Amaliy mashg‘ulot №1 Mavzu: Quduqlardan kern olish uchun jihozlar
Download 377.37 Kb. Pdf ko'rish
|
1-amaliy mashgulot
|
AMALIY MASHG‘ULOT №1 Mavzu: Quduqlardan kern olish uchun jihozlar. Mutaxassislik fanlarni o‘rganishda nazariya, amaliyot, tajribalardan kelib chiqib, ularning chizmalari, jadvallari, hisoblari va o‘lchovlari inobatga olinadi. Nazariy mashg‘ulotlar o‘tkazishda alohida ko‘nikmalar shakllantiriladi. Amaliyot mashg‘ulotarida hisob ishlari mukammal bajarariladi. Laboratoriya mashg‘ulotlarida xom-ashyolarni miqdori, shakli, ishlatilish davri va ishlab chiqarishdagi o‘rni kabi xolatlarini chuqurroq o‘rganish nazarda tutiladi. Ishlab chiqarishdagi texnika va texnologiyani bevosita yoki bilvosita tasavvur etishga yordamlashadigan ishlab chiqarish mashg‘ulotlarini ham tashkil etishga to‘g‘ri keladi. Ta’lim oluvchilardan mutaxassislik yo‘naltirilgan ixtisosligi bo‘yicha ko‘nikma va malakalarini shakllanganligini talab etadi. Mutaxassislik fanlari o‘quv – uslubiy ta’minotini (O‘UM) ishlab chiqish, o‘quv jarayonini tashkil etishda, o‘qitishning ta’limning samarali usullarini tanlashda, ta’lim mazmunini belgilashda o‘ziga xos yondashuvlar orqali namayon etiladi. Bundan mutaxassislik fanlar mazmunini o‘zlashtirilishi bilan universitet yoki institutlari bitiruvchilarining madaniy-texnik tayyorgarlik darajasi bevosita bog‘liqligi kelib chiqadi. Bu bog‘liqlik eng avvalo “yer qari”, “yer qobig‘i”, “geologiya”, “geofizika”, “qatlam”, “tog‘ jinsi”, “ma’dan”, “namuna”, “shlam”, “ishlab chiqarish”, “muhandis”, “mutaxassislik”, “talaba”, “malaka”, “ko‘nikma” va boshqa tushinchalar hamda atamalar mohiyatini chuqurroq aniqlab olish kerak. Yer qarini xar bir parmalab o‘tilgan oraliqlaridan namuna olishni imkoni yo‘q, lekin ayrim geologik yoki texnologik murakkab sharoitli oraliqlardan namuna olish loixalarda keltirib o‘tiladi. Loyihalash ilmiy tekshirish institutlari tomonidan loyihada keltirib o‘tilgan oraliqdan namuna olish zarurati bo‘lmagan xolatlari xam uchrab turadi, shuning uchun talabalarni mutaxassislikka tayyorlovchi fanlarini yoritib berishda namuna olish orqali tushuntirish oson kechadi. Respublikamiz neftgaz hududlarida geologik izlov va qidiruv ishlarini olib borishda quduqlardan kern namunalari olinadi. Valyuta xarajatlarini tejash va kern olish foizini oshirish maqsadida kern oluvchi snaryadlar va unga keragli jihozlarni yaratish dolzarb vazifa hisoblanadi. Neft va gaz konlarini izlash, razvedka qilish va ularni ishlashda chuqur burg‘i quduqlari qaziladi. Quduq kesimlarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘rganishning usullaridan biri - bu quduqlardan tog‘ jinsi namunalari (kern) ni olish. Bu jarayon juda ham ko‘p mehnat va mablag‘ talab qiladi. Shuning uchun quduq kesimlarini o‘rganishda kernlar faqat ayrim oraliqlarda olingan. Bu holda quduqlarni o‘rganish to‘la bo‘lmay, kerakli mahsuldor qatlamlar nazardan chetda qolishi mumkin. Quduq kesimlari haqida to‘liq ma’lumotga ega bo‘lish uchun quduqning butun chuqurligi bo‘yicha to‘la tog‘ jinslarini namunalarini olish kerak. Bu esa juda qimmatga tushadi va neft va gaz konlarini izlash va ularni topish vaqtini juda kechiktirib yuboradi. Shuning uchun butun jahon neftchilari oldida quduq kesimlarini o‘rganishning progressiv usullarini izlash turardi. Bu usullar quduq kesimlarini qicqa vaqt ichida, burg‘ilash jarayonini sekinlashtirmagan va ko‘p mablag‘ sarflamagan holda o‘rganishlari shart edi. Ilm-fan va ishlab chiqarish xodimlari hamkorligida quduq kesimlarini kern olmasdan o‘rganishning usullari yaratildi. Quduqlarni kern olmasdan o‘rganish uchun, hozirgi zamon fizika, matematika va o‘lchash texnikasining yutuqlari hamda tog‘ jinslarining litologik-petrografik xossalari (masalan, mineral tarkibi, g‘ovakligi, gilliligi va boshqalar) va ularning fizik xususiyatlari - solishtirma elektr va issiqlik qarshiliklari, radioaktivligi va boshqalar orasidagi o‘rnatilgan aniq bog‘liqliklar asosida geofizik usullar majmuasi taklif etildi. Bu usullarni “quduqlarni geofizik usullarda o‘rganish”, “Kon geofizikasi” va “Karotaj” deb atash mumkin. Bu usullar elektr, radioaktiv, termik, magnit, geoximik va boshqa fizik usullardir. 1.1-rasm. Yer qobig‘ining ko‘rinishi (geofizik ma’lumot, geologik kesma va tog‘ jinslari) Geofizik usullar yordamida quduqlardan kern olmasdan turib quyidagi vazifalarni yechish mumkin: 1. Quduq kesimlarini litologik va stratigrafik bo‘laklash, tog‘ jinsini tekstura- struktura xususiyatlarini aniqlash, kichkina qalinlikdagi qatlamchalarni ajratish. 2. Quduq kesimlarida kollektor tog‘ jinslarini ajratish va ularning kollektor xususiyatlarini aniqlash. 3. Quduq kesimlarida foydali qazilmalarni - neft, gaz, ko‘mir va rudalarni ajratish. 4. Foydali qazilma boyliklarni zaxiralarini hisoblash uchun kerakli ko‘rsatkichlar - g‘ovaklik koefitsienti, neft va gazga to‘yinganlik koeffitsienti, qatlamning effektiv qalinligi, gillilik koefitsienti va boshqalarni aniqlab berish. Yuqorida aytib o‘tilgan vazifalar geologik vazifalarga kiradi. Geofizik usullar bilan quduqlarning texnik holatini o‘rganish ham mumkin. Misol uchun 1.1-rasmda keltirib o‘tilgan yor qobig‘ining ko‘rinishi qazib o‘tilmasa xich qanday ma’lumot yetarli bo‘lmaydi, ushbu rasmda geofizik usul orqali keltirib o‘tilgan. Agar ushbu rasmdagi yer qobig‘ining qaysi qismidan namunga olish kerakligini faqat yetuk mutaxassis yoki professor-o‘qituvchi asosli ravishda tushintirib beradi. Namuna yer qatlamining qaysi oralig‘idan necha metr bo‘lishligi murakkab jarayon xisoblanadi. Belgilangavn namunaning qancha qismi olib chiqilganligi ma’lumot sifatida geologik bo‘limga ma’lumot beriladi. Olingan namuna maxsus idishlarga solinib ilmiy tekshirish insititutning laboratoriyasiga jo‘natiladi. Ilmiytekshirish istituti uing barcha parametrlarini cho‘qur o‘rganib o‘zining xulosasini beradi. 1.2-rasm. Quduqlarni kolonkali parmalashda olingan tog‘ jinslarining namunalari (npmuna olishli burg‘ilash) a – katta bo‘lakli tog‘ jinslarining silindrik namunalari, b – mayda (parchalangan) tog‘ jinslari: bu yerda d k – namuna (kern) diametri; l k – namuna (kern) uzunligi. Yuqoridagi ketma-ket jarayon oddiydek tuyilishi mumkin ammo bu eng axamiyatli xisoblanib, uning uzoq vaqt tekshirish talab etishini talabalarga bosqichma-bosqich tushintirib berish kerak. Eng muxim jarayonlardan biri bu xar bir belgilangan oraliqlardan namuna olish va uni to‘liq o‘rganish soxamizning negizi xisoblanadi. Namuna olishni to‘la to‘kis tushinchalar orqali o‘rgatish va talabalarga ko‘nikma xosil qilish xar bir mutaxssis professor –o‘qituvchining asosiy vazifasi hisoblandi. 1.3-rasm. MCST (namuna diametric 1 dyum) va MaxCOR (namuna diametric 1,5 dyum) tizimlari bilan burg`ilangan kern namunalari Sharoshkali PDC Olmosli 1.4-rasm. Har xil turdagi burg`ilash boshchasi namunalari (PDC-Polycristall Diamond Compact) 1.5-rasm. Kern oluvchi ichki quvurini qiyshayishi va egilishi natijasida yorilib ketgan kern Tsangali Richagli Richagli Richagli Prujinali (o`rgimchak) 1.6. RF da ishlab chiqariladigan kern uzuvchi konstruktsiyalar turlari Download 377.37 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|