Axborot texnologiyalari
Download 0.51 Mb. Pdf ko'rish
|
1-maruza at
1-bob. “Axborot texnologiyalari” fanining predmeti va vazifalari. 1-ma‟ruza Mavzu: Kirish ―Axborot texnologiyalari‖ fanining predmeti. ―Axborot texnologiyalari‖ fanining predmeti. Hisoblash vositalarining rivojlanish tarixi. Zamonaviy komputerlar, ularning turlari asosiy xarakteristikalari va qo'llanish sohalari. Reja: 1. Axborotlashgan jamiyat va axborot madaniyati. Axborot -kommunikatsion texnologiyalarni O‘zbekistonda joriy etish.
3.
Axborot tushunchasi ,turlari va o‘lchov birliklari. Axborotlarning kompyuterda tasvirlanishi
4. Informatikaning asosiy qismlari. Informatika va HT ning rivojlanish tarixi. Darsning maqsadi: 1.Talabalarda informatika to‘g‘risida bumumiy va asosiy tushunchalarni hisil qilish. 2. Informatika va informatsion jarayon to‘g‘risida tasavvurga ega bo‘lish. 3. Informatika va HT ning rivojlanish tarixi bo‘yicha ma‘lumotga ega bo‘lish.
mexanik mashina, elektron hisoblash mashinasi, EHM avlodlari. Dars o„tish vositalari: sinf doskasi, o„quv-uslubiy qo„llanmalar, ma„ruza matnlari, komputer, Power Point dasturi, ma„ruza bo„yicha slaydlar. Dars o„tish usuli:namoyish dasturiy vositalar orqali , jonli muloqotli ma„ruza. Darsning xrono xaritasi – 80 minut. Tashkiliy qism: xonaning tozaligi, jihozlanilishi, sanitariya holati. Talabalarning davomati– 2 minut. Talabalar bilimini baholash: o„tilgan mavzuni qisqacha takrorlash, talabala bilan savol javob o„tkazish - 10 minut. Yangi mavzu bayoni - 55 minut. Mavzuni o‟zlashtirish darajasini aniqlash va mustahkamlash – 10 minut. Sinov savollari – 5 minut. Uyga vazifa berish – 3 minut. Ma„ruza bayoni Axborotlashgan jamiyat va axborot madaniyati. Axborot -kommunikatsion texnologiyalarni O‟zbekistonda joriy etish. Axborotlashgan jamiyat dеganda – barcha faoliyat sohalariga intеllеktual mеhnat quroli sifatida dunyoviy bilim manbalariga, kutubxonalariga kirish, ulardan samarali foydalanish, ixtiyoriy (qogozdagi, matn yoki tasvir ko‘rinishidagi) axborotni juda qisqa muddat ichida qayta ishlash, jarayonlarni, voqеalarni va hodisalarni modеllashtirish imkonini bеruvchi kompyutеrlar va boshqa axborot tеxnika va tеxnologiyalar kiritilgan jamiyatni tushunamiz.
Axborotlashgan jamiyatda inson axborotlarni qayta ishlashda zamonaviy vositalar bilan ishlashga o‘zini tayyorlashi kеrak. Bu shuni ko‘rsatadiki inson informatsiyalarga murojaat etishda ma'lum darajadagi axborot madaniyatiga ega bo‘lishi kеrak.
axborotlarni olish uchun, qayta ishlash, kompyutеrli informatsion tеxnologiyani va zamonaviy tеxnik vositalarni va usullarni qo‘llashni anglatadi. Faqat yuqori darajadagi axborot madaniyatiga ega bo‘lgan kishilargina tabiiy, ijtimoiy va ekologik rеsurslarni aniq xisobini qila oladilar. Bu esa barcha tarmoq yo‘nalishlaridagi boshqaruv masalalarini tеzlik bilan xal etish imkonini bеradi va rеspublikani ravnaq topishida muhim o‘rin egallaydi. Axborot tеxnologiyalari rivojlanishining zamonaviy jahon darajasi shundayki, rеspublikada jahon axborot makonining infratuzilmalari va milliy axborot - hisoblash tarmog‘i intеgratsiyasiga mos kеluvchi milliy tizimni yaratish iqtisodiyot, boshqarish, fan va ta'lim samaradorligining muhim omili bo‘lmoqda. Bu muammolar ancha murakkab va ayni paytda rеspublikamiz uchun dolzarbdir. Hozirda olib borilayottan iqtisodiy, tuzilmaviy va boshqa o‘zgarishlarni amalga oshirish natijalari rеspublikada axborotlashtirish bilan bog‘liq muammolarning qanday va qaysi muddatlarda hal etishga ham bog‘liqdir. 1994 yil dеkabrda O‘zbеkiston Rеspublikasi Vazirlar Mahkamasi O‘zbеkiston Rеspublikasining axborotlashtirish kontsеptsiyasini qabul qildi.
Ushbu Kontsеptsiyaning asosiy maqsadi va unda qo‘yilgan masalalar quyidagilardan iboratdir:
milliy axborot-hisoblash tarmog‘ini yaratish;
axborotlarga tovar sifatida yondashishning iqtisodiy, huquqiy va mе'yoriy hujjatlarini yuritish;
informatika industriyasini yaratish va rivojlantirish;
axborotlar tеxnologiyasi sohasidagi fundamеntal tadqiqotlarni rag‘batlantirish va qo‘llab-quvvatlash;
informatika vositalaridan foydalanuvchilarni tayyorlash tizimini muvofiqlashtirish. Kontsеptsiyaning asosiy qoidalari hisobga olingan "O‘zbеkiston Rеspublikasining axborotlashtirish dasturi" ishlab chiqildi, u uch maqsadli dasturni o‘z ichiga oladi: a) milliy axborot — hisoblash tarmog‘i; b) Elektron hisoblash mashinalarni matеmatik va dasturiy ta'minlash; v) shaxsiy kompyutеr. Axborot tеxnologiyalarini rivojlantirishning olti ustivor yo‘nalishi quyidagilardan iborat: 1. Davlat statistika tizimi, krеditmoliya va bank tizimlari. 2. Elеktron ma'lumotlar bazasi. 3. Fan-tеxnika axboroti (FTA) tarmog‘i 4. Ta'lim, kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash, ijtimoiy muhofaza va sog‘liqni saqlash sohalari axborot tizimlari. 5. Ma'lumotlarni uzatish va aloqa tizimlari. 6. Favqulodda holatlarning oldini olish va xabar bеrishning axborot tizimlari.
Mazkur dasturda Vazirlik va mahkamalar axborot tarmoqlari, Milliy axborot-hisoblash tarmog‘ini yaratish, kompyutеrlar va hisoblash tеxnikasi vositalarini ishlab chiqarishni tashkil etish, yangi axborot tеxnologiyalari sohasida kadrlar tayyorlashni takomillashtirish, hujjatlashtirishning mе'yoriy-uslubiy va huquqiy tizimini yaratish va boshqalar joy olgan.
Maqsadli dasturlar va ustuvor izlanishlar kiritilgan ko‘pgina axborot tizimlari loyihalash va amalga oshirish bosqichida turibdi. Bunday tizimlarga soliq organlari, Vazirlar Mahkamasi, Markaziy bank, Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki, Tashqi ishlar Vazirligi, Makroiqtisodiyot va statistika Vazirligi, Davlat mulk qo‘mitasi, Tashqi iqtisodiy aloqalar Vazirligi va boshqalarning kompyutеr tizimlarini kiritish mumkin. Bir qator yirik loyihalar, jumladan Tashqi iqtisodiy faoliyatni axborot bilan ta'minlashning yagona avtomatlashtirilgan davlat tizimi, Fan-tеxnika axborotining rеspublika tarmog‘i, Aholi bandligi xizmatining kompyutеr tizimi, Ichki ishlar organlarining yagona axborot tizimi, Adliya Vazirligining axborot tizimi va boshqalar ishlab chiqilmoqda.
Milliy axborot hisoblash tarmog‘i davlat aloqa tizimi nеgizida ishlaydigan va yagona o‗rnatilgan qoidalarga rioya qilish asosida qurilgan davlat va idoraviy xususiyatga ega axborot hisoblash tarmoqlari mujassamlashganligini o‘zida namoyon etuvchi ochiq, tizim sifatida yaratilishi lozim.
O‘zbеkistanda axborot tеxnologiyalarini tadbiq etish va rivojlantirish uchun quyidagi qonunlar ham qabul qilindi: ―Hududiy axborotlash markazlarida, bosh axborotlash markazlarida axborotni muhofaza etish, hamda axborot but saqlanishi uchun mansabdor shaxslar javobgarligi qoidalari‖ (1996), ―Axborotlashtirish to‘g‘risida‖ (2004), ― Elektron raqamli imzo to‘g‘risida‖ (2004), ―Elektron hujjat aylanishi to‘g‘risida― (2004),― Elektron tijorat to‘g‘risida ‖ (2004).
Fanlar akadеmiyasi, oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlari, ishlab chiqarish korxonalari va firmalarda kompyutеr tеxnikasi, aloqa, dasturiy va axborot ta'minoti, axborot tizimlari bo‘yicha malakali kadrlar ishlamoqda.
Mamlakatimiz rivojlangan davlatlar qatoridan mustahkam o‘rin egallashi uchun zamonaviy axborot (kompyutеr) tеxnologiyalarini hayotimizning barcha jabhalariga kеng joriy etish zarur. Buning uchun, birinchidan, zamonaviy axborot tеxnologiyalarini rivojlantirish, davlat muassasalari va xo‘jalik sub'еktlari, muassasa va tashkilotlar, xususiy shaxslar uchun axborot xizmatini yo‘lga qo‘yish.
Ikkinchidan, ilm, fan, ta'lim, tеxnika, ijtimoiy, iqtisodiyot va uni boshqarish sohalarida axborot tizimlarini shakllantirish. Uchinchidan, rеspublikaning jahon axborot tizimlari va xalqaro tarmoqlarga ulanishini ta'minlash kеrak. Axborot- informatika fanining asosiy tushunchasi Informatika fanining asos tushunchasi axborotdir. Axborot atrof-muhit ob‘yektlari va hodisalari, ularning o‘lchamlari va holatlari to‘g‘risidagi ma'lumotlardir. Kеng ma'noda axborot insonlar o‘rtasida ma'lumotlar ayriboshlash, odamlar va qurilmalar o‘rtasida signallar ayriboshlashni o‘ziga mujassamlashtirgan umummilliy tushunchadir. Informatika fani axborotga bizning atrof-muhit hodisalari yoki ob‘yektlari to‘g‘risidagi tasavvurlarimizni o‘zgartiruvchi, o‘zaro kontsеptual bog‘liq ma'lumotlar, ko‘rsatkichlar, nеgizlar va tushunchalar sifatida qaraydi. Informatikada axborot bilan bir qatorda ma'lumotlar tushunchasi ham kеng qo‘llaniladi.
Ma'lumotlarga u yoki bu sabablarga ko‘ra foydalanilmaydigan, balki faqat saqlanadigan bеlgilar yoki yozib olingan kuzatuvlar sifatida qarash mumkin. Agar bu ma'lumotlardan biror narsa to‘g‘risidagi mavhumlikni kamaytirish uchun foydalanish imkoniyati tug‘ilsa, ma'lumotlar axborotga aylanadi. Shuning uchun axborotni foydalanadigan ma'lumotlar, dеb atasa ham bo‘ladi.
Masalan, kog‘ozga tеlеfon raqamlarini ma'lum tartibda yozib, uni boshqa kimsaga ko‘rsatsangiz, u buni biror axborot bеrmaydigan ma'lumot sifatida qabul qiladi. Biroq ana shu har bir tеlеfon raqami to‘g‘risiga muayyan korxona yoki tashkilot nomi, uning faoliyat turi yozib qo‘yilsa, avvalgi ma'lumot axborotga aylanadi.
Iqtisodiy axborot - axborotning eng muhim turlaridan biri hisoblanadi. Iqtisodiy axborot ishlab chiqarish jarayonlari, moddiy rеsurslar, bozorlar, bank va moliya muassasalari faoliyati bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liqdir. Axborot asosan uchta muhim sifatga ega bo‘lishi lozim:
Axborot to‘liqlik sifatiga ega bo‘lishi lozim, axborot o‘rganilayotgan narsa yoki hodisani har taraflama to‘liq ifodalashi lozim;
foydalanish extiyoji tug‘ilmaydi;
Axborot ishonchli bo‘lishi lozim. Aks holda uni qayta ishlashga zarurat tug‘ilmaydi. Axborotni turli bеlgilarga qarab tasniflash mumkin: 1. Olish usuli bo‘yicha axborot quyidagi natijaga ko‘ra ajratiladi:
a) tadqiqot davomida bеvosita so‘rov o‘tkazish orqali; b) davriy va maxsus adabiyotlarni o‘rganish orqali; v) ma'lumotlarni tеlеfaks yoki tayyorlangan magnitli tashuvchilar vositasida uzatish.
2.Qayta ishlash usuliga ko‘ra, ma'lumotlar birlamchi, ikkilamchi, hosila, mantiqiy xulosa va yakunlarga bo‘linadi. Jumladan boshlang‘ich axborot odatda muhitda yuz bеruvchi jarayonlarni kuzatish natijasida shakllanadi va qayta ishlanmasdan qayd etiladi. Ikkilamchi axborot o‘z asosiga ko‘ra birlamchi ma'lumotlarga tayanadi. Hosila axborot dastlabki, ikkilamchi yoki boshqa axborotni qayta ishlash natijasidir. 3. Tadqiqot ob‘yekti nuqtai nazaridan axborot eng avvalo tashqi makromuhit ta'sirini hisobga olgan holda ma'lumotlar bazasini yaratish va avtomatlashtirilgan ma'lumotlar banklaridan foydalanish uchun ancha asoslangan yo‘nalishni tanlash maqsadida bozor extiyoji va talablarini o‘rganishga yo‘naltirilgan. 4. Funksional vazifasiga ko‘ra axborotni quyidagicha klassifikatsiyalarga ajratish mumkin: a) yangi tovarlarni ishlab chiqarish va sotishda bozorda firmaning moliyaviy va iqtisodiy ahvoli qanday bo‘lishini ochib bеruvchi axborot;
b) bozorning aniq sеgmеntida raqobatchilar holatini ifodalovchi axborot va hokazolar. 5. Vazifasiga ko‘ra, axborot ma'lumotnoma, tavsiyanoma, mе'yoriy, va signalli turlariga bo‘linadi.
Ma'lumotnoma axborot ko‘proq tanishtiruvchi xususiyatiga ega, ob‘yektlarning qancha barqarorligi bеlgilarini tavsiflaydi va ma'lumotnomalar (spravochniklar) tizimi shaklida namoyon bo‘ladi. Xorijiy ma'lumotnoma axborotini avtomatlashtirilgan ma'lumotlar banki orqali olish mumkin, ularning soni yildan-yilga uzluksiz ko‘payib bormoqda.
Tavsiyanoma axborot o‘z navbatida bosma nashrlarda e'lon qilingan va tijorat ma'lumotlar bazalaridagi ma'lumotlar tahliliga asoslangan maxsus tadqiqotlarni o‘tkazish natijalariga ko‘ra shakllanadi. Mе‘yoriy axborot asosan ishlab chiqarish sohasida shakllanadi va foydalaniladi. 6.Taqdim etish usuliga ko‘ra axborot matn, jadval, matritsa, grafik va dinamik qatorlarga bo‘linadi. Matn axboroti eng ko‘p rasmiylashtirilgandir, shu bois uni qayta ishlash uchun hozirgi paytda gipеrmatn dastur tizimi ko‘rinishida maxsus dasturiy vositalar qo‘llanilmoqda. 7. Axborot o‘zining barqarorligiga ko‘ra o‘zgaruvchan, shartli-doimiy va doimiyga bo‘linadi. o‘zgaruvchan axborot ob‘yektlar ishlashining miqdoriy va sifat xususiyatlarini aks ettiradi. Shartli-doimiy va doimiy axborotlar muhitning doimiy o‘lchamini aks ettiradi, shu bois ular uzoq vaqt mobaynida o‘zgarmas bo‘lib qoladi.
II son ―Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida‖gi Qonuniga binoan, axborot - manbalari va taqdim etilish shaklidan qat‘iy nazar shaxslar, predmetlar, faktlar, voqyealar, hodisalar va jarayonlar to‘g‘risidagi ma‘lumotlardir. Axborot keng qamrovli tushuncha bo‘lib, unga quyidagicha ta‘riflar ham berish mumkin:
1. Dalil, voqyea, xodisa, predmet, jarayon kabi obyektlar haqidagi bilim hamda tushunchalar yoki buyruqlar; 2. Ma‘lum xos matnda aniq ma‘noga ega tushunchalarni ichiga olgan dalil, voqyea, xodisa, predmet, jarayon, taqdimot kabi obyektlar haqidagi bilimlar majmui; 3. Qiziqish uyg‘otishi mumkin bo‘lgan, saqlanishi va qayta ishlanishi lozim bo‘lgan jami dalil va ma‘lumotlar. Kitob matni, ilmiy formulalar, bank hisob raqamidan foydalanish va to‘lovlar, dars jadvali, o‘lchash majmualarining yer va fazo stansiyasi o‘rtasidagi masofa to‘g‘risidagi ma‘lumotlar va hokazolar axborot bo‘lishi mumkin.
kishidan ikkinchi kishiga yoki bir kompyuterdan ikkinchi kompyuterga turli vositalar yordamida yetkazib berish tushiniladi. Axborotlarni uzatishning turli xil usullari mavjud bo‘lib, ular kompyuter dasturlari yordamida, pochta orqali, transport vositalari yordamida, aloqa tarmog‘i orqali uzatish mumkin. Aloqa tarmog‘i orqali axborotlarni qisqa vaqt ichida uzoq masofaga uzatish mumkin. Bunda ma‘lumotlarni uzatish vaqti sezilarli darajada qisqaradi.
Axborotning turlari: matn, tasvir, animasiya, audio va video. Ma‘lumki, axborotlarni insonlar bir-biriga uzatish jarayonida matn ko‘rinishdagi, jadval ko‘rinishdagi, tovush ko‘rinishdagi va tasvir ko‘rinishdagi ma‘lumotlardan foydalanadi. Matn. Matn – bu ma‘lumotlarni ifodalash shakli bo‘lib, u mazmunan yagona, yaxlit va tanlangan tilning belgilari ketma-ketligidan iborat. Matn hujjat asosidir. Axborot tizimiga matn kiritish klaviatura, nurli pero, mikrofon, yoki skaner yordamida amalga oshiriladi. Matnlarga ishlov berish matn muharriri deb ataluvchi maxsus amaliy dasturlar majmuasi tomonidan amalga oshiriladi. Tarmoq orqali matnlar ma‘lumotlar bo‘laklari ko‘rinishida uzatiladi.
bo‘laklari va ranglardan iborat ma‘lumotdir. Foto, manzara, matematik funksiyalar grafigi, statistik ma‘lumotlar diagrammasi va shunga o‘xshash ma‘lumotlar tasvir hisoblanadi. Kompyuter yordamida tasvirlarga ishlov berishni to‘rt guruhga ajratish maqsadga muvofiq hisoblanadi: 1. Kulrang va rangli tasvirlar; 2. Ikki xil va bir necha ―rangli‖ tasvirlar; 3. Uzluksiz egri va to‘g‘ri chiziqlar; 4. Nuqtalar yoki ko‘pburchaklar iborat tasvirlar. Bu turkumlash tasvirni ko‘rib idrok qilish mexanizmi bilan emas, balki ularni taqdim etish va qayta ishlashga yondashish bilan bog‘liq.
ma‘lum vaqt oralig‘ida, ma‘lum sondagi bir xil o‘lchamga ega bo‘lgan tasvirlar
tezkor almashtiriladi. Natijada multiplikasiyaga o‘xshash harakatlanuvchi (animasion) tasvir hosil bo‘ladi. Filmlar va video ma‘lumotlarning asosini animasiyalar tashkil etadi, chunki filmlar namoyishida bir soniyada 25-30 ta tasvir tezkor almashtiriladi. Shundan qilib, videofilm tarkibidagi tasvirlarni hisoblab chiqish mumkin, ya‘ni bir soatlik film 3600 soniyani, undagi tasvirlar esa 90 mingtani tashkil etadi. Animasiya orqali quyidagilarni amalga oshirish mumkin:
matn axborotini qismlashni;
tasvir qismlarining so‘zsiz harakati jarayonini;
rasm harakatlarini;
tarixiy janglarning so‘zsiz harakatini;
fizik va kimyoviy jarayonlarni;
texnologik jarayonlarni;
tabiiy hodisalar jarayonini;
siyosiy hodisalar jarayonini;
ijtimoiy hodisalar jarayonini; Axborot birliklari, axborotning o‟lchov va hajm tushunchalari. Har qanday maxsulotning o‘lchov birligi mavjud, masalan litr, metr, kilometr, kilogramm, volt, amper, kubometr va boshqalar. Xuddi shunga o‘xshash axborotning ham o‘lchovi mavjud. Ikkilik sanoq tizimida axborotning eng kichik birligi bit xisoblanadi, bir bit bu bitta ―1‖ yoki bitta ―0‖. Bunda signalning mavjudligi ―1‖ bilan yoki yo‘qligi ―0‖ bilan ifodalanadi. Bitlarning butun deb qaraladigan tutash ketma-ketligi bayt deb ataladi. Bayt 8 bitga teng deb qabul qilingan. Shuningdek katta hajmdagi ma‘lumotlar sig‘imini o‘lchash uchun kilobayt (kb), megabayt (mb), gigabayt (gb), terrabayt (tb) va x.k.o‘lchamlar mavjud:
1 Kb =1024 bayt, 1 Mb=1024 Kbayt, 1 Gb =1024 Mbayt, 1 Tb =1024 Gbayt.
Zamonaviy tarmoqlarda ma‘lumotlarni uzatish ketma-ket amalga oshiriladi, ya‘ni bir bayt axborot bitlar bo‘yicha uzatiladi. Tarmoq sohasida kilobayt va megabaytlar fanning boshqa sohalaridagidek o‘nli sanoq tizimiga mos keladi. Axborotning jamiyatda va kundalik xayotimizda tutgan o‟rni. Jamiyatni axbortlashtirish: mehnat, ilmiy tadqiqot, loyiha, ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish, aholiga xizmat ko‘rsatishni avtomatlashtirish, tashkiliy-iqtisodiy boshqarishni avtomatlashtirish, ta‘lim va kadrlar tayyorlash tizimini axborotlashtirish kabi sohalarni o‘z ichiga oladi. Jamiyatda axborot ham bilim manbai ham eng asosiy muloqot vositasi bo‘lib hisoblanadi. Jamiyatni axborotlashtirishda radio, televideniye, ommaviy-axborot vositalari va Internet tizimining ahamiyati juda yuqoridir. Har kim har doim biror ishni bajarish yoki biror maqsadga erishish uchun axborotdan foydalanadi. Har bir inson ob-havo prognozini, transport vositalari qatnovi jadvalini, bank va biznes ma‘lumotlarini hamda kundalik yangiliklardan habardor bo‘lishga muxtojdir.
Agarda inson kundalik axborotlar va yangiliklardan xabardor bo‘lmas ekan u jamiyatdan uzilib qolishi muqarrar. Axborot resurslari va axborot tizimlari. O‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 11 dekabrdagi 560-II son ―Axborotlashtirish to‘g‘risida‖gi Qonuniga binoan quyidagicha ta‘rif berish mumkin. Axborot resurslari - alohida hujjatlar, hujjatlarning alohida to‘plamlari, axborot tizimlaridagi (kutubxonalardagi, arxivlardagi, fondlardagi, ma‘lumotlar banklaridagi va boshqa axborot tizimlaridagi) hujjatlar va hujjatlarning to‘plamlari. Ommaviy axborot – bunga cheklanmagan doiradagi shaxslar uchun mo‘ljallangan hujjatlashtirilgan axborot, bosma, audio, audiovizual hamda boshqa xabarlar va materiallar kiradi. Axborot tizimi - axborotni to‘plash, saqlash, izlash, unga ishlov berish hamda undan foydalanish imkonini beradigan, tashkiliy jihatdan tartibga solingan jami axborot resurslari, axborot texnologiyalari va aloqa vositalari. Axborotning salbiy va ijobiy ta‟siri. Axborotning ijobiy tomoni shundan iboratki, o‘z vaqtida olingan to‘g‘ri va sifatli axborot turli sohalarda aniq qaror qabul qilish imkonini beradi. To‘g‘ri sifatli axborot insonlar, ayniqsa yoshlarning dunyoqarashini boyitishi, bilim olishi, zamonaviy bilimlar egasi bo‘lishi imkonini beradi, zero Prezidentimiz ta‘kidlaganlaridek farzandlari sog‘lom yurt qudratli bo‘lur.
Axborotning salbiy tomoni shundan iboratki, hozirgi kunda ayrim g‘arb davlatlaridan kirib kelayotgan bizning milliy qadriyatlarimizga yot bo‘lgan axborotlar va qarashlar hamda insonlar ongini zaharlovchi ma‘lumotlar ham mavjud. Ayniqsa bunday ma‘lumotlar Internet tarmog‘i orqali keng tarqalmoqda. Internet va SMS xabarlar orqali tarqalayotgan jamiyatimizga, qadriyatlarimiz va an‘analarimizga, davlatchiligimizga zid bo‘lgan nojo‘ya axborotlar yoshlarning ongini zaharlashi va ularni noto‘g‘ri yo‘llarga boshlashi mumkin. Bunday holatlarning oldini olish bizning vazifamizdir. Har doim axborotdan o‘rinli va to‘g‘ri foydalanish zarur. Kompyuterlarda axborotlarni tasvirlanishi. Har qanday axborotni katta bo‘lmagan oddiy qismilarga bo‘laklarga bo‘lish mumkin. Masalan, matn harflardan va belgilardan, son raqamlar ketma-ketligidan iborat bo‘ladi. Harf-bu matnli axborotlarning, raqam esa – sonlarning elementlar bo‘ligidir.
ifodalangan bo‘lsa. Bunday sonlar kodlar deb yuritiladi. Matnning har bir harfini kodlarga almatirish orqali kodlash mumkin bo‘ladi.
Kompyuter faqat kodlangan axborotlarni qayta ishlaydi. Axborotlar bilan ishlanganda uning kompyuter xotirada egallangan hajmini bilish kerak bo‘ladi. Buning uchun o‘lchov birliklaridan foydalaniladi.
Axborotlarning eng kichik o‘lchov birligi bit hisoblanadi. Bir bit axborot- bu ikkilik raqam 0 yoki 1 dan iborat bo‘ladi. Bit - axborotlarning eng kichik o‘lchov birligidir. Shuning uchun kompyuterda axborotlarni elementar qismlarini qayta ishlash uchun kattaroq o‘lchov birligi – bayt ishlatiladi. Bir bayt bu sakkiz
razryadli kod orqalibo‘lib, u yordamida qanday kattalikdagi butun sonni yozish mumkin degan savol hosil bo‘lishi mumkin.
Bu son 8 bitning hammasi 1 ga teng bo‘lgan sondir. Uning o‘nli sanoq sistemasidagi qiymatini aniqlash uchun, unga 1 sonini ham qo‘shamiz ham ayiramiz. 11111111 2 =(11111111 2 +1)-1=100000000 2 -1=2 8 -1=255
Bundan ko‘rinib turibdiki, 1 baytda 0 dan 255 tagacha bo‘lgan 256 ta butun sonlardan bittasini saqlash mumkin ekan. Lotin alifbosi harflarini kodlash uchun 52 ta son kerak bo‘ladi. (26 ta bosh va 26 ta kichik harflar). Rus alifbosi harflarini kodlash uchun 66 ta son, unli raqamlarni kodlash uchun yana 10 ta son kerak bo‘ladi. Shunday qilib, 1 bayt orqali lotin, rus alifbosi harflari, o‘nli raqamlardan tashqari yana 128 ta (256-52-66-10=12*) bosh belgilarni (nuqta, vergul, arifmetik amallar va boshqalar) ham kodlash mumkin ekan. 1 bayt= 1 belgi. Bir bayt – bu faqatgina axborotlarning o‘lchov birligi emas balki kompyuter xotirasininig elementar yacheykasi hamdir. Kompyuterlar xotirasi ana shunday yacheykalar ketma-ketligidan tuzilgan. Har bir yacheyka, ya‘ni bayt o‘zining adresiga ega. Adres bu yacheyka nomeridan va unda saqlanayotgan ikkilik koddan iborat bo‘ladi. Prosessor axborotlarni qayta ishlayotganda xotiradan kerakli yacheykani nomer bo‘yicha topadi, unda saqlanayotgan axborotni o‘qiydi, kerakli amallarni bajaradi va hosil bo‘lgan natijasi boshqa yacheykaga saqlaydi.
Kompyuter xotirasining hajmi baytlarda o‘lchanadi, lekin buning uchun ko‘p hollarda boshqa o‘lchov birliklari ham ishlatiladi: kilobayt (Kbayt) va megabayt (Mbayt). 1 K bayt= 2 10 bayt-1024 bayt 1Mbayt-2 10 Kbayt=1024 Kbayt Odatda yaxshi kompyuterlarning tezkor xotirasining hajmi 512 Kbayt yoki 640 Kbaytni tashkil qiladi. Shu o‘rinda yaxshi kompyuter uchun bu ko‘pmi yoki ozmi degan savol tug‘ilishi tabiiy. Bitta sahifaga taxminan 50 ta satr joylashadi. Shuning uchun bitta sahifa taxminan 60
axborotdan iborat bo‘ladi. Demak kompyuterning tezkor xotirasiga 640:3=200 varaqdan iborat matnni sig‘dirish mumkin ekan. Quvvati yuqori kompyuterlarning tezkor xotirasi bir necha Mbaytgacha hajmga ega bo‘lishi mumkin. Biz yuqorida ta‘kidlanimizdek bitta belgidan iborat bo‘lgan axborot kompyuter xotirasining 1 baytida saqlanadi. Kompyuter sonli axborotlarni qanda tartibda qayta ishlashi, unda foydalanilayotgan prosessorga bog‘liq bo‘ladi. Har bir prosessor ma‘lum bir uzunlikdagi ikkilik kodlarni qayta ishlash uchun mo‘ljallangan bo‘ladi. Eng birinchi yaratilgan shaxsiy kompyuterlarda bir buyruq bilan faqat bir bayt axborotlarni qayta ishlovi prosessorlar qo‘llanilgan. Bu kompyuterlar sakkiz razryadli hisoblangan. Ko‘pchilik zamonaviy kompyuterlar 16 razryadlidir. Bu kompyuterlarda bitta buyruq bilan 2 bayt axborotni qayta ishlash mumkin. 16 –razryadli kompyuterlarda butun sonlarni saqlash va qayta ishlash uchun xotiraning 2 bayti ishlatiladi. Bunday kompyuterlar qanday butun sonlarni qayta ishlashi mumkin degan savol hosil bo‘lishi tabiiy. Bizga ma‘lumki, butun sonlar
musbat va manfiy bo‘lishi mumkin. Shuning uchun son shiorasini qanday kodlash mumkin? Buning uchun 16 bitdan bittasi, ya‘ni chap tomondagi bit ishlatiladi. Agar u 0 ga teng bo‘lsa, demak on ishorasi musbat, agar u 1 ga teng bo‘lsa, u holda son manfiy bo‘ladi. Quyida butun sonlarni saqlash sxemasi keltirilgan. 2 bayt=16 bit 1 bit son ishorasi uchun 15 bit sonning absolyut qiymat uchun Agar sxema bo‘yicha 15 bitning hammasi 1ga teng 7 bo‘lsa, u holda butun son eng katta absalyut qiymatiga ega bo‘ladi:
Agar katta miqdordagi butun sonlarni qayta ishlash kerak bo‘lsa, u holda ularni saqlash uchun 2 baytdan ziyod xotira lozim bo‘ladi. Prosessor bitta buyruq bilan bunday axborotni qayta ishlay olmaydi. Shuning uchun 32767 dan katta sonlarni qayta ishlash uchun maxsus dastur tuzish kerak bo‘ladi. Butun sonlarni qayta ishlash jarayoni bo‘yicha aytilgan fikrlar haqiqiy (kasr) sonlari uchun ham tegishli bo‘ladi. Odatda 16-razryadli kompyuter kasr sonlarnini qayta ishlay olmaydi, buning uchun maxsus dastur ishlatiladi. Kompyuter xotirasida haqiqiy sonlar odatda 4 baytni egallaydi. Haqiqiy sonning o‘zi eksponensial (qo‘zg‘aluvchan nuqtali) ko‘rinishda tasvirlanadi. Masalan, -184.525 soni -0.184525Ye+3 ko‟rinishida yoziladi. Bu yerda 184525 sonning mantissasi, 3 esa son tartib (Ye+3 yozuv 10 3 ni anglatadi. 4 baytdan iborat yacheykada sonning mantissasi ishorasi bilan tartibi ishorasi bilan saqlanishi lozim. Haqiqiy sonlarning saqlanilish sxemasi quyida berilgan.
Bu sxema bo‘yicha son eng katta absalyut miqdori 2 6 -1=63 ga teng, mantissasi eng katta qiymati 2 24 -1=16777215 ga teng. Bundan ko‘rinib turibdiki, mantissa 8 tadan ortiq o‘nli raqamli haqiqiy sondan iborat bo‘la olmaydi. Kompyuter hisoblash jarayonida mantissadagi ortiqcha raqamlarni tashlab yuboradi. Shuning uchun haqiqiy sonlar bilan bajariladigan barcha hisoblashlar har doim taqriban hisoblanadi.
egallab qoladi. Haqiqatan ham, inson atrof muhitni o‘rgana turib, axborot oladi, uni biron narsaga belgilab, yozib yoki saqlab qo‘yadi. Axborot tashuvchi sifatida adabiyot, magnit lentalar, kartalar, sxemalar ishlatilishi mumkin. Axborotlarni qayta ishlash orqali, bizni o‘rab turgan dunyo to‘g‘risida bilimga ega bo‘lamiz, natijada yangi izlanish usullarini yaratish, yangi axborotlarga ega bo‘lish, ularni saqlash, qayta ishlash va hokazo imkoniyatlar hosil bo‘ladi. Axborotlarni yig‘ish, saqlash, qayta ishlash va tasvirlashning samarali usullarini yaratish informatikaning asosiy maqsadlaridan biri bo‘lib qoldi. Asrimizning 50- yillarigacha masalaning bunday qo‘yilishi haqiqat bo‘lib, axborotlarni yig‘ish va qayta ishlash usullari bo‘yicha umumiylik yo‘qdek edi. Tibbiyotda, geografiyada, fizikada, filosofiyada va boshqa sohalarda axborotlarni yig‘ish va qayta ishlashda bog‘liqlik yo‘q edi. Ko‘pchiliklarning fikricha matematika bilan fizika, ximiya bilan tibbiyot o‘rtasida bog‘liqlik borligi tan olinar edi. Kompyuterl arning paydo bo‘lishi bilan bu holat tezlik bilan sezilarli darajada o‘zgardi.
Mexanik mashinalargacha bo`lgan davr
Elektromexanik mashinalar davri
Elektron hisoblash mashinalar davri Mexanik mashinalargacha bo`lgan davr. Inson hisoblay boshlashidagi dastlabki hisoblash vositasi bo'lib odamlarning barmoqlari xizmat qilgan. Odam tabiiy hisoblash vositasi bo'lmish qo'l va oyoq barmoqlari yordamida faqat sanash ishlarini bajargan. Maskur vosita yordamida biror hisoblash nari tursin, balki ikki yoki undan ortiq raqamli sonlarni qo'shish ham juda qiyin yoki umuman mumkin emas. Shuning uchun asta-sekin sun`iy hisoblash vositalari vujudga kela boshladi. Shubhasiz birinchi hisoblash vositalari toshlar va tayoqchalardir. So'ngra birka, abak, Neper tayoqchalari, rus cho'tlari vujudga keldi. Mexanik mashinalar davri. Nemis olimi Vilgelm Shikkard (1592-1636) tomonidan 1623 yili ixtiro qilingan mexanik moslamalar bilan mexanik mashinalar davri boshlandi. Aslida esa, Shikkardning mashinasi ham birinchi emas ekan. 1967 yili Madriddagi milliy kutubxonada Leonardo da Vinchining nashr etilmagan ikki jildli qo'lyozmasi topilgan. Qo'lyozmadagi chizmalar ichida o'n uchta raqamli sonlarni qo'sha oladigan hisoblash qurilmasining chizmasi mavjud bo'lib, ular asosida mashina yaratilganda, bu qo'shish va ayirish amallarini bajaruvchi qurilma ekanligi ma`lum bo'ldi. Shunga ko'ra, uyg'onish davrining buyuk rassomi, matematigi italiyalik olim Leonardo da Vinchi (1452-1519 yillar) birinchi hisoblash qurilmasining ixtirochisi deb hisoblanadi. Vilgelm Shikkard yasagan mexanik hisoblash mashinasi ham, Leonardo da Vinchining loyihasi ham hayotda qo'llanilmadi. "Frantso‘zlarning Arximedi" degan nomni olgan olim Blez Paskal 1642 yilda keyinchalik keng ko'lamda go'llanilgan va keyingi hisoblash mashinalari uchun asos bo'lib xizmat qilgan mexanik mashina yaratdi. Ana shu ixtiro tufayli duyidagi savollarga dastlabki javoblar olindi:
Hisoblash uchun lozim bo'lgan boshlang'ich sonlarni mashinada qay usulda kiritish kerak?
Arifmetik amallarni mexanik ravishda qanday bajarish kerak?
Amal bajarish davomida o'nliklarni qanday qilib o'tkazish kerak?
Amal bajarish natijasida hosil qilingan sonlarni qanday tasvirlash kerak? 1662-1645 yillarda Pascal mexanik tarzda hisoblovchi qurilmasining 50 dan ziyod shakillarini yaratdi. Ularning eng mukammali 1645 yilda yaratildi va "arifmetik mashina" yoki "Paskal g'ildiragi" deb nomlandi. 1820 yili Sharl de Kolmar tomonidan birinchi kalkulyator- "Arifmometr" ni yaratdi. U qariyib 90 yil (ba`zi kichik o'zgarishlar bilan qayta ishlangan holda) qo'llanildi. Elektromexanik mashinalar davri. Mexanik hisoblash mashinalarida mos qurilmalar qo'l kuchi bilan harakatga keltirilar edi. Mana shu vazifani elektr energiyasi yordamida amalga oshiruvchi hisoblash mashinalarining yaratilishi elektromexanik hisoblash mashinalar davrini boshlab berdi. Bunday mashina loyihasi dastlab Rossiyada yashab turgan shved olimi V.T.Odner tomonidan 1875 yilda yaratildi1925 yilda V.Bush elektr releda yig'ilgan hisoblash mashinasini yasadi va hayotga tatbiq etdi. Elektron hisoblash mashinalari davri. 1943-1945 yillarda birinchi bo'lib AQSHdagi Pensilvaniya universitetida Mouchli va Ekkert 70 tonnaga yaqin og'irlikdagi, 150 kvadrat metrli xonani egallaydigan va 18 mingta elektron lampaga ega bo'lgan ulkan elektron hisoblash mashinasi - "ENIAC" yaratildi. U elektron hisoblash mashinalari davrini boshlab berdi.
1947 yilda Bell laboratoriyasinig hodimlari Uilyam Shokli, Jon Bardin va Uolter Berteyn tomonidan birinchi tranzistor yaratildi. Mazkur kashfiyot uchun ular 1956 yilda Nobel mukofotiga sazovor bo'ldilar. Qisqa davr ichida, tranzistor va integral sxemaning kashfiyoti tufayli, bugungi
kungacha elektron hisoblash mashinalarining to'rtta avlodi yaratildi: Birinchi sovet EHMi 1950 yilda akademik S.A.Lebedev rahbarligida yaratildi. U
S.A.Lebedev rahbarligida BESM (katta elektron hisoblash mashinasi) yaratildi. Birinchi avlod mashinalari. (1950 yillar boshlari) Birinchi avlod EHMlari markaziy prosessorining elementlar bazasi sifatida umumiy soni bir necha o‘n minglarga yetgan elektron lampalardan foydalanilgan. Operativ xotira ferrit uzaklar bloklarida qurilgan. Ko‘plab ishlab chiqarilgan sovet davri mashinalaridan birinchi avlodga mansublari Strella (1953 y.), Ural (1954y.), M-20 (1959y.), Minsk -1 (1960 y.), BESM seriyali qator mashinalar kiradi. Sekundiga 10 000 amalni bajaradi. Xotirasiga 2047 tagacha son sig‘adi. Operativ xotira hajmi mashinaviy so‘zning uzunligi bilan ikkilik raqamlar yoki bitlar (bit-bo‘lak, bo‘lakcha ma‘nosini anglatadigan inglizcha bit so‘zidan olingan bo‘lib, bitta ikkilik raqamidan tashkil topgan ma‘lumotdagi axborot miqdori kabi aniqlanadigan informasiya birligini anglatadi) soni bilan aniqlanadi. Mashinaviy so‘zning standart uzunligi 8 ta ikkilik raqamni o‘z ichiga oladi bunday birlikni bayt (bite-bo‘lakcha) deyiladi: 1 bayt- 8 bit. Shunga o‘xshash kattaroq o‘lchov birliklari ham ishlatiladi: 1-kilobayt (kb)=1024 bayt, 1 megabayt(mg)=1024 kb. Ikkinchi avlod mashinalari. (1960 yillar boshlari). Ikkinchi avlod mashinalari birinchi avlod mashinalaridan farqli o‘laroq markaziy prosessorining elimentlar bazasi sifatida tranzistorlar ishlatilgan operativ xotira, avvalgidek ferromagnit o‘zaklaridan quriladi, ammo ularning o‘lchovlari keskin kamaytirilgan edi. Ikkinchi avlod mashinalari o‘zining parametrlari bo‘yicha birinchi avlod mashinalaridan keskin ustunlikka ega edi. Ular bir sekundda 100 000 taga yaqin amallardan iborat tezkorlikka va 10 000 ta so‘zdan iborat operativ xotira xajmiga ega edi. Tranzistorlar asosida yig‘ilgan. Ikkinchi avlod mashinalari qatoriga Rossiyada ishlab chiqarilgan Mir, Minsk-22, M-220, BESM-4, Minsk-32 va boshqalar kiradi. Birinchi avlod mashinalarida ishlaganda dasturlovchi dasto‘rni bevosita mashina tilida yozar, ikkinchi avlod mashinalarining ko‘pchiligi esa mashinalar tilida dasturlashdan algoritmik tillarda dasturlashga o‘tilgan. Birinchi algoritmik tillar 50-yillarning oxiri 60-yillarning boshida paydo bo‘ldi. Misol sifatida Algol-60 ni keltirish mumkin. Algoritmik tillarning muhim afzalligi ularning universalligida va xalkaro standartning mavjudligidadir, bu tillarda yozilgan dastur qanday konkret tur mashinaga mo‘ljallanganiga mutlaqo bog‘lik emas. Algoritmik tilda yozilgan dastur EHMda bajarilishi uchun u, avvalo, shu universal tildan mashinaning o‘z tiliga o‘tkazilishi lozim. Buni EHM ning o‘zi maxsus dastur -traslyator (translator-tarjimon) yordamida amalga oshiriladi.
o‘tkazgichlarni ishlab chikarish texnologiyasining takomillashishi integral sxemalar deb nom olgan mikroelektron qurilmalarining yaratilishiga olib keldi. Alohida tranzistorlar o‘rniga integral sxemalardan foydalanish EHM uzellari o‘lchamlarini ancha kamaytirishga, ularning tejamliligiga va mustaxkamligini oshirishga imkon beradi. Integral sxemalar uchinchi avlod mashinalari markaziy prosessorlarining elementlar bazasi bo‘lib qoladi. Hisoblash texnikasida integral sxemalarining keng qo‘llanilishi ularni takomillashtirish, tezkorligini sekundiga 10 mln. ta amalga yetkazish, operativ xotirani bir necha megabaytgacha (MB) kengaytirish kabi yangi imkoniyatlar ochdi. Uchinchi avlod mashinalariga misol qilib yagona sistemadagi EHM (YeS EVM) larni keltirish mumkin. Bu sistema SEV ga a‘zo sosialistik mamlakatlarning halqaro xamkorligi tomonidan 1969 yil dekabrida tasdiqlangan ko‘p tomonlama kelishuvi buyicha yaratildi va ularni 1972 yildan boshlab ishlab chiqarildi. Keyingi yillarda YeS EVM ning uzgartirilgan modellarini chiqarish boshlandi.Yagona sistemadagi EXM qator kapitalistik mamlakatlardagi EXM modellari bilan raqobat qila oladi. Turiga qarab sekundiga 2 mln. gacha turli amallarni bajara oladi.
texnikasi rivojlanishida yangi qadamdir.To‘rtinchi avlod EHMlari katta integral sxemalarda qurilgan, ko‘p prosessorli mashinalardir. Bu turdagi EHM larning tezligi sekundiga 10 million amaldan ortiqdir. To‘rtinchi avlodga tegishli bo‘lgan hisoblash mashinalaridan biri ko‘p prosessorli hisoblash kompleksi- «ELBRUS» dir. KXK «Elbrus» zamonaviy aloqa yo‘llari orqali juda ko‘p EHM larni yagona markazga birlashtirish va ularga uzoqda
joylashgan termininallarni ulash imkoniyatiga ega. Bu holda barcha foydalanuvchilar ixtiyoriy EHM dan foydalanish va undagi axborotlarni olish imkoniyatiga ega bo‘la oladilar. EHMlardan foydalanishning bu usuli ( ko‘pchilikning bir paytda foydalanishi) hisoblash tarmog‘i bo‘lib, u o‘zaro bir- biriga ulangan va ma‘lumotlarni bir-biriga tezda uzata oladigan EHMlar guruxidan iboratdir. Beshinchi avlod mashinalari - Hozirgi eng zamonaviy IBM PC tizimidagi kompyuterlar 5-avlod EHM hisoblanadi. EHM bu avlodi matiqiy masalalarni hal qila oladi. Rasm va chizmalarni taniydi. Matnlarni tarjima qila oladi. Multimediya sistemasi yordamida musiqa eshitish, tasvirlarning harakatini ko‘rish mumkin. Bu avlod mashinalariga: IBM-386, 486, Pentium I, II, III, IV rusumidagi kompyuterlar kiradi. Ushbu EHM tarkibidagi arifmetik – mantiqiy, boshqarish, xotira, axborotni kiritish
mantiqiy va boshqarish qurilmalari prosessor(markaziy prosessor)ni tashkil qiladilar.
Shunday qilib, universal EHM lar arxitekturasiga qarab quyidagilarga bo‘linadi:
Birinchi avlod EHM lari - bu tarkibida tezkor xotira qurilmasi ham bor bo‘lgan «bazaviy EHM»dir;
Ikkinchi avlod EHM lari- bu birinchi avlod mashinasidan tarkibida tashqi xotira qurilmasi ham borligi bilan farq qiladi;
Uchinchi avlod EHM lari- bu ikkinchi avlod mashinasidan tarkibida almashuv (kanal) qurilmasi ham borligi bilan farq qiladi. Almashuv (kanal) qurilmasi tezkor xotira bilan EHM ning tashqi qurilmalari orasida axborot almashuviga imkon beradi. Shu tufayli ko‘p dasturli (bir vaqtning o‘zida, misol uchun, axborotni chop etish, musiqani ijro etish, ma‘lumotlarni kiritish va hokazo) rejimni amalga oshirish mumkin bo‘ladi. BESM-6, ES EHM va boshqalar uchinchi avlod mashinalari sirasiga kiradi ;
1-AVLOD
1940-1950 y BESM
MINSK-1 ELEKTRON LAMPA 1 sekundda 10 4 gacha
1024 So'z 2-AVLOD
1950-1965 y BESM-6
MINSK-2 TRANZISTOR DIOD 1 sekundda 10 5 gacha
32000 So'z 3-AVLOD 1965- 1975 y Minsk-32 Razdan IBM-360
INTEGRAL SXEMA
1 sekundda 2*10 6
gacha 2048 So'z 4-AVLOD 1975 yildan boshlab PRAVETS
ES-1010 dan ES-1060gacha IBM KATTA integral sxema 1 sekundda 10 8
1024 Mbayt va undan yuqori To‘rtinchi avlod EHMlari - bu uchinchi avlod mashinasidan tarkibida har biri parallel ravishda ishlashi mumkin bo‘lgan ikki va undan ko‘p prosessorliligi bilan farq qiladi. Cheget, Elbrus-2 kabi EHM lar to‘rtinchi avlodga mansub. Toshkentdagi «Algoritm» zavodida ishlab chiqarishga mo‘ljallangan Elbrus-2 EHM tarkibida har biri sekundiga 1 mln amallarni bajarish tezligida ishlaydigan 10 ta prosessor bor.
Beshinchi avlod EHM lari - bu to‘rtinchi avlod mashinasidan tarkibida intellektual interfeys (bilimlar bazasi, masalalarni avtomatik ravishda yechish ta‘minoti, dialog prosessori qurilmalari) borligi bilan farq qiluvchi, universal sun‘iy tafakkur mashinalaridir.
Universal EHMlarning rivojlanish tarixida alohida o‘rinni kompyuterlar egallab kelmoqdalar. Kompyuterlar davri 1971 yilda AQShda mikroprosessor kashf etilgandan boshlangan desa bo‘ladi. Kompyuterlarni ishlab chiqarishda avvaliga asosan IRELS firmasi, keyinchalik (1984y.) esa, IBM firmasi mahsulotlari hisobiga kengayib bordi. Sinov savollari 1. Informatika fani paydo bo‘lishi to‘g‘risida qanday to‘g‘risida ma‘lumotlarni bilasiz?. 2. Informatika fanining predmeti nima?. 3. Informatikaning asosiy qismlari qaysilari?. 4. Informatika va HT ning rivojlanish bosqichlari nimalardan iborat? 5. Informatika faninin asosiy xususiyatlari?
Hozirgi kunda barcha sohalar kabi o‘quv jarayonida ham kompyuter va axborot texnologiyalaridan samarali foydalanish bugungi kunning muhim masalalaridan biri bo‘lib qolmoqda. Ayniqsa, davlatimiz tomo nidan qolaversa hurmatli prezidentimiz I.A. Karimovning sayh hara katlari tufayli ta‘lim jarayonini axborotlashtirish va hamda o‘quv jarayonida axborot- telekommunikasion texnologiyalaridan samarali foydalanish yuzasidan ko‘plab tadbirlar amalga oshirilmoqda.
to‟g‟risidagi» qonuni;
«Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot kommunikasiya texnologiyalarini joriy etish chora tadbirlari to‟g‟risidagi» qarori;
«O‟zbekiston respublikasi XTV huzurida multimediya umumta‟lim dasturlarini rivojlantirish markazini tashkil etish chora-tadbirlari to‟g‟risidagi» qarori; 4) 1999 yil 20 avgustdagi O‟zbekiston respublikasining «Telekommunikasiya-lar to‟g‟risidagi» qonuni; 5) O‟zR Prezidentining 28.09.2005 y. PK-191-son Qarori / O‟zbekiston Respublikasining jamoat ta‟lim axborot tarmog‟ini (“Ziyonet”) tashkil yetish to‟g‟risida 6) O‟zR BM 17.12.2007 y. 259-son Qarori/ Internet tarmog‟ida O‟zbekiston Respublikasining xukumat portalini yanadarivojlantirish chora-tadbirlari to‟g‟risida. 7) O‟zR BM 10.10.2002. y. 259-son Qarori/ Xalqaro kompyuter tarmoqlaridan foydalanishni markazlashtirishdan chiqarish to‟g‟risida. 8) O‟zR BM 07.11.2002 y. 385-son Qarori/ Toshkent axborot texnologiyalari universiteti faoliyatini tashkil yetish to‟g‟risida. 9) O‟zR VM 07.06.2006 y. 110-son Qarori/ O‟zbekiston Respublikasi XTV huzurida multimedia umumta‟lim dasturini rivojlantirish markazini tashkil yetish chora-tadbirlari to‟g‟risida. 10) O‟zR XTV 24.03.2006 y. 69-sonli Buyruq/ Xalq ta‟limi tizimida axborotlash -tirish sohasi bo‟yicha normative-huquqiy bazani takomillashtirish to‟g‟risida. 11) O‟zR XTV 03.08.2006 y. 6/5-XB-sonli Buyruq/ 2006-2007 o‟quv yilini “Axborot kommunikasiya texnologiyalaidan foydalanishda pedagog kadrlar salohiyatini oshirish o‟quv yili” deb nomlash to‟g‟risida. 12) O‟zR XTV 13.02.2008 y. 35-sonli Buyruq / Xalq talimi vazirligining axborot-ta‟lim portali (WWW. EDUPORTAL.UZ) va uning mazmunini takomillashtirish to‟g‟risida hokoza buning yaqqol misolidir Sinov savollari 1. Axborot nima?. Uning qanday ko‘rinishlarinin bilasiz? 2. Axborotning asosiy xususiyatlari nimadan iborat? 3. Axborotlarni qayta ishlash texnologiualarini izohlang?. 4. Axborotlarning o‘lchov birliklarni ayting? 5. Axborotlar komputerda qanday tasvirlanadi.? Uyga vazifa : Axborotlarni hosil qilish va ularni qayta ichlashga doir misollar keltering hamda tushuntirib bering. Download 0.51 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling