Amaliy ish №7 Tokarlik uch kulachokli patroniga zagotovkani maщkamlash xatoligini aniqlash

AMALIY ISH № 7
Tokarlik uch kulachokli patroniga zagotovkani maщkamlash xatoligini aniqlash
Kerakli kisish kuchi W ni statika echimlari asosida, detalga ta’sir etayotgan kuch va momenlar muvoznati asosida aniklanadi.
Kesish kuchi W ni aniklashdan oldin xisob sxemasini tuzish, ya’ni zagotovkani urnatish sxemasida zagotovkaga ta’ir kilayotgan barcha kuchlarni; kesish kuchlari va momentlarni, kisish kuchi, tayanch reaksiyasi va zagotovka bilan urnatuvchi xamda kisuvchi elementlar bilan birikkan joylarda ishkalanish kuchlarini tasvirlash kerak.
Xisob sxemasidan foydalanib, zagotovkani burili shva siljish yunalishlari va yunalish buyicha barcha kuchlar proeksiyasi aniklanadi va kuch xamda momentlar tenglamasi tuziladi.
Ishlab - chiqarish sharoitida kesish kuchlari va momentlari normativlar asosida xisoblanganligi uchun berilgan shartdan chetga chiqish xollari uchraydi, ya’ni xi sobiy kuch va momentlar qiymatlaridan chetga chiqish xollari. Ko‘pchilik xollarda normativ jadvallaridan olingan yoki xisoblangan kesish kuchi va momentlari xisobiy qiymatlaridan ortib ketadi. SHuning kesish kuchi va momentlarini o‘sishini xisobga olgan xolda maxkamlash mustaxkamligi koeffitsienti K ni kuch va momentlarga ko‘paytirish yo‘li bilan tuzilgan statika va dinamika tenglamalariga kiritish kerak.
Tenglamalarni echish asosida qisish kuchi W ni xisoblash uchun formula olinadi. YUqoridagilarni quyidagi misollarda ko‘rib chiqamiz.
a )

.
Qisish kuchi W ni aniqlashga doir misollar.

1-misol. Qabul qilingan o‘rnatish metodi va zagotovkani maxkamlash sxemasi (7, a-rasm) asosida yuzani frezalashda kesish kuchi ta’sirida kerakli qisish kuchi W ni aniqlansin.

Zagotovkani muvozanat shartida (7, a-rasm) momentlar tenglamasi quyidagicha bo‘ladi;
Wa Q Fl q P_zb Q P_vl
F * f W qiymatni va mustaxkamlik koeffitsienti K ni kiritganimizdan so‘ng, tenglama quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:
W q a Q fWl q K (P_zbQP_vl),
U щolda W q
bu erda: f-zagotovka bilan qisuvchi qurilmalar orasidagi ishqalanish koeffitsienti.
Boshqa qiymatlarni belgilanishi 7, a- rasmda o‘rsatilgan.

2-MISOL. Uch kulachokli patronda maxkamlangan zagotovkaga (7, b-rasm) teshik parmalashda R kesish kuchi ta’sirida zagotovkani kulachoklar bo‘ylab siljishini va kesish momenti M ta’siri ostida burilishini bartaraf etish uchun kerakli qisish kuchi W aniqlansin.

Bunda shunday qisish kuchi bo‘lishi kerakki, shu kuch ta’siri ostida ishlov berish vaqtida zagotovkani siljishi va burilishi bartaraf bo‘lishi kerak. Kulachoklar nasechkasi formasiga asosan siljishga va burilishga qarshilik ishqalanish koeffitsientlari turli щil bo‘lgani uchun, turli щil bo‘lishi uchun, turli щil bo‘lishi mumkin.
Zagotovkani kulachoklar o‘qi bo‘ylab siljishida ishqalanish koeffitsientini f va f – deb qabul qilsak, u щolda kulachok va zagotovka orasidagi ishqalanish kuchi quyidagicha bo‘ladi.
siljishda F₁  f₁ · W₁,
burilishda F₂ f₂ W₂
Qabul qilingan belgilarga asosan (7, b-rasm) va patronni uch kulachokli –deb qabul qilib tenglamasmini tuzamiz:
3F_{1 q} P_o
F₁ qiymatini va K koeffitsientlarni kiritganimizdan so‘ng, tenglama qo‘yidagi ko‘rinishida bo‘ladi.
3f₁ ∙W * K ∙ P₀
u щolda 1 kulachok uchun qisish kuchi: W *
Endi zagotovkani kulachoklarda burilib ketmaslik shartiga asoan qisish kuchini aniqlaymiz.
Zagotovkani 3ta kulachokda qisilgani uchun momentlar tenglamasi quyidagicha bo‘ladi;
bu erda; M-kesish kuchi momenti,
F₂- kulachok va detal orasida burilish vaqtidagi ishqalanish kuchi,
r- detalni kulachoklar orasiga qisilgan silindrik yuzasi radiusi.
F₂ qiymatini va K koeffitsientlarni kiritganimizdan so‘ng tenglama quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:

1 kulachok uchun qisish kuchi

3-MISOL. Sirpanuvchi konduktorda o‘rnatilgan detalga ǿ d teshikni parmalashda detalni maxkamlash uchun kerakli qisish kuchi W aniqlansin.
(8-rasm)
Zagotovka 2 ni parmalashda o‘q bo‘ylab kesish kuchi R va kesish kuchini burovchi momenti M ta’sir qiladi.
Burovchi moment M zagotovkani ishlov beri shvaqtida burashga xarakat qiladi, zagotovka 2 esa o‘rnatuvchi element 1 va vtulka 3 lar bilan yuzasi orasidagi ishqalanish kuchi yordami buralmay turibdi.

SHuning uchun zagotovka 2 ni uvozanati xolatidan quyidagini topamiz:

bu erda; N-o‘rnatuvchi element 1 ni reaksiyasi
-umumiy ishqalanish momenti

u xolda:



bo‘lgani uchun

qiymatini ko‘rishimizdan so‘ng


Mustaщkamlik tenglamani echib kerakli W ni aniqlash щisob formulasini olamiz:

bu erda: f₁-zagotovka 2 va vtulka 3 orasidagi ishqalanish koeffitsienti

f₂-zagotovka 2 va o‘rnatuvchi element 1 orasidagi ishqalanish koeffitsienti
D_H, D_b-element 1 ni o‘rnatuvchi yuzalarni diametrlari
d_H, d_b-vtulka 3 ni tayanch yuzasi diametrlari

4-MISOL. Bir vaqtin o‘zida 4 ta Ø d teshikni parmalash uchun sirpanuvchi konduktorda o‘rnatilgan detalni (9-rasm) maщkamlash uchun kerakli qisish kuchi W ni aniqlansin.

Bir vaqtni o‘zida Ø d li 4 ta teshikni parmalashda zagotovkaga xar-bir parma tomonidan o‘q bo‘ylab kesish kuchi R₀ va burovchi moment M ta’sir ko‘rsatadi.
4 ta ta’sirini M_rez*4M va R_rezq4R ga almashtirib zagotovkani qisish kuchi W ni aniqlaymiz va quyidagi tenglamani olamiz:
(4, 8)
5 MISOL. Parmalash operatsiyasida Ød teshikni parmalash uchun zagotovkani sirpanuvchi konduktorga maщkamlash uchun kerakli qisish kuchi W aniqlansin.
Zagotovkaga 5 asosiy o‘rnatuvchiyuzasi bilan 2 ta tayanch plastinalar 2 va 4 ga o‘rnatiladi, tayanch yuzasi bilan plastina 1 ga va teshiklari bilan qisilgan palets 3 ga o‘rnatiladi.
Ishlov berish vaqtida zagotovkaga (10-rasm) o‘q bo‘ylama kuch R₀ va burovchi moment M ta’sir ko‘rsatayapti. Moment M ta’siri ostida zagotovka orasidagi ishqalanish kuchlari zagotovkani burilishidan saqlab turibdi. Zagotovkani O ga nisbatan muvozanatidan quyidagini olamiz:




9-rasm. Xomaki detalda 4ta teshikni parmalash uchun konduktorga maщkamlash sxem

bu erda: a, v, s va e-lar kuch elkalari (10-rasm)

, , ,
bu erda : f- zagotovka va qisuvchi element orasidagi ishqalanish koeffitsienti
f₁-zagotovka bilan o‘rnatuvchi element orasidagi ishqalanish koeffitsienti
Tayanch reaksiyasi balkani 2 ta tayanchdagi muvozanat shartidan aniqlanadi
( 10-rasm)

kuch elkalari s va e quyidagicha aniqlanadi:
,
Kuch va elkalarni topilgan qiymatlarini (#) tenglamaga qo‘yib quyi tenglamani olamiz:

Mustaxkamlik keffitsienti K ni kiritib quyidagi asosiy tenglamani olamiz va qisish kuchi W ni xisoblaymiz.

6-MISOL. Bir vaqtni o‘zida teshikni parmalash va tashqi yuzani yo‘nish operatsiyalari uchun zagotovkani revolver dastgoxida (11-rasm) maщkamlash uchun kerakli qisish kuchi W ni aniqlansin.

Operatsiyani bajarish vaqtida zagotovkaga quyidagi kuchlar ta’sir qiladi:

a) parma va kesgichni umumiy burovchi momenti M:

YUqoridagi moment ta’sirida zagotovka kulachoklar orasida ishlov berish vaqtida buralib ketish mumkin.
b) zagotovka o‘qi bo‘ylab yo‘nalgan parma va kesgichni kesish kuchlari:

Bu kuchlar ta’sirida zagotovka kulachoklar orasida ishlov berish vaqtida o‘q bo‘ylab siljishi mumkin.
v) zagotovkaga kesgichdan uzatilayotgan eguvchi momenti:

bu erda:
u щolda
Bu kuchlar ta’sirida zagotovka kulachoklar orasidan chiqb ketishi mumkin.
Maщkamlash mustaqilligini zagotovkaga ta’sir qilayotgan щar-bir kuch va mlmentlar variantlarini tekshirib ko‘rish kerak.
2-misolda shunga o‘щshash soddaroq misol ko‘rilgan edi. Unda ta’sir qiluvchi kuchlar ancha kichik bo‘lib, zagotovkaga o‘q bo‘ylab kesish kuchi va burovchi momentlar ta’sir ko‘rsatgan edi. Ushbu misolda qisish kuchi W ni aniqlash uchun 2-misolda topilagan formuladan foydalanish mumkin.
Zagotovkani kulachoklar orasidagi siljib ketmaslik shartiga asosan 1 kulachok uchun quyidagi tenglamani olamiz:
(4, 10)
bu erda; K-maщkamlash mustaщkamligi koeffitsienti:
f₁-zagotovkani kulachoklar orasida o‘q bo‘ylab siljishida xosil bo‘ladigan ishqalanish koeffitsienti.
Zagotovakni kulachoklar orasida buralmaslik shartidan 1 kulachok uchun qisish kuchi W quyidagicha bo‘ladi:

bu erda; f₂ kulachoklar va zagotovka orasidagi detalni burilishida щosil bo‘ladigan ishqalanish koeffitsienti.
r- zagotovkani tashqi silindrik yuzasi diametri.
Zagotovkani kulachoklardan chiqib ketmaslik shartidan quyidagi tenglamani yozamiz

Bunda zagotovka kuchlar orasida moment ta’siri ostida buralagnada kulachokni A va B nuqtalarida tutashadi va qisish kuchi W kulchok uchlari ya’ni A va B nuqtalarga tushiriladi-deb tushuniladi.
Ko‘rsatilagan tenglamaga mustaxkamlik koeffitsienti K ni kiritib 1 kulachok uchun quyidagi tenglamani olamiz:

Xar-bir 3 xolat uchun qisish kuchi W ni aniqlagandan so‘ng W ni qiymatlaridan keyingi щisoblar uchun eng kattasi tanlanadi.
7-MISOL. Diskli freza 4 bilan prizma 3 ga o‘rnatilgan, zagotovka 2da shponka pazini frezalash moslamasida bajarish uchun (12-rasm) kerakli qisish kuchi W ni aniqlansin.
Zagotovkani maщkamlash 2 nuqta bo‘ylab, щar-bir nuqtada qisish kuchi W bilan bajarilgan.
Frezalash vaqtida zagotovkaga kesish kuchi ta’sir kilyapti. Bu kesish kuchi R_N va R_V tashkil qiluvchilaridan tashkil topgan. Bu kuchlar ta’sirida zagotovka tayanch 1 dagi O nuqtaga nisbatan burilishi mumkin. Zagotovkani burilishiga qisish kuchi W va ishqalanish kuchi to‘siqlik qiladi, bu erda; f₁-zagotovka va qisuvchi elementlar orasidagi ishqalanish koeffitsienti O nuqtaga nisbatan zagotovkani muvozanat shartiga asosan quyidagi momentlar tenglamasini yozish mumkin;

Mustaщkamlash koeffitsienti K ni kiritib tenglamani W ga nisbatan echib quyidagi qisish kuchi W ni topish tenglamasini olamiz;

8-MISOL. 2 ta teshikni bir vaqtni o‘zida parmalash operatsiyasida zagotovkani moslamada maxkamlash uchun kerakli qisish kuchiW topilsin, (13 rasm).
Zagotovkani 2 ta tayanch 1 ga tiralgan xolda burchakli profil bilan prizma 3 ga o‘rnatilagan. Zagotovkani maxkamlash W kuch ta’sirida 2 nuqtada parmaga nisbatan burchak ostida amalga oshiriladi. Parmalash vaqtida zagotovkaga o‘q bo‘ylama kuch R₀ va moment M lar ta’sir ko‘rsatayapti. O‘q bo‘ylab tushayotgan kuch R₀ ta’siri ostida zagotovka o‘z o‘qi atrofida burilishga, moment ta’sirida esa, zagotovka prizmada burilishga щarakat qiladi. SHuning uchun щar-bir щolat uchun qisish kuchi W ni aniqlaymiz va eng kattasini щisob uchun qabul qilamiz.

R₀ kuch ta’siri ostidagi zagotovkani muvozanat shartidan O nuqtaga nisbatan momentlar tenglamasini yozamiz.

2R₀· b-2M_W-M_N0,
bu erda: M_W- W kuch ta’sirida щosil bo‘ladigan ishqalanish momenti.
M_W  W · f · r;
M_N-zagotovka va prizmaning tutashgan nuqtalarida щosil bo‘ladigan ishqalanish momenti.
M_N  N · f₁ · r
bu erda; f- qisuvchi elementlar va zagotovka orasidagi ishqalanish koeffitsienti.
f₁-prizma zagotovka orasidagi ishqalanish koeffitsienti.
r-zagotovka radiusi
N-normal bosim
R₀ kuchni markazlanmaganligi ta’siri ostida parmalash xar-bir tomonida normal bosim qiymati turli-щil bo‘ladi.
;
bu erda: -qisish kuchini vertikal tashkil etuvchilari

va -o‘q bo‘ylab vertikal tashkil etuvchilari
;
yuqoridagi olingan qiymatlarning (4, 16) tenglamaga qo‘yib quydagilarni topamiz:


u xolda (4, 15) tenglama quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi.

(4, 14) tenglama quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi
, (4, 19)
(4, 19) tenglamaning echib va mustaщkamlik koeffitsienti K ni kiritib quyidagi qisish kuchi W ni aniqlash tenglamasini olamiz.

Agar ishqalanish koeffitsienti f₁*f bo‘lsa, u щolda tenglik (4, 20)

Bu щolatda, agar bo‘ylama R kuch zagotovka o‘qi bo‘ylab yo‘nalgan bo‘lsa, unda zagotovkaning O o‘q bo‘ylab burovchi moment bo‘lmaydi va (4, 20), (4, 21) tenglamadan qisish kuchi W ni aniqlashga щojat qalmaydi va (4, 22) tenglik bo‘lmaydi.