А Pоlimеrlаnish rеаktsiyalаri

АMАLIY MАSHG’ULОTLАR

Yuqоri mоlеkulyar birikmаlаr sintеzi bo’yichа bаjаrilаdigаn аmаliy ishlаr uch qismgа bo’lingаn: pоlimеrlаnish, sоpоlimеrlаnish vа pоlikоndеnsаtlаnish rеаktsiyalаri. Hаr bir tаlаbа shu qismlаrdа kеltirilgаn vаzifаlаrdаn birini bаjаrаdi. YUlduzchа bilаn bеlgilаngаn ishlаr esа mахsus prаktikumgа mo’ljаllаngаn.

а) Pоlimеrlаnish rеаktsiyalаri

Rаdikаl pоlimеrlаnish rеаktsiyasining kinеtikаsi ko’pinchа dilаtоmеtrik usuldа o’rgаnilаdi. Dilаtоmеtriya usulining аsоsidа pоlimеrlаnish rеаktsiyasi dаvоmidа rеаktsiоn аrаlаshmа hаjmining kаmаyishi yotаdi. Hаjmning kаmаyishini o’lchаsh оrqаli hоsil bo’lаyotgаn pоlimеrning miqdоri vа pоlimеrlаnish rеаktsiyasi tеzligini o’lchаsh mumkin.

DILATOMETRDA ISHLASH METODIKASI
1.6-rasmda dilatometrning umumiy ko‘rinishi tasvirlangan. Dilatometr polimerlanish jarayoni boradigan rezer­vuar va kapillyardan iborat bo‘lib, katetometr yoki gorizontal mikroskop yordamida kapillyardagi suyuqlik satxini pasayishi, ya’ni sistemaning siqilishi aniqlanadi.


1.6-rasm. Polimerlanish kinetikasini o‘rganishda ishlatiladigan dilatometr.

Buning uchun avvalo dilatometrning kapillyarini radiusi o‘lchanadi. Quruq dilatometrga ignali shprits orqali (yoki kapillyarli voronka orqali) distillangan suvni pastki rezervuardan 1 sm cha yuqoriroq satxgacha quyiladi. Suvning bu satxi belgilanib olinadi va dilatometr analitik tarozida tortib olinadi. So‘ngra dilatometrga kapillyarning teparoq qismi to‘lguncha yana suv quyiladi, buni ham sathi belgilanib olingach, dilatometr yana tarozida tortiladi. Suvning ikki satxi orasidagi masofa o‘lchanib, kapillyarning radiusi topiladi. Dilato­metrning radiusi topilgach, suvni to‘kib tashlab, uni quritiladi va tarozida ogirligi tortib olinadi.

Dilatometrni monomer bilan to‘ldirish va uning dastlabki hajmini aniqlashni quyidagicha amalga oshirish mumkin. Dastlab, bo‘sh dilatometrni, keyin monomer yoki uning eritmasi bilan to‘ldirilgan dilatometrni ogirligi aniklanadi. Dilatometrni to‘ldirish rezervuarni suyuq azot yordamida sovutish yoki kapillyar voronkachalar yordamida bajariladi. To‘ldirilgan dilatomertdagi suyuqlik meniski kapillyar tepasidan 2-3 sm pastda turishi kerak. To‘ldirilgan dilatometr termostatga o‘rnatiladi va 10 min. o‘tgach katetometr yordamida suyuqlik satxi belgilanadi. Suyuqlik hajmining kamayishi vaqti-vaqti bilan (1-2 daq.da) 20-30 daqiqa davomida o‘lchab boriladi.
Monomerning polimerga aylanishi foiz miqdori quyidagi ifoda bilan aniqlanadi.

bunda: ΔV- reaksion sistemaning hajmining o‘zgarishi,
ΔV=πr²Δh (r—dilatometr kapilyarini radiusi)
V – reaksion sistemaning dastlabki hajmi, sm³, (tajriba xaroratada)
K – kontraksiya faktori (polimer va monomerning zichliklarini farqidan kelib chiqadi.)