Aloqalari tamoyiliga asoslanib tuzilgan liolgenetik sistematika

Sistematika (taksonomiya) organizmlarni gurulilash va ularni birbiriga bog‘lanishi to‘g‘risidagi fandir. Guruhlaming qarindoshlik
aloqalari tamoyiliga asoslanib tuzilgan liolgenetik sistematika
yotqiziqlar yoshini qazilma qoldiqlarga qarab to‘g‘ri aniqlashni
ta’minlaydi.
Biologiyada butun organik olam muayyan sistematik (taksonomik) birliklarga boiinadi. Tip, sinf, turkum, oila, avlod, tur.
Tur - deganda belgilari ancha o‘xshash boTgan va odatda
(katta yoki kichik) yagona maydonda yashagan individlar guruhi
tushiniiadi.
Bir qancha belgilari bilan farq qiladigan, biroq umumiy
o‘xshashligi saqlanib qoladigan turlar - avlodni taslikil etadi.
Avlodlar o’z navbatida oilalarga, oilalar turkumlarga, turkumlar
sinflarga, sinflar tiplarga birlashadi. Organik olamning bunday
boTinishi tasniflanish deb ataladi.
Organik olamning nihovatda xilma-xilligi sistematikaga bir
qancha oraliq taksonomik birliklar kiritishga majbur etdi. Ular
“katta” yoki “kenja” old qo‘shimchalari qo4shib ishlatiiadi (masalan,
katta sinf, kenja sinf, katta turkum, kenja oila va hokazo.). Qazilma organizmlar sitematikasi ham xuddi shunday.
Ilmiy adabiyotda o’simliklar bilan hayvonlaming nomini lotin
harfiari bilan yozish qabul qilingan.
Jahon paleontologlari kongressida hayvon va ocsimliklar
nomlarini lotin harfiari bilan yozish qabul qilingan.
Turlarning nomi uch so'z bilan yoziladi. Masalan: Dissoaster
lodensis ulaming birinchisi avlodning nomi, ikkinchisi turning nomi. Turning nomidan key in birinchi aniqlagan muallif ismi-sharifi yozib qo’yiladi, masalan Discoaster lodoensis Martini. Avlodning nomiga qo’shimcha qo‘shilishi bilan oilalar guruhining nomi kelib chiqadi. Bunda kenja sinflar uchun wae. oilalar uchun idae, katta oilalar uchun aseas qo‘shiladi. Masalan: Discoaster avlodi Discoasterinae kenja sinfi, Discoasterida oilasi, Discoasterasea katta oilasi. Discoasterina kenja turkumi, Discoasterida turkumi.
Turdan yuqori barcha sistematik birliklarda nom bitta so‘zdan
iborat, masalan, Ostrea-ustritsa avlodi. Bir ishda turlar nomi
11 takrorlanaversa, avlodning nomini qisqartirib bitta harfda y o z i s h mumkin. Masalan, Ostrea hemiglobosa Rom. O. Kalizkyi Vial, va hokazolar.
Avlodning nomiga qo‘shimcha qo‘shilishi bilan oilalar guruhining
nomi kelib chiqadi. Bunda kenja sinfiar uchun inae, oilalar uchun idea, katta oilalar uchijn aceae qo‘shiladi. Masalan, Nucula avlodi,
Nuculinae kenja oilasi, Nuculidae oilasi, Nuculaceaekatta oilasi.
Oilalar guruhining barcha a’zolari bitta tipik avlod doirasida bo‘ Igani
uchun shu nomni birinchi marta qo‘llagan muallifning familyasi
bilan yoziladi.
Kenja turkumlar uchun avlodning nomiga ina, turkumlar uchun
ida, qo‘shimchasi qo‘shiladi (Nuculina, Nuculida.).
Katta taksonomik birliklar (oila, turkumlar) aniqlanmagan
boMsa, incertae familiae (incertae-noma’lum) deb yoziladi. Agar guruhining sistematikadagi o‘mini umurnan aniqlash m u m kun bo‘lmasa, incertae sedis (sedis-o‘mi) deb yoziladi.
Tekshirilayotgan obyektning turini har doim ham aniqlab
fo^lmaydi. Agar avlodi aniqlanib, turi aniqlanmasa, avlodning nomi
yoniga sp. (species-so‘zidan qisqartirib olingan) yoziladi.
Agar tur aniq belgilanmasa avlod va tur nomi orasiga ef. af.
(conformis - o‘xshash) deb yoziladi. Tur yomon saqlangan vaqtda
o ff (afinis-yaqin) deb yoziladi.U tekshirilayotgan obyekt u yoki bu
turdan kam farq qilganda yoki uni aniq belgilash uchun material
yetishmaganda yoziladi. Ex. gr-ex grege soszlarining qisqartiriIgani
bo4lib, tekshirilayotgan obyekt qaysi guruhga mansubligini bildiradi.
Masalan, tekshirilayotgan obyektni saqlanishiga qarab, Cardiwn cf.,
Cardium affyoki Cardium ex gr sifatida aniqlash mumkin.
Agar tekshirilayotgan qazilma obyekt mualiifga ma' lum boigan
barcha turlardan (masalan, Acra avlodi uchun) ancha farq qilsa,
u Acra sp.n deb ifodalanadi, ya’ni u yangi turga species nova ga
mansubligi ko‘rsatiladi.
Agar tur yomon saqlanganligidan uni aniqlash qiyin boc Isa, sp belgisidan keyin у ana indel belgisi qo‘yiladi (indeterminateaniqlanmaydigan so‘zidan qisqartirib olingan.) Bu be'lgi uni butunlay
aniqlab boMmasligini bildiradi