Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti fizika-matematika fakulteti
Download 1.79 Mb. Pdf ko'rish
|
Kdirbaeva G. Yerning tuzilishi
|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI AJINIYOZ NOMIDAGI NUKUS DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI FIZIKA-MATEMATIKA FAKULTETI FIZIKA O’QITISH METODIKASI KAFEDRASI 4-a kurs talabasi Kdırbaeva Gauharning Fizika va astronomiyani o’qitishni loyihalash fanidan K U R S I S H I Mavzu: «Yerning ichki tuzilishi» mavzusida darsni o’qitishni loyihalash Ilmiy rahbar: B. Atashov Tayyorlagan: G. Kdırbaeva Nukus-2020 yil 2
MUNDARIJA KIRISH I BOB. «YERNING ICHKI TUZILISHI” MAVZUSINI O‘QITISHDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH 1.1.
Interfaol metodlar yordamida «Yerning ichki tuzilishi” mavzusini o‘qitishning nazariy masalalari 1.2. «Yerning ichki tuzilishi» mavzusini o‘tishda innovatsiya va ilg’or horijiy tajribalar II BOB. «YERNING ICHKI TUZILISHI” MAVZUSIDAN ELEKTRON O‘QUV MODULI ISHLANMASI 2.1.
«Yerning ichki tuzilishi” mavzusining ma’ruza, amaliy mashg‘ulotlari uchun dars ishlanmasi 2.2. «Yerning ichki tuzilishi” mavzusi dan keyslar to‘plami va amaliy topshiriqlar 2.4.
«Yerning ichki tuzilishi” mavzusi yuzasidan nostandart test topshiriqlari Xulosa va tavsiyalar Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 3
Mazkur kurs ishida yuqoridagi maqsadga qisman bo‘lsada erishishga yo‘naltirilgan bo‘lib, unda zamonaviy pedagogik texnologiyalar haqida ma’lumotlar, astronomiya fanini o‘qitishning maqsad va vazifalari, strukturasi hamda noan’anaviy o‘qitishga oid ayrim mashg‘ulotlarning namunaviy ishlanmalari keltirilgan. Ularda keltirilgan metodik yondashuvlardan har qanday tipdagi mashg‘ulotlarda aynan shunday yoki ayrim o‘zgartirilshlar kiritilgan holda foydalanishni tavsiya etamiz.
fanlardan ekanligini aniq dalillar bilan isbotlab berayotir. Xususan, yulduzlar energiyasi manbalarini izlash yuzasidan olib borilgan astrofizik tadqiqotlar, kelajakda energiyaning tanqisligini bartaraf etish, yadro fizikasining rivojlanishi va termoyadro energiyasini sanoat va xalq xo‘jaligida foydalanish bo‘yicha ayni paytda olib borilayotgan intensiv tadqiqotlar shular jumlasidandir. Muammoning o‘rganilganlik darajasi: Hozirgi kunda innovatsion pedagogik texnologiyalarning nazariy asoslari va ularni amaliyotga tatbiq etish bo‘yicha bir qator vatandosh olimlarimiz ham samarali izlanishlar olib bormoqdalar. Bulardan A.A.Abduqodirov, R.X.Jo‘raev, N.X.Azizxodjaeva, U.N.Nishonaliev, M.S.Saidahmedov, B.L.Farberman, H.Ishmatov, X.Abdukarimov, K.Zaripov, B.Ziyomuhammadov, M.Kamoliddinov, T.G‘afforova, N.X.Avliyoqulov, Q.T.Olimov, R.Ishmuhammedov, O‘.Tolipov, T.Nazarova, A.E.Kenjaboevlarning tadqiqot ishlarini alohida ta’kidlash lozim. Bir guruh mutaxassislarimiz pedagogik texnologiyalar davr talabi, shu bilan birga yangi zamonaviy yo‘nalish ekanligini e’tirof etib, ta’lim-tarbiya jarayoniga milliy xususiyatlarni kiritgan holda qo‘llashni tavsiya etayotgan bo‘lsalar, ikkinchi guruh mutaxassislar ta’lim-tarbiyadagi inqirozdan qutilish va moslash mexanizmlarini yaratish, ta’limga siyosatning bosh yo‘li sifatida qarash zarurligini isbotlamoqdalar. Bundan tashqari Mamadazimov M., Umumiy astronomiya (universitetlar va pedgogika oliy o‘quv yurtlari uchun darslik). – T.: “Yangi asr avlodi”, 2008 y., Mamadazimov M. “Astronomiya” (AL va KHKlari uchun darslik). –T.,O‘qituvchi, 2007 y., Mamadazimov M., Tillaboyev
4
A va boshqalar. “Umumiy astronomiyadan laboratoriya ishlari” T., TDPU 2015 y., A.E.Roy and D.Clarke Astronomy Principles and practice 2000 y. adabiyotlari tahlil qilindi. Kurs ishining maqsadi: “Yerning ichki tuzilishi” mavzusini o‘qitishda talabalarning bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish uchun AKT va interfaol texnologiyalardan foydalanish asosida elektron majmua yaratish.
muammoning nazariy va amaliyotdagi holatini o‘rganish va uning tahlili; Innovatsion va axborot texnologiyalarni “Yerning ichki tuzilishi” mavzusi nazariy va amaliy mashg‘ulotlariga joriy etishning o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlash;
qilish;
«Yerning ichki tuzilishi” mavzusi nazariy va amaliy mashg‘ulotlarida AKT va interfaol ta’lim texnologiyalardan foydalanish metodikasini ishlab chiqish; joriy etilgan metod va texnologiyalar vositasida «Yerning ichki tuzilishi” mavzusi bo‘yicha nazariy va amaliy mashg‘ulotlariga qaratilgan tavsiyalar ishlab chiqish; Elektron o‘quv metodik majmua yaratish, ulardan foydalanish metodikasini ishlab chiqish vazifalari;
«Yerning ichki tuzilishi” mavzusi bo‘yicha slayd, ilmiy ommabop film, interfaol metodlar, nostandart test topshiriqlari va tarqatma materiallar tayyorlash.
5
INNOVATSION TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH 1.1-§ Interfaol metodlar yordamida “Yerning ichki tuzilishi” mavzusini o‘qitishning nazariy masalalari Refleksiv ko‘nikma (o‘zining va boshqalarning fikrini tahlil qilish). Keys bilan ishlash bosqichlari Keys mazmunini yaxshiroq tushunish uchun metodik tavsiflar 1. Keys matnini o‘qish. Matnni har bir o‘quvchi ikki marta o‘qiydi. 2. Matnni o‘z so‘zlari bilan gapirib berish. Matn o‘quvchilar tomonidan zanjir tarzida gapirilib beriladi. So‘zlash jarayonida ayrim detallarga aniqlik kiritiladi. 3. Muammoni qidirish (aniqlash). Matnda qanday
muammo haqida gap ketyapti? Muammolar bir nechta bo‘lishi mumkin. Bunday holatda ular o‘rtasidagi aloqadorlikni topish kerak. 4. Muhokama qilish. Muammo qanday namoyon bo‘lyapti? Venn diagrammasi, SWOT tahlil jadvali, rezyume
jadvallarini to‘ldirish orqali muammoning yechimini topish mumkin. 5. Mezonlarni ajratish (ideal, ya’ni
muammosi yo‘q
sistemaning modelini keltirish). Bu qanday natijaga olib kelishini ko‘rsatish uchun kerak. 6. Muammoni hal etish yo‘llarini aniqlash. Muammo yechimi yo‘llarini yozib borish maqsadga muvofiq. Bu eng muhim narsani esdan chiqarmaslik uchun kerak. 7. Guruhning taqdimotga tayyorgarligi (tavsiya etiladigan shakllar): 1. Asoslangan esse. 2. Tayanch kontekst. 3. Sxema. 4. Jadval. 5. Multimedia takdimoti. Bu jarayonda o‘quvchilarning ijodiy qobiliyati shakllanadi. 8. Takdimot o‘tkazish.
Keys matni Qadim zamonlardayoq odamlar samoviy yulduzlarning bir-biriga nisbatan vaziyati uzoq vaqtlar oralig‘ida o‘zgarmasligini, sayyoralar esa shu yulduzlar orasida murakkab traektoriyalar bo‘yicha xarakatlanishini sezganlar. Qadimgi yunon olimi Ptolemey geosentrik nazariyaga asos soladi ya’ni Yer atrofida barcha sayyoralar xarakatlanadilar deb xisoblandi. Beruniy xam xuddi shunday goya 6
tarafdori edi. Axmad al – Farg‘oniy, Ulug‘bek, Ali Qushchi, kabi buyuk allomalar xam yulduzlar va sayyoralar vaziyatini aniqlashga doir olamshumul ishlarni bajarishgan. Geosentrik goyasi XVI asr boshlarida N. Kopernik tomonidan geliosentrik sistema asoslab berilguncha xukmronlik qildi. Uzoq astronomik kuzatishlar Kopernikning geliosentrik sistemasi to‘g‘ri ekanini kursatdi. Daniyalik T. Bregge ko‘plab aniq kuzatishlarni amalga oshirdi. Shunday kuzatishlarini umumlashtirib I.Kepler quyidagi qonunlarni yaratdi. Kepler planetalar xarakatini uzoq tekshirishlar natijalarini umumlashtirib o‘z qonunlarini berdi. 1.Sayyoralar fokuslaridan birida Quyosh joylashgan muayyan ellips bo‘ylab xarakatlanadilar. 2. Sayyoralarning radius - vektorlari teng vaqtlar ichida teng yuzalar chizadi.
tarqatish lozim: Ish uchun shablon 1-muammo: ______________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________
__________________________________________________________________ __________________________________________________________________
_________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________ Muammoni hal etish yo‘llari: __________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Natijada quyidagi tayanch konspekt tuzilishi mumkin: 1-muammo: Butun olam tortilish qonuningi kashf etilish tarixi. 2-muammo: Kepler qonunlarining asosiy mohiyati.
7
a) geosentrik ta’limotning noto‘g‘riligi b) Kopernikning geliosentrik sistemasi yaratilishiga sabab
Muammoni hal etilishi : 1.
Qadim zamonlardayok odamlar samoviy yulduzlarning bir-biriga nisbatan vaziyati uzok vaktlar oraligida uzgarmasligini, sayyoralar esa shu yulduzlar orasida murakkab traektoriyalar buyicha xarakatlanishini sezganlar.
2. XVI asr boshlarida N. Kopernik tomonidan geliosentrik sistema asoslab berilishi .
Daniyalik T. Bregge kuplab aniq kuzatishlarni amalga oshirishi. 4. Kepler planetalar xarakatini uzok tekshirishlar natijalarini umumlashtirib uz konunlarini yaratishi .
Individual bajarish uchun mustaqil uy ishi: Kepler qonuni. Butun olam tortilish qonuni mavzusiga oid asoslangan esse tuzing.
O’qituvchining kirish so’zi. Keys bilan tanishtirish O’quvchilarni kichik guruh-larga ajratish (har bir guruh 4-6 o’quvchidan iborat bo’li-shi lozim Kichik guruh ishini tashkil etish. Spiker, kotib, vaqt na-zoratchisini tayinlash.
Kichik guruhlarda yechimlar taqdimotini tayyorlash Umumiy bahs-munozarani tashkil etish.
O’qituvchining xulosasi, yakunlovchi so’zi. O’quvchilarni baholash.
8
Muallif ma’lum bir pozisiyani egallaydi va uni himoya qiladi, bunda o‘zining pozisiyasini qo‘llab-quvvatlash uchun bir qancha asoslangan isbotlarni keltiradi. Maqsad - muallif lozim topgan qarashlarni boshqalarning ham qabul qilishiga ishontirish. Asoslangan esse tarkibi: (1) Savol bo‘yicha muallif nuqtai nazarining bayon etilishi (1 xat boshi). (2) Bayon etilgan pozisiyani asoslash — muallifning ishonarli dalillari bo‘yicha ushbu pozisiyani qo‘llab-quvvatlash va qabul qilishga ishontirishi. (3) Xulosa-rezyume.
• mavzu mazmuniga mos kelishi; • mazmuni, fikri; • unga taalluqli muammoni oldindan ko‘ra bilish, shaxsiy nuqtai nazari, ma’lumotlar yetarliligi; • uslub: ifoda aniqligi, muayyanligi; • orfografiya.
Yerga asteroid kelib urilish arafasida. Asteroidning o‘lchami Yerdagi hayotni xuddi dinazavrlar hukmronligini yo‘q qilgani kabi darajada kuchga ega. Bundan 60 million yil avval yerga asteroid urilishi natijasida yerdagi jonzodlarning 99% Yer sharining uzoq yillar davomidagi muzlashi natijasida qirilib ketgan. Bu asteroidning urilishi xuddi shunday kuchga ega. Bu vaziyatda insoniyatning tirik qolish ehtimoli nolga teng. Insonlar tirik qolishi uchun qaysi sayyoraga uchub borishini maslahat berardingiz? Mars uchun Strengths — kuchli tomoni; Yerga yaqinligi, va boshqa sayyoralarga qaraganda, issiq ham emas, sovuq ham emas Weakness — kuchsiz tomoni; Atmosferasida kislorodning yo‘qligi Opportunities — imkoniyatlari; Sutkasi yernikiga yaqin Insonlar Gigant sayyoralarda yashab bo‘lmaydi, chunki ularning sirti qattiq emas Threats — foydalanishdagi xavflar, qiyinchiliklar, muammolar. Sirtining sovuqligi, Asteroidlar belbog‘iga yaqinligi, ETT Yernikidan 3 marta kichikligi 9
nisbatan venera va Merkuriylarning harorati juda katta Qutbida yashasa harorati sovuq o‘lkalarnikiday bo‘ladi. Atmosferasining yashash uchun yaqorsizligi “Klаstеr” mеtоdi (Klaster-tutam, bog’lam)- axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini markazlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va ochiq jalb qilishga yordam beradi. Klasterni tuzish qoidasi bilan tanishadilar. Yozuv taxtasi yoki katta qog’oz varag’ining o’rtasiga asosiy so’z yoki 1-2 so’zdan iborat bo’lgan mavzu nomi yoziladi Birikma bo’yicha asosiy so’z bilan uning yonida mavzu bilan bog’liq so’z va takliflar kichik doirachalar "yo’ldoshlar" yozib qo’shiladi. Ularni "asosiy" so’z bilan chiziqlar yordamida birlashtiriladi. Bu "yo’ldoshlarda" "kichik yo’ldoshlar" bo’lishi mumkin. Yozuv ajratilgan vaqt davomida yoki g’oyalar tugagunicha davom etishi mumkin. Muhokama uchun klasterlar bilan almashinadilar. 10
1. Aqlingizga nima kelsa, barchasini yozing, g’oyalari sifatini muhokama qilmang faqat ularni yozing. 2. Xatni to’xtatadigan imlo xatolariga va boshqa omillarga e'tibor bermang. 3. Ajratilgan vaqt tugaguncha yozishni to’xtatmang. Agarda aqlingizda g’oyalar kelishi birdan to’xtasa, u holda qachonki yangi g’oyalar kelmaguncha qog’ozga rasm chizib turing.
11
“Insеrt jаdvаli”ni to‘ldirish (Namuna) Tushunchalar V - + ? Geosentrik va geliosentrik sistema haqida o‘z fikrlaringizni bildiring
Sayyoralarning joylashishi haqida o‘z fikrlaringizni bildiring Quyosh
kattaligi bo‘yicha Yerdan qanday farq qiladi?
Quyosh
sistemasining tarkibi bo‘yicha o‘z fikrlaringizni bildiring
tanishadilar. Alohida o’zlari to’ldiradilar. o’qish jarayonida olingan ma'lumotlarni alohida o’zlari tizimlashtiradilar - jadval ustunlariga "kiritadilar" matnda belgilangan quyidagi belgilarga muvofiq: "V"- men bilgan ma'lumotlarga mos; "-" - men bilgan ma'lumotlarga zid; "+" - men uchun yangi ma'lumot; "?" - men uchun tushunarsiz yoki ma'lumotni aniqlash, to’ldirish talab etiladi. 12
“BBB” jаdvаli Jаdvаlni to‘ldirish uchun sаvоllаr Bilаmаn Bilishni hohlayman Bildim Elеktrоmаgnit to‘lqinlаr shаkаlаsi nimа vа uning chеgаrаlаrini аyting.
Tеlеskоplаrning turlаri
Оptik jihоzlаrni ishlаb chiqаrishdа nimаlаrgа e’tibоrni qаrаtish kеrаk?
Ulug‘bеk rаsаdxоnаsi vа uning qurilish inshооаtlаrining yarаlishi vа
jihоzlаshdаgi imkоniyatlаri?
Download 1.79 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|