Amaliy ish – 5 Boshqarish operatsiyalarini bajaruvchi buyruqlarni o’rganish

 

AMALIY ISH – 5 

Boshqarish operatsiyalarini bajaruvchi buyruqlarni o’rganish 

Turli  xil  hisoblash  mashinalarning  buyruq  tizimlaridagi  farqlarga  qaramay, 

operatsiyalarning  asosiy  turlarini  ularning  har  qandayida  topish  mumkin.  Buyruq 

tizimlarining quyidagi asosiy tasnifi qabul qilingan: 

•  ma'lumotlar uzatish buyruqlari;  

•  arifmetik va mantiqiy ishlov berish buyruqlari;  

•  konversiya buyruqlari;  

•  kiritish / chiqarish buyruqlari;  

•  buyruq oqimini boshqarish. 

Mashinada  ko'rsatmalarning  eng  keng  tarqalgan  turi    -    ekspeditorlik 

ko'rsatmalari. Ushbu buyruqlar quyidagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi:  

•  operandlarning  manba  va    manzillari    -    xotira  yacheykalarining 

manzillari,  protsessor  registrlari  raqamlari  yoki  operandlar  stekda 

joylashganligi to'g'risidagi ma'lumotlar; 

•  aniq  yoki  bilvosita  ko'rsatilgan  ma'lumotlarning  uzatilishi  (odatda 

baytlarda yoki so'zlarda);  

•  har  bir  operandga  murojaat  qilish  usuli,  uning  yordamida  buyruqning 

manzil qismidagi tarkib operandning fizik adresiga aylantirilishi mumkin. 

Ushbu  buyruqlar  guruhi    protsessor  va  OX    o'rtasida,  protsessor  ichida  va 

xotira  yacheykalari  o'rtasida ma'lumot uzatishni ta'minlaydi.  Protsessor va xotira 

o'rtasida  o'tkazmalar  registrdan  xotiraga,  xotiradagi  o'tkazmalar  esa  xotiradan 

xotiraga, shu jumladan protsessorda oraliq  ishlov berish bilan uning yacheykalari 

orasidagi o'tkazmalar hisoblanadi. 

Mantiqiy  va  arifmetik  ishlov  berish  buyruqlari  guruhiga  ma'lumotlarni 

taqdim  etishning  turli  shakllarida  arifmetik  va  mantiqiy  ishlov  berishni 

ta'minlovchi  buyruqlar  kiradi.  Raqamlarni  tasvirlashning  har  bir  shakli  uchun 

Guruh 

FISH 

610-18 

Karimov Doniyorbek 

odatda standart operatsiyalar to'plami taqdim etiladi. Natija hisoblashdan tashqari, 

arifmetik  va  mantiqiy  amallar  ALUda  ushbu  natijani  tavsiflovchi  belgilar 

(bayroqlar)  hosil  bo'ladi.  Eng  ko'p  yozilgan  belgilar:  Z  (Zero)  -  nol  natija;  N 

(Negative)  -  salbiy  natija;  V  (Over-flow)  -  bit  katakchasining  to’lib  ketishi;  C 

(carry) – o’tkazish imkoniyati. 

Suzuvchi  nuqta  shaklida  berilgan  raqamlar  bilan  ishlash  uchun  ko'pchilik 

mashinalar quyidagilarni ta'minlaydi:  

•  asosiy arifmetik amallar: qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish va bo‘lish;  

•  xususiyatlarning  rivojlanishi  bilan  ikkita  haqiqiy  sonni  taqqoslaydigan 

taqqoslash operatsiyalari: =, <>,>, <, <=,> =;  

•  konversiya  operatsiyalari: taqdimot  shakli  (qat'iy  va o'zgaruvchan  nuqta 

o'rtasida), taqdimot formati (bitta va ikkita aniqlik).  

Standart  XM  ko'rsatmalar  tizimi  odatda  so'zlarning  alohida  bitlari  yoki 

boshqa adreslanadigan birliklar juftliklari bo'yicha har xil mantiqiy operatsiyalarni 

bajarish  bo'yicha  ko'rsatmalarni  o'z  ichiga  oladi.  Bunday  buyruqlar  belgilar  va 

mantiqiy  ma'lumotlarni  qayta  ishlashga  mo'ljallangan.  Qo'llab-quvvatlanadigan 

mantiqiy operatsiyalarning minimal to'plami YO'Q, VA, YOKI. 

ХМ-da  o'nlik  raqamlar  ikkilik  kodlangan  shaklda  namoyish  etiladi. 

Zamonaviy mashinalarning ko'rsatmalar tizimida hisoblashlar butun sonli arifmetik 

ko'rsatmalar yordamida simulyatsiya qilinadi.  

Kiritish-chiqarish buyruqlarini periferik qurilmani (PQ) boshqarish, uning 

holatini, kirish va chiqishini tekshirish uchun buyruqlarga bo'lish mumkin.  

Periferik qurilmani boshqarish buyruqlari boshqaruv panelini ishga tushirish 

va  kerakli  harakatni  ko'rsatish  uchun  ishlatiladi.  Masalan,  lentani  bitta  yozuvni 

orqaga qaytarish yoki oldinga surish bo'yicha ko'rsatma berilishi mumkin. Bunday 

ko'rsatmalarning talqini PQ turiga bog'liq.  

Kiritish-chiqarish holatini tekshirish buyruqlari Kiritish-chiqarish moduli va 

unga  ulangan    PQlarning  holatini  tavsiflovchi  har  xil  belgilarni  sinash  uchun 

ishlatiladi.  

PQ    bilan  ma'lumotlar  almashinuvi  kiritish    va  chiqarish  buyruqlari  bilan 

ta'minlanadi. Kiritish buyruqlari Kiritish-chiqarish moduliga PQ  dan ma'lumotlar 

elementini  (bayt  yoki  so'z) qabul  qilishni va  ma'lumotlar  shinasiga  joylashtirishni 

buyuradi,  va  chiqarish  buyruqlari  Kiritish-chiqarish  modulini  ma'lumotlar 

shinasidan qabul qilishni va uni PQ ga yuborishini ta'minlaydi.  

Buyruq oqimi buyruqlari hisob-kitoblar ketma-ketligini o'zgartirishi mumkin 

bo'lgan uch turdagi buyruqlarni o'z ichiga oladi:  

•  shartsiz o’tish;  

•  shartli o’tish;  

•  protsedurani chaqirish va protseduradan qaytarish.  

Shartli o’tish ma'lum bir shart bajarilgandagina sodir bo'ladi, aks holda tabiiy 

tartibda navbatdagi dastur buyrug'i bajariladi.  

O'tish  amalga  oshiriladigan  shart  ko'pincha  oldingi  arifmetik  yoki  mantiqiy 

operatsiya  natijasining  belgisidir.  Funktsiyalarning  har  biri  protsessor  bayroqlari 

registrining o'z bitida o'rnatiladi.   

Zamonaviy    XMlar  protsedura  mexanizmidan  intensiv  foydalanish  bilan 

ajralib  turadi.    Protsedurani  dasturning  istalgan  joyida  chaqirish  mumkin.    XM 

uchun  bunday    chaqiruv    shu  nuqtada  protsedurani  amalga  oshirish  kerakligini 

anglatadi va keyin chaqiruv qilingan joydan keyin darhol ortga qaytadi.  

Protsessual    mexanizm    dasturning    joriy    nuqtasidan    protseduraning 

boshlang'ich    buyrug'iga    o'tishni    ta'minlaydigan    protsedura    chaqiruv 

buyruqlariga asoslangan  va  chaqiruv  buyrug'idan  so'ng  darhol  nuqtaga  qaytish  

uchun buyruqlarni  protseduradan  qaytarish  tushuniladi.   Ushbu rejim  chaqiruv  

paytida  buyruq  hisoblagichi  tarkibidagi  mavjud  holatni  saqlash  va  protseduradan 

chiqishda uni tiklash uchun vositalar mavjudligini nazarda tutadi. 

Topshiriq: 

1.  Boshqarish  operatsiyalarini  bajaruvchi  buyruq  tizimlarining  quyidagi 

asosiy tasnifi qabul qilingan: 

•  ma'lumotlar uzatish buyruqlari;  

•  arifmetik va mantiqiy ishlov berish buyruqlari;  

•  konversiya buyruqlari;  

•  kiritish / chiqarish buyruqlari;  

•  buyruq oqimini boshqarish. 

2.  Mikroprotsessorning  asosiy  buyruqlar  tizimini  funktsional  maqsadlariga 

ko'ra shartli ravishda bir necha guruhlarga bo'lish mumkin: 

•  ma'lumotlar uzatish buyruqlari 

•  stek bilan ishlovchi buyruqlar to'plami 

•  kiritish/chiqarish buyruqlari 

•  arifmetik buyruqlar 

•  mantiqiy buyruqlar 

•  siljish buyruqlari 

•  tiplarni konvertatsiya qilish buyruqlari 

•  protsessor ishini sinxronizatsiyalash buyruqlari 

Siklik siljish buyruqlari quyidagi sxema bo'yicha bajariladi: 

 

3.  Markaziy  protsessorning  boshqarish  buyrug’i  –  kompyuter  markaziy 

protsessorining  (CPU)  komponenti  bo’lib,  protsessor  ishlashini  boshqarish 

funksiyasiga  ega.  Bu  kompyuterning  xotirasiga,  arifmetik  va  mantiqiy 

qurilmalarga 

va 

kiritish-chiqarish 

qurilmalariga 

protsessorga 

yuborilgan 

ko'rsatmalarga qanday munosabat bildirish kerakligini ko’rsatadi.