Adli komedyasi
Download 254.88 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SLAV DİLLERİ VE EDEBİYATLARI ANABİLİM DALI (BULGAR DİLİ VE EDEBİYATI)
- MİNE TARIMCI TEZ DANIŞMANI Prof. Dr. HÜSEYİN MEVSİM Ankara – 2016
- İÇİNDEKİLER
- BİRİNCİ BÖLÜM I. DOBRİ VOYNİKOV’UN HAYATI, TOPLUMSAL FAALİYETLERİ VE ESERLERİ
- ÜÇÜNCÜ BÖLÜM III. KOMEDYANIN TÜRKÇE UNSURLAR BAKIMINDAN İNCELENMESİ
- SONUÇ
- TRANSKRİPSİYON ALFABESİ
- BİRİNCİ BÖLÜM I. DOBRİ VOYNİKOV’UN HAYATI, TOPLUMSAL FAALİYETLERİ VE ESERLERİ
- Reçnik na bılgarskata literatura
- Dobri Voynikov – jivot, tvorçestvo, idei
- İslam Ansiklopedisi
|
T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SLAV DİLLERİ VE EDEBİYATLARI ANABİLİM DALI (BULGAR DİLİ VE EDEBİYATI) DOBRİ VOYNİKOV VE “YANLIŞ ALGILANAN UYGARLIK” ADLI KOMEDYASI YÜKSEK LİSANS TEZİ MİNE TARIMCI Ankara – 2016 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SLAV DİLLERİ VE EDEBİYATLARI ANABİLİM DALI (BULGAR DİLİ VE EDEBİYATI) DOBRİ VOYNİKOV VE “YANLIŞ ALGILANAN UYGARLIK” ADLI KOMEDYASI YÜKSEK LİSANS TEZİ MİNE TARIMCI TEZ DANIŞMANI Prof. Dr. HÜSEYİN MEVSİM Ankara – 2016 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER .............................................................................................................I ÖNSÖZ ......................................................................................................................III TRANSKRİPSİYON SİSTEMİ ...............................................................................VII GİRİŞ ...........................................................................................................................1 BİRİNCİ BÖLÜM I. DOBRİ VOYNİKOV’UN HAYATI, TOPLUMSAL FAALİYETLERİ VE ESERLERİ………………………………………………………………………......6 İKİNCİ BÖLÜM II. “YANLIŞ ALGILANAN UYGARLIK” BAŞLIKLI KOMEDYA………….15 II.1. Komedyanın Önsöz’ü ………………………………………………………….15 II.2. Komedyanın İçeriği ve Yapısal Özellikleri ……………………………………21 II.2.1. Birinci Perde …………………………………………………………………23 II.2.2. İkinci Perde ………………………………………………………………….31 II.2.3. Üçüncü Perde ………………………………………………………………..36 II.2.4. Dördüncü Perde ……………………………………………………………...43 II.2.5. Beşinci Perde ………………………………………………………………...53 II.3. Komedyanın Genel Değerlendirilmesi ………………………………………...58 II.4. Komedyadaki Baş Oyun Kişilerinin İncelenmesi ……………………………..64 II.4.1. Hacı Kosta ………………………………………………………………..….64 II.4.2. Zlata ve Anka ……………………………………………………………......66 II.4.3. Margaridi ………………………………………………………………….....69 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM III. KOMEDYANIN TÜRKÇE UNSURLAR BAKIMINDAN İNCELENMESİ........................................................................................................72 III.1. Komedyanın Türkçe Kelimeler Bakımından İncelenmesi…………………….76 I III.1.1.Komedyadaki Türkçe Kelimelerin Tekrar Sayısına ve Türlerine Göre Sınıflandırılması……………………………………………………………....……..88 III.2. Komedyada Geçen Bazı Deyimler, Atasözleri ile Söz Öbekleri ve Bunların Türkçe Anlamları …………………………………………………………………...92 SONUÇ ………………………………………………………………………….....99 ÖZET ……………………………………………………………………………..102 ABSTRACT ……………………………………………………………………...104 KAYNAKÇA ………………………………………………………………….….106 EKLER …………………………………………………………………………...109 II ÖNSÖZ Bu yüksek lisans tezi çalışmasında; Bulgar tiyatrosu ve oyun yazarlığının ne zaman ve hangi şartlar altında ortaya çıktığı üzerinde durulmaya ve Bulgarların hayatında 19. yüzyıl ortalarından itibaren önemli bir yer edinen tiyatro sanatının nasıl bir ilerleme gösterdiği izlenmeye çalışılmıştır. 19. yüzyılın ortalarında önemli bir Osmanlı askerî ve Bulgar kültür merkezine dönüşen Şumnu kasabasında dünyaya gelen Dobri Voynikov, gerek yazdığı okul kitaplarıyla ve öğretmenliği sırasında eğitime getirdiği yeniliklerle, gerekse Fransızcadan yaptığı tercümeler ve Romen İbrail kasabasında çıkardığı bir gazeteyle Bulgar Uyanış Çağı’nın önde gelen aydınları arasında yer almıştır. Kabul edilmeli ki, Voynikov Bulgar kültür ve sanat tarihinde her şeyden önce oyun yazarlığına ve tiyatronun gelişmesine ve yaygınlaşmasına yaptığı katkılarla iz bırakmıştır. Kaleme aldığı ve sayıları 10’u bulan tarihî dramaları, bugün pek sanatsal ve edebî değer taşımasa da, o dönemin ihtiyaçlarını karşıladığından dolayı büyük başarıyla sahnelenmişlerdir. Ancak Dobri Voynikov’u Bulgar edebiyatında kalıcı kılan, kaleme aldığı ve 1871’de Bükreş’te yayınladığı “Yanlış Algılanan Uygarlık” adlı komedya eseridir. Bu aynı zamanda Bulgar oyun yazarlığı tarihindeki ilk orijinal ve en başarılı özgün komedya olarak kabul edilmektedir. III Bulgar komedyasının ölümsüz örnekleri arasında gösterilen ve günümüzde de sahnelenmeye devam edilen bu eser ve yazarı ülkemizde pek bilinmemektedir. Bu eksikliğin giderilmesi amacıyla böyle bir çalışmanın yüksek lisans tez konusu olarak seçilmesi uygun görülmüştür. Çalışmamızı hazırlarken Bulgar yazarların ve araştırmacıların aynı zamanda farklı kesimlerden uzmanların Dobri Voynikov ve “Yanlış Algılanan Uygarlık” komedyası hakkında yayınlamış oldukları eserlerden yararlanılmıştır. Komedyanın bizler açısından bir ilginç yönü de, dilsel bakımdan ele alındığında, çok fazla Türkçe kelime ve ifadeye yer verilmiş olmasında kaynaklanmaktadır, hatta ilk sıralara girmeyi başarmıştır. Eserin sayfalarında birçok deyime, atasözüne, söz öbeğine ve klişe halk konuşmalarına rastlamak mümkündür. Böylelikle, o dönemde Osmanlı unsuru olan Bulgarların 19. yüzyıl hayatı ve kültürü edebiyata yansımış olmaktadır. Bundan dolayı eserdeki Türkçe kelimeler ve ifadeler taranarak tespit edilmiş ve tablolar halinde verilmiştir. Elde edilen sonuçların bu alanda çalışan ilgili dilbilimcilere katkı sağlayacağını umuyoruz. Bu yüksek lisans tezi çalışması Giriş ve üç bölümden oluşturulmuştur. Giriş’te Bulgar toplumunda tiyatro kültürünün ne zaman ve nasıl oluştuğu ve Bulgar edebiyatında da oyun yazarlığının nasıl bir gelişim gösterdiği ve hangi evrelerden geçtiği ortaya çıkarılmış ve böylelikle tez konusuna geçiş sağlanmıştır. IV Tezin Birinci Bölümü’nde, Dobri Voynikov’un hayatı, toplumsal faaliyetleri, edebî kişiliği ve eserlerinin yanında Bulgar tiyatrosu ve dramaya kattığı büyük yenilikler konu edinilmiştir. İkinci Bölüm’de; önce çalışmamızın asıl konusunu teşkil eden “Yanlış Algılanan Uygarlık” adlı komedyanın, yazarın kendisi tarafından kaleme alınan ve eserin anlaşılması için bir anahtar işlevi gören Önsöz’ü üzerinde durulmuş, ardından da perde perde ve sahne sahne özetlenme ve yorumlanma yoluyla eserin içeriği ve yapısal özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. Devamında komedyanın genel bir değerlendirilmesi sunulmuş, bazı baş oyun kişileri analiz edilmiş ve temsil ettikleri özelliklerine göre karşılaştırmalar yapılmıştır. İki kutba ayrılan karakterlerin komedyada iki farklı uygarlık anlayışını savundukları açığa kavuşturulmuştur. Tezin Üçüncü Bölümü’nde, komedya dilsel bakımdan, daha doğrusu Türkçe kelimeler ve ifadeler açısından incelenmiştir. Eserde kullanılan Türkçe kelimeler bulunmuş, anlamı, türü ve cinsi bakımından araştırılıp tabloya oturtulmuş, tekrar sayılarına ve türlerine göre kümelenmiştir. Bundan sonra deyim yapıları ve bazı söz kalıpları tespit edilip tercüme edilmiş ve açıklanmıştır. Son olarak, tez çalışmam süresince bana özveriyle ve sabırla yardım eden, en az benim kadar gayret gösteren, aradığım kitap ve kaynakları edinmemde bana destek olan, yol göstericiliği, kişisel görüşleri ve bilimsel katkıları ile bu tezin ortaya çıkmasını sağlayan, tez çalışmamın her aşamasında yönlendirici tavsiyeleri ve V değerli önerileriyle önemli katkılarda bulunan, her daim bana desteğini esirgemeyen, çalışmaya bakış açımı genişleten, tutumuyla ve başarılarıyla örnek olan saygıdeğer hocam Prof. Dr. Hüseyin MEVSİM’e en içten teşekkürlerimi sunarım. Mine TARIMCI Ankara, 2016 VI TRANSKRİPSİYON ALFABESİ Bu çalışmada Bulgarca kelimelerin Türkçeye çevrilmesinde, ayrıca “Türkçe kelimelerin incelenmesi” olarak geçen bölümde yer alan Bulgarca kelimelerin sesletimlerinde aşağıda verilen “Bulgarca Türkçe” ve “Bulgarcadaki Türkçe kelimeler” sözlüğünün transkripsiyon sistemi kullanılmıştır. A: a П: pı Б: bı Р: rı В: vı С: sı Г: gı Т: tı Д: dı У: u Е: e Ф: fı Ж: jı Х: hı З: zı Ц: tsı И: i Ч: çı Й: i (kısa) Ш: şı К: kı Щ: ştı Л: lı Ъ: ı М: mı Ь: - Н: nı Ю: yu О: o Я: ya VII 1 GİRİŞ Bu çalışmada; Bulgar tiyatrosunun ve oyun yazarlığının ortaya çıkışı ardından komedyada atılan ilerlemeler ışığında ele alınan Yanlış Algılanan Uygarlık (Krivorazbranata Tsivilizatsiya) adlı komedya eseri ve bu eserin yazarı Dobri Voynikov konu edinilecektir. Komedya eseri, hem edebi hem de dilsel açıdan incelenecek, komedya ve Voynikov hakkında yazarların ve uzmanların eleştirileri yanında görüşlerine de yer verilecektir. Giriş bölümünün akabinde tez konusuna geçilecektir. Komedya genel anlamda; insanların, olayların ve durumların gülünç yanlarını ele alıp işleyen oyun türü ya da güldürüdür. Yunancada komodia, komos şarkısı anlamına gelir. Komos ise curcuna cümbüştür. Komedyanın kaynakları MÖ. V. yy’da antik Yunan’da Dionysos şenliklerindeki toplu danslara, eğlence ve kutlama törenlerine dayanır. İnsanların bir takım olaylar karşısında verdiği bazı tepkilerin ve duyguların tarihsel süreç içinde güncel yaşama yansıması komedyanın unsurudur. Konular, çağdaş toplumdan geçmiş toplumlardan günlük hayattan alınarak işlenir. Kişiler, çoklukla halk tabakasından kimselerdir. Çirkin sayılan olaylar bile, seyircinin gözleri önünde geçirilir. Perde sayısı yazarın isteğine bağlıdır. Manzum yazılabildiği gibi, nesirle de yazılır. Üç birlik kuralına uygunluk gösterir. 2 Bulgar edebiyatı, genel anlamda tiyatro kültürüyle Uyanış Çağı’nda tanışmaktadır. Zamansal sınırları 18. yüzyıl ortasından 19. yüzyılın son çeyreğine kadar uzayan ve yabancı egemenlik koşulları altında milli ve kültürel bilinçlenme sürecinin hızlandırıldığı, bağımsızlık düşüncesinin olgunlaşarak eyleme geçirildiği bir dönem olarak nitelendirilen bu tarihsel dönemin doruk noktasını oluşturan 1850’li yıllarda, Polonyalı ve Macar siyasi sığınmacılar, başta Şumnu olmak üzere Bulgar topraklarına tiyatro geleneğini taşımışlardır. 1 Uyanış Çağı Bulgar kültürünün en belirgin özelliği, geç kalınmışlıktan kaynaklanan boşluğun hızlı gelişme yoluyla doldurulmasında yatmaktadır. 14. yüzyıl sonlarında milli bağımsızlığını kaybederek Osmanlı hükümdarlığına giren Bulgarlar, kültürel gelişimlerinde Avrupa’nın seviyesini yakalayabilmek için, başka şartlarda birkaç yüzyılda kat edilen yolu 20-30 yıla sığdırmayı başarmışlardır. 1850’lerde genelde gazeteci ve öğretmenlerin kaleme aldığı, ders yılının sonunda düzenlenen müsamerelerde gösterilen didaktik ve eğitim amaçlı okul diyalogları, karşılıklı replikler 2 ile yabancı örneklerden yararlanılarak yaratılan kısa sahne eserleri daha çok fars ve vodvil 3 özelliği taşımaktadır. 19. yüzyıl ortalarına doğru bu noktadan hareket eden Bulgar oyun yazarlığı on yıl gibi çok kısa bir süre içinde, türün bütün kuralları gözetilerek yaratılan oldukça olgun eserler vermeye başlamıştır. İlk Bulgar tiyatro temsili, Polonyalı ve Macar 1 Hüseyin Mevsim, Çağdaş Bulgar Oyunları, Ankara, 2011, s. 11-16. 2 Replik – Sahne oyunlarında konuşanların birbirine söyledikleri sözlerden her biri. 3 Vodvil – Toplumsal sorunları mizahi bir yaklaşımla hicveden tiyatro türü. 3 sığınmacıların katkılarıyla buna uygun şartların oluştuğu Şumnu’da 1856’da gerçekleştirildiği kabul edilmektedir. Sahneye konan “Mihal” komedyasını, tahsilini İstanbul Kuruçeşme’de bulunan Yüksek Rum Okulu’nda tamamlayan Sava Dobroplodni (1820-1894) kaleme almıştır. Yine o yıllarda Fransız, Yunan ve Rus oyun yazarlığı etkisi altında yaratılan, Teodosiy İkonomov’un (1836-1871) kaleme aldığı “Lovçanskiyat vladika” (“Lofça Piskoposu”) ve Petko Slaveykov (1827-1895) tarafından yazılan “Malakof” gibi komedya örneklerinde, ağırlıklı olarak güldürü yoluyla aydın geçinen Bulgarların yabancı moda düşkünlüğü yerilmektedir. Klâsik anlamda Bulgar tiyatrosunun kurucusu olarak Dobri Voynikov kabul edilmektedir. Bulgar toplumu için yeni bir kültürel olgu olan tiyatroya ilgisini, öğretmeni olan Sava Dobroplodni’nin aşıladığı Voynikov, eğitimini İstanbul Bebek’te bulunan Fransız Katolik Koleji’nde tamamladıktan sonra döndüğü Şumnu’da geniş çaplı sahne faaliyetlerine başlamıştır. Milli tiyatronun ancak milli repertuar oluşturma yoluyla oluşturulabileceği gerçeğinden hareket ederek ilk başlarda şanlı Bulgar geçmişinden alınan olay ve kahramanlar üzerine kurgulanan tarihsel dramlar yaratmıştır. Tiyatroyu “halk okulu” olarak gören Voynikov’un 1871’de yazdığı “Krivorazbranata tsivilizatsiya” (“Yanlış Algılanan Uygarlık”) başlıklı en başarılı özgün komedyasında yabancı modayı değil, züppeliği ve taklitçiliği, geri kalmışlığını hızlı gelişmeyle kapatmak isteyen toplumlara has bir sendromu konu edinmektedir. 4 Eserin önsözünde Voynikov, toplumsal hayatın eksikliklerini güldürü yoluyla gidermek gibi hedeflerden söz ederek komedya türüne önemli görevler yüklemektedir. Balkanlar’ın tümü için geçerli olan yanlış algılanan veya çarpıtılan uygarlık sendromu, 19. yüzyıl başlarından itibaren milli benliklerini oluşturma sürecini tamamlayarak kendi devletlerini kuran Balkan milletlerinin yeterli ve gerekli altyapı ile birikime sahip olmadan, kısa sürede Avrupa’nın sosyal ve kültürel gelişmişlik seviyesine erişme isteği çabalarından kaynaklanmaktadır. 4 İşte bu farklı medeniyet seviyesinin çatışmasından doğan ve eğlenceli olduğu kadar acı ayrıca düşündürücü özellikler taşıyan durum ile olaylar, Bulgar komedyasının vazgeçilmez iskeletini oluşturmuş ve üretken bir modele dönüşmüştür. Bundan dolayı, Bulgar (ve genel anlamda Balkan) komedyasının en büyük özelliği, geri kalmışlığın değil, yalancı veya yapmacık gelişmişliğin yergi ve güldürüsünü içermesinde yatmaktadır. Bulgar drama yazarlığı alanında ilk adımları, daha önce adını uzun öyküleriyle duyuran ve sonra ruhaniliği seçerek metropolitliğe kadar yükselen Vasil Drumev’in (1840–1901) attığı görülmektedir. Drumev, İkinci Bulgar Devleti (1186–1396) tarihinden alınan gerçek bir olay üzerine kurguladığı ve Shakespeare esintili “İvanko, ubietsıt na Asen” (“Birinci Asen’in Katili İvanko”) (1872) başlıklı tarihî dramasında aşk, iktidar ve entrika sorunsalını bütün boyutlarıyla işlemektedir. 4 Hüseyin Mevsim, a.g.e. 5 Uyanış Çağı’nda tür açısından daha yaygın ve tercih edilir olduğu görülen komedyanın gelişimindeki bir başka başarılı eser olarak, bir dönem İstanbul Bebek Fransız Katolik Koleji’nde eğitim gören Todor Peev’in (1841-1904) imzasını taşıyan ve yine yanlış algılanan uygarlık sendromu ekseninde kurgulu olan “Fudulesku” (“Fodul”) (1876) piyesi kabul edilmektedir. 5 5 Hüseyin Mevsim, a.g.e. 6 BİRİNCİ BÖLÜM I. DOBRİ VOYNİKOV’UN HAYATI, TOPLUMSAL FAALİYETLERİ VE ESERLERİ Dobri Voynikov, 1833 yılında o dönemde Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde bulunan Bulgar topraklarının kuzeydoğusunda konumlu olan Şumen (Şumnu) kasabasında bir papazın oğlu olarak dünyaya gelmiştir. 6 Babası örnek bir kilise görevlisi ve din hizmetçisi olarak ad yapmıştır, ayrıca telli müzik âletleri çalıyor olması, bu alandaki kabiliyetini göstermektedir. 7 Babanın erken vefatından dolayı, küçük Dobri’nin annesinin ve kasabanın önde gelenleri arasında yer alan yakın akrabaları Andrey Stoyanov’un maddî himayesinde büyüdüğü ve yetiştiği bilinmektedir. Kendisi de Şumnulu olan yazar ve araştırmacı Stiliyan Çilingirov’a göre, oyun yazarı ilk başlarda Dobri Popov adını kullanmış, Voynikov soyadını ise daha sonra benimsemiştir. Bunun başlıca nedeni de, kökünün voynuk (veya voynugân) soyundan gelmesinden kaynaklanmaktadır. 8 Bilindiği üzere, Bulgarcada asker anlamındaki ‘voynik’ kelimesinden türetilen voynuk (veya voynugân), Osmanlı 6 Reçnik na bılgarskata literatura, tom I, Sofya, 1976, s. 230-232. 7 Milen Kumanov, Redove ot biyografiyata, s. 309 // Dobri Voynikov, “Krivorazbranata tsivilizatsiya”, Sofya, 2003. 8 Stiliyan Çilingirov, Dobri Voynikov – jivot, tvorçestvo, idei, s. 321-335 // Dobri Voynikov, “Krivorazbranata tsivilizatsiya”, Sofya, 2003. 7 döneminde Rumeli’de Hıristiyanlardan oluşturulan askerî teşkilata verilen addır 9 ; hizmetlerinden dolayı voynukların vergi muafiyeti gibi birçok imtiyaza sahip oldukları bilinmektedir. 10 Dobri Voynikov’un dünyaya geldiği ve çocukluk yıllarında Şumnu’nun çok iyi korunaklı kalesinden dolayı önemli bir Osmanlı askerî ve Bulgar kültür merkezine dönüştüğü görülmektedir. Kasabanın gelişmesi ve nüfusunun sürekli artması, yiyecek ve giyecek ihtiyacı bulunan büyük bir ordu için askerî bir üs halinde olmasından kaynaklanmaktadır. Nitekim ordu için çalışmak üzere pek çok Bulgar esnafı, dokumacı, sicim/ip yapımcıları, terziler ve marangozlar burada toplanmıştır. 11 Dobri Voynikov eğitimine doğduğu kasabada başlamıştır. Öğretmenleri arasında, o dönemin aydın kişileri olarak bilinen Stefan İzvorski, Sava Filaretov, Sava Dobroplodni ve İvan Bogorov bulunmaktadırlar. Özellikle de, tahsilini İstanbul Kuruçeşme’de gören ve tiyatroyla yakından ilgilenen Sava Dobroplodni, öğrencisinin üzerinde büyük etki yaratmış; tiyatroya karşı ilgi ve merak uyandırmayı başarmıştır. 12 Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nda meydana gelen 1848 ayaklanmasının bastırılmasından sonra, binlerce Macar ve Polonyalı mültecinin Osmanlı topraklarına sığındıkları bilinmektedir. Daha somut olarak bu mülteciler Şumnu kasabasına ve 9 Konuyla ilgili, daha ayrıntılı olarak, bkz: Ayşe Kayapınar, İslam Ansiklopedisi (Voynuk maddesi), cilt 43, 2013, s. 126-127. 10 Teşkilatla ilgili daha ayrıntılı olarak, bkz: Yavuz Ercan, Osmanlı İmparatorluğunda Bulgarlar ve Download 254.88 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|