий ижодида нут= маданияти масалалари


Режа:



  1. А.Навоий ща=ида маълумот.

  2. Навоий асарларида нут= софлиги.

  3. Навоий ыз замондошлари ща=ида.

Марказий мутафаккирлари орасида нут= маданияти назарияси ва амалиётига мавлоно Навоий щаммадан кып щисса =ышганлар.


Ноти=лик санъати, жумладан нут= маданияти назарияси ва амалиётини ырганмо=чи былганларга, Мир Алишернинг «Мащбуб ул-=улуб», «Хайрат ул-аброр», «Сабъаи сайёр» каби асарлари билан бирга, унинг «Мажолис ун-нафоис» достонига щам мурожаат =илишни тавсия этамиз. Уларни ы=иб бу улу\ сиймонинг илк ызбек (туркий) ва форс тиллари мощиятини яхши билган нозик бадиий дидли тилшунос эканлигига ишонч щосил =иламиз. Уларда жуда кып ибратли фикрлар, педагоглар учун фойдали тавсиялар бор.
Навоий дащо шоир, доно файласуф, сыз устаси сифатида ызбек хал=ининг бадиий камолотини, тафаккур теранлигини ызида мощирона мужассамлантирибгина =олмай, шу билан бирга, нут=нинг мазмунан теран, шаклан ранг-баранг, бадиий жищатдан гызал, манти=ан изчил былишига щаракат =илган ва бунга эришган.
Бу муаллиф «Щайрат ул-аброр»да сыз (тил) таърифига махсус боблар ба\ишлаган. Унда, жумладан, сызни «башар вужуди, сирининг кавкаби (булбули) ва инсон зоти маъданининг жавощири» ыз ырнида ишлатилган сыз ыликнинг танасига покиза рущ ба\ишлагудек зыр таъсир кучига эга; =ыпол, да\ал, ножыя сыздан инсон озор чекади.
Мир Алишернинг таъбирига =араганда, бадиий сызлаш =обилияти заиф былган кишиларнинг нут=и бемаза, маъноси тордир. Мовлононинг «Сабъаи сайёр»ида баён этилишича, сыз, яъни нут= инсонга берилган шундай неъматки, унинг латофатини айтиб адо этиш мащолдир. Муаллифнинг тасвирли ифодасига кыра, «Гулшани келди жисм инсони, нут= анинг булбули хуш алхони»дир.
Мавлоно Навоий юмшо=, ширин сыз ща=ида щам =имматли мулощазалар юритиб, замондош ва келажак ноти=ларга =уйидаги бебащо сызларни ёзиб =олдирганлар:


Щар кимки чучук сыз элга изщор айлар,
Щар нечаки агёр дурур, уни ёр айлар.
Сыз =атти\и эл кынглига озор айлар,
Юмшо\и кынгилларни гирифтор айлар.

Бу аллома айтганларидек, тилинг бирла кынглингни бир тут; сызни кынгилда пишкормагунча, яъни пишитмагунча тилингга келтирма; щар нимаики кынглингда бор, уни тилга сураверма.


Педагог ыз лекциясида сыз танлашда, ыз фикрини изщор этишда мавлоно Навоийнинг «барча бало тилдандур» деган огощлантиришларини доимо ёдда са=лаши, ноты\ри сызламо=дан эщтиёт былиши зарур. Ырни келганда Навоийнинг =уйидаги тыртлигини келтирган маъ=ул:


Сыздан кишининг \аму бало щосилидур,
Щар ну=тада тили деса, бало дохилидур.
Бесирфа деган кишига тили =отилидур,
Ал=иссаки, кимсанинг балоси тилидур.

Улу\ аллома бу ва бош=а тыртликларида таъкидлаганидек, одам аъзоларининг ширини щам, защари щам тил, ундан чи=адиган сыздир. Инсон бош=а мавжудотлардан фа=ат ижтимоий фойдали мещнати, а=л-фаросати ва сызи (тили) билан фар=ланади. Булар инсонга она табиат берган, ота жамият бахш этган энг бебащо мукофот, щадя, фазилатдир. Булардан нодонларча фойдаланиш чин инсонга хос эмас; инсон щар =андай бало-офатларга бошлича тили туфайли дучор былади. Хал=имиз «О\из югуриги – ошга, тил югуриги - бошга» деб бежиз айтмаган.


Педагог ыз тилини бемаъни, бещаё, =ыпол, тингловчи дилига озор берадиган сызлардан тийиши шарт. Щазрат Навоий «Мащбуб ул-=улуб»да «Тилга эътибор – элга эътибор», «Ёмон тиллик андо=ким, эл кынглига жарощат еткурур, имкони бор щар бир яхшилик сыз ор=алидур», - деб ёзган.
Щар бир педагог шуни яхши билсинки, инсон =алби – бамисоли гул. У шу =адар нозикки, бир калима ширин сыз билан кынгилни то\дек баланд кытариб юбориш мумкин. Аксинча, бир о\из да\ал, =ыпол, ща=оратомуз гап, муомала билан инсон дилини сиёщ, кайфиятини расво =илиш мумкин. Донолар «Бу\дой нонинг былмаса щам, бу\дой сызинг былсин», «Яхши сыз – жон ози\и», «Сыздан сызнинг фар=и бор, ыттиз икки нархи бор» деб бежиз айтмаганлар. Сыз жарощати тан жарощатига =араганда о\ирро=дир. Ножыя айтилган щар бир сыз ызининг хавфли о=ибатига эга. +ыполлик ва да\ал муомала – иш, фаолият, режа у ё=да турсин – щатто кишиларнинг со\ли\ига щам путур етказади.
Ширинсуханлик нут= маданиятининг ажралмас таркибий =исмидир. Хуш муомала – инсон кыркининг мезони, обрыининг тамал тоши. Ращбар ёки педагогнинг хушмуомалалиги, ширинсуханлиги жамоа аъзоларининг умрига умр =ышади, щаётига кырк беради, кайфиятини кытаради. Бу фазилатлар ращбарни, ноти=ни улу\лайдиган юксак хислатлар былиб, ундан ычмас хотира =олдиради, щамма шарафлайдиган, эхтиром билан тилга оладиган, инсонлар =албида мангу яшайдиган яхши ном =олдиради.
Download 36 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling