Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

1.2. «Gidravlika faniga kirish» mavzusining texnologik xaritasi 
 
Ish bosqich-
lari 
 
O’qituvchi faoliyatining mazmuni 
Tinglovchi 
faoliyatining mazmuni 
 
1-bosqich. 
Mavzuga  
kirish  
(20 min) 
1.1.  O’quv  mashg’uloti  mavzusi,    savollarni  va 
o’quv faoliyati natijalarini aytadi. 
1.2.  Baxolash mezonlari  (2 – ilova). 
1.3.  Pindbord  usulida  mavzu  bo’yicha  ma’lum 
bo’lgan  tushunchalarni    faollashtiradi.  Pindbord 
usulida 
natijasiga 
ko’ra 
tinglovchilarning 
nimalarda 
adashishlari, 
xato 
qilishlari 
mumkinligining  tashxizini  amalga  oshiradi      (1-
ilova ). 
1.3.  Mavzuni  jonlashtirish  uchun  savollar    beradi.   
(3-ilova). 
 
 
Tinglaydilar. 
 
 
Tinglaydilar. 
 
2 -bosqich. 
Asosiy bo’lim 
(50 min) 
2.1. Savol yuzasidan mini ma’ruza qiladi. 
2.2.Ma’ruza  rejasining  hamma  savollar  bo’yicha   
tushuncha beradi. (4 - ilova). 
2.2.  Ma’ruzada  berilgan    savollar  yuzasidan 
umumlashtiruvchi xulosa beradi. (5 - ilova). 
2.4.Tayanch iboralarga qaytiladi.  
2.5.  Talabalar  ishtirokida  ular  yana  bir  bor 
takrorlanadi. 
Tinglaydilar. 
 
Tinglaydilar. 
 
O’UMga qaraydilar 
 
O’UMga qaraydilar 
 
Har bir tayanch tushuncha va 
iboralarni muhokama qiladilar. 
 
3-bosqich.  
Yakunlovchi 
(10 min) 
3.1.  Mashg’ulot  bo’yicha  yakunlovchi  xulosalar 
qiladi. Mavzu bo’yicha olingan bilimlarni qayerda 
ishlatish mumkinligi ma’lum qiladi. 
3.2.  Mavzu  bo’yicha  bilimlarni  chuqurlashtirish 
uchun adabiyotlar ro’yxatini beradi. 
3.3.  Keyingi  mazvu  bo’yicha  tayyorlanib  kelish 
uchun savollar beradi. 
 
 
 
Savollar beradilar. 
 
O’UMga qaraydilar. 
 
O’UMga qaraydilar. 
 
Vazifalarni yozib oladilar. 
 
 

 
114
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
I - BO’LIM 
  
 
«GIDRAVLIKA» 
FANI BO’YICHA O’QUV-USLUBIY 
MAJMUANING KONSEPTUAL ASOSLARI 
 

 
115 
1.1. «GIDRAVLIKA» FANI  BO’YICHA MA’RUZA, AMALIYOT VA LABORATORIYA  
MASHG’ULOTLARDA O’QITISH TEXNOLOGIYALARINI ISHLAB CHIQISHNING 
KONSEPTUAL ASOSLARI 
 
 
 
O’zbekiston  o’z  istiqlol  va  taraqqiyot  yo’lidan  rivojlanib,  xalqaro  maydonda  o’zining  munosib 
o’rnini  topmoqda.  Davlatimizning  mustaqil  taraqqiyot  yo’lini  ta’minlash  uchun  ijtimoiy-siyosiy, 
iqtisodiy,  madaniy  va  ma’rifiy  sohalarda  chuqur  islohotlar  amalga  oshirilmoqda.  Jamiyat  va  inson 
manfaatiga  qaratilgan  bu  islohotlarning  samarasi  bevosita  ta’lim  tizimida  tayyorlanayotgan  mutaxassis 
kadrlarning salohiyatiga bog’liqdir. 
Shu  bois  mustaqillikning  dastlabki  kunlaridan  boshlab  sifatli  kadrlar  tayyorlashga  qodir  milliy 
asosga  qurilgan  va  jahondagi  ilg’or  davlatlar  ta’limi  taraqqiyoti  tajribalariga  tayanadigan  kadrlar 
tayyorlash  tizimini  yaratish  asosiy  vazifalaridan  biriga  aylandi.  1997  yilda  qabul  qilingan  O’zbekiston 
Respublikasining  “Ta’lim  to’g’risida”gi  qonuni  va  “Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi”  milliy  ta’lim 
taraqqiyoti va milliy kadrlar tayyorlash tizimi istiqbollarini belgilovchi xujjat sifatida bu sohadagi ishlarni 
rivojlantirishda yana bir tarixiy davr boshlanishiga zamin yaratdi. 
Kadrlar  tayyorlash  Milliy  dasturining  ikkinchi  bosqichi  ta’lim  jarayonidagi  sifat  ko’rsatkichlarini 
yaxshilash,  ya’ni  jahon  andozalariga  mos,  raqobatbardosh,  yuqori  saviyaga  ega  bo’lgan  mutaxassislar 
tayyorlashdir.  Ushbu  murakkab  muammolarni  yechimini  topib,  ularni  amalda  keng  qo’llash  oliy  ta’lim 
tizimi  xodimlari  oldiga  juda  katta  vazifalar  belgilaydi.  Bunda  aniq  vazifalar  sifatida  bevosita  o’quv 
jarayonini  yaxshilash,  o’quv  dasturlarini  yanada  takomillashtirish,  o’qitishning  zamonaviy  pedagogik 
texnologiyalarini  amalga  joriy  qilish,  texnik  vositalaridan    keng  foydalanish  va  shu  asosda  masofadan 
o’qitishni keng joriy qilishdan iboratdir.  
«Gidravlika»  fanining  maqsad  vazifasi uni  amaliyotga tadbiq qilish, tajribaviy  natijalar  va  nazariy 
ma’lumotlar  asosida  olingan  qonunlar  va  formulalarni  texnika  va  ishlab  chiqarish  obyektlarida, 
gidroinshootlarda ishlatishni o’rgatish. 
Bu  fanda  o’rganilayotgan  obyekt  suyuqlik  va  gaz  bo’lib,  ular  oson  deformasiyalanuvchan 
materiallar  hisoblanadi.  Bu  o’z  navbatida  massaning,  impulsning,  energiyaning  saqlanish  qonunlarini 
maxsus  shakllarda  yozishni  va  ularni  yechishning  maxsus  usullarini  o’rganishni  talab  qiladi.  Demakki, 
masalaning matematik qo’yilishi korrekt bo’lishligi talab qilinadi. 
Gidravlika  fani  har  xil  texnik  sohalarda  qo’llaniluvchi  chuqur  amaliy  ahamiyatli  masalalarga  ega 
muhandislik  fanining  zamonaviy  darajasini  o’zida  aks  ettiruvchi  fan  bo’lib,  bu  fan  mashinasozlik, 
gidrotexnik  inshootlar,  daryo,  ko’l  va  o’zanlar,  suvlar  taqsimoti  muammolarini,  oqimlarning  mexanik 
xossalarini tekshirish yo’llarini o’rgatadi va u gidrotexnik inshootlarning mustahkamligi va mashinasozlik 
sanoatida  gidrodinamik  muammolarni  hal  qilishga  qo’llanladi.    Shuning  uchun  bu  fan  mexanika  ta’lim 
yo’nalishi bo’yicha bakalavrlarni tayyorlashda katta ahamiyatga ega. 
Ta’lim  sifati  va  usuliga  qarab  bilim  hosil  bo’ladi.  Bu  o’qituvchining  mahoratigagina  emas,  balki 
tinglovchining  istak-hohishi, qobiliyati  va  bilim darajasini  ham belgilaydi. Ta’lim uzoq davom  etadigan 
jarayondir.  Bilim  esa  ta’limning  uzluksizligi  vositasida  beriladigan  mavhum  tushunchaga  ega  bo’lgan 
hodisadir.  Bilim  xususiylikka  ega  bo’lsa,  ta’lim  umumiylikka  egadir.  Ta’lim  barcha  uchun  bir  xilda 
davom  etadigan  jarayon.  Bilim  obyektiv  borliqdagi  voqyea-hodisalarning  in’ikosi  natijasida  inson 
miyasidagi  mushohadalar  va  tasavvurlar  natijasida  hosil  bo’ladigan  tushunchalar  yig’indisi  sifatida 
namoyon  bo’ladi.  Ta’limdagi  sifat  uni  berishda  ishtirok  etadigan  kishilar  sifati  bilan  belgilansa,  bilim 
individuallikka  ega  bo’ladi.  Ta’limni  amalga  oshiradigan  yoki  dars  beradigan  kishilarning  saviyasi 
turlicha  bo’lishi  mumkin.  Lekin  guruhdagi  talabalarga  beriladigan  ta’lim  bir  xildir.  O’qituvchi  bilim 
emas,  balki  ta’lim  beradi.  Talaba  esa  ana  shu  ta’lim  jarayonida  bilimga  ega  bo’ladi.  Buning  uchun  u 
mustaqil o’qiydi, tayyorlanadi, mushohada qiladi, tasavvurlarga ega bo’ladi, eshitganlari va o’qitganlarini 
sintez qiladi. Natijada bilimga ega bo’ladi.  
O’quv jarayoni bilan bog’liq ta’lim sifatini belgilovchi holatlar quyidagilar: yuqori ilmiy-pedagogik 
darajada  dars  berish,  muammoli  ma’ruzalar  o’qish,  darslarni  savol-javob  tarzida  qiziqarli  tashkil  qilish, 
ilg’or  pedagogik  texnologiyalardan  va  multimedia  qo’llanmalardan  foydalanish,  tinglovchilarni 
undaydigan, o’ylantiradigan muammolarni ular oldiga qo’yish, talabchanlik, tinglovchilar bilan individual 
ishlash,  ijodkorlikka  undash,  erkin  muloqot  yuritishga,  ijodiy  fikrlashga  o’rgatish,  ilmiy  izlanishga  jalb 
qilish va boshqa tadbirlar ta’lim ustivorligini ta’minlaydi. 

 
116
Aytilganlardan  kelib  chiqqan  holda  «Gidravlika»  o’quv  fani  bo’yicha  ta’lim  texnologiyasini 
loyihalashtirishdagi asosiy konseptual yondoshuvlarni keltiramiz: 
Shaxsga  yo’naltirilgan  ta’lim.  Bu  ta’lim  o’z  mohiyatiga  ko’ra  ta’lim  jarayonining  barcha 
ishtirokchilarini  to’laqonli  rivojlanishlarini  ko’zda  tutadi.  Bu  esa  ta’limni  loyihalashtirilayotganda, 
albatta,  ma’lum  bir  ta’lim  oluvchining  shaxsini  emas,  avvalo,  kelgusidagi  mutaxassislik  faoliyati  bilan 
bog’liq o’qish maqsadlaridan kelib chiqgan holda yondoshilishni nazarda tutadi.  
Tizimli  yondoshuv.  Ta’lim  texnologiyasi  tizimning  barcha  belgilarini  o’zida  mujassam  etmog’i 
lozim: jaryonning mantiqiyligi, uning barcha bo’g’inlarini o’zaro bog’langanligi, yaxlitligi. 
Faoliyatga  yo’naltirilgan  yondoshuv.  Shaxsning  jarayonli  sifatlarini  shakllantirishga,  ta’lim 
oluvchining  faoliyatni  aktivlashtirish  va  intensivlashtirish,    o’quv  jaryonida  uning  barcha  qobiliyati  va 
imkoniyatlari, tashabbuskorligini ochishga yo’naltirilgan ta’limni ifodalaydi. 
Dialogik  yondoshuv.  Bu  yondoshuv  o’quv  jarayoni  ishtirokchilarning  psixologik  birligi  va  o’zaro 
munosabatlarini  yaratish  zaruriyatini  bildiradi.  Uning  natijasida  shaxsning  o’z-o’zini  faollashtirishi  va 
o’z-o’zini ko’rsata olishi kabi ijodiy faoliyati kuchayadi. 
Hamkorlikdagi  ta’limni  tashkil  etish.  Demokratlilik,  tenglik,  ta’lim  beruvchi  va  ta’lim  oluvchi 
o’rtasidagi  subyektiv  munosabatlarda  hamkorlikni,  maqsad  va  faoliyat  mazmunini  shakllantirishda  va 
erishilgan natijalarni baholashda birgalikda ishlashni joriy etishga e’tiborni qaratish zarurligini bildiradi.  
Muammoli  ta’lim.  Ta’lim    mazmunini  muammoli  tarzda  taqdim  qilish  orqali  ta’lim  oluvchi 
faoliyatini aktivlashtirish usullaridan biri. Bunda ilmiy bilimni obyektiv qarama-qarshiligi va uni hal etish 
usullarini, dialektik  mushohadani  shakllantirish va rivojlantirishni, amaliy  faoliyatga ularni  ijodiy tarzda 
qo’llashni mustaqil ijodiy faoliyati ta’minlanadi. 
Axborotni  taqdim  qilishning  zamonaviy  vositalari  va  usullarini  qo’llash  –  yangi  kompyuter  va 
axborot texnologiyalarini o’quv jarayoniga qo’llash. 
Keltirilgan  konseptual  yo’riqlarga  asoslangan  holda,  «Gidravlika»  fanining  maqsadi,  tuzilmasi, 
o’quv  axborotining  mazmuni  va  hajmidan  kelib  chiqgan  holda,  ma’lum  sharoit  va  o’quv  rejasida 
o’rnatilgan  vaqt  oralig’ida  o’qitishni,  kommunikasiyani,  axborotni  va  ularni  birgalikdagi  boshqarishni 
kafolatlaydigan usullari va vositalari tanlovi amalga oshirildi. 
O’qitishning  usullari  va  texnikasi.  Ma’ruza  (kirish,  mavzuga  oid,  vizuallash),  muammoviy  usul, 
keys-stadi, pinbord, paradokslar va  loyihalar usullarii, amaliy ishlash usuli. 
O’qitishni  tashkil  etish  shakllari:  dialog,  polilog,  muloqot-hamkorlik  va  o’zaro  o’rganishga 
asolangan frontal, kollektiv va guruh. 
O’qitish  vositalari  o’qitishning  an’anaviy  shakllari  (darslik,  ma’ruza  matni)  bilan  bir  qatorda    -  
kompyuter va axborot texnologiyalari. 
Kommunikatsiya  usullari:  tinglovchilar  bilan  operativ  teskari  aloqaga  asoslangan  bevosita  o’zaro 
munosabatlar. 
Teskari  aloqa  usullari  va  vositalari:  kuzatish,  blis-so’rov,  oraliq  va  joriy  va  yakunlovchi  nazorat 
natijalarini tahlili asosida o’qitish diagnostikasi. 
Boshqarish  usullari  va  vositalari:  o’quv  mashg’uloti  bosqichlarini  belgilab  beruvchi  texnologik 
xarita  ko’rinishidagi  o’quv  mashg’ulotlarini  rejalashtirish,  qo’yilgan  maqsadga  erishishda  o’qituvchi  va 
tinglovchining  birgalikdagi  harakati,  nafaqat  auditoriya  mashg’ulotlari,  balki  auditoriyadan  tashqari 
mustaqil ishlarning nazorati. 
Monitoring  va  baholash:  o’quv  mashg’ulotida  ham  butun  kurs  davomida  ham  o’qitishning 
natijalarini  rejali  tarzda  kuzatib  borish.  Kurs  oxirida  test  topshiriqlari  yoki  yozma  ish  yordamida 
tinglovchilarning bilimlari baholanadi. 
 
 

 
117 
1.2. «GIDRAVLIKA» FANI  BO’YICHA MA’RUZA, AMALIYOT VA LABORATORIYA  
MASHG’ULOTLARDA QO’LLANOLADIGAN TA’LIM TEXNOLOGIYASI USULLARI 
QOIDALARI 
 
 
 
 «Aqliy hujum»ning asosiy qoidalari: 
 
  aytilayotgan barcha g’oyalar bir –biriga nisbatan muhimlikda tengdir; 
  kiritilayotgan g’oyalar tanqid qilinmasligi kerak; 
  g’oyani taqdim etayotgan paytda so’zlovchining gapini bo’lmaslik; 
  so’zlovchiga nisbatan baholovchi komponent mavjud emas; 
  olg’a surilgan g’oyalar baholanmaydi va tanqid ostiga olinmaydi; 
  - ish sifatiga emas, soniga qaratiladi, g’oyalar qancha ko’p bo’lsa    shuncha yaxshi; 
  istalgan g’oyalarni mumkin qadar kengaytirish va rivojlantirishga harakat qilinadi; 
  muammo yechimidan uzoq g’oyalar ham qo’llab-quvvatlanadi; 
  barcha g’oyalar yoki ularning asosiy mag’zi (farazlari) qayd etish yo’li bilan yozib olinadi; 
  «hujum»ni o’tkazish vaqti aniqlanadi va unga rioya qilinishi shart; 
  beriladigan savollarga qisqacha (asoslanmagan) javoblar berish ko’zda tutilishi kerak. 
 
«Pinbord texnikasi» (ingliz tilidan: pin – maxkamlash, board - doska) ning asosiy qoidalari: 
 
  muammoni hal qilishga oid fikrlarni tizimlashtirish va guruxlashni amalga oshirishga, jamoa tarzda 
yagona yoki aksincha qarama-qarshi pozisiyani shakllantirishga imkon beradi; 
  o’qituvchi  taklif  etilgan  muammo  bo’yicha  o’z  nuqtai  nazarlarini  bayon  qilishni  so’raydi, 
to’g’ridan-to’g’ri yoki ommaviy aqliy xujumning boshlanishini tashkil qiladi (rag’batlan-tiradi); 
  fikrlar  taklif  qiladi,  muhokama  qiladi,  muhokama  nazarlarini  bayon  qilishni  so’raydi;  to’g’ridan-
to’g’ri yoki ommaviy aqliy hujumning boshlanishini tashkil qiladi (rag’batlan-tiradi); 
  guruh  namoyondalari  doskaga  chiqadi  va  maslaxatlashgan  holda:  yaqqol  xato  bo’lgan  yoki 
takrorlanayotgan  fikrlarni  olib  tashlaydi;  bahsli  bo’lgan  fikrlarni  oydinlashtiradi;  fikrlarni 
tizimlashtirish mumkin bo’lgan belgilarini aniqlaydi; shu belgilar asosida doskadagi barcha fikrlarni 
(qog’oz  varaqlaridagi)  guruhlarga  ajratadi;  ularning  o’zaro  munosabatlarini  chiziqlar  yoki  boshqa 
belgilar  yordamida  ko’rsatadi:  kollektivning  yagona  yoki  qarama-qarshi  pozisiyalari  ishlab 
chiqiladi. 
 
«Xabarlashib o’rganish usuli» qoidalari 
 
  savollarga o’ylanib javob berishni suraydi; 
  talabalar 4-5 guruhga ajratiladi; 
  har bir guruhdan ekspertlarni aniqlashni so’raydi; 
  ekspertlar bittadan savol bo’yicha guruh a’zolarni tanishtirishi kerak; 
  ekspertlar varag’ini tarqatadi va guruhda ishlashni tashkil etadi; 
  ekspertlar prezentasiya qilish kerakligini ma’lum qiladi;  
  maslahatchi o’rnida sharhlaydi, aniqlik kiritadi; 
  prezentasiyani yakunlab, har bir guruhga har bir savol uchun xulosalar qiladi. 
 
«Kichik guruhlarda ishlash» ning qoidalari 
 
 
har kim o’z o’rtoqlarini tinglashi, hurmat bildirishi kerak. 
  har kim aktiv, birgalikda, berilgan topshiriqqa ma’suliyat bilan qaragan holda ishlashi kerak. 
  har kim zarur holda yordam so’rashi lozim. 
  har kim undan yordam so’ralganda albatta yordam berishi kerak. 
  har kim guruh ishi natijasini baholashda ishtirok etishi shart. 

 
118
  har kim aniq tushunishi kerakki: «boshqalarga o’rgatib o’zimiz o’rganamiz»; «kemaga tushganning 
joni bir: yo birga qutilamiz yoki birga cho’kamiz». 
 
«Insert jadvali» qoidalari: 
 
  olgan bilimiga to’g’ri keladin (); 
  yangi ma’lumot (+); 
  olgan bilimiga qarama-qarshi (-); 
  tushunarsiz yoki aniqlanishi zarur bo’lgan ma’lumotlar (?). 
 
«Charxpalak usuli» qoidalari: 
 
  talabalarni 3-4 guruhga kartochkalar yordamida ajratadi. 
  har bir guruh liderini o’qituvchi o’zi tanlaydi. 
  guruhga topshiriqlarni tarqatadi. 
  barcha  guruh  topshiriqlarni  bajarib  bo’lgandan  so’ng,  guruh  topshiriqlarini  bir  –  biri  bilan 
almashtiradi 3 marta  
  guruh a’zolari topshiriqlarni bajarib bo’lgandan so’ng, topshiriqlar birinchi holatda o’z guruhlariga 
topshiriladi. 
  guruhdan o’qituvchi tanlagan talaba prezentasiyaga tayyorlanadi. 
 
«Muloqot usuli» ishtirokchilariga eslatmalar: 
 
  muloqat bu – muammolarni hal qilish usulidir, munosabatlarni aniqlash emas;  
  boshqalar ham o’z fikrlarini bildira olishi uchun qisqa gapir; 
  sening fikrlaring maqsadga erishishi uchun har bir gapni o’ylab, o’lchab, aniq gapir; 
  a’sirchanlikni nazorat qila bil; 
  opponentlarning nuqtai nazarini tushunishga harakat qil, ularga hurmat bilan qara; 
  o’z fikringni aniq ifodala, opponentning aytganlarini buzib ko’rsatma; 
  faqat muloqat mavzusi bo’yicha fikr bildir; 
  o’z erudisiyangni va o’qimishli ekanligingni ko’rsatishga harakat qilma; 
  kimlargadir yoqishga yoki qarshi bo’lishga harakat qiladiganlar bilan kurash. 
 
«
4
4 
usuli» ni qo’llash qoidalari: 
 
  talabalarni  4 ta guruhga ajratish lozim; 
  to’rtta  guruhga 4 ta savol beriladi; 
  ma’lum bir vaqtdan so’ng topshiriqlarni yig’ib olish kerak; 
  topshiriqlarni guruhlararo almashtirish kerak (4-marta); 
  topshiriqlarni  birinchi holatdagi guruhlarga qaytarish lozim; 
  prezentasiya qilinadi; 
  kamchilik va yutuqlar aytiladi. 
 
«Zig-zag usuli» ning qo’llanilish qoidalari: 
 
  ekspert varag’ining savollariga guruhning  har bir  talabasi o’quv   materialidan zarur  ma’lumotlarni 
topadi; 
  «ekspertlar uchrashuvi» – turli guruhlarda bir xil matirialni o’rganayotganlar o’zaro uchrashadi; 
  ekspert  sifatida  ma’lumotlarni  almashadi,  o’z  savollariga  birgalikda  javob  topadi  va  bu 
ma’lumotlarini o’z guruhlaridagi talabalarga qanday qilib yetkazish kerakligini rejalashtiradi; 
  «ekspertlar» o’z guruhlariga qaytib, ma’lumotlarni o’z guruhi a’zolaiga tushuntiradi; 
  bir-biriga savollar berib, bir-birlarining bilimlarini baholaydi. 

 
119 
 
«Hamkorlikda o’qish» ning asosiy tamoyillari va qoidalar: 
asosiy tamoyillari: 
  guruhga bitta topshiriq; 
  bitta rag’bat: guruh barcha ishtirokchilari hamkorlikdagi ish bahosi (umumiy natijaga erishish uchun 
barcha  guruh  a’zolari  sarflaydigan  kuchi  baholanadi)  va  akademik  natijalari  yig’indisidan  tashkil 
topgan  bitta  baho  oladi,  ya’ni  guruh  (komanda)  muvaffaqiyati  har  bir  ishtirokchining  hissasiga 
bog’liq; 
  har  birining  o’z  muvaffaqiyati  va  guruhning  boshqa  a’zolari  muvaffaqiyati  uchun  shaxsiy 
mas’uliyatligi;  
  hamkorlikdagi  faoliyat:  guruhiy  muzokara,  hamkorlik,  o’zaro  yordam  berish  kabi  o’zaro  harakat 
usullari asosida tashkil topadi; 
  muvaffaqiyatga  erishishda  teng  imkoniyatlar:  har  bir  o’qiyotgan  o’z  shahsiy  yutug’ini 
takomillashtirishga,  shaxsiy  imkoniyatlari,  qobiliyatlaridan  kelib  chiqqan  holda  o’qishga  berilgan 
bo’lishi zarur, chunki u boshqalar bilan teng baholanadi; 
asosiy qoidalar: 
  topshiriqni birgalikda oddiy bajarish emas, balki birgalikda o’qish; 
  musobaqalashish emas, balki hamkorlashish; 
  birgalikda ishlashga o’rganish, o’qish va ijod; 
  har  doim  bir-biriga  yordam  qilishga,  muvaffaqiyat  quvonchi  yoki  muvaffaqiyatsizlik  achchig’ini 
birga tortishga tayyor bo’lish.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
120
1.2.1 «Gidravlika» fanining hajmi 
 
№ 
Mashg’ulot turi 
Ajratilgan  
soat 
Semestrlar 
7-semestr 
8-semestr 
1. 
Nazariy mashg’ulot 
46 
26 
20 
2. 
Amaliy mashg’ulot 
26 
18 
8 
3. 
Laboratoriya mashg’uloti 
18 
10 
8 
8. 
Mustaqil ish 
70 
40 
30 
9. 
Konsultasiya 
8 
4 
4 
10.  Nazoratlar (JN, ON, YaB) 
54 
27 
27 
 
JAMI: 
222 
125 
97 
 
 
 
 
1. 
«GIDRAVLIKA» FANI BO’YICHA O’QUV-USLUBIY MAJMUANING KONSEPTUAL 
ASOSLARI. 
 
 
1.1.   
 
 
1.2.   
 
 
1.3.   
 
 
141.   
 
 
. 
 
 
 
 
 
1.  GIDRAVLIKA FANIGA KIRISH. 
4 
 
1.1.  Fanning umumiy o’quv maqsadlari. 
4 
 
1.2.  Gidravlika fanining mazmuni. 
 
 
1.3.  Gidravlika fani rivojining qisqacha tarixi. 
 
2.  GIDRAVLIKA ASOSLARI. 
 
 
2.1.  Suyuqlik va gazlarning mexanik xarakteristikalari  va asosiy xossalari. 
 
 
2.2.  Suyuqlik modellari. 
 
 
 
Amaliy ko’nikmalarni shakllantirishga yo’naltirilgan matnlar (Namunaviy masalalar, 
ularning yechimlari va mashqlar (). Mustaqil yechish uchum masalalar (). Sinov savollari 
(). Muammoli savollar (). Axborot uslubiy ta’minoti ()). 
 
3.  GIDROSTATIKA 
 
 
3.1.  Suyuqlikka ta’sir etuvchi kuchlar 
 
 
3.2.  Gidrostatik bosim va uning xossalari 
 
 
3.3.  Gidrostatikaning asosiy differensial tenglamasi 
 
 
3.4.  Bir jinsli siqilmaydigan suyuqlikning og’irlik kuchlari maydonidagi muvozanat 
tenglamasi. Absolyut sokinlikda sath sirti va uning tenglamasi. 
 
 
3.5.  Gidrostatikaning asosiy tenglamasi va uning tahlili. 
 
 
 
Amaliy ko’nikmalarni shakllantirishga yo’naltirilgan matnlar (Namunaviy masalalar, 
ularning yechimlari va mashqlar (). Mustaqil yechish uchum masalalar (). Sinov savollari 
(). Muammoli savollar (). Axborot uslubiy ta’minoti ()). 
 
 
3.6.  Suyuqlik va gazlar uchun Paskal qonuni. 
 
 
3.7.  Tutash idishlardagi suyuqlikning muvozanat sharti (tutash idishlar qonuni). 
 
 
3.8.  Gidravlik zichlagich va uning ishlash prinsipi. 
 
 
3.9.  Bosim o’lchagich asboblar. 
 
 
 
Amaliy ko’nikmalarni shakllantirishga yo’naltirilgan matnlar (Namunaviy masalalar, 
ularning yechimlari va mashqlar (). Mustaqil yechish uchum masalalar (). Sinov savollari 
 

 
121 
(). Muammoli savollar (). Axborot uslubiy ta’minoti ()). 
 
3.10.   Suyuqlik bosim kuchining devor yuzasiga ta’siri. 
 
 
 
 3.10.1. Suyuqlikning tekis sirtga bosim kuchi. 
 
 
 
Suyuqlik bosimining epyurasi (). Analitik usul (). Grafo-analitik usul (). Gidrostatik 
g'ayritabiiylik (paradoks) (). 
 
 
 
 3.10.2. Suyuqlikning silindrik sirtga bosimi. 
 
 
 
 3.10.3. Suyuqlikning sferik sirtga bosimi. 
 
 
 
Amaliy ko’nikmalarni shakllantirishga yo’naltirilgan matnlar (Namunaviy masalalar, 
ularning yechimlari va mashqlar (). Mustaqil yechish uchum masalalar (). Sinov savollari 
(). Muammoli savollar (). Axborot uslubiy ta’minoti ()). 
 
 
3.11.  Suyuqlikda jismning suzish qonuni. Arximed qonuni va uning tadbiqi. 
 
 
 
 Arximed qonuni (). Jismning suzish sharti (). Jismning cho’kish chuqurligi va uni siqib 
siqargan suv hajmi (). Og’irlik markazi (). Suyuqlikda suzayotgan jismning muvozanat 
sharti (). Metomarkaz ().  Suyuqlikda suzayotgan jismning muvozanat holati. Mustahkam 
va nomustahkam muvozanat (). 
 
 
 
Amaliy ko’nikmalarni shakllantirishga yo’naltirilgan matnlar (Namunaviy masalalar, 
ularning yechimlari va mashqlar (). Mustaqil yechish uchum masalalar (). Sinov savollari 
(). Muammoli savollar (). Axborot uslubiy ta’minoti ()). 
 
 
3.12.  Suyuqlikning nisbiy sokinligi. 
 
 
 
3.12.1. Qiya tekislikdagi to’g’ri chiziqli harakatda nisbiy sokinlik. 
 
 
 
3.12.2. Vertikal o‘q atrofida aylanma harakatdagi nisbiy sokinlik. 
 
 
 
3.12.3. Harakatlanayotgan idishlarda suyuqlikning muvozanatiga oid amaliy masalalar 
 
 
 
Suyuqlikli sisternaning tezlanish bilan harakati (). 
Suyuqlikli idishning vertikal o’q atrofida aylanishi (). 
Suyuqlikli idishning gorizontal o’q atrofida aylanishi (). 
 
 
 
Amaliy ko’nikmalarni shakllantirishga yo’naltirilgan matnlar (Namunaviy masalalar, 
ularning yechimlari va mashqlar (). Mustaqil yechish uchum masalalar (). Sinov savollari 
(). Muammoli savollar (). Axborot uslubiy ta’minoti ()). 
 
 
ILOVA 
 
 
FOYDALANILADIGAN ADABIYOTLAR