Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti pedagogka fakulteti
Download 0.66 Mb. Pdf ko'rish
|
ozbek musiqasida kompozitorlik ijodi.
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI ALISHER NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI PEDAGOGKA FAKULTETI “MUSIQA TA’ILIMI “KAFEDRASI Fan : “ Musiqa o’qitish nazariyasi va metodikasi “ Mavzu: “O'zbek musiqasida kompozitorlik ijodi” Bajardi: Shukurov Jasur. Ilmiy rahbar : Boltaev Baxtiyor.
O’zbek musiq’asida kompozitorlik ijodiyoti(maktab musiqa darsida dars iishlanmasi misolida)
Reja Kirish. Asosiy qism 1 .O’zbek bastakorlari uyushmasining ish faoliyati tarixi 2 .O'zbek kom’ozitorlari hayoti va ijodi. 3. O’q’uvchilarga O’zbek musiq’asida kompozitorlik ijodiyoti turlari haq’ida tushuncha berish.
Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. 1.O’zbekiston Bastakorlar uyushmasi (dastlabki nomi «O’zbekiston kompozitorlar soyuzi») O’zbekiston Xalq’ Komissarlari kengashining 1938 yil № 203-r q’aroriga binoan tashkil topgan. Respublikada faoliyat ko’rsatayotgan kompozitor va musiq’ashunoslarni ғoyaviy va ijodiy birlashtirish maq’sadida O’zbekiston xalq’ artisti, atoq’li kompozitor va dirijyor Tolibjon Sodiq’ovga uyushmani tuzish uchun rasman vakolat berildi. Respublika hukumatining xalq’ Komissarlari 1940 yil 21 fevral № 258 - q’aroriga binoan O’zbekiston bastakorlar uyushmasi 1 shezdini 1941 yil oktyabr oyida o’tkazish belgilandi hamda ahzolari tasdiq’landi: Tolibjon Sodiq’ov—rais, Muxtor Ashrafiy - rais o’rinbosari, Karim Abdullaev - mashul kotib, To’xtasin Jalilov, Yunus Rajabiy, Nikolay Mironov, Aleksey Kozlovskiy, Yelena Romanovskaya, Mutal Burhonov, Viktor Uspenskiy, SHarif Ramazonov, Imomjon Ikromov, Matyusup Xarratovlar - hayhat ag’zolari q’ilib saylandilar. K. Abdullaev o’z arizasiga ko’ra mashul kotib vazifasidan ozod etilgach, o’rniga musiq’ashunos Ye. Ye. Romanovskaya saylandi.Sobiq’ ittifoq’ hukumati q’aroriga asosan 1939 yili «Kompozitorlar uyushmasi» va «Musiq’a fondi» tahsis komiteti tashkil etilgan edi. Hayhat raisi vazifasiga atoq’li kompozitor va musiq’ashunos, akademik Boris Vladimirovich Asafg’ev (adabiy taxallusi Igorh Glebov (1884 - 1949) tayinlandi. Uyushmaning birinchi tashkiliy q’urultoyini o’tkazish 1941 yil noyabr oyiga belgilandi. Mazkur tashkilot tarkibiga boshq’a respublikalar uyushmalari q’atori O’zbekiston Bastakorlar uyushmasi ham kiritildi va «O’zbekiston musiq’a fondi bo’limi» tashkil topdi. TSintsadze – direktor, Kolesnichenko bosh hisobchi etib tayinlandilar. 1941 yil 22 iyunida boshlangan Ikkinchi Jahon urushi mazkur ijodiy uyushma q’urul-toylarini o’tkazishga imkoniyat bermadi. Urush yillari O’zbekistoi kompozitorlar uyushmasi va uning «Musiq’a fondi» jangovar shtabga aylandi. Ayrim sang’atkorlar q’o’llariga q’urol olib jang maydonlariga otlandilar, q’olganlari esa adabiyot va sang’atning rivojlanish jarayonida faol mehnat va ijod q’ildilar. Bastakor va kompozitorlar, shoir va dramaturglar bilan hamkorlikda musiq’aning barcha shakl va janrlarida ijod q’ilib, yangi - yangi musiq’iy va saxna asarlar yaratdilar. Bu jarayonda, yukorida tilga olingan hayhat ahzolari bilan birgalikda K. Jabborov, F. Sodiq’ov, S. Kalonov, N. Xasanov, P. Raximov, M. Niyozov, Nishonov, M. Salimov, O. Toshmatov (Orif garmon), K. Mansurov, M. Murtazaev, A. Allaberganov kabi bastakorlar, 1941 yilniing iyung’ oyida Toshkent davlat konservatoriyasining ilk bitiruvchilari I. Akbarov, B. Gienko, V. Meyen, I. Hamzin (urushda xalok bo’lgan) hamda konservatoriya pedagoglaridan G. Mushelg’, B. Nadejdin, Yan Pekker va yukori kurs kompozitor - talabalari urush mavzusiga bagishlangan asarlar yarata boshlashdi. Bu ijodiy jarayonga Moskva va Leningrad, shuningdek, Belorusiyadan vaq’tincha ko’chib kelgan taniq’li kompozitorlardan B. Arapov, S. Vasilenko, V. Voloshinov, L. Revutskiy, O. CHishko, Yu. Tyulin, M. SHteynberg, N. Boguslavskiy, G. Taranov va Leningrad konservatoriyasining professor, pedagog va talabalari ham q’o’shildilar.1948 yil 11 - 14 oktyabrda O’zbekiston Bastakorlar uyushmasining 1 q’urultoyi bo’ldi. T. Sodiq’ov hisobot mahruzasida respublikamiz musiq’a madaniyatining rivojlanishidagi yutuq’
va muammolariga to’xtab o’tdi. Q’urultoy dasturida kompozitorlarning musiq’ali spektakllari, turli janrlarda yaratilgan musiq’ali asarlari yangradi. Q’urultoyda uyushmaning hayhat ag’zolari, rais lavozimiga kompozitor Sobir Boboev, rais
o’rinbosari lavozimiga B. Gienko, taftish komissiyasi ahzolari va uning raisi etib I. Akbarov, «O’zbekiston musiq’a fondi» hayhat ahzolari, uning raisi etib V. Meyen saylandi. Direktor vazifasiga R. Gisin tasdiq’landi. SHuni aytib o’tish joizki, 1945 - 59 yillarda O’zbekiston Bastakorlar uyushmasi safiga konservatoriyani bitirgan 27 nafar yosh kompozitorlardan q’uyidagilar q’abul q’ilindi: I. Hamroev, G. Kodirov, G. Sobitov, Pak Yendin, I. Akbarov, G. Zubatov, V. Knyazev, X. Izomov, D. Zokirov, S. Boboev, D. Soatkulov, S. Abramova, A. Berlin, X. Raximov, S. Varelas, A. Muhamedov, V. Zudov, F. Nazarov, O. Salimov, Yu. Nikolaev, A. Malaxov, F. Yanov - Yanovskiy; Konservatoriyani bitirgan 54 nafar yosh musiq’ashunoslardan I. Dulgarova, Yu. Kon, K. Alimbaeva, F. Karomatov, M. Kovbas, A. Asinovskaya, T. Solomonova, T. Adambaeva, T. Golovyants, T. Jumaev, M. Axmedov va N.Yanov-Yanovskayalar q’abul q’ilindi.1955 yilning 10 - 16 dekabrida O’zbekiston Bastakorlar uyush-masining II q’urultoyi bo’lib o’tdi. Uning dasturida uchta simfonik kontsert, bitta o’zbek xalq’ cholғulari orkestri kontserti, kamer kontsert, xor kontserti hamda G. Mushelning «Raq’q’osa» baleti, T. Sodiq’ov va R. Glierning «Gulsara» operasi, T. Jalilov va G. Mushellarning «Muq’imiy» musiq’ali dramalari namoyish etildi. S. Boboev «O’zbekiston musiq’a madaniyatining rivojlanish jarayoni, muammolari va sanhatkorlarning vazifasi» mavzuida mahruza q’ildi. Minbarga chiq’kanlar kontsert dasturlariga kiritilgan asarlarning yutuq’ va kamchiliklari, musiq’ani targibot q’ilishdagi muammolar to’grisida o’z fikr va mulohazalarini bayon q’ildilar. Hayhat raisi lavozimiga Mutal Burhonov, uning o’riibosari etib B. Gienko, mashul kotib etib M. Aliev, taftish hayhati raisi etib I. N. Karelova saylandilar. «O’zbekiston musiq’a fondi» raisi vazifasiga V. A. Meyen, direktori etib L. R. Gisin tasdiq’landi.1960 yilning 8-14 iyunida O’zbekiston Bastakorlar uyushmasining SH - chi q’urultoyi bo’ldi. Uning kontsert dasturida kompozitorlarning turli shakl va janrlarda yaratgan yangi musi q’iy asarlari 7 ta kontsertda namoyish q’ilindi, shuningdek, q’uyidagi spektakl va kinofilg’mlar delegat va mexmonlar ehtiboriga xavola etildi: S. Yudakovning «Maysaraning ishi» operasi, T. Jalilov va G. Sobitovlarning «Nurxon» musiq’ali dramasi, I. Akbarov musiq’asi bilan «Ikkinchi gulshan» va M. Leviev musiq’asi bilan «Mahallada duv - duv gap» («Syurpriz») badiiy kinofilg’mlari ko’rsatildi. M. Burhonov «O’zbekiston musiq’a sanhatining rivojlanish jarayoni va sanhatkorlarning vazifalari» mavzuida mahruza q’ildi. U respublikaning musiq’iy hayotidagi yutuq’ va kamchiliklarga, hamda yechilmagan muammolariga to’xtalib o’tdi. SHu bilan birga kompozitorlarning ijodiy faoliyatidagi jiddiy nuksonlar tankid ostiga olindi. Taftish hayhati raisi I. N. Karelova o’z mahruzasida M.Burhonov so’zlarini tasdiq’ladi. Q’urultoy kun tartibi haq’ida q’aror q’abul q’ildi va tashkiliy masalani ko’rib chiq’di. O’zbekiston Bastakorlar uyushmasining hayhat raisi lavozimiga Sobir Boboev, uning o’rinbosari etib Raximov, mashul kotib A. A. Berlin, taftish hayhat raisi lavozimiga I. N. Karelovalar saylandilar.«O’zbekiston musiq’a fondi» hayhat ag’zolari va uning raisi etib I. Akbarov saylandilar. Fond direktorligiga L. R. Gisin tasdiq’landi.1962 yilning 13 - 18 fevralida O’zbekiston Bastakorlar uyushmasining navbatdan tashq’ari bo’lib o’tgan IV shezdida S. Boboev va D. B. Kabalevskiylar mag’ruza q’ilishdilar. Shezd kontsert dasturida turli janrlarda yaratilgan musiq’iy va saxna asarlar namoyish q’ilindi.1965 yilning 7 - 15 martida O’zbekiston Bastakorlar uyushmasining V shezdi bo’ldi. Shezd dasturida turli janrlarda yaratilgan asarlar, jumladan S. Boboevning «Hamza», M. Ashrafiyning «SHoir q’albi», M. Yusupovning «Xorazm q’o’shiғi» va R.
Hamroevning «Zulmatdan ziyo» operalari, G. Mushelning «Kashmir afsonasi» baleti, M. Levievning «Toshbolta oshiq’», S. Boboevning «Ikki bilaguzuk» va A. Muhamedovning «Jon q’izlar» musiq’ali komediyalari, Hamid Raximovning «Ishq’ing bilan» musiq’ali dramasi namoyish q’ilindi. Hayhat raisi S. Boboev «O’zbekiston kompozitorlari va musiq’a-shunoslarining ijodiy faoliyatidagi yutuq’ va muammolar» mavzuida mahruza q’ildi. Shezd tashkiliy masalani ko’rib chiq’di. Uyushma hayhati rais lavozimiga Ahmad Hamidovich Jabborov, uning o’rinbosari etib B. Gienko, mashul kotiblikka Ғ. Q’odirov, taftish hayhati va uning raisi vazifasiga Tovur Jumaev, «O’zbekiston musiq’a fondi» hayhati ahzolari, uning raisi etib Ilyos Akbarov saylandi. Fond direktori lavozimiga M. T. Gisin tasdiq’landi. 1967 yilning sentyabr oyida O’zbekiston Bastakorlar uyushmasining Q’oraq’alpoғiston bo’limi ochildi. Bunga baғishlaigan ikkita kontsertda q’oraq’alpoq’ kompozitorlarining turli janrlardagi asarlari va ikkita musiq’ali drama namoyish etildi, O’zbekiston Kompozitorlar uyushmasining hayhat raisi A. X. Jabborov mahruza q’ildi. Mazkur uyushma bo’limining raisi lavozimiga Olimjon Halimov, mashul kotiblikga Tojigul Adambaevalar saylandilar.1971 yilning 15 noyabr - 2 dekabr kunlari O’zbekiston Bastakorlar uyushmasining VI shezdi bo’ldi. Uning dasturida kompozitorlarning simfonik, vokal - simfonik, kamer cholғu, kamer - vokal asarlari, o’zbek xalq’ cholғulari orkestri uchun kuy va q’o’shiq’lar, q’o’shiq’ va romans, estrada, xor jamoalari va bolalar uchun yozilgan asarlar yangradi. q’uyidagi sahna asarlari: A. Berlinning «To’y kuni» (A. Rozov librettosi) operasi, M. Ashrafiyiing «Temur Malik» baleti, R. Vilhdanovning «O’n ikkinchi kecha» (SHekspir pg’esasi asosida) musiq’ali komediya, D. Zokirov va K. Jabborovlarning «Mening jannatim» (S. Abdulla pg’esasi) musiq’ali dramalari namoyish etildi. Hayhat raisi A. K. Jabborov O’zbekiston kompozitor va musiq’ashunoslarning ijodiy
faoliyatlari res-publikaning zamonaviy musiq’iy sang’atining rivojlanish jarayonidagi yutuq’ va muammolar hamda musiq’a tarғibotidagi nuq’sonlar to’ғrisida mahruza q’ildi. Hayhat ag’zolari va uning raisi lavozimiga A. K. Jabborov, uning o’rinbosari etib B. Gienko, mashul kotiblikga E. Soliq’ov, taftish hayhati ahzolari va uning raisi etib T. Jumaev, «O’zbekiston musiq’a fondi» hakami va uning raisi lavozimiga I. Akbarov saylandi. Direktor bo’lib O’zbekistonda xizmat k o’rsatgan artist Toshtemir SHaripov tasdiq’landi. 1976 yilning 12 - 19 martida O’zbekiston Bastakorlar uyushmasining VII
sg’ezdi bo’ldi. Shezdning kontsert dasturida kompozitorlarning turli janr va shakllarda yaratgan yangi musiq’iy asarlari yangradi. N. Zokirovning «Sohil bo’yida to’q’nashuv» operasi, M. Ashrafiyning «Muhabbat va q’ilich» («Temur Malik») baleti, S. Jalilning «Laq’ma», M. Levievning «Zamonali va Omonali» musiq’ali komediyalari namoyish q’ilindi. Tashkiliy masala ko’rilib, hayhat ahzolari va uning raisi lavozimiga Enmark Solihov saylandi. Uning o’rinbosarlari lavozimiga B. Gienko va N. Zokirov, mashul kotiblikga V. Zudov saylandilar. «O’zbekiston musiq’a fondi» hayhati va uyushmaning raisi I.Akbarov saylandi. Fond direktori etib T. SHaripov tasdiq’landi. 1982 yilning 13 - 19 iyunida O’zbekiston Bastakorlar uyushmasining VIII shezdi bo’ldi. Uning dasturida N. Zokirovning «Uyғonish» nomli operasi, A. Berlinning «Vasilisa prekrasnaya» bolalar uchun baleti, T. Xrennikoviing «Lyubovg’yu za lyubovg’» baleti, E. Solihovning «Xo’ja Nasriddin» operettasi ijro etildi. Hayhat raisi Enmark Solixov va taftish hayhati raisi Tovur Jumaev hisobot mag’ruza q’ildilar. hayhatining birinchi kotibi lavozimiga Sobir Boboev, mashul kotiblika Mirsodiq’ Tojiev, Aleksandr Berlin, Uluғbek Musaev va Galina Kuznetsovalar, taftish hayhati va uning raisi etib M. S. Kovbas,
«O’zbekiston musiq’a fondi» hayhati va raisi q’ilib Ilyos Akbarovlar saylandilar. Musiq’a fondi direktori etib Toshtemir SHaripov tasdiq’landi. (izoh: Bastakorlar uyushmasi hayhatining birinchi kotibi Sobir Boboev bemor bo’lib q’olganligi sababli, o’z arizasiga ko’ra 1984 yilning oktyabr oyida vazifasidan ozod etildi. Uning o’rniga Mirsodiq’ Tojiev, mashul kotib lavozimiga kompozitor Rustam Abdullaev, musiq’ashunos Irina Kulhbashnayalar tayinlandi).1987 yilning 12 - 18 dekabrida O’zbekiston Bastakorlar uyushmasining IX shezdi bo’ldi. Musiq’ali teatrlarda R. Abdullaevning «Q’uyoshga tahzim» balet - oratoriyasi, S. Jalilning «Zebuniso» operasi, U. Musaevning «To’maris» baleti, M. Bafoevning «Ettinchi jin» musiq’ali dramasi, M. Levievning «Mangulik» musiq’ali dramasi tomosha-binlarga havola etildi. Shezd minbaridan uyushmaning birinchi kotibi Mirsodiq’ Tojiev va taftish hayhati raisi M. S. Kovbas hisobot mahruza q’ildilar. Uyushma hayhati raisi lavozimiga musiq’ashunos Axmad Hamidovich Jabborov, masg’ul kotiblika kompozitorlar Uluғbek Musaev va Rustam Abdullaevlar, taftish hayhati va uning raisligiga Rustambek Abdullaev, «O’zbekiston musiq’a fondi» hayhati va uning raisi, Mardon Nasimov saylandi. Fond direktori etib Toshtemir SHaripov tasdiq’landi.O’zbekiston Bastakorlar uyushmasining tashkil topganiga 50 yil to’lishi munosabati bilan 1988 yilning 27 noyabridan 8 dekabrigacha yubiley Plenumi bo’lib o’tdi. Plenum kontsertlari va ijodiy uchrashuvlar haq’iq’iy musiq’a bayramiga aylanib ketdi. Plenum ishini tugallash arafasida 24 - 26 ioyabr kunlari dunyodan ko’z yumgan kompozitorlar va musiq’ashunoslarga baғishlangan «Xotira kechalari» o’tkazildi va q’abrlari ziyorat q’ilindi. Marhum kompozitorlarning musiq’iy asarlari uchta kontsert dasturida jarangladi. N. Zokirovning «Gamlet» S. Yudakovning «Maysaraning ishi» operalari, R. Abdullaevniig «Q’uyoshga tahzim» balet - oratoriyasi M. Ashrafiyning «Sevgi tumori» baleti, U. Musaevning «To’maris» hamda Samarq’and opera va balet teatrida D. Q’odirovaning «Sayyora» baleti, M. Bafoevning «Prometey» musiq’ali dramasi, E. Solihovning «Xo’ja Nasriddin» operettasi tomoshabinlar ehtiboriga havola etildi.SHuni aytib o’tish joizki, XX asrning 60 – 70 – 80 - yillarida O’zbekistoi Bastakorlar uyushmasi tashabbusi bilan Toshkentda har yili O’rta Osiyo va Q’ozogiston kompozitorlarining asarlaridan «Simfonik musiq’a festivali» o’tkazildi. Mazkur festivalni o’tkazishda O’zbekiston xalq’ artisti, professor dirijyor Z.Haq’nazarov rahbarligidagi simfonik orkestrning faoliyati muhim rolg’ o’ynadi.1972 yilning may oyida O’zbekistonda «Gruziya musiq’a haftaligi», 1 - 7 noyabrda esa «O’zbekiston musiq’a haftaligi» Gruziyada bo’lib o’tdi. Mazkur haftaliklarda gruzin va o’zbek kompozitorlarining simfonik, vokal - simfonik, kamer - cholғu, kamer - vokal musiq’iy asarlari kontsert dasturlarida jarangladi. Toshkent, Samarq’and va Buxoro shaharlari musiq’a bilim yurtlari, bolalar musiq’a maktablarida va shahar faollari bilan gruzin kompozitorlarning ijodiy uchrashuvlari bo’lib o’tdi. Bu uchrashuvlarning kontsert dasturida gruzin va o’zbek ijrochilari faol q’atnashdilar. Xuddi shunday o’zbek kompozitorlarining ijodiy uchrashuvlari va kontsertlari Tbilisi, Barjomi, Kutaisi, Suxumi va Poti shaharlarida bo’lib o’tdi. Bu ijodiy uchrashuvlar va kontsertlar ikki xalq’ning musiq’iy bayramiga aylanib ketdi. O’zbekistondan A. Jabborov rahbarligida M. Ashrafiy, M. Burhonov, S. Yudakov, B. Gienko, Sayfi Jalil, S. Boboev, R. Abdullaev kabi kompozitorlar, dirijyor B. T o’laganov, skripkachi Marlis Yunusxonov, xonandalar M. Xojiniyozov, R. Yusupova, T. SHaripov va Gruziya sanhatkorlari faol q’atnashdilar. 1991 yilning 1 sentyabri O’zbekiston mustaq’illigi bayrami deb ehlon q’ilindi. O’zbekistonda sobiq’ totalitar davlat o’rniga mustaq’il demokratik, huq’uq’iy davlat o’rnatildi. Bular tufayli mustaq’il davlat q’urilishida respublikada jahon tsivilizatsiyasi tomonidan erishilgan tajriba va siyosiy - huq’uq’iy tahlimotlar, xalq’imizning boy haq’iq’iy, madaniy merosini mukammal tiklashga, o’rganishga katta imkoniyatlar vujudga keldi. O’zbekistonda keskin ravishda siyosiy -ijtimoiy, iq’tisodiy - madaniy hamda mahnaviy o’zgarishlar yuz berdi. Prezidentimiz I.A.Karimov iftixor bilan tahkidlaganidek, «Mahnaviyat insoniyatning, xalq’ning, jamiyatning, davlatning kuch -q’uvvatidir». Respublikamizdagi iq’tisodiy - ijtimoiy va madaniy hayotdagi bunday ijobiy o’zgarishlar xalq’imizni, yangi - yangi ijodiy zafarlarga chorlamokda.O’zbekiston Bastakorlar uyushmasi ahzolarining 1990 yil 29 oktyabrda o’tkazilgan umumiy majlisida tashkilotning yangi Nizomi ishlab chiq’ilib, 1991 yilning 3 yanvarida tasdiq’landi va o’sha kundan kuchga kirdi. Mazkur Nizomda uyushma ma q’sadi va vazifalari aniq’landi. Uyushmaning asosiy maq’sadi: «O’zbekiston milliy musiq’asini keng ko’lamda boyitish va yuksaltirish, O’zbekistonda yashaydigan boshq’a xalq’lar musiq’asi kamol topishiga muntazam yordam berish, musiq’iy tarbiyalashga butun kuch - kudratini safarbar etish, O’zbekiston kompozitor va musiq’ashunoslarini jumhuriyat va xorijiy davlatlarda tarғibot q’ilish» dan iboratligi belgilab olindi.O’zbekiston Bastakorlar uyushmasining ahzolari ozod va obod Vatanimizning musiq’iy madaniyatini rivojlantirish jarayonida faol ijod q’ilmoq’dalar. Mustaq’illikning o’tgan davrida kompozitorlar A. Navoiy nomidagi opera va balet teatrini, ayniq’sa, Muq’imiy nomidagi musiq’ali teatrni va viloyatdagi barcha teatrlarni, milliy simfonik orkestrni, xor jamoalarini o’zbek xalq’ cholғu asboblari orkestrlarini, estrada simfonik orkestrini, kamer simfonik orkestrini, drama teatrlarni, bolalar xor jamoalarini, O’zbekiston Mudofaa vazirligi, Ichki ishlar vazirligi va chegarachilar q’o’shinlari tarkibidagi «Ashula va raq’s ansambli» va damli cholғu asboblar orkestrlari va boshq’a ijrochi jamoalarining repertuarlarini yangi - yangi musiq’iy asarlar, spektakllar bilan doimiy ravishda boyitib kelmoq’dalar. SHu bilan birga uyushma ahzolari respublikamizda har yili o’tkazilayotgan «O’zbekiston — Vatanim manim» q’o’shiq’ tanlovida, ha r i k ki yi l da S a m ar q’ an d s h a h ri d a o’ t k az i l a yo t ga n «S H a r q’ taronalari» xalq’aro musiq’a festivallarida faol q’atnashmoq’dalar. Zamonaviy simfonik musiq’a sanhatini rivojlantirish va tarғib q’ilish niyatida O’zbekiston Bastakorlar uyushmasi, O’zteleradio kompaniyasi, O’zbekiston Respublikasi madaniyat ishlari vazirligi va «O’zbeknavo» bilan hamkorlikda har ikki yilda Toshkent «Xalq’aro simfonik musiq’a festivali» nomli anjumanni, Yoshlar «Ilhom» teatr jamoasi har yili Toshkentda «Xal q’aro zamonavi y musi q’a festivalini», Bastakorlar uyushmasi «Davr sadolari» anjumanini o’tkazib kelmoq’da. Mazkur festivallarni o’tkazishda kompozitor va musiq’ashunoslar tashkilotchi va musiq’a muallifi sifatida ishtirok etmoq’dalar.1995 yilning 1 - 6 noyabrida O’zbekiston Bastakorlar uyushmasi X q’urultoyini o’tkazdi. 6 kun davom etgan q’urultoy dasturida kompozitorlarning turli shakl va janrlarda yaratgan asarlari j arangladi. Kontsert dast urida q’u yi dagi sah na asarl ari tomoshabinlar eg’tiboriga havola etildi: N. Zokirovning «Taxtga yo’l», M. Bafoevning (O. Uzoq’ov va J. Kamol librettosi) «Umar Hayyom», S. Jalil va T. To’lalarning «Malikai sayyor» operalari, S. Hayitboev, E. Samandarovlarning «Bashorat», F. Alimov, O’. Umarbekov, R.Mahdievlarning «Foti ma va Zu hra », SH. SHoyimardonova, X. Ғulomlarning «Muhabbat navosi» musiq’ali dramalari, A. Mansurov, N. Q’obillarning «Bir soatlik halifa» musiq’ali komediyasi namoyish etildi. Q’urultoy tashkiliy masalani
ham ko’rib chiq’di. Uyushmaning kengash ahzolari saylandi. Kengash raisi lavozimiga kompozitor Rustam Abdullaev, o’rinbosarlar etib kompozitor Habibulla Raximov, musiq’ashunos Ravshan Yunusov va bastakor Avaz Mansurovlar, taftish hayhati va uning raisi q’ilib musiq’ashunos Rustambek Abdullaev saylandi. Uyushma «O’zbekiston Bastakorlar uyushmasi» deb ataldi va Nizomga ayrim o’zgarishlar kiritildi. 2. SHermat Yormatov (1939) O’zbekiston xalq’ artisti, xor dirijori va murabbiy, bastakor SHermat Yormatovning mehnat faoliyati ko’p ovozli bolalar xor ijrochiligini rivojlantirishda alohida o’rin egallaydi. O’zbekiston teleradiosi huzurida 1967-yilda o’zi tashkil q’ilgan «Bulbulcha» bolalar jamoasi respublikamiz madaniy hayotida katta rol o’ynab kelmoq’da. SH. Yormatov o’ttiz yildan ortiq’ davr ichida xor repertuarini boyitishda kompozitor va shoirlar bilan hamkorlik q’ildi. SHermat Yormatov 1939-yil 17-oktabrda Farғona viloyati Loғon q’ishloғida dehq’on oilasida tuғildi. 1947-yilda umumtahlim maktabiga o’q’ishga bordi va havaskorlar to’garagiga q’atnashdi. Utez orada maktabda ajoyib ovozi bilan mashhur bo’lib q’oldi, tuman va viloyat festivallari hamda ko’rik-tanlovlarida mukofotlar egasi bo’ldi. SH. Yormatov maktabni bitirib, 1959-yili Toshkent Madaniyat texnikumiga o’q’ishga kirdi. 1962-yilda SH. Yormatov istisno tariq’asida kirish imtihonlarisiz Toshkent Davlat konservatoriyasiga q’abul q’ilindi. Utalabalik yillari musiq’a bastalash sirlarini o’zlashtirish maq’sadida kompozitor Pak Endindan saboq’ oldi. Konservatoriyaning xor dirijorligi fakultetini tugatib, O’zbekiston teleradiosi huzuridagi Botir Umidjonov rahbarlik q’ilgan xor jamoasiga dirijor vazifasiga tayinlandi. Mohir xormeystr SH. Yormatov o’z tajribasini talabalarga tatbiq’ etish maq’sadida o’q’uv yurtlarida ustoz-murabbiy sifatida xizmat q’ilib kelmoq’da. 1990-yildan buyon A. Q’odiriy nomidagi Toshkent Madaniyat institutida dotsent vazifasida ishlab kelmoq’da. U1996—1999-yillarda Respublika «Mahnaviyat va mahrifat» Markazi raisining birinchi o’rinbosari lavozimida, 2000—2002-yillarda Yu. Rajabiy nomidagi Toshkent musiq’a- pedagogika bilim yurti direktori lavozimida ham ishladi. 1961-yili Toshkentdagi 99-maktab q’oshida respublikada ilk bor o’zbek bolalar oor jamoasini yaratdi. Bu oor jamoasi tobora rivojlanib, Respublika bolalar ijodiy markazining «Boychechak» oor studiyasiga aylandi. 1970- yili Davlatimizning respublikada q’o’shiq’ va oor sanhatini rivojlantirish haq’idagi ga asoslanib, O’zbekiston Teleradiokompaniyasi q’oshida namunali bolalar oor jamoasi tashkil q’ilindi. Bu jamoaga SHermat Yormatov badiiy rahbar va bosh dirijor q’ilib tayinlandi. Keyinchalik bu oor jamoasini SH. Yormatov «Bulbulcha» ashula va raq’s ansambliga aylantirdi. Hozirgi kunda bu ansamblning shuhrati butun olamga mashhur. Unda 700 dan ziyod turli yoshdagi bolalar ishtirok etadi. Kompozitor SH. Yormatovning ijodida q’o’shiq’ janri ustivor turadi. Jumladan: «Ғildiragim» «Islom bobo», «Oymomajon rom bo’ldi», «Bu go’zal o’lka», «Dadamlarga o’xshasam», «Q’or», «Sumalak», «Oy Vatanim» kabi q’o’shiq’lar, «Maysa», «Boychechak», «Q’ari chumchuq’ chaq’imchi», «Yalpiz», «Dorboz», «Keldi Navro’z» kabi o’zbek xalq’ q’o’shiq’larini bolalar xori uchun q’ayta ishladi. O’smirlar uchun «Assalom hayot» nomli Vq’ismli kantata, bolalar xalq’ termalari asosida vokal-xoreografik suitasini yaratdi. Uning q’o’shiq’lari turli nota to’plamlari va «Musiq’a» darsliklariga kiritilgan. SH. Yormatov hammualliflikda umumtahlim maktablari uchun musiq’a darsliklarini yaratdi va nashrdan chiq’ardi.SHermat Yormatov O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan artist, «Soғlom avlod uchun» ordeni, O’zbekiston xalq’ artisti faxriy unvoni bilan mukofotlangan.
O’zbekiston Respublikasi sanhat arbobi, Respublika Davlat mukofoti sovrindori, kompozitor Rustam Abdullaev zamonaviy o’zbek musiq’a sanhatining zabardast ijodkorlaridan biridir. SHarq’ va Ғarb mumtoz musiq’iy sanhatlarining anhanalari izidan borib, turli janr va shakllarda musiq’iy asar yaratib, Vatanimiz musiq’iy madaniyatining rivojlanish jarayoniga samarali hissa q’o’shib kelmoq’da. Rustam Abdullaev 1947-yil 12-fevralda Xorazm viloyati Xiva shahrida ziyolilar oilasida tuғildi. Otasi Abdulla Otajonov va onasi Gavhar Matyoq’ubovalar farzandlarining musiq’aga q’iziq’ishini sezib, musiq’a maktabiga olib borishdi. Rustam Abdullaev o’rta tahlim maktabida o’q’ib yurgan yillari, musiq’a maktabiga q’atnab, rubob chalishni o’rgandi. 1962-yil Hamza nomidagi Toshkent musiq’a bilim yurtiga o’q’ishga kirdi. O’q’uv yurtida Rustam musiq’iy q’obiliyati, mehnatkashligi bilan boshq’alardan ajralib turar edi. O’q’uv yurtining nazariy bo’limida Rumil Vildanovdan kompozitorlik mutaxassisligidan saboq’ oldi. 1965-yili Toshkent Davlat konservatoriyasiga o’q’ishga kirib, taniq’li kompozitorlar Rumil Vildanov va Boris Gienkadan tahsil olib, 1972-yili fortepiano uchun konsert bilan muvaffaq’iyatli bitirdi. R. Abdullaev konservatoriyada o’q’ib yurgan yillaridayoq’ iq’tidorli kompozitor va mohir pioninochi sifatida tanila boshladi. Q’ozoғistonda o’tgan «O’zbekiston adabiyoti va sanhati» kunlarida q’atnashib, o’zining fortepiano konsertini simfonik orkestr bilan ijro etdi va muvaffaq’iyat q’ozondi. SHuningdek, Gruziyada, Moskva shahrida o’tkazilgan yirik anjumanlarda «Xirosima faryodi» va «Hijron» nomli asarlari bilan ishtirok etib, laureat unvoniga sazovor bo’ldi. R. Abdullaev 1974-yil Toshkent Davlat konservatoriyasi asissentura-stajirovka o’q’ishiga kirdi. Professor Boris Zeydmandan saboq’ oldi. 1976-yildan boshlab, Toshkent Davlat konservatoriyasida bastakorlik kafedrasida, 1995-yildan buyon O’zbekiston Bastakorlar uyushmasi raisi lavozimlarida ishlab kelmoq’da. Rustam Abdullaev turli janrlarda q’ator musiq’iy asarlar yaratdi. Bular orasida uchta yirik asari sahna yuzini ko’rib, shinavandalar olq’ishiga sazovor bo’ldi. Jumladan: «Sadoq’at» nomli operasi, «SHoshma q’uyosh» nomli balet oratoriyasi va «Xiva ordeni» nomli operasi. Kompozitor R. Abdullaevning ijodida simfonik,
vokal-simfonik, fortepiano musiq’alari asosiy o’rin egallaydi. 3 ta simfonik poema, fortepiano uchun 10 ga yaq’in asarlar shular jumlasidandir. Ubutun dunyo bo’yicha o’tkazilgan «Yosh kompozitorlar»ning ko’rik-tanlovlari va festivallarida ishtirok etib, ko’p marotaba Imukofot va laureatlik unvoniga sazovor bo’ldi. 20 ga yaq’in davlatlarda asarlari ijro etilib, Respublika va Xalq’aro ko’rik-tanlovlar laureati bo’lib, olq’ishlarga sazovor bo’lmoq’da. O’zi ham kompozitor va ijrochi sifatida ishtirok etib, musiq’a muxlislari ehtiborini q’ozonmoq’da.So’nggi yillar ichida R. Abdullaev romans va q’o’shiq’ janrlarida barakali ijod q’ilib kelmoq’da. Uning q’o’shiq’lari xalq’ hofizlari, dutorchilar ansambli, estrada q’o’shiq’chilari ijrosida ommalashib ketmoq’da. Bular: «To’ylaring muborak», «Turon turnalari», «Go’zal Vatanim», «Piyola» kabi asarlardir. O’zbekiston Teleradiokompaniyasi q’oshidagi «Bulbulcha» bolalar xor jamoasi uchun mazmundor, jozibali q’o’shiq’lar yaratib kelmoq’da. Jumladan: «Olam gulga to’laversin», «CHarxpalak», «Parvozdagi q’ushchalar», «Mustaq’illik lolalarimiz», «Do’stlik q’o’shiғi», «SHodlik va tinchlik», «Q’oshiq’-q’oshiq’», «Gullola» kabi juda ko’p q’o’shiq’larni yaratdi. Kompozitor Rustam Abdullaev O’zbekiston Respublikasi sanhat arbobi faoriy unvoniga va Respublika Davlat mukofotiga sazovor bo’ldi. Habibulla Rahimov (1946) Zamonaviy o’zbek professional musiq’a sanhatining namoyandalaridan biri Habibulla Rahimov turli mavzu, shakl va janrlarda xilma-xil, barkamol asarlar yaratib, musiq’a shinavandalarini xushnud etib kelmoq’da.Habibulla Rahimov 1946-yil 31-oktabrda Tojikiston Respublikasi Xo’jand viloyatining Nav tumanida taniq’li sozanda Ғaybulla Rahimov oilasida tuғildi. To’nғich farzand bo’lgan Habibulla ota kasbini bolaligidan egallay boshladi. Sadirxon Hofiz nomidagi Xo’jand Davlat musiq’a bilim yurtida tahsil oldi. Ғijjak chalish bilan bir q’atorda, unda kuy bastalashga ishtiyoq’ tuғiladi. Musiq’a bilim yurtini bitirgach ustozlarining maslahatiga binoan, 1964-yili M. Ashrafiy nomidagi Toshkent Davlat konservatoriyasi kompozitorlik fakultetining tayyorlov bo’limiga o’q’ishga kirib, Boris Gienko sinfida tahsil oladi. 1974-yili Davlat imtihoniga shoir To’lq’in so’ziga yakkaxonlar, xor va simfonik orkestr uchun «Osvensim» nomli oratoriyasini taq’dim etdi. 1974—1976-yillarda konservatoriyada asissentura-stajorlikda professor Boris Zeydman sinfida kasb malakasini oshirdi.H. Rahimov konservatoriyada o’q’ish bilan bir paytda 1969—1974-yillarda Respublika damli cholғular maktab-internatida musiq’a nazariyasi fanidan o’q’ituvchilik q’ildi. 1977—1989-yillarda A. Q’odiriy nomidagi Toshkent Davlat Madaniyat institutida o’q’ituvchi, katta o’q’ituvchi, dotsent lavozimlarida ishladi. «Partitura o’q’ish va cholғulashtirish» fanidan dars berdi. 1989-yildan boshlab O’zbekiston Davlat konservatoriyasida ushbu fan bo’yicha talabalarga saboq’ berib kelmoq’da. H. Rahimov yaratgan simfonik va vokal-simfonik asarlar O’zbekiston milliy simfonik orkestri repertuarini
yanada boyitdi. Simfonik orkestr uchun: «Simfonik poema», Ibn Sino shehrlariga «Beshta ruboiy», ovoz va simfonik orkestr uchun Uvaysiy ғazallariga «Beshta» romans, «Sayil bayram» uverturasi, «Segoh» simfoniyasi, «Rost», «Raq’s» va «Tong» kuylari, ud va kamer orkestri uchun «Fantaziya», dutor va kamer orkestr uchun «Q’o’shtor», rubob va orkestr uchun «Arabcha poema»larni yaratdi. H. Rahimov o’zbek cholgu orkestri uchun ham bir q’ator asarlar yaratdi. Jumladan: «Q’o’shiq’ va raq’s», «Armuғon», «Naq’sh va tarona», «Tarona va ufor» pesalari, «Muborakbod» verturasi, «Yoshlik bayrami» konsertinosi, «Nomahlum askar xotirasi» poemasi, «Yaponcha raq’s» va Navoiy ғazallariga «Poema» kabi q’ator musiq’iy asarlarni yaratdi. Kompozitor damli cholғular uchun ham 10 dan ziyod asarlarni yozdi. 1975-yili Uyғun bilan hamkorlikda «Parvona» nomli ilk musiq’ali dramasini yaratdi. «Kelin tanlov», «Mushkul savdo» musiq’ali komediyalari 1997-yili sahna yuzini ko’rdi. «Ona q’albi», «Alpomish va Barchinoy» operalarini yaratdi. H. Rahimov ijodida q’o’shiq’ va romanslar alohida o’rin tutadi. Jumladan: «Soғinganda» «Uzoq’da», «Bo’ron», «Mening sevgim», «Yulduzlar» kabi romanslar. Fortepiano uchun 18 ta xalq’ kuylarini moslashtirdi, 16 ta asardan iborat «Albom», ғijjak va fortepiano uchun «Ballada» va sonatalar yaratdi. H. Rahimov respublikamizda o’tkazilgan eng yaxshi q’o’shiq’ tanlovining ko’p yillar sovrindori. Kompozitor bolalar uchun «Do’mboq’chalar q’o’shiғi», «Oy bo’lamiz — toy bo’lamiz», «Buooro», «Samarq’and» «SHo’x bolaman», «Muchal q’o’shiғi», «Men ғunchaman», «Tilla q’o’nғiz» va «Bolalar» kabi q’o’shiq’larga kuy bastaladi.Habibulla Rahimov «SHuhrat» medali bilan mukofotlandi, O’zbekiston Respublikasi sanhat arbobi unvoniga sazovor bo’ldi. Nadim Norxo’jaev (1947) O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan madaniyat xodimi, O’zbekiston Davlat konservatoriyasi professori, kompozitor Nadim Norxo’jaev o’zining jozibali musiq’iy asarlari, ayniq’sa, estrada va bolalar uchun yaratgan q’o’shiq’lari bilan el-yurt hurmatiga sazovor bo’ldi. Nadim Norxo’jaev 1947-yil 24-dekabrda Toshkent shahrida ziyolilar oilasida tuғildi. Nadimning ota-onalari o’ғillarining musiq’aga q’iziq’ishini sezib, umumtahlim maktabining 5- sinfidan R. Glier nomidagi maxsus musiq’a maktab-internatiga berdilar va u bu yerda tanbur chalishni o’rgana boshladi. Nadimning musiq’a nazariyasi va bastakorlikka q’iziq’ishini inobatga olgan holda, uni 1963-yili Hamza nomidagi musiq’a bilim yurtiga o’tkazishadi. Mashhur kompozitor Rumil Vildanovdan musiq’a sirlarini o’rgandi. 1967-yili simfonik orkestr uchun bastalagan «Suita»si bilan ahlo baholarga o’q’ishni bitirdi. O’sha yili Toshkent Davlat konservatoriyasining kompozitorlik fakultetiga o’q’ishga kirdi. Bu oliy dargohda kompozitorlik bo’yicha Georgiy Musheldan, cholғulashtirishdan Aleksandr Kozlovskiydan saboq’ oldi N. Norxo’jaev konservatoriyani imtiyozli diplom bilan bitirib, Bekobod musiq’a bilim yurtiga ishga yo’llanma oldi. Harbiy xizmatni o’tab yurgan davrda vokal-cholғu estrada ansamblini tashkil
etib, konsertlar bera boshladi. Uo’z faoliyatida q’o’shiq’ janriga ko’proq’ ahamiyat berdi. 1968—1972-yillarda musiq’a maktabida, 1972—1975-yillari Bekobod musiq’a bilim yurtida, musiq’a maktabida o’q’ituvchi va bo’lim mudiri bo’lib ishladi. 1975—1976-yillarda «Melodiya» firmasining ovoz yozish studiyasida bosh muharrir vazifasida ishladi. A. Q’odiriy nomidagi Toshkent Davlat Madaniyat institutida o’q’ituvchi, katta o’q’ituvchi, dotsent bo’lib, ayni paytda Yu. Rajabiy nomidagi Toshkent pedagogika bilim yurtida o’q’ituvchi, 1998-yildan buyon Toshkent Davlat konservatoriyasi estrada ijrochilik kafedrasi mudiri, 2003-yildan professor lavozimida ishlab kelmoq’da.N. Norxo’jaev fortepiano uchun 3 ta pesa, 4 ta preludiya, 2 ta variatsiya, sonatina, «Luq’malar» nomli miniaturalar turkumi, so’zsiz q’o’shiq’, fortepiano uchun 2 ta sonata, skripka va fortepiano uchun pesa, torli kvartet, fortepiano va simfonik orkestri uchun «Konsertino», IVq’ismli simfonik suita, Iq’ismli simfoniya va ko’pgina q’o’shiq’lar yaratdi.N. Norxo’jaev ijodida q’o’shiq’ ustuvor ahamiyat kasb etadi. Uzamondosh shoirlar bilan hamkorlikda 100 dan ortiq’ estrada va boғcha bolalari hamda maktab o’q’uvchilariga atab q’o’shiq’lar yaratdi. Yosh bastakorning bolalar uchun 1975-yilda yozgan «Hakkalar» ilk estrada q’o’shiғi «Paxtaoy» nomli vokal cholғu ansambli ijrosida mashhur bo’lib ketdi. Jumladan, «Yaxshi bola», «Dangasa», «Eh, orzular», «Antiq’a musobaq’a», «Diyor madhi», «Baliғim», «Salom bergan bolalar», «Sayyoraxon», «CHamandagi gullarmiz», «Boboxo’roz», «Dono bola» kabi q’o’shiq’lari «Bulbulcha» bolalar xori ijrosida ommalashib ketgan. Bolalar xori uchun «Hafta» kantatasi, «Daraxtlar suhbati» oor suitasi, o’zbek xalq’ q’o’shiq’larini xor uchun q’ayta ishladi. «Osmondagi oy», «CHori chambar», «Kavushim», «CHuchvara q’aynaydi» q’o’shiq’lari shular jumlasidan.Nadim Norxo’jaev O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan madaniyat xodimi faxriy unvoni bilan taq’dirlangan. Respublika «Ofarin — 2000» ko’rik-tanlovi sovrindori, O’zbekiston Bastakorlar uyushmasi q’o’shiq’ sho’basi raisi, respublikamizda o’tkazilayotgan turli ko’rik- tanlovlarda jyuri hayhatlarining faol ishtirokchisi. 3. Mavzu:
O’zbek musiq’asida kompozitorlik ijodiyoti Maq’sad vazifalar. Maq’sad: O’q’uvchilarga O’zbek musiq’asida kompozitorlik ijodiyoti turlari haq’ida tushuncha berish. Vazifalar:-O’q’uvchilarda mavzuga nisbatdan q’iziq’ish uyғotish, mavzu asosida bilim va ko’nikmalarni shakllantirish va kengaytirish. Mavzuga oid tarq’atilgan materiallarni o’q’uvchilar tomonidan yakka va guruh holatida o’zlashtirib olishlari hamda suhbat-munozara orq’ali tarq’atma materiallardagi matnlar q’ay darajada o’zlashtirilganligini nazorat q’ilish
ularning bilimini baholash. O’q’uv
jarayoning mazmuni
Zamonaviy musiq’a janrlari xaq’ida o’q’uvchilarga tushuncha berish. Jaz, blyuz, tango, rok, musiq’aga oid tayanch so’zlar haq’ida tushuncha berib, zamonaviy musiq’a asarlaridan parcha eshittirish. O’q’uv
jarayonini amalga oshirish texnalogiyasi Uslub: Hikoya, suhbat, tushuntirish, "Klaster", "Aq’liy hujum". SHakl: Suhbat-munozara, guruhlarda va jamoada ishlash. Vosita: Tarq’atma materiallar, audio SD disk yozuvlari, fortepiano cholғu asbobi, raғbatlantiruvchi kartochkalar. Usul: Tayyor yozma materiallar. Nazorat: Oғzaki nazorat, savol-javoblar, ko’zatish, o’z-o’zini nazorat q’ilish. Baholash: Raғbarlantirish. 5 balli tizim asosida baholash. Kutiladigan natijalar O’q’ituvchi: Mavzuni berilgan vaq’t ichida barcha o’q’uvchilar tomonidan o’zlashtirilishiga erishish. O’q’uvchilar faolligini oshirish. O’q’uvchilarda darsga nisbatan q’iziq’ish o’ygotish. Dars jarayonida ko’proq’ o’q’uvchini baholashga erishish. Savol-javoblarga q’atnashib, mustaq’il fikrlashga o’rgatish. O’q’uvchi: Yangi bilimlarni egallaydi, Yakka holda va guruh bo’lib ishlashni o’rganadi, nutq’i rivojlanadi va eslab q’olish q’obiliyati kuchayadi. O’z-o’zini nazorat q’ilishni o’rganadi. Q’isq’a vaq’t ichida ko’p mahlumotlarga ega bo’ladi va baholay oladi Kelgusi rejalar
O’q’ituvchi: Yangi pedagogik texnologiyalarni o’zlashtirish, darsda q’o’llash.O’z ustida ishlash. Mavzuni xayotiy voq’ealar bilan boglash. Pedagogik mahoratini oshirish. O’q’uvchi: Mustaq’il ishlashni o’rganadi. Fikrini ravon bayon q’ila oladi. SHu mavzuga asoslanib q’o’shimcha materiallar topadi, ularni o’rganadi. Fikri va guruh fikrini tahlil q’ilib, mustaq’il f ikrlash malakasini hosil q’iladi.
berish.
Darsning tarbiyaviy maq’sadi: O’q’uvchilarda ijodiy mahorat nafosat va badiiy didni o’stirish, fikr doirasini kengaytirish, mustaq’illik va tashabbuskorlikni tarbiyalash. Darsning rivojlantiruvchi maq’sadi: Musiq’a asarini tinglash, q’o’shiq’lar kuylash orq’ali o’q’uvchilarda musiq’iy q’obiliyat va iq’tidorni rivojlantirish. Darsning shiori: "Musiq’a odam ruhining yo’ldoshidir" ( SHayx Sahdiy ). Darsning uslubi: Savol-javob, tushuntirish, "Klaster", "Aq’liy xujum". Darsning jihozi: Fortepiano cholғi asbobi, reja, konspekt, 7-sinf darslik, tarq’atma materiallar, kartochkalar, nota yozuvlari, audio SD disk yozuvlari. Darsning borishi:
1 Tashkiliy q’ism: a) salomlashish, b) davomatni aniq’lash, v) o’q’uvchilarni darsga tayyorgarligini tekshirish. 3 2
O’tilgan mavzular test sinovlari, musiq’a savodxonligi yuzasidan tuzilgan savollar orq’ali mustahkamlanadi. 10
3 Jamoa bo’lib kuylash: Ovoz sozlash mashq’lari kuylanib, A.Mansurov musiq’asi "O’zbekiston-ona, onajon!" Gulnora Q’o’chq’orova musiq’asi "O’zbegimdan aylanay" Xurshida Hasanova musiq’asi "O’zbekiston-jannat" q’o’shiq’lari o’q’uvchilar tomonidan xor bo’lib kuylanadi. 10 4
tushuncha berish. 10
5 Tinglash: Nota yozuvlaridan yoki audio SB disk yozuvlaridan foydalanib, "Jonon", "Dugoh xusayniy taronasi", "Samoi dugoh", "CHapondozi suvora" xalq’ musiq’alari parchasidan namuna tinglab, munozara o’tkaziladi. 7 6 Dars yakuni: Savol-javob orq’ali mavzuni mustahkamlash. Uyga vazifa: Mavzuni o’q’ish. 5 O’q’uvchilar sinfga o’q’ituvchi tanlagan musiq’a sadolari ostida kirib kelishadi. Tashkiliy q’ism: Har bir guruhga (sozanda, xonanda, raq’s) so’zlari yozilgan kartochkalar tarq’atiladi. Har bir guruh bir-biriga kartochkalarida yozilgan so’zni aytmasdan kuylab, uxshash sinonim so’zlar, pantamimo xarakatlari bilan ko’rsatib berishlari kerak. Q’olgan guruhlar kartochkadagi so’zni topishga xarakat q’ilishadi. So’zni to’ғri topgan guruh rangli kartochkalar bilan raғbatlantiriladi. Har bir guruhga "sozanda", "xonanda", " raq’s" guruh nomlari beriladi. O’tilgan mavzularni mustahkamlashda testdan foydalanib, har bir guruhga o’tilgan mavzular yuzasidan tuzilgan testlar tarq’atiladi. O’q’uvchilar berilgan 5 daq’iq’a ichida testlarni yechishadi. Test usuli orq’ali vazifa tekshiriladi 1. Mumtoz musiq’a kimlar tomonidan yaratiladi va ijro etiladi? a) kompozitorlar tomonidan yaratiladi va ijro etiladi. b) xofizlar tomonidan yaratiladi va ijro etiladi.
d) istehdodli bastakorlar tomonidan yaratiladi, yuksak malakaga ega bo’lgan xonanda va sozandalar tomonidan ijro etiladi. 2. Mumtoz kuylar q’aysi cholғu sozlarida ijro etiladi? a) karnay, klarnet, doira. b) dutor, tanbur, surnay. d) skripka, chang, ғijjak. 3. Mumtoz ashula ijrochilarini kimlar deb ataymiz? a) baxshilar b) xofizlar d) xonandalar 4. Xarazm maq’omi nima deb yuritiladi? a) olti maq’om b) olti yarim maq’om d) "SHashmaq’om" 5. "Dostonchilik" sanhati ko’proq’ q’aysi vohaga xos? a) Buxoro-Samarq’and b) Farғona-Toshkent d) Surxondaryo-Q’ashq’adaryo 6. Doston ijrochilarini kim deb ataymiz? a) xofiz b) baxshi d) xonanda 7. "SHarq’ taronalari" xalq’aro festivali q’aerda o’tkaziladi? a) Toshkent shahrida b) Samarq’and shahrida d) Buxoro shahrida 8. Eron kasbiy musiq’asining asosiy janri nima deb ataladi va u necha turkumdan iborat? a) "maq’om" deb nomlanadi, 6 turkumdan iborat b) "dastgoh" deb nomlanadi, 7 turkumdan iborat d) "maq’om" deb nomlanadi, 7 turkumdan iborat Jamoa bo’lib kuylash: Ovoz q’izdirish mashq’lari. Do-major gammasini notalar bilan kuylash yoki bo’ғinlab aytish. SH.Yormatovning “Sumalak” q’o’shiғini takrorlash, guruhlar bo’yicha yoki solist va xor bo’lib ijro etish. A.Varelasning “Oppoq’ q’ishey, oppoq’ q’ish” q’o’shiғini o’rganish. O’q’ituvchi ijrosida q’o’shiq’ni tinglab, kompozitor va shoir haq’ida gapirib berib, kuyni tahlil q’ilish. Sinf jamoasi bilan birgalikda jumlalab o’rganish va guruhlarga bo’linib kuylash. O’q’uvchilar Dam olmoq’da dalalar, Keng vodiylar daralar. Fasl zavq’i atrofga, Q’o’shiq’ bo’lib taralar.
Oppoq’ q’ishey, oppoq’ q’ish, Eh q’orlari yumshoq’ q’ish. CHana, konki o’ynatgan, Q’uvnoq’ q’ishey, q’uvnoq’ q’ish Q’o’shiq’ matni xor bo’lib o’q’iladi. O’q’ituvchi tomonidan q’o’shiq’ 1-2 marotaba kuylab ijro etilgandan so’ng o’q’uvchilar bilan birgalikda ijro q’ilinadi.
Tarmoq’lar ichida mavzu mustahkamlanadi
Musiq’a tinglash: Nota yozuvlari va SD yozuvlaridan foydalanib, birin-ketin ijro q’ilingan xalq’ musiq’asi parchasidan namuna eshittirib, har bir guruhga tinglashga beriladigan kuylar yozilgan kartochkalar tarq’atiladi, o’q’uvchilar tinglagan kuylarning yoniga raq’amlarini yozib chiq’adilar. "Jonon" xalq’ musiq’asi. (darslik 7-8 bet), "Dugoh Xusayniy taronasi" xalq’ musiq’asi. (darslik 17-bet), "Samoi dugoh" xalq’ musiq’asi (darslik 13-bet), "CHapandozi suvora" xalq’ musiq’asi. (19-bet). Kuylarni to’ғri topgan guruh rangli kartochkalar bilan raғbatlantiriladi. Yangi mavzu: Замонавий мусиқа Опера
Сюита Симфония Эстрада Комедия
Балет Чарлстон Рок Римский-
Корсаков Жаз
Румбо Тангоо
Musiqiy savodxonligini oshirish: Ton va yarim ton, lad, major va minor uchtovushliklarini kuylash Musiqada tovushlarning oralig`i ton va yarim tonlardan iborat. Tabiiy major va minor tovushqatorlarida ton va yarim tonliklar quyidagicha bo`ladi. Do-major: 1 ton, 1 ton, 0,5 ton 1 ton, 1 ton, 1ton, 0,5 ton Lya – minor: 1 ton, 0,5 ton, 1 ton, 1 ton, 0,5 ton 1 ton, 1 ton.
O’tilgan mavzularni mustahkamlashda B B B usulidan foydalanamiz: 1 2 3 Dars yakuni:Faol qatnashgan bolalar rag’batlantiriladi,uyga vazifa beriladi. Bolalarni kayfiyati ko’tarinki ruhda musiqiy mashg’ulot yakunlanadi.
Xulosa Bilar edim Bilib oldim Bilishni hohlayman? Саноq’ли бастакорларни Янада кo’проғини. Уларнинг асарларини Istiqlol sharofati bilan yurtimizda «Ozod va obod vatan, erkin va farovon hayot barpo etish» yo‘lidan borar ekanmiz, jamiyatimizning barcha sohalarida tup o‘zgarishlar amalga oshirilmoqda. O‘sib kelayotgan yosh avlodni har tomonlama muka mmal inson qilib tarbiyalash hozirgi kunning eng dolzarb muammolaridan biri bo‘lib turgan bir paytda, xususan, talantlarga pedagogik mahorat sirlarini o‘rgatib borish o‘ta zarurligini hayot taqozo etadi. Bo‘lajak musiqa mutaxassislari yosh avlod ongiga yuksak tuyg‘ularni singdirish, ularda Ona Vatanga muhabbat, go‘zallikga intilib yashash, uni asrash va yaratishga bo‘lgan ishtiyoq uyg‘otuvchi kasb egalari hisoblanadilar. Respublikamiz prezidenti I.A.Karimov bu noyob kasb egalarining imkoniyatlarini chuqur his qilgan holda, yosh avlodga musiqiy ta’lim berish zarurligiga alohida e’tibor qaratib, ularga zarur shart-sharoitlar yaratib berish haqida maxsus farmon chiqardi. Unda ta’kidlanganidek «Bolalar musiqa va san’at maktablarini zamonaviy o‘quv va musiqa anjomlari bilan ta’minlash» bugungi kun talablaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Bolalar musiqa va san’at maktablarining moddiy va texnik bazasini mustahkamlash, ularning faoliyatini yanada yaxshilash bo‘yicha 2009–2014-yillarga mo‘ljallangan davlat dasturini tayyorlash choratadbirlari rejalashtirildi. Bu vazifalarni O‘zbekiston Respublikasi prezidenti farmoyishidan kelib chiqqan holda amalga oshirish lozimligi ta’kidlab o‘tildi. Umumta’lim da musiqa fani bo‘yicha davlat o‘quv standartlari va dasturlarini, darslik va metodik, o‘quv qo‘llanmalarini zamonaviy mezonlar asosida takomillashtirish zarurligi ta’kidlanadi Musiqiy ta’limning oliy maqsadi: yosh avlodni milliy musiqa merosimizga vorislik qila oladigan hamda musiqa boyligini idrok eta oladigan, yetuk, barkamol, madaniyatli, nafaqat o‘z milliy an’analarini, balki boshqa millatlar madaniyatidan boxabar va bu an’ana, madaniyatlarini hurmat qiladigan qilib voyaga yetkazishdan iboratdir. Bunda nafosat tarbiyasining ahamiyati benihoya kattadir. Nafosat tarbiyasining mazmuni serqirra bo‘lib, musiqa tarbiya eng asosiy o‘rinni egallaydi.Xalq pedagogikasi o‘sib, rivojlanib borayotgan bir davrda xalq musiqiy namunalarini o‘rganish atoqli san’atkorlar ijodidan dars jarayonida keng foydalanish musiqa o‘qituvchisi oldida turgan dolzarb vazifalardan biri ekanligi ta’kidlanadi. Mazkur tavsiyada mavjud pedagogik vazifalar saqlangan holda, O‘zbekistonga xos milliy qadriyatlar, an’analar, xalq ijodi, musiqani bolalarning idrok etish qobiliyati darajasiga bosqichma-bosqich tadbiq etish nazarda tutiladi. Tavsiya etilayotgan o‘llanmadagi musiqa repertuari jonajon vatanga muhabbat, mehnatsevarlik, tabiatni e’zozlash, do‘stlik, hamjihatlik, rahm-shavqat kabi hislar musiqiy obrazlar orqali idrok etishga qaratilgan va dars jarayonida quyidagi ijrochilik malakalarini shakllantirish zarur. Tovushni to‘g‘ri ohangda ijro etish, musiqa ostida ritmik harakatlarni ifodali bajara olish, cholg‘u asboblarining tovushiga
ko‘ra ajrata olish va ularni aniq slublarda, bolalar cholg‘u asboblarida chalishga o‘rgatishdan iborat. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI: 1.O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni. Barkamol avlod orzusi. –Toshkent: O‘zbekiston, 1998. –20-29 b. 2.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. Barkamol avlod orzusi.T.: O‘zbekiston,1998.- 31-61 b. 3.Karimov I. A., Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch Toshkent, “Ma’naviyat”, 2008,141-b 4.Karimov I. A. , O‘zbekiston o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li. T.: , “O‘zbekiston”, 1992. 90 bet 5.Karimov I.A. Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. –T.: “O‘zbekiston”, 86-b 6.Karimov I.A. Yangicha fikrlash va ishlash – davr talabi. 5-tom. –T.: O‘zbekiston, 1997. -384 b. 7.Karimov I. A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni –xalq, millatni – millat qilishga xizmat etsin-Toshkent: O‘zbekiston, 1998. –30 b. 8. Karimov I. Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T.: “O‘zbekiston”, 2000 y, -66 b. 9. Asafyev B. V. “Zamonaviy rus musiqashunoslik va uning tarixiy vazifalari”.— De Musica, 1–son. L., 1926, 17–bet. 10. Sharipova G., Yakubova Sh. Maktabgacha ta’lim muassasalarida musiqa o‘qitish metodikasi Toshkent-Cho‘lpon nashriyoti -2007 yil 11. Bola ma’naviyatini shakllantirish. (Yo‘ldoshev J.tahriri ostida.) – Toshkent: Sharq, 2000. – 301 bet. 12. Bolalarni tarbiyalashda oila, mahalla, maktab hamkorligi konsepsiyasi. –Toshkent: Rahbar, 1998. –15 b. 13. Soipova D. Musiqa o‘qitish nazariyasi va metodikasi. Toshkent Musiqa nashriyoti 2009 yil 14. Soliyev N Musiqa savodi ailifbosi T.:G’ofur G’ulom 2003 y 16. Umarov.E. Estetika T.: “O‘zbekiston”, 1995y., -210–bet 17. Ushinskiy K.D. Sbor, soch. —M.: L., 1998. 18. Shimanovskiy K. Tanlangan maqola va xatlar. L., 1993, 80–bet. 19. Internet ma’lumotlari -www.Ziyonet.uz -www. Pedagog.uz. -www.edu.uz -www.kasu.uz
Download 0.66 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling