arslikda Vatanimizning qadim zamonlardan to hozirgi davrgacha tgan lni necha mingyillik tarixi oliy quvyurtlariuchuntavsiyaetilgan" zbekiston tarixi" quv dasturi talablari doirasida yoritilgan

Abusaid Mirzo (1451-1468)ning davlatni boshqarish rniga asosiy 
vaqtini Eron va Xuroson hududlarida harbiy yurishlarbilan tkazishi, 
vafotidan s ng Movarounnahrda hukmronlik qilgan avlodlari - Sulton 
Ahmad (1468-1493), Sulton Mahmud (1493-1494) va Sulton Ali 
Mirzo (1494-1501) davrida yurtning yanada ichki ziddiyatlaru 
tanazzulga yuz tutishi pirovard oqibatda Temuriylar hukmronligining 
barham topishiga olib keldi. XV asrning 90— yillari boshlarida Far ona 
mulkida Umarshayx Mirzo vafotidan s ng, hokimiyat jilovini q lga 
olgan uning li navqiron va shijoatli Bobur Mirzo (1482-1530)ning 
Temuriylar saltanatini tiklash va saqlab qolish y lida Muhammad 
Shayboniyxonga qarshi olib borgan bir necha yillik jang-u jadal 
harakatlari ham natijasiz tugadi. Shundan s ng, buyuk orzulari 
sarobga aylangan, vujudini umidsizlik qoplagan Bobur Mirzo Af on 
va Hind yerlari sari bosh olib ketishga majbur b ldi. 
Xurosonda XV asrning ikkinchi yarmida Abusaid Mirzo limidan 
s ng (1469) hokimiyatga kelgan Husayn Boyqaro (1438-1506) 
davrida bu lkaning ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayotida k plab 
muhim zgarishlar-u siljishlar yuz berdi. Buning boisi shundaki, 
Temuriy shahzodalar ichida jasur va tadbirkor, salohiyatli va ma'rifatli 
hukmdor b lgan Husayn Boyqaro zining salkam 40 yillik hukm-
ronligi davrida Xurosonda katta xayrli ishlarni amalga oshirish, saltanat 
qudratini k tarishga muvaffaq b ldi. Bu ulu vor ishlar va sa'y-
harakatlarda uning maktabdosh d sti, buyuk donishmand, zbek 
mumtoz adabiyotining asoschisi Alisher Navoiy hazratlari (1441-
1501)ning rni beqiyosdir. 
Ulu Navoiyning Boyqaro saroyida birinchi vazir sifatida katta 
mavqe va nufuzga ega b lishi, albatta, k plab muhim davlat 
masalalarini oqilona, raiyat foydasiga hal etishda q l kelgan. Ayniqsa, 
poytaxt Hirot va uning tevarak-atroflarida faol obodonchilik ishlari 
olib borilishini r yobga chiqarishda, k plab salobatli me'morchilik 
obidalari, xalq x jalik inshootlarini barpo etishda bu ikki ulu zotning 
bahamjihat sa'y-harakatlari hal qiluvchi ahamiyatga ega b lgan. 
176 
Tarixchi Xondamirning ma'lumoticha, Husayn Boyqaro davrida 
bunyod etilgan yirik inshootlarning soni 40 dan ortadi. Hirotda 
bunyod etilgan nlab k rkam masjid-u madrasalar (shu jumladan 
403 gumbazi, 130 ta ravoqi va 44 ta ustuni b lgan ulkan jome' 
masjidi), shifoxona-yu hammomlar, ilm maskanlari, suv 
inshootlari - bular Xuroson davlatida kechgan katta bunyodkorlik 
ishlaridan yaqqol nishonadir. 
Choshma ul mavzesida A.Navoiy tashabbusi bilan Turuqband 
suv omborining qurilishi Mashhad va uning atroflarini ob-hayot 
bilan ta'minlashda benazir ahamiyatga ega b lgan. Biroq, baribir, 
Husayn Boyqaro davrida ham Xurosonda ichki ziddiyatlarning 
kuchayib borishi, bek-amaldorlarning fitnalari, sotqinligining avj 
olishi, yosh shahzodalar rtasida nizolarning kelib chiqishi, gazak 
olib borishi davomida bu davlat XV asr oxirlariga kelib inqirozga yuz 
tutdi. Ayniqsa, Husayn Boyqaroning sevimli nabirasi, shahzoda 
M min Mirzoning fojiali limidan keyin podsho bilan uning 
illari rtasidagi nizolar t xtovsiz kuchayib bordiki, uni bartaraf 
etishning sira iloji topilmadi. Hatto, bu ishga q l urib, ota-bolalar 
rtasidagi dushmanlikka nuqta q yish, ularni murosaga keltirib, 
saltanat birligi, tinchligi va osoyishtaligini qaror toptirishga uringan 
Alisher Navoiydek buyuk zotning sa'y-harakatlari ham behuda ketdi. 
Bu esa Movarounnahr hududlarini egallab, Xuroson sarhadlariga 
k z tikib turgan Muhammad Shayboniyxon beklari va amirlari uchun 
q l keldi. XVI asr boshlariga kelib, ya'ni Husayn Boyqaro vafotidan 
s ng (1506), Xuroson yerlari tomon yurish boshlagan 
Shayboniyxon q shini Badiuzzamon va Muzaffar Mirzo q shin-
larini birin-ketin yengib, tez orada butun Xuroson lkasini z q l 
ostiga kiritib oladi. 
Xuddi shu rinda tarixiy asosga qurilgan bir ibratli jonli lavhani 
muhtaram talabalarimiz e'tiboriga havola etmoqchimiz: Bu 1497— 
yilda sodir b lgan edi. M min Mirzo zanjirband holda Xirotning 
Ixtiyoriddin qal'asida mahbuslikda edi. U «Qur'oni Karim»ning 
«Yosin» surasini qiroat qilardi. Bobosi Husayn Boyqaroning z 
nabirasi M min Mirzoni b ib ldirish t risida muhri bosilgan 
farmonni (uni shohning sarmastligidan foydalanib Hadichabegim 
boshliq fitnachilar q lga kiritgan edilar) k tarib xonaga 4 jallod 
yarim tunda kirib keladi. 
12 - 367 
177 

M min Mirzo bobosi farmonini zi qib k rishini, muhrini 
zi aniqlashini amirona talab qiladi. Jallodlar rozilik berishadi. 
Shahzoda: «Bobom muhri chekilgan bul farmon men uchun 
tabarrukdir»,- deya farmonni avval k ziga surtadi, padi, keyin esa 
qiydi. Farmonda, jumladan, shunday mudhish satrlar bor edi: 
«Nishon yetishi ila paysalga solmay Muhammad M min Mirzoni 
kamon ipiga tortib, y qlik chillaxonasiga j natilsin». M min 
Mirzo zini dadil, mardona tutib, jallodlarga bunday deydi: «Ishingiz 
bitgach, bobomning bul farmonini shakamon ipining bir qarichi 
ila bo lab zlariga qaytarib bering. Bul mening s nggi vasiyatimdir. 
Ularga aytingki, z avlodi ila murosaga kelolmay, jallod xizmatiga 
muhtoj podshoh saltanati uzoq ch zilmaydi. Bobo, ehtiyot b ling! 
Al-qasosu minal haq!». Shu s zlarni aytish asnosida, yerdan kishan 
zanjirini olib boshi uzra aylantiradi, ikki jallodni yaralaydi, biroq 
kuchlar nisbati teng emasdi. Qolgan ikki jallod uni yiqitib, farmonda 
aytilgan kamon ipi bilan b ib ldiradilar. 
Zotan, 1506— yilda Husayn Boyqaroning xushidan ketishi, ldi 
deb k milishi, qabrda xushiga kelishi, chiqishga urinishi, ammo chiqa 
olmaganligi — bular aslida «Al-qasosu minal-haq» in'ikosidir. 
Shu tariqa, qariyb bir yarim asr davom etgan, z davrida 
Vatanimiz nomini shon-u shuhratga burkagan, uni ijtimoiy taraqqi-
yotning yuksak marralariga olib chiqqan, ulu ajdodlarimiz tarixida 
chmas iz qoldirgan Temuriylar saltanati hukmronligi taqtirtaqozosi 
bilan halokatga mahkum b ldi. Biroq bu murakkab, ziddiyatli tarixiy 
jarayon keyinchalik yangi-yangi avlodlar uchun juda k plab hayotiy 
masalalarning ma zini chaqish, istiqlolni tiklash y lida bitmas -
tuganmas saboq b lib xizmat qildi. 
3. Amir Temur va Temuriylar davri madaniyati 
Moddiy madaniyat.Amir Temur va uning avlodlari hukm surgan 
tarixiy davrni nazardan tkazar ekanmiz, bunda ijtimoiy-iqtisodiy 
va madaniy taraqqiyotning yuksak marralari sari k tarilgan 
Movarounnahr va Xurosonning butun yorqin manzarasi k z 
ngimizda namoyon b ladi. 
Markaziy Osiyo xalqlari sivilizatsiyasi va madaniyati ravnaqining 
yuqori ch qqisi hisoblangan Temuriylar davri nafaqat shu mintaqa 
178 
• i-Mi.r.nla, balki umumjahon miqyosida ham ziga xos yuksak bosqich 
i>" Mi. Uning qudratli aks-sadosi asrlar osha avlodlar qalbi va 
i ilikkuiini hamon nurlantirib kelmoqda. 
< )na tariximizning mana shu muhim bosqichida halq dahosi, 
imliaii bilan betimsol moddiy va ma'naviy madaniyat namunalari, 
mi slsi/, osori atiqalaru monumental me'moriy obidalar bunyod etildi. 
Ilni lan yuksaldi. Bunday yuksalish Amir Temur va uning avlod-
l.ii ming ilm-fan, ma'rifat ravnaqiga alohida ra bat, katta sa'y-harakat 
iio laganliklari natijasi b ldi. 
Xususan, Amir Temur siymosiga t xtaladigan b lsak, uning 
/i yuksak ma'rifatparvar hukmdor sifatida xalq ichidan chiqqan 
i|;mchadan-qancha noyob iste'dodlar, ilmu urfon va din ahllari, 
me'moru hunarmandlarni parvarishlab stirish barobarida mam-
lakat obodonligi, ravnaqi uchun ham doimiy harakatda, izlanishda 
b ldi. Uning davrida Samarqand va yurtning boshqa hududlarida 
qad rostlagan serhasham saroylar, bo -ro lar, masjid-u madra-
salar, rabot-u karvonsaroylar, k priklar, suv havzalari va boshqa 
inshootlar Sohibqiron salohiyati va faoliyatining necho lik k p 
qirraliligiga dalolatdir. 
I Am|rJTernur va Temuriylar davrida bunyod etilgan me^moriy obidalar va bo  l a r l | 
Samarqandda: 
> G ri Amir maqbarasi 
> Shohi Zinda ansambli 
majmui 
> K k saroy 
> B stonsaroy 
> Bibixonim masjidi va 
madrasasi 
> Ulu bek madrasasi 
> Ulu bek rasadxonasi 
> Bo i Dilkusho 
> Bo i Behisht 
> Bo iJahonaro 
> Bo iNav 
> Bo i Davlatobod 
> Bo iShamol 
> Bo i Za on 
> Bo i maydon v.b. 
Hirot va uning atrofida: 
> BoysunqurNigoristoni 
> Gavharshodbegim 
madrasasi 
> Ixlosiya madrasasi 
> Xalosiya xonaqosi 
> Shifoya shifoxonasi 
> Husayn Boyqaro davrida 
qurilgan 300 dan ziyod 
noyob inshootlar: masjidii 
madrasalar, maqbara-yu 
shifoxonalar, rabot-u 
karvonsaroylar, suv 
havzalari, k priklar v.b. 
> Toshkent atrofida 
qurilgan Zangiota 
maqbaramajmui 
> Turkistonda 
Ahmad Yassaviy 
maqbaramajmui 
> Shahrisabzdagi 
Oqsaroy majmui 
> Buxoro, 
ijduvonda 
barpo etilgan 
masjid, madrasalar 
> Toshkent 
yaqinida 
Shohruhiya 
shahri qurilishi 
179 

Xurosonning obod lka sifatida gullab-yashnashi ham Temuriylar 
davriga t ri keladi. Shohruh Mirzo va uning vorislari tomonidan 
barpo etilgan 150 dan ziyod mashhur obidalar, jumladan, «Bo i 
Zo on», «Bo i jahon» qal'a maskanlari, «Gavharshodbegim» 
madrasasi, Boysunqur «Nigoristoni» (Badiiy akademiyasi), yoxud 
Husayn Boyqaro davrida (1469-1506) uning d sti, >he'riyat 
mulkining sultoni Alisher Navoiy rahnamoligida Hirot va uning 
atrofida qurilgan 300 dan ziyod noyob bino va inshootlar: masjid, 
madrasa, maqbara, xonaqoh, hammomu shifoxonalar, saroylar, 
istirohat bo lari, rabotu karvonsaroylar, suv havzalari, k prik, 
korizlar-bular hammasi Temuriylar zamonasi madaniy yuksa-
lishining ishonchli tasdi idir. 
Ihn-fan ravnaqi.'Temuriylar ma'naviy madaniyati t risida gap 
borganda, dastavval, ona yurtimizda Uy onish davrining ikkinchi 
bosqichi b lgan bu oltin asrda ilm-fanning necho lik ravnaq 
topganligi hamda uning jahon ilmu urfoni taraqqiyotiga q shgan 
bebaho hissasi haqida har qancha ururlansak arziydi. 
Ulu bek 
akademiyasi 
ijodidan 
namunalar 
Mirzo Ulu bek 
qalamiga mansub 
asarlar: 
QozizodaRumiy 
asarlari: 
iyosiddin Jamshid 
asarlari: 
Ali Qushchi asarlari: 
> 
> 
> 
> 
r 
> 
> 
r 
> 
> 
> 
> 
> 
> 
«Ziji Ko"ragoniy». Bu asaixla 1018 ta yulduznina 
mi, holati auiqlangan. jahondagi 683 ta 
geografik joylarning Samarqand kengligiga 
nisbatan koordinatlari belgilangan. 
«To'rt ulustarixi» 
«Risola fil hisob» («JJisobgadoirrisola») 
«Sharhi Mulahhas lil-hay'yat» («Astronomiya 
asos!arigasharh») 
«Risolatul jayb» («Sinus haqida risola») 
Taflazoniyning «Mittahul-ulum» («Ilmlar kaliti») 
asariaa sharh 
«Suslam us-samo» («Osmon narvoni») 
«Risolat ul-atvor val-jayb» («Vatarlar va sinus 
haqidarisola») 
«Risoladar ilmi hisobw 
«Risolai qusur» 
«Risola dar handasa» 
«Risola dar falakivot» 
«Risola dar ilmi hav'vat» 
«Risolai mantiq» 
Bu davrning yana bir muhim yutu i—bu ijtimoiy fanlar, 
xususan, tarixshunoslik sohasida katta tadqiqotlarning yaratilganligidir. 
180 
lin vivili ishlarning yuzaga chiqishida ham temuriy hukmdorlar 
i i hihbusi va rahnamoligi beqiyos b lgan. Jumladan, Amir 
l. niiiiniiig «Tuzuklari», Mirzo Ulu bekning «T rt ulus tarixi», 
|t..IMII Mirzoning «Boburnoma»si ijtimoiy fanlar rivojiga ayricha 
i i n k rsatganligi shubhasizdir. Temuriylar davrida salmoqli iz 
.
r
l.hrgan alloma olimlardan Nizomiddin Shomiy va Sharafiddin 
Vi/diyning «Zafarnoma», Xofiz Abruning «Zubdat at-tavorix», 
Mxlurazzoq Samarqandiyning «Matla ul-sa'dayn» va «Majma' ul-
i..ilnayn» («Ikki saodatli yulduzning chiqish rni va ikki azim 
Lnyoning quyilish joyi»), Ibn Arabshohning «Amir Temur tarixi», 
\lir.\ondning yetti jildli «Ravzat ul-safo» («Poklik bo i»), 
\ondamirning «Makorimul axloq» («Yaxshi fazilatlar»), «Xabibus 
i\ar II axboru afodul bashar» («Xabarlar va bashariyat odamlaridan 
.lilga yaqin siyratlari») asarlari sha zamon tarixshunoslik ilmining 
\ uksaklik darajasini zida ifoda etadi. Ularning har birida nafaqat u 
\oki bu hukmdorlarning davlat siyosati yohud harbiy yurishlari 
Yohud shaxsiyatlariga oid rnalumotlar aks etib qolmay, balki shu 
hilan birga o
l
sha davrning barcha murakkab, ziddiyatli jarayonlari, 
larixiy voqealar, hodisalar silsilasi ham ishonarli tarzda yoritilganligi 
ayon b ladi. 
Temuriylar davrida xattotlik, tasviriy san'at va musiqa madaniyati 
rivoj topdi. Bu sohada Mirali Tabriziy, Shayx Muhammad, Junaid 
Naqqosh, Temuriylar davri xattotligi va naqqoshligi maktabi atoqli 
vakillari: Sultonali Mashhadiy, Abdujamil Kotib, Darvesh 
Muhammad Toqiy, Mirali Qilqalam, Sulton Muhammad Nur va 
boshqalarning ijodi benazirdir. Masalan, nastaliq xatining mislsiz 
ustozi, «Qiblat ul-kuttab» (Kotiblar peshvosi) unvoni sohibi 
Sultonali Mashhadiy A.Navoiy va H.Boyqaroning k plab bebaho 
q lyozmalarini kitobot holiga keltirishda katta zahmat chekkan. Bundan 
tashqari Nizomiy, Farididdin Attor, X ja Xofiz, Sa'diy Sheroziy, 
Husrav Dehlaviy, Abdurahmon Jomiy singari mumtoz adabiyotimiz 
daholarining k plab asarlari ham uning betinim sa'y-harakatlari 
bilan k chirilib, avlodlarga armu on etilgan. 
Tasviriy san'atda Shamsiddin Muhammad ibn Abdulhay, Shayx 
Turoniy, Abdulla Hiraviy, Ustoz Gung, Ustoz Jahongir nomlari 
alohida k zga tashlanib turadi. Ular chizgan yorqin tasvirlar, 
portretlar, tabiat manzaralari yohud jang tafsilotlari zining tabiiyligi, 
iiniqligi va originalligi bilan kishini hayratga soladi. 
181 

Amir Temur nabirasi (Shohruh Mirzo li) Boysunqur Mirzo 
homiyligida bunyod topgan ziga xos badiiy akademiya rolini ynagan 
uning Nigoristonida ijod qilgan k plab m yqalam sohiblari tomonidan 
mukammal tarzda ishlangan son-sanoqsiz rangli tasvirlar, miniatura 
namunalari, kitob bezaklari, chunonchi, hind xalqi eposi «Kalila va 
Dimna», Sa'diyning «Guliston», Firdavsiyning «Shohnoma», Nizo-
miyning «Xamsa» va boshqa asarlarga ishlangan tasviru bezaklar 
hanuzga qadar ham z ahamiyatini saqlab kelmoqda. 
Musawirlik san'atining tengi y q yulduzi Kamoliddin Behzod 
(1455-1537) ijodi ham Tcmuriylar davri san'atining yuqori ch qqisi 
hisoblfnadi. Uning m yqalamiga oid hadsiz-hisohsiz rangin tasviriar, 
chunonchi, Yazdiyning «Zafarnoma», Jomiyning «Salomon va 
Ibsol», Sa'diyning «B s!on» va «Guliston», Nizomiyning «Xamsa» 
asarlariga ishlangan miniatura namunalari yohud Hirotdagi «Bog'i 
Behisht*, «Ov qilayotgan Bahrom G r», «Tuyalar jangi» tasvirlari 
va shunga xshash rassomchilik asarlari bu tu ma ijodkor iste'do-
dining yuksak mahorati namunalaridir. 
Temuriylar davri madaniy hayotida musiqa san'ati ham alohida 
rin tutgan. Alisher Navoiy «Mezonul-avzon» asarida xalq q shiq-
chiligining sakkiz turi rivojlanganligini qayd etadi. Bular - tuyuq, 
changchi, turkiy, orzuvoriy, muhabbatnoma, mustahzod va shu 
kabilar. Amir Temur davrida san'at va musiqa olamida mashhur b lgan 
siymolardan biri Abduqodir G yanda (1334-1435) b lib, uning 
hayotining katta qismi Samarqandda kechgan. Temuriylar davri musiqa 
san'atida Hirot ijodiy muhitining rni benihoya katta b lgan. Hirot 
musiqashunoslari z ijodlarida Navoiyning she'r va azallaridan 
keng ijodiy foydalanganlar. 
Badiiy adabiyot. Amir Temur va temuriylar davri madaniy muhi-
tining yorqin sahifasini turkiy (eski zbek) adabiyotining ravnaqisiz 
tasavvur etib b lmaydi. Negaki, sarchashmalari ancha olis davrlardan 
boshlangan bu adabiyot bu vaqtga kelib yanada sayqal topib, uning 
badiiy imkoniyatlari yangi ufqlar kashf etib, yuksak rivojlanishga 
erishdi. Buning natijasida yangi-yangi nomdor shoiru adiblar ijod 
maydoniga kirib kelib, z betakror, umrboqiy asarlari bilan badiiy 
tafakkur xazinasiga salmoqli hissa q shdilar. 
zbek mumtoz adabiyotining tamal toshini q ygan Mavlono 
Lutfiy (1366-1465) dan boshlab Haydar Xorazmiy (XIV asr oxiri, 
182 
\V asr boshlari), uning zamondoshlari Durbek, Gadoiy, Atoiy, 
Sakkokiy singari zabardast turkig y shoirlar ijodining ravnaqi tufayli 
miimtoz adabiyotimiz yangi marralarga k tarildi va uning xilma-xil 
lanrlarida bir-biridan g zal va nafis badiiy asarlar yaratildi. 
Lutfiiyning turkiy devoni, Xorazmiyning «Mahzanul asror» 
(Sirlar xazinasi), Durbekning «Yusuf va Zulayxo» asarlari yohud 
CJadoiy va Atoiylarning ishq-muhabbat, hayot nash'u namosini, 
inson shaxsi va uning yuksak orzu-armonlari, intilishlarini kuylagan 
otashnafas she'r- azallari, qasidalari - bular mumtoz zbek adabi-
yoti rivojining muhim yutu idir. Mazkur asarlarda zbek tilining 
jarangdorligi, uning badiiy imkoniyatlarining benihoyaligi, qolaversa, 
uning halqchilligi, yuksak estetik qudrati va ta'sirchanligi t la kuch 
bilan ifodalanganligi k zga tashlanib turadi. 
zbek adabiyotning yanada yuksak darajaga k tarilib, keng e'tirof 
topishida ulu zbek shoiri va mutafakkiri Alisher Navoiy (1441-
1501) ijodi alohida rin tutadi. Negaki she'riyat mulkining sultoni 
Navoiy ziga qadar b lgan turkig y shoirlar ijodi erishgan 
yutuqlarni zida mujassamlashtiribgina qolmay, balki ayni zamonda 
zining serqirra ijodi bilan bu adabiyotning yuksak kamol topishi va 
dovru ini k tarilishiga mislsiz ulush q shdi. 
[ _____ Alisher Navoiyning ijod gulshani 
Jami 51 ming misradan 
iborat 5 ta g zal 
dostonni zida jam 
etgan mashhur «Hamsa» 
asari: 
r- «Hayratul Abron> 
> «Farhod va Shirin» 
> «Layli vaMajnun» 
> «Sabbayi Sayyor» 
> «Saddi Iskandariy» 
Navoiy «Xamsa»siga kirgan «Hayratul-abror», «Farhod va Shirin», 
«Layli va Majnun», «Sabbayi sayyor», «Saddi Iskandariy» doston-
larining har biri zining bebaho ma'naviy qudrati, badiiy yuksakligi, 
45 ming misradan iborat 
«Hazoinul-maoniy» 
(«Ma'nolar xazinasi») asari 
«Muhokomatul lug*atayn» 
(«lkkitil muhokomasi») 
«Majo!is ul -Nafois»(«Nafis 
majlislar») 
«Mahbub ul-qulub» 
(«K ngillar mahbubi») 
«Me'zon ul-avzon» («Vaznlar 
lchovi») v.b. 
12 mingmisrani 
jam etgan, Foniy 
taxallusidabitilgan 
forsiytildagi nafis 
badiiy asarlar: 
> Mufradot 
> Sittai zaniriya 
> Fusumi arbaya 
183 

til boyiigining mukammalligi bilan ajralib turadi. Eng muhimi, zbek 
tilida ilk bor «Xamsa» bitishdek oyatda mashaqqatli vazifani sharaf 
bilan ado etgan Navoiy dahosi har qancha tahsinga sazovordir. 
Ulu mutatakkir asarlarini mutolaa qilar ekanmiz, ularda aks 
etgan, ilgari surilgan chin insonparvarlik, vatanparvarlik, mehnat-
sevariik, hayotga oshuftalik, keng ma'nodagi ishq-muhabbat oyalari 
vujudimizni qamrab oladi, ziga maftun etadi. Bu ham Navoiy ijo-
dining umrboqiyligidan, umumbashariy qadriyatlar ruhi bilan 
chuqur su orilganiigidan yaqqol dalolatdir. 
Shu bilan birga, bu davrda fors-tojik adabiyoti ham an'anaviy 
tarzda rivojianishda davom etdi. Bu adabiyot dovru ini baland 
k targon, yuksak badiiy ijod namunalarini yaratgan Kamol X jandiy, 
Xofiz Shcroziy, Abdurahmon Jomiy, Binoiy, Hiloliy va Vosifiy singari 
daho s z san'atkorlari nomini alohida tilga olib tish joizdir. Ularning 
yuksak badiiy tafakkur ila yaratilgan umrboqiy asarlari, mana, necha 
asrlardirki, tarix va davrlar sinovidan tib, qanchalab avlodlar ongi, 
shuurini yolqinlantirib kelmoqda. 
Shunday qilib, Amir Temur va Temuriylar davri Vatanimiz 
xalqlarining hayotiy taqdirida, ularning ijtimoiy taraqqiyotning yuksak 
marralariga k tarilib borishi davomida chmas iz qoldirgan alohida 
bir tarixiy bosqich b ldi. Eng muhimi, bu davr Amir Temurdek 
buyuk siymoni tarix maydoniga chiqardi. Bu zoti sharif va uning 
avlodlarining mislsiz sa'y-harakatiari, bunyodkorlik faoliyati tufayli 
Movarounnahr va Xuroson lkaiari ulkan zgarishlarga yuz tutdi. 
M ullarning bir yarim asriik bosqini va zulm-asoratidan butunlay 
xalos b lgan ona yurtimiz qudratli saltanat darajasiga k tarildi. Ayni 
cho da, ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy-ma'naviy jihatlardan yuksalib, 
jahonga dovru taratdi. Ulu ajdodlarimiz tomonidan yaratilgan 
moddiy va ma'naviy madaniyatning yuksak namunalari, dur-u 
javohirlari mana necha asrlardirki, jahon ahlini hayratga solib, 
minnatdor avlodlar ardo ida e'zoz!anib kelmoqda. 
184 
Sinov savollari 
I. Amir Temur shaxsini ta'riflab bering. 
2. Amir Temur qanday vaziyatda siyosiy kurash maydoniga kirib keldi? 
3. Amir Temurning buyuk tarixiy xizmatlari nimada? 
4. Amir Temur davrida shakllangan markaziy davlat boshqaruvi tizimi qanday 
tamoyillarga asoslangan edi? 
5. Amir Temurning xorijiy ellarga uyushtirgan harbiy yurishlardan k zlagan 
maqsadlari nimalardan iborat b lgan? 
6. Temuriylar davrida hukm surgan soliq tizimi haqida tushuncha bering. 
7. Amir Temunii harbiy sarkarda sifatida ta'riflab bering. 
8. Uning yuksakdiplomatik mahoratining sir-asrori nimada? 
9. Mirzo Ulu bek shaxsi t risida nimalardeya olasiz? 
10. Mirzo Ulu bek amalga oshirgan ichki davlat siyosatining muhim jihatlari 
nimada? 
II. Temuriylar sulolasi inqirozining asosiy sabablarini gapirib bering. 
12. Husayn Boyqaro davrida Xuroson davlatining iqtisodiy va madaniy 
yuksalishining muhim omillarini tushuntirib bering. 
13. Qanday omillar Amir Temur va temuriylar davri moddiy va ma'naviy 
madaniyatining ravnaqini ta'minlagan? 
14. Temuriylar davrida bunyod etilgan moddiy madaniyat namunalari qatoriga 
uimalarni kiritish mumkin? 
15. Movarounnahrda ilm-fan ravnaqini ta'minlagan omillar t risida s zlab 
bering. 
16. Ulu bek akademiyasining yutu i va yuksak shuhratini asoslab bering. 
17. Temuriylar davrida tarixshunoslik fani erishgan muhim yutuqlar t risida 
maMumot bering. 
18. M^emuriylar davridagi xattotlik, tasviriy va musiqa san'ati ravnaqi t risida 
nimalarni bilasiz? 
19. Alisher Navoiy shaxsini ta'riflab bering. 
20. Navoiy zbek mumtoz adabiyotining asoschisi ekanligini isbotlab bering. 
185