Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti musiqa, badiiy grafika va
Download 0.95 Mb. Pdf ko'rish
|
elektron jadvallarni qayta ishlash dasturlari
|
1
O’RTA MAXSUS TA’LIMI VAZIRLIGI ALISHER NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI MUSIQA, BADIIY GRAFIKA VA MEHNAT TA’LIMI FAKULTETI AMALIY SAN’AT YO’NALISHI BAJARDI: 106-GURUH HAMZAYEVA G. Tekshirdi: U.Shodiyev
2
JADVALLARNI QAYTA ISHLASH DASTURLARI REJA 1. MICROSOFT EXCEL ELEKTRON JADVALINI YUKLASH VA UNING TUZILISHI. 2. JADVAL KATAKLARI USTIDA AMALLAR BAJARISH 3. MICROSOFT EXCEL ELEKTRON JADVALINING IMKONIYATLARI 4. MICROSOFT EXCELDA MATEMATIK FORMULALAR BILAN ISHLASH 5 MICROSOFT EXCELDA DIAGRAMMALAR HOSIL QILISH 6 MICROSOFT EXCEL DA RASMLAR BILAN ISHLASH
Jadval ko’rinishidagi hujjatlar ixtiyoriy tipdagi korxonada hujjat aylanishining katta qismini tashkil qiladi. Shuning uchun elektron jadvallar iqtisodiy axborot tizimlarini yaratish va ishlatishda juda katta ahamiyatga ega. Elektron jadvallarni yaratish, hisobga olish, saqlash, taxrir qilish, ishlov berish va ularni chop etilishini amalga oshiruvchi dasturiy vositalar majmuasini jadval protsessori deb atash qabul qilingan. Elektron jadval komp’yuter xotirasida joylashgan ikki o’lchamli massivning satrlari va ustunlarini o’zida ifodalaydi. Super Calc, Visi Calc, Lotus, Quattro Pro kabi jadvallar protsessorlari dunyoda keng tarqalgan bo’lib, ularning bir necha versiyalari mavjud. Windows operatsion tizimida ishlatish uchun Exsel protsessori yaratilgan. Unda ishlash texnologiyasi Windows tizimining ixtiyoriy tadbiqlaridagi WIMP interfeysiga asoslangan. Jadval protsessorlari ko’plab moliyaviy va ma’muriy masalalarni echish imkonini beradi. Masalan, oylik maoshni hisoblash va boshqa hisobga olish masalalari: sotuv hajmini, bozor o’sishini, daromadlarni bashorat qilish; foyz stavkalari va soliqlarni tahlil qilish; moliyaviy deklaratsiyalar va balans jadvallarini tayyorlash; sotish hajmini va strukturasini hisobga olish uchun hisobchi daftarini yuritish; smeta kal’kulyatsiyasi; pul cheklarini hisobga olish; byudjetga va statistikaga oid hisoblashlardir. Microsoft Excel dasturi quyidagicha ishga tushiriladi: Bosh menyudan «Programmi» tanlanadi; Chiqqan menyudan Microsoft Excel tanlanadi; Natijada dastur o’z ishini boshlaydi va uning ko’rinishi quyidagicha bo’ladi:
3
Microsoft Excel elektron jadvalini ikki o’lchovli jadval ko’rinishida tasavvur qilish mumkin. Unda qatorlar natural sonlar bilan (1,2,3, …65536), ustunlar lotin alifbosi harflari (A,B,C…AA,AB,…IB) kabi belgilanadi. Xar bir katak o’z koordinatasiga ega. Yuqoridagi rasmga e’tibor bering, A1 katagi ajratib ko’rsatilgan. Bu katakning koordinatasi 1-qator, A-ustun xisoblanadi. Asosiy menyu
Asosiy menyudagi xar bir sarlavhada ma’lum funktsiyalar joylashtirilgan. Ular pastga ochiluvchi kichik menyular ham deb ataladi. Pastga ochiluvchi kichik menyular yana kichik menyularga bo’linadi. Misol tariqasida «vstavka» qo’yish kichik menyusini qarab chiqaylik.
Адрес номи (А1) Фаол катак Автотўлдири ш маркери Катак
чегарас и Устунлар номи Сатрлар номи Сахифалар номи
4
Bundan tashqari barcha buyruqlarni bajaruvchi tezkor tugmalar yoki piktogrammalar panellari mavjud. Bular instrumentlar panellari deyiladi. Instrumentlar panellarida quyidagilar mavjud. Standart piktogrammalar guruhi
Formatlash piktogrammalari guruhi
Boshqarish piktogrammalari guruhi
Diagrammalar chizish piktogrammalari guruhi
Turli figuralarni chizish piktogrammalari guruhi
Bulardan tashqari yana bir qancha piktogrammalar guruhi mavjud. 5
Ushbu rasmda keltirilgan ro’yxatdagi tanlangan piktogrammalar guruhi nomi qarshisida belgi qo’yilgan guruhlar bilan yuqorida tanishdik. Shuningdek, Visual Basic, Web, WordArt, «Almashishlar buferi», «Tashqi qiymatlar», «Tasvirlarni rostlash», «Retsenziyalash», «Umumiy jadval tuzish» kabi piktogrammalar guruxlari nomini ko’ramiz. Ro’yxatning eng so’ngidagi «Nastroyka» rostlash sarlavhasi xar bir guruh uchun yangi piktogrammalarni qo’shish va olib tashlash uchun xizmat qiladi.
Qator yoki ustunlarning kengligini o’zgartirish Exselda qatorlarni 1,2,3 …lar bilan belgilab qatorlar sarlavhasi hosil qilingan. Shu qatorlar sarlavhasidan kerakli qator ostidagi chiziqqa sichqoncha ko’rsatkichi keltiriladi va uning ko’rinishi o’lchov o’zgartirish holatiga kelganda uning chap tugmasini bosib turib, kerakli tomonga qarab to kerakli joygacha olib boriladi. Ustunlarning kengligini o’zgartirish ham xuddi shu tartibda bo’lib, faqat ustunlar sarlavhasidan o’zgartiriladi. Quyida A ustun kengaytirilgan:
Kataklarni belgilash. Kataklarni belgilash uchun sichqonchani belgilash boshlanadigan joyga keltirib uning chap tugmasini bosib turib kerakli joygacha olib borishimiz kerak. Yoki kursorni belgilanish boshlanadigan joyga keltirib, turib «strelka»li tugmalar orqali kerakli joygacha belgilanadi. Masalan: B3 katagidan E5 katagigacha belgilash kerak bo’lsa, kursorni B3 katagiga keltirib kerak bo’lgan belgilashni hosil qilamiz. 6
Agar shu belgilashga G1 dan G3 gacha bo’lgan kataklarni ham qo’shish kerak bo’lsa Ctrl tugmasini bosib turib, sichqoncha orqali G1, G2, G3 kataklarni unga qo’shamiz va biz belgilagan kataklar B3 - E5, G1-G3 kataklar to’plamidan hosil bo’ladi. Agar B, C, D va G ustunlarni belgilamoqchi bo’lsak, u holda ustunlar sarlavhasidan B ustun ustiga borib sichqonchaning chap tugmasini bosib turib D ustunigacha olib boramiz va Ctrl tugmasini bosib turib ustunlar sarlavhasidan G ustunini belgilaymiz va quyidagi ko’rinishni hosil qilamiz. .
Agar 2,3,4 va 6 qatorlarni belgilamokchi bulsak, u holda qatorlar sarlavhasidan 2 qator ustiga borib, sichqonchaning chap tugmasini bosib turib 4 qatorigacha olib boramiz va Ctrl tugmasini bosib turib qatorlar sarlavhasidan 6 qatorini belgilaymiz va quyidagi ko’rinishni hosil qilamiz.
Joriy yoki belgilangan katakning o’lchamini o’zgartirish 7
Excelda katta-kichik, qalin, kursiv, osti chizilgan va hakozo formatlardagi matnni yozish mumkin. Buning uchun yozadigan matnimiz yoki belgilangan matn uchun formatni «Formatirovanie» panelidagi
tugmalar orkali tanlashimiz kerak.
3 M ICROSOFT E XCEL ELEKTRON JADVALINING IMKONIYATLARI . Excel nafaqat berilganlarni kiritish, saqlash, tanlash balki, tahlil qilish, ularni diagrammalar, grafiklar ko’rinishida tasvirlash, xatto so’nggi versiyalarida Web- sahifalarga joylashtirish, murakkab ma’lumotlar bazasi bilan ishlash imkoniyatlariga ham ega. Quyida Exceldan foydalanish uchun eng zarur imkoniyatlar bilan tanishamiz: · Varaqlardan foydalanish. Bu elektron jadvaldan foydalanishdagi boshlang’ich tushunchalardan biri bo’lib, unda qatorlar va ustunlar joylashadi. Varaqlarga sarlavha qo’yiladi. Uni o’zgartirish, yo’qotish va yangi varaqni qo’shish mumkin. · Ma’lumotlarni kiritish. Odatda ikkinchi qadam bo’lib, kataklarga turli ma’lumotlarni kiritish tushuniladi. · Ma’lumotlarning ko’rinishini o’zgartirish. Matn va sonlarga o’ziga xos ko’rinish berishni anglatadi. · Formulalardan foydalanish. Sonlar bilan ishlashda albatta ma’lum xisoblarni bajarishga to’g’ri keladi. Excelda murakkab formulalarni yozish yoki tayyor standart funktsiyalardan foydalanish imkoniyati mavjud. · Grafik va diagrammalarni hosil qilish. Jadvalga kiritilgan sonli ma’lumotlarning diagrammalari va grafiklari hosil qilinadi. · Rasmlarni qo’shish. Jadvallarni tushunarli va ko’rgazmali ravishda tasvirlash uchun diagrammalar va rasmlar kiritiladi. Shuningdek, berilganlarni tasvirlash uchun kartalardan ham foydalanish mumkin. · Web-sahifalardan foydalanish. Web-sahifalardagi berilganlarni olib ulardan foydalanish va ularga qayta ishlangan ma’lumotlarni jo’natish. · Import qilish. Boshqa elektron jadvallarda tayyorlangan ma’lumotlarni qabul qilish va turli formatlarda yozish. · Berilganlarni tahlil qilish. Berilganlarni tekshirish, ulardan umumlashgan jadvallar tayyorlash.
Bundan tashqkari, Excelda ishlash jarayonining o’zini qulaylashtirish uchun qator imkoniyatlar yaratilgan.
Ro’yxatni avtomatik ravishda to’ldirish;
Diagrammalarni qurishda ko’p qadamli tanlovdan foydalanish;
Matnning rangi va o’lchamlarini oldindan ko’rish; 8
Umumlashgan jadvallarni dinamik tasvirlash;
olish va xokazo. Umuman elektron jadvallarning imkoniyatlarini ularda amaliy ishlash davomida kengroq o’urganish mumkin bo’ladi.
Xar bir Excel hujjatida bir nechta varaqlar bo’lishi mumkin. Quyidagi rasmdagi Excel hujjatida uchta «List1», «List2» va «List3» lar bor.
Xozirgi rasmdagi hujjatda joriy varaq «List1» xisoblanadi. List2 ham birinchisiga o’xshash bo’sh varaqdir, unda ham birinchi varaqqa o’xshab kerakli jadvallarni hosil qilishimiz mumkin. Ikkinchi varaqqa o’tish uchun sichqoncha bilan ko’rsatilgan joyga keltirib uning chap tugmasini bosish etarli. Varaqning nomini o’zgartirish uchun sichqonchani «strelka» bilan ko’rsatilgan joyga keltirib o’ng tugmachasi bosiladi va quyidagi menyu hosil bo’ladi:
menyu bandlarining vazifalari:
«Dobavit’…» - hujjatga yangi varaq qo’shadi. «Udalit’» – joriy varaqni o’chiradi. «Pereimenovat’» – varaq nomini o’zgartiradi. «Pereimenovat’ / skopiravat’» – joriy varaq nusxasini hosil qiladi. «Videlit’ vse listi» – hujjatdagi xamma varaqlarni belgilaydi. Jadvalni «xotira»ga yozib qo’yish. Yuqorida aytilgan ko’rinishda jadval hosil qilganimizdan keyin uni komp’yuter xotirasiga yozib qo’yish kerak bo’ladi. Yuqorida keltirilgan «Standartniy» panelidan «Soxranit’» tugmasini bosib xotiraga yozish mumkinligini aytib o’tgan edik. Endi shu jarayonni birma-bir ko’rib o’tamiz: 1. «Standartniy» panelidan «Soxranit’» tugmasini bosamiz. 2. Quyidagi oyna hosil bo’ladi: 3. Bu oynadan «Imya fayla» bandiga matn nomini kiritamiz. 4. «Papka» bandidan shu fayl joylashadigan katalogni ko’rsatamiz. 9
5. «Tip fayla» bandidan fayl formatini tanlaymiz. Formati – Kniga Excel, Shablon, Matn DOS, Dokument HTML va xokazolar bo’lishi mumkin.
6. «Parametri» bandidan kerakli parametrlar (faylni ko’rish, o’zgartirish uchun parol’ va xokazolar) belgilanadi. Bu banddan parametrlarni faqat zarur bo’lganda belgilash mumkin. 7. «Soxranit’» tugmasi bosiladi, yuqorida kiritilgan ko’rinishdagi fayl hosil bo’ladi.
Yuqorida keltirilgan tarzda jadval hosil qilganimizdan keyin, u komp’yuter xotirasiga yozib qo’yilgan bo’lsa, qayta ochishuchun «Standartniy» panelidan «Otkrit’» tugmasini bosish kerak. Endi shu jarayonni birma-bir ko’rib o’tamiz: 1. «Standartniy» panelidan «Otkrit’» tugmasini bosamiz. 2.
Quyidagi oyna hosil bo’ladi:
3. «Papka» bandidan shu fayl joylashadigan katalogni ko’rsatamiz. 4. «Tip fayla» bandidan fayl formatini tanlaymiz. Formati – Fayl Microsoft Excel, Shablon, Dokument HTML va xokazolar bo’lishi mumkin. 5.
Rasmda «strelka» bilan ko’rsatilgan joyda fayllar ro’yxati ko’rinadi va kerakli fayl shu erda tanlanadi. 6. «Otkrit’» tugmasi bosiladi, yuqorida tanlangan fayl ochiladi. 10
4. MICROSOFT EXCELDA MATEMATIK FORMULALAR BILAN ISHLASH Elektron jadvallarda oddiygina jadval tuzish emas, balki kataklarga kiritilgan boshlang’ich qiymatlardan ma’lum formula asosida yangi qiymatlarni hosil qilish muhimdir. Jadvalga ixtiyoriy formulani kiritish va xisoblashni bajarish mumkin. Barcha formulalar (=) belgisi bilan boshlanadi. Formulalar dasturlash tillaridagi kabi bir qatorda yoziladi. Aks holda u oddiy matn singari tushuniladi. Formulalarni yozishda kataklar adresidan foydalanish mumkin. Kataklar adresi absolyut ($A$1) ko’rinishda ham olinadi. Kataklar adresi absolyut ko’rinishda olingan holatda formulani ko’chirish paytida o’zgarmaydi. Formula to’g’ridan-to’g’ri katakka yoki formula kiritish joyiga yoziladi.
Masalan quyidagi oynada talabalar oladigan stipendiya miqdorini hisoblash jarayoni ko’rsatilgan
«Avtoformat» buyrug’i yordamida yaratiladigan jadvallar ko’rinishlarini tanlash mumkin Ушбу катакда (I5) D5 нинг қиймати 100 гa кўпайтирилиб H5 нинг қийматига бўлинган. IBM компьютерларининг жами компьютерларга нисбатан фоизи аниқланган.
11
«Avtoformat» oynasidan «Spisok 2 » uslubi tanlanganda jadval quyidagi ko’rinishga keladi
Excelda formuladan tashqari, turli soxalar bo’yicha standart funktsiyalar ham mavjud Ular quyidagi guruxlarga ajratilgan: Matematika, arifmetika va trigonometriya funktsiyalari; Sana va vaqt bilan ishlash funktsiyalari; Moliyaviy funktsiyalar; Axborot bilan ishlash funktsiyalari; Massivlar bilan ishlash funktsiyalari;
Ma’lumotlar bazasi bilan ishlash funktsiyalari; Statistika funktsiyalari; Matn funktsiyalari. 12
Jadvalning H4:H17 diapazondagi barcha kataklarida Di:Gi (i=4,...17) kabi formulalar kiritilgan. Ammo ulardagi formulalar argumentlari mos qatorlar kataklari sarlavhalari kiritilgan bo’lsa, S17:H17 diapazondagi formulalarda esa mos ustunlar sarlavhalari kiritilgan. Masalan: H8 katagida SUMM(D8:G8), D17 katagida SUMM(D4:D16) formulalari berilgan.
Funktsiya «master»i yordamida funktsiyalarni kiritish.
piktogrammasi bosilgandan keyin rasmda ko’rsatilgan oyna paydo bo’ladi.
Kategoriya (chap oyna) funktsiya (o’ng oyna) menyularidan tanlab olinadi.
Argumentlar jadvalda kursor orqali ko’rsatiladi.
D4:G4 диапазондаги қийматларнинг йиғиндисини хисоблаш формуласи киритилган H4 катагида хам шу формула келтирилган(қатор) E17 катакда E4:E16 диапазондаги (устун) суммаси хисоблаш формуласи келтирилган.
Аргументлар киритиладиган қаторлар
13
Microsoft Excelning o’rta maktabda matematika va boshqa fanlarida o’rganilgan va ishlatilishi mumkin bo’lgan ayrim matematik va mantiq funktsiyalari ro’yxatini keltiramiz: SRZNACh (argumenlar ro’yxati) – argumentlarning o’rta arifmetik qiymatini xisoblaydi.
MAKS (argumenlar ro’yxati) - argumentlarning maksimumini aniqlaydi.
MIN (argumenlar ro’yxati) – argumentlarning minimumini aniqlaydi. FAKTR (son) – butun son faktorialini xisoblaydi. KOREN (son) – kvadrat ildizni hisoblaydi. ABS (son) – sonning modulini aniqlaydi. LN(son) – sonning natural ( e-asosli) logarifmini xisoblaydi. SIN(son) – radian o’lchovida berilgan burchak sinusini aniqlaydi. COS(son) – radian o’lchovida berilgan burchak kosinusini aniqlaydi. TAN(son) – radian o’lchovida berilgan burchak tangensini aniqlaydi. Yuqorida keltirilgan va boshqa funktsiyalardan foydalanishda Excel ning uo’zida keltirilgan ro’yxatdan osongina foydalanishingiz mumkin. Masalan, «Master funktsiy» oynasi yordamida sonning ildizi, kubini topish, sonlarni «rim» raqamida ifodalash mumkin:
funktsiyalar qanday yozilsa, shunday yoziladi. Masalan: IF( qarab, birinchi yoki ikkinchi ifodalar bajariladi. 5 MICROSOFT EXCELDA DIAGRAMMALAR HOSIL QILISH Excel yordamida jadvalga kiritilgan sonli ma’lumotlarning diagrammalari va grafiklari hosil qilinadi. Diagrammalar va grafiklarni chizish uchun Excel da juda katta imkoniyatli yordamchi «Master diagramm» mavjud. Shu yordamchi vositasida turli - tuman diagrammalar quriladi. Diagrammani berilganlar joylashgan varaqda, boshqa varaqda xatto boshqa kitobda hosil qilish mumkin. «Master diagramm» yordamida diagramma qurishni ketma-ket ko’rib chiqamiz: 14
1- qadam. Ushbu rasm boshqaruv piktogrammalarida ni sichqoncha bilan belgilaganda paydo bo’ladi. Rasmning chap tomonidagi ro’yxatda diagramma turlari, o’ng tomonida uning ko’rinishlari berilgan. Kerakli tur va ko’rinishdagi diagramma tanlanganidan keyin pastdagi «Dalee» tugmasi bosiladi. Chap tomonda «Gistogramma» va o’ng tomonda tekislikdagi oddiy ko’rinish olingan. E’tibor bering, rasmdagi faol turgan «qatlam»-«Standartnie» qatlami. «Nestandartnie» qatlamidan boshqa
turdagi diagrammalarni ham tanlash mumkin.
2-qadam. Bu qadamda diagramma hosil qilish uchun kerakli berilganlar belgilanadi. Rasmning o’rta qismidagi oyna aynan berilganlarni kiritish uchun faol xolatda bo’ladi. «Ryad» qatlamida qator va satrlarga nom berish mumkin. O’zgaruvchilar diapazonini almashtirish, yangi qatorlarni qo’shish imkoniyalari mavjud. Shuningdek, diagramma hosil qilishda, boshlang’ich berilganlarni tanlash, bir necha ustunlardan keraklilarini ajratish va boshqa qiymatlarni kiritish mumkin.
3-qadam.
Diagrammaga sarlavha qo’yish, koordinata o’qlariga nom va kategoriya qo’yish, fonga masshtablar, oraliq chiziqlar va o’zgartirishlar kiritish, joyini almashtirish xamda unga nom berish, diagramma ustunlarining jadvaldagi qiymatlarini qo’yish, ularning o’lchami va ranglarini o’zgartirish amallari bajariladi.
4-qadam.
Diagrammani qaysi joyda hosil qilish foydalanuvchining xoxishi bilan kiritiladi. 15
«Qadam»lardagi barcha so’roqlarga javob berilgandan keyin, yoki o’zgartirishlar tugagandan so’ng «Dalee» tugmasi bosiladi. So’nggi qadamda esa «Gotovo» tugmasi bosilishi kerak. Yuqoridagi barcha qadamlardan so’ng quyidagi kabi diagramma hosil bo’ladi.
D IAGRAMMA TURLARI VA UNI TANLASH USULLARI . Ishchi varaq asosida diagramma tuzish uchun siz shunday diagramma tanlaysizki, u ma’lumotlarni aniqroq va lo’ndaroq aks ettirsin. Excel sizga vuyidagi 14 turdagi har xil diagrammani taqdim qiladi: 1. Gistogramma 2. Chiziqli diagramma 3. Grafika 4. Aylanaviy diagramma 5. Hajmli diagramma 6. Xalqali diagramma 7. Radar diagrammasi 8. XY (nuqtali) diagramma 9. Soxalari bilan hajmli diagramma 10.Hajmli chiziqli diagramma 11.Hajmli grafik 12.Hajmli aylanaviy diagramma 13.Hajmli yuza diagramma 14.Soxali diagramma Xar bir diagrammada hech bo’lmaganda bitta o’ziga xoslik bor, u ma’lumotlarni boshqacha tasvirlash imkonini beradi. Diagrammalar turlari yordamida ma’lumotlaringizni xar xil aniq tasvirda uchratasiz. Masalan, quyida jadvalning doiraviy diagrammasi keltirilgan.
16
Aynan bir ma’lumotning turli ko’rinishdagi diagrammalarini yaratish mumkin: 17
M ICROSOFT E XCEL DA MA’LUMOTLARNI SARALASH VA FIL’TRLASH
Elektron jadvallarda ma’lumotlarni saralash kabi qulayliklar mavjud. Excel elektron jadvalida ma’lumotlarni alfavit tartibida, sonli miqdorlarning o’sish va kamayish tartibi bo’yicha hamda maxsus shart bo’yicha saralash mumkin.
Berilgan jadval elementlarini saralashni misollarda ko’rib chiqamiz: Jadval boshlang’ich xolatida rasmda ko’rsatilganidek bo’lsin. Jadvalga e’tibor bering. Tuman, shaxarlar nomi alfavit tartibida joylashmagan. Shahar va tumanlar nomini alfavit tartibida joylashtirish talab etilgan, deylik. Kursorni ro’yxatning birinchi elementi joylashgan B4 katagiga o’rnatib,
piktogrammani bosamiz. Natijada keyingi rasmdagi kabi tuman, shaxarlar nomi alfavit tartibida jadval hosil bo’ladi.
18
Agar tartiblangan jadvalni o’z xoliga qaytarish zarurati bo’lsa, piktogrammasini bosamiz. Jadval tartiblanmagan xolatiga qaytadi. Hosil bo’lgan jadvalda B ustun bo’yicha tartiblash amalga oshirildi. O’z navbatida boshqa qatorlardagi qiymatlar ham joylarini almashtiradi. Buni oldingi jadvalga qarab yoki shu jadvaldagi boshqa ustunlar qiymatidan solishtirib ko’rish mumkin.
B u jadval yuqoridagi kabi I-ustun bo’yicha qiymatlarning kamayishi bo’yicha tartiblangan. Tartiblash oldingi misoldagidek piktogrammasini bosish orqali bajarilgan. Agar piktogrammasi bosilsa, tartiblash o’sish bo’yicha bajariladi. Bu holda ham mos ustunlarning kiymatlari o’z joylarini almashtiradi.
Elektron jadvallarda ma’lum belgilar, qiymatlar yoki shartlarga mos qiymatlarni saralash imkoniyati mavjud. 3-qatorni belgilab, asosiy menyudagi «Dannie», «Fil’tr», «Avtofil’tr» ketma- ketligini bajarganimizdan keyin rasmdagi kabi (3-qatorga qarang) belgilar paydo bo’ladi. Bu belgilar yordamida bizga kerakli qiymatli qatorlarni fil’trlaymiz. Fil’trlash shartlari murakkab bo’lishi ham mumkin.
Oddiy holdagi fil’trlashni ko’ramiz. Faraz qilaylik yuqoridagi jadvaldan 6 ta IBM komp’yuteri bo’lgan tumanlar tanlash masalasi qo’yilgan bo’lsin. IBM sarlavhali ustundagi piktogrammasi bosilsa, ro’yxat ochiladi. Ro’yxatdan 6 raqamini tanlaymiz. Natijada shu ustunning faqat 6 qiymatga ega bo’lgan qatorlari tanlanadi.
19
Natija quyidagi ko’rinishda bo’ladi. D ustunida faqat biz tanlagan qiymatlar qoldiriladi. Fil’trlashni boshqa ustunlar bo’yicha ham shu kabi davom ettirish mumkin.
Masalan, firmaning viloyatlaridagi filiallari haqida quyidagicha ma’lumot berilgan.
Filial rahbarlarining ismi-sharifi alfavit buyicha saralanganda quyidagi ko’rinishga ega bo’lamiz
20
Samarqand viloyati bo’yicha ma’lumotlarni fil’trlash natijasi quyidagicha:
Elektron jadvalda ayni bir vaqtning o’zida bir nechta oynalar bilan ishlash imkoniyati mavjud. Buning uchun «Okno» menyusidan foydalaniladi. Bu menyudan «Raspolojit’» buyrug’i tanlanganda oynalar joylashuvining turli xil variantlari tavsiya etiladi
«Ryadom» varianti tanlanganda oynalar yonma-yon joylashadi.
21
«Sverxu-vniz» varianti tanlanganda oynalar yuqori va pastda joylashadi. Kaskad xolatida oynalar quyidagicha joylashadi: 22
Excel da rasm chizish «Risovanie» panelidagi tugmachalar orqali amalga oshiriladi.
Bu panel’ orqali joylashtirilgan har bir ob’ektlarning xossalari mavjud bo’lib, ular shu ob’ekt ustiga sichqoncha ko’rsatgichini o’rnatib o’ng tugmachasini bosganda hosil bo’lgan menyudan «Format avtofiguri» qismini tanlaganda chiqadi va u orqali biz shu avtofigura uchun hamma xossalarini o’zgartirish imkoniga ega bo’lamiz. Rasmlarni ikki xil usulda joylashtirish mumkin: 1. «Kartinki» – Excel ning o’zida bo’lgan rasmlar to’plamidan biror rasmni olib joylashtirish 2. «Iz fayla» - biror fayldan rasmni olib joylashtirish. Birinchi band, ya’ni Excel ning o’zida bo’lgan rasmlar to’plamidan birortasini qo’yish uchun menyuning rasmda ko’rsatilgan bandiga kirsak hosil bo’lgan oynadan kerakli rasmni tanlab «Vstavit’» tugmasi bosilsa, tanlangan rasm matnda joylashadi. Ikkinchi band, ya’ni biror fayldan rasm qo’yish uchun «Iz fayla» bandini tanlaganda quyidagi oyna hosil bo’ladi:
Bu erdan kerakli faylni tanlab, «Dobavit’» tugmasi bosilsa, tanlangan rasm matnda joylashadi. Ob’ektlarni joylashtirish Excel da Windows qo’llab-quvvatlagan har qanday ob’ektni qo’yish mumkin. Buning uchun Excel menyusining «Vstavka» bandidan «Ob’ekt» qismi tanlanadi. Bizga quyidagi ko’rinishda oyna hosil bo’ladi: 23
Bu oynadan matnda joylanishi lozim bo’lgan ob’ekt tipini tanlanib va OK tugmasi bosisa, kursor turgan joyda ob’ekt joylashadi va o’zgartirish uchun shu ob’ektning «muharriri» ochib beriladi. Agar biz matnda oldindan tayyorlangan ob’ektni joylashtirmoqchi bo’lsak, shu oynadan «Sozdanie iz fayla» bandiga kirib ob’ekt saqlangan faylni ko’rsatishimiz kerak va OK tugmasi orkali o’sha ob’ekt matnimizga qo’yiladi.
1. Elektron jadvallar qaysi maqsadlarda ishlatiladi? 2.
Elektron jadvallar asosan qaysi sohalarda qo’llaniladi? 3.
Microsoft Excel elektron jadvalida nechta qator va nechta ustun bo’lishi mumkin?
4. Jadval kataklari ustida qanday amallarni bajarish mumkin? 5. Jadvalga rasm kiritish uchun qanday amallar bajariladi? 6. Diagrammalarni qurish uchun nimalar zarur xisoblanadi? 7. Jadvalda formulalar qanday yoziladi? 8. Adreslar jadvalda qanday yoziladi? 9. Doiraviy diagramma qachon qo’llaniladi 10. Microsoft Excel da qaysi turdagi diagrammalar mavjud? 11. «Master funktsiy» buyrug’i vazifasini tushuntiring. 12. Diagramma qurilgandan keyin boshlang’ich ma’lumotlarni o’zgartirish mumkinmi? 13. Ma’lumotlarni saralash va fil’trlash deganda nimani tushunasiz? 14. «Okno» menyusining vazifasini aytib bering. Download 0.95 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|