Alisher Navoiy nomidagi O`zbek tili va adabiyoti universiteti talabasi
Download 106.98 Kb. Pdf ko'rish
|
FUQAROLIK
|
77-Kazus Alisher Navoiy nomidagi O`zbek tili va adabiyoti universiteti talabasi fuqaro Robitov turli mavzularda hikoya, romanlar yozishni mashq qilib keladi. U 2015-yili o`zining “Fazoviy kema” asarini “Hordiq” gazetasi sahifalarida e`lon qildi. Ushbu asar “Sayqal” taxallusi bilan nashr etiladi. Bir necha vaqtdan so`ng Robitov o`zining “Fazoviy kema” asari “Jahon adabiyoti” seriyasi “Abu saxiy” nashriyoti tomonidan nashrdan chiqdi. Mazkur holat yuzasidan noshirlar tomonidan nashr qilingan asarlar hosila asar sifatida baholanishi zarurligini ma`lum qilishdi. Muallif Robitov esa, ushbu holatda o`zining shaxsiy nomulkiy va mulkiy huquqlari buzilgan deb hisobladi. Bundan tashqari 2015-yilda Rustamov tomonidan yozilgan asar nomi fuqaro Zufarov tomonidan Tovar belgisi sifatida Intellektual mulk agentligida ro`yxatdan o`tkazildi. Vaziyatga huquqiy baho baho bering. O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining (bundan keyin FK deb yuritiladi) 1043-moddasida hosila asarlar sirasiga tarjimalar, ishlanma asarlar, annotatsiyalar, referatlar, muxtasar xulosalar, sharxlar, insnirovkalar, aranjirovkalar, soddalashtirishlar hamda fan, adabiyot, san`at asarlarining qayta ishlanmalari kiradi. Yuqoridagi vaziyatga nazar tashlaydigan bo`lsak,tarjima asarlar hosila asar bo`lishi mumkin. Ushbu vaziyatda Robitovning huquqlari buzilganmi yoki noshirlar aytganidek hosila asar sifatida qabul qilib barchasi qonuniy amalga oshirilganmi? O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 1048-moddasida hosila asarlarga bo‘lgan mualliflik huquqi o`z ifodasini topgan. Ya`ni hosila asar muallifiga fan, adabiyot va san’at asarining mazkur muallif tomonidan amalga oshirilgan qayta ishlanmasiga bo‘lgan mualliflik huquqi tegishlidir. Hosila asar muallifi qayta ishlangan asar muallifi huquqlariga rioya etgan taqdirda, o‘zi yaratgan asarga mualliflik huquqidan foydalanadi. Hosila asar muallifining mualliflik huquqi qayta ishlashga asos bo‘lgan asarni boshqa shaxslar ham o‘zlari qayta ishlashlariga to‘sqinlik qilmaydi. Demak, hosila asarning muallifi qayta ishlangan asar muallifining huquqlariga rioya qilishi kerak. Asarni nashr qilish, omma oldida ijro etish yoki undan boshqacha tarzda foydalanishda asarning o‘ziga, nomiga va muallifning ismi ko‘rsatilishiga biron-bir o‘zgartish kiritishga faqat muallifning roziligi bilan yo‘l qo‘yiladi. Muallifning roziligisiz uning asarini bezaklar, so‘zboshi, xotima, sharhlar yoki biron-bir tushuntirishlar bilan nashr etish taqiqlanadi. Savol tug`iladiki, Robitovning buzilgan huquqlari qanday tiklanishi mumkin? Xulosa qilib aytadigan bo`lsak, Robitovning shaxsiy mulkiy va nomulkiy huquqlari buzilgan. “Abu saxiy” nashri tomonidan qilingan ish hosila asarsifatida qabul qilishimiz mumkin edi. Biroq, ushbu nashr Robitovning mualliflik huuqini jiddiy ravishda buzgan. Ushbu holatda “Abu saxiy” nashri muallifning ruxsatini olishi kerak edi. Ma`muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeksning 177 1 -modda. Mualliflik huquqini va turdosh huquqlarni buzish. Ya`ni asarlardan yoki turdosh huquqlar obyektlaridan qonunga xilof ravishda foydalanish, xuddi shuningdek asarlarning yoki turdosh huquqlar obyektlarining kontrafakt nusxalarini takrorlash, tarqatish, barchaning e’tiboriga yetkazish yoxud asarlarning yoki turdosh huquqlar obyektlarining nusxalarida ularning tayyorlovchilari haqida, ularni ishlab chiqarish joylari to‘g‘risida, shuningdek mualliflik huquqining va turdosh huquqlarning egalari haqida yolg‘on axborotni ko‘rsatish asarlarning va turdosh huquqlar obyektlarining kontrafakt nusxalarini, shuningdek ularni takrorlash hamda tarqatish uchun foydalaniladigan materiallar va uskunalarni hamda boshqa huquqbuzarlik sodir etish qurollarini musodara qilib, fuqarolarga bazaviy hisoblash miqdorining bir baravaridan besh baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa — besh baravaridan o‘n baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi. Xuddi shunday huquqbuzarliklar ma’muriy jazo chorasi qo‘llanilganidan keyin bir yil davomida takror sodir etilgan bo‘lsa, asarlarning va turdosh huquqlar obyektlarining kontrafakt nusxalarini, shuningdek ularni takrorlash hamda tarqatish uchun foydalaniladigan materiallar va uskunalarni hamda boshqa huquqbuzarlik sodir etish qurollarini musodara qilib, fuqarolarga bazaviy hisoblash miqdorining besh baravaridan o‘n baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa — o‘n baravaridan yigirma baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi. Undan tashqari Robitov sudga da`vo qilib ma`naviy zararni undirishi mukin bo`ldi. Ikkinchi vaziyatga nazar tashlaydigan bo`lsak, ushbu vaziyatda ham huquqi buzilgan Rustamov sudga da`vo qilishi mumkin. Unga Ma`muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeksning 177-moddasi. O‘zganing tovar belgisidan, xizmat ko‘rsatish belgisidan, tovar kelib chiqqan joy nomidan yoki firma nomidan qonunga xilof ravishda foydalanish. Ya`ni o‘zganing tovar belgisidan, xizmat ko‘rsatish belgisidan, tovar kelib chiqqan joy nomidan yoki adashtirib yuborish darajasida ular bilan o‘xshash bo‘lgan belgilardan shu turdagi tovarlarga (xizmatlarga) nisbatan qonunga xilof ravishda foydalanish yoxud o‘zganing firma nomidan qonunga xilof ravishda foydalanish fuqarolarga bazaviy hisoblash miqdorining besh baravaridan o‘n baravarigacha, mansabdor
shaxslarga esa — o‘n baravaridan yigirma baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi. Xuddi shunday huquqbuzarliklar ma’muriy jazo chorasi qo‘llanilganidan keyin bir yil davomida takror sodir etilgan bo‘lsa fuqarolarga bazaviy hisoblash miqdorining o‘n baravaridan yigirma baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa — yigirma baravaridan o‘ttiz baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi. 23.Mijoz yoki ekspiditor o`n kun oldin boshqa tarafni ogohlantirib, transport ekspiditsiyasi shartnomasini bajarishdan bosh tortishga haqli. Majburiyatni bajarish muddatiga doir yetti kunlik muddat haqidagi qoidamiz-chi? 23.Mijoz yoki ekspеditor o‘n kun oldin boshqa tarafni ogohlantirib, transport ekspеditsiyasi shartnomasini bajarishdan bosh tortishga haqli. Transport ekspеditsiyasi shartnomasini bajarishdan bir tomonlama bosh tortilganida, bu haqida ma’lum qilgan taraf shartnomaning bеkor qilinishi tufayli ko‘rilgan zararni ikkinchi tarafga to‘laydi (FKning 731-moddasi). Ushbu moddani kengroq sharhlaydigan bo`lsak, transport ekspiditsiya shartnomasidan majburiyatni bajarishdan bir tomonlama (FK ning 237-moddasi) haqidagi umumiy qoidadan istisno tariqasida, bir tomonlama bosh tortish imkoniyatini ko`zda tutadi. Buning ustiga bosh tortish shartnoma tarafi tomonidan sababini e`lon qilmasdan amalga oshirilishi mumkin. Ushbu moddaning 1-qism mijoz yoki ekspiditor o`n kun oldin boshqa tarafni ogohlantirib, transport ekspiditsiyasi shartnomasini bajarishdan bosh tortishga haqli ekanligini belgilaydi. Shartnomadan bir tomonlama bosh tortilsa, shartnoma bekor qilingan hisoblanadi. Shartnomadan bir tomonlama bosh tortgan taraf, shartnomaning bekor qilinishi tufayli ko`rilgan zararni ikkinchi tarafga to`laydi. Agar majburiyatni bajarish muddati ko`rsatilmagan yoki talab qilish olish payti bilan belgilab qo`yilmagan bo`lsa, kredidor har qachon ijroni talab qilishga, qarzdor esa - ijroni har qachon amalga oshirishga haqli bo`ladi. Majburiyatni darhol bajarish vazifasi qonun, shartnoma yoki majburiyatning mohiyatidan anglashilmasa, qarzdor bunday majburiyatni kreditor talab qilgan kundan boshlab yetti kunlik muddat ichida bajarishi shart (FKning 242-moddasi). Majburiyat uning bajarish muddatini ham nazarda tutadi. Shartnomada majburiyatlarni bajarish muddatining ko`rsatilishi, o`sha shartnoma mazmunining muhim shartlaridan biri hisoblanadi. Biroq, majburiyatni bajarish muddati belgilanmagan bo`lsa yoki talab qilish payti deb belgilangan bo`lsa, FKning 242-moddasiga muvofiq kreditor har qachon talab qilishga,qarzdor esa
har qachon bajarishga haqli bo`ladi. Qarzdor uchun majburiyatni bajarishning muayyan muddati ya`ni talab qilingan kundan boshlab yetti kun ichida kreditor majburiyatning bajarilishini talab qilgan kundan boshlab aniqlashtiriladi. Aytish mumkinki, bu holda kreditor tomonidan talabning qo`yilishi majburiyatni bajarish muddatining aniqlashtirish sharti hisoblanadi. Ammo, qonun hujjatlarida muddati ko`rsatilmasdan tuzilgan majburiyatlarni bajarishning ayrim holatlarini tartibga soluvchi qoidalar mustahkamlab qo`yilgan. Masalan,
FKning 735-moddasining 2-qismida qarz oluvchi qarzini qarz beruvchi qarzni qaytarish haqida talab qo`ygan kundan boshlab o`ttiz kun mobaynida talab qilishga haqli. Xuddi shunga o`xshash holatni transport eksspiditsiyasi shartnomasida ham ko`rishimiz mumkin. Undagi muddat esa o`n kun hisoblanadi. Xulosa qilib aytadigan bo`lsak, FKning 242-moddasida nazarda tutilgan majburiyatlarni bajarish muddati barcha shartnoma va bitimlar uchun tegishli bo`lmaydi. Shartnomadan bosh
tortish muddati
ko`rsatilamagan shartnomalargagina FKning 242-moddasi amal qiladi. Shartnoma yoki bitimda shartnomani bajarish muddati yoki bajarishdan bosh tortish muddati ko`rsatilmaganlari uchun ham ushbu qoida qo`llanadi. Transport ekspiditsiyasi shartnomasida esa 731-moddaning qoidalari qo`llanadi.
94.Yuridik shaxs yoki fuqaroning o`z xodimi tomonidan yetkazilgan zararni qoplashda xodim maqomini aniqlashning o`ziga xos qoidalari amal qiladi. Muhokama qiling. Ma’lumki, yuridik shaxs nomidan uning faoliyatini uning organlari, rahbarlari va xodimlari amalga oshiradilar. Odatda yuridik shaxs xodimining xizmat vazifasi bo‘yicha bajargan ishi va uning natijalari yuridik shaxsga nisbatan huquq va majburiyatlar vujudga kеltiradi. Shu munosabat bilan yuridik shaxs o‘z xodim tomonidan uchinchi shaxslarga yetkazilgan zararni to‘laydi. Aynan shu qoidani boshqa fuqaroning yollanma mеhnatidan foydalanayotgan fuqaroga nisbatan ham tatbiq etish mumkin. Bozor munosabatlari sharoitida bir fuqaroning ikkinchi fuqaro yollanma mеhnatidan foydalanishi odatiy hol sifatida qaraladi. Biroq bunda ish bеrgan fuqaro ish bеruvchi yuridik shaxslar kabi o‘z xodimi yetkazgan zararlarni qoplashi lozim. FKning 989-moddasiga muvofiq yuridik shaxs yoxud fuqaro o‘z xodimi mеhnat (xizmat, lavozim) majburiyatlarini bajarib turgan vaqtida yetkazgan zararni qoplaydi. Masalan, Download 106.98 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|