AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ
Download 2.8 Kb. Pdf ko'rish
|
n n 2 2 2 2 2 2 H n H y H , n kH n H k x H , burada, k - H izohipsinin əyriliyidir. Meteoroloji sahələrinrin xarakteristikalarının hasablanmasının əsas məsələləri Hava xəritələri fəzanın müəyyən nöqtələrinə aid edilmiş atmosfer vəziyyətinin bir sira kəmiyyət xarakteristikalarını (təzyiq, temperatur, küləyin sürəti və s.) əks etdirir. İlkin halda bu xarakteristikalar diaqnoz və əsasən də hava proqnozu üçün kifayət etmir. Odur ki, hava xəritələrində olan məlumatlardan istifadə etmək yolu ilə əlavə kəmiyyət xarakteristikalarının hesablanması məsələsi qarşıya çıxır. Birinci qrup məsələlər meteoroloji (yaxud aeoroloji) stansiyalar arasında yerləşən aralıq nöqtələrdəki və həmçinin meteoroloji məlumatın toplandığı rayon xaricindəki hava xarakteristikalarının qiymətinin tapılması ilə əlaqədardır. Bu və ya başqa məntəqədə, yaxud rayonda müşahidə vaxtları arasında hava xarakteristikalarını təyin edərkən, hava şəraitinin proqnozunu tərtib edən zaman da analoji məsələlər meydana çıxır. Bu cür məsələlər interpolyasiya və ekstrapolyasiya yolu ilə həll edilir. İkinci qrup məsələlər meteoroloji kəmiyyətlərin törəmələrinin hesablanması ilə əlaqədardır və qiyməti fəzanın istənilən nöqtəsində bu nöqtə zaman koordinatlarının funksiyası hesab edilir. Bununla belə, hava proqnozu və diaqnozu üçün vacib əhəmiyyət kəsb edən meteoroloji kəmiyyət sahələrinin yardımçı xarakteristikaları da hesablana bilər. Əhəmiyyətlidir ki, meteoroloji kəmiyyətlərlə onların fəzada və zaman ərzindəki dəyişmələri arasında qarşılıqlı əlaqə vardır. Bu əlaqə bəzi hallarda tənlik şəklində ifadə oluna bilər və bizi maraqlandıran meteoroloji kəmiyyətə və ya onun zaman ərzində dəyişməsinə nisbətdə həll oluna bilər. Proqnostik tənliklər meteoroloji kəmiyyətlərin zaman ərzindəki dəyişməsini hesablamağa imkan verir. Xüsusən, elə meteoroloji kəmiyyətlər hesablana bilər ki, onları birbaşa müşahidə etmək ya mümkün deyil, ya da texniki cəhətdən çox çətindir. Misal olaraq, müasir proqnoz sxemlərində mühüm rol oynayan külək sürətinin şaquli tərkibini göstərmək olar. İnterpolyasiya nəzəriyyəsi meteoroloji sahələrin obyektiv analizi üçün müstəqil qiymətə malikdir. Meteoroloji parametrlərin sahələrinin kəmiyyət xarakteristikalarının bir çoxu tələbələrə başqa kurslardan da məlumdur. Ancaq müasir sinoptik metodlar ilə hava xəritələrini analiz etmək üçün, sadə kəmiyyət hesablamaları və havanın bəzi əlavə xarakteristikalarının alınması üsullarını da öyrənmək vacıbliyi ortaya çıxır. Laplas və Yakobi operatorlarının, törəmələrinin və qradiyentlərin hesablanması Törəmələrin hesablanması. Hava xəritələrində meteoroloji kəmiyyətlərin (məs.barik sahə) kəsilməzlik sahələri müşahidə məntəqələrində bu kəmiyyətlərin diskret qiymətləri ilə verilir. Eyni zamanda f-in koordinat sistemindən asılılığını müəyyən edən F – funksiyaları, yəni, f = F(x,y), ümumiyyətlə desək, məlum deyil və hər bir xəritə üçün öz forması vardır. Ona görə də törəmələrin f-dən asılılığının dəqiq hesablanması təqribi hesablanma ilə əvəzlənir. Bu məqsədlə hava xəritələrinə müntəzəm hesablama torunu əmələ gətirən eyni səviyyəli nöqtələri köçürürlər və bu nöqtələr mərkəzi düyünləri əmələ gətirir. Koordinat başlanğıcı, yaxud 0 nöqtəsindən f meteoroloji kəmiyyətinin törəmələri onun f 0 , f 1 , f 2 və s. qiymətlərində, 1, 2, 3, nöqtələrində hesablanacaqdır. İki qonşu nöqtə arasındakı məsafə - δ s tor addımı adlanır. Adətən, δ s = 300 km götürülür, ancaq həll ediləcək məsələnin xarakterindən asılı olaraq fərqli qiymət (100 – 1000 km) də ala bilər. Lakin inkişaf etmiş ölkələrdə bəzi meteoroloji kəmiyyətlərin hidrodinamik üsullarla yüksək texnologiyalar vasitəsilə hesablanması zamanı bu addım artıq 25 km - ə bərabərdir. Sıfır (0) nöqtsində törəmələri hesablamaq üçün aşağıdakı düsturlar tətbiq edilir. ) f ( f ) f ( f 0,5 ) f ( f s 4δ 1 x f 7 8 6 5 3 1 , ) f ( f ) f ( f 0,5 ) f ( f s 4δ 1 y f 7 6 8 5 4 2 . ) 2f f ( f ) 2f f ( f 0,5 ) 2f f ( f ) δs 8( 1 x f 4 15 16 2 14 13 0 11 9 2 2 2 (3.8) ) 2f f ( f ) 2f f ( f 0,5 ) 2f f ( f ) δs 8( 1 y f 3 19 18 1 20 17 12 10 2 2 2 0 . У 22 18 10 17 18 21 18 14 6 2 5 13 11 3 0 1 9 x 15 7 4 18 8 16 23 19 12 18 20 18 24 Şək. 24. Düzbucaqlı müntəzəm hesablama torunun bir sahəsi Yuxarıda verilən iki düstur əvəzinə, aşağıdakı sadələşdirilmiş düsturlardan istifadə olunur. ) f ( f s 2δ 1 x f 3 1 , ) 4 2 f ( f s 2δ 1 y f . ) 2f f ( f s) ( δ 1 ) 2f f ( f ) δs 4( 1 x f 0 3 1 2 0 11 9 2 2 2 , (3.8 1 ) ) 2f f ( f ) s ( δ 1 ) 2f f ( f ) δs 4( 1 y f 0 3 2 2 0 12 10 2 2 2 , ) f ( f ) f ( f ) δs 4( 1 y x f 7 8 6 5 2 2 . Koordinat başlanğıcını sıfır (0) nöqtəsindən hesablama torunun istənilən nöqtəsinə keçirsək və bu nöqtəni yeni koordinat başlanğıcı kimi qəbul etsək, hava xəritəsində bizi maraqlandıran bütün nöqtələrin koordinatlarını hesablamaq olar. Beləhesablamalar şaquli ox boyu da aparıla bilər (məs. radiozond müşahidələri nəticələrindən, yaxud müxtəlif səviyyələrin MT xəritələrində olan məlumatlarından istifadə yolu ilə ). Ancaq bu halda δ z ≈ 1km və ya δ z ≈ 100 hPa, müasir hesablamalarda isə m 250 δ z və ya 25 δ z hPa götürülür. Meteoroloji kəmiyyətlərin zaman kəsiyində dəyişməsinin hesabatında δ z ≈3saat və daha az seçilir. Əlbəttə, bu halda da həll olunan məsələdən asılı olaraq δ p və δ t - nin qiyməti hiss edilə biləcək qədər bu və ya digər tərəfə dəyişilə bilər. Qradiyentin hesablanması. Təzyiq sahəsinə skalyar sahə kimi baxsaq P(x,y,z), onda, məlumdur ki, k y p j y p i x p P gradP . (3.9) Hava xəritəsinə horizontal müstəvi kimi baxsaq, alarıq j y p i x p p . (3.10) Verilmiş nöqtədə x p və y p - i (3.8) düsturu ilə hesablayıb, alınmış qiymətləri parçalar şəklində ( x p və y p - nin işarəsini nəzərə amaqla) koordinat oxları üzərində qoysaq, p = y p vektorunu x p və y p - ni əks etdirən parçalar üzərində qurulmuş paraleloqramın diaqonalı kimi tapa bilərik. Ədədi qiymətcə, 2 2 y P x P P . (3.11) y P = 2 hPa/100 km, y P = - 3 mbar/100 km olarsa , onda│ P │≈ 3,6/ 100 km olar. (3.10) düsturunda n normalı p-nin artan qiymətləri tərəfinə yönəlmişdir. Meteorologiyada n normalını azalan qiymətlər tərəfinə yönəltmək qəbul olunmuşdur. Odur ki, meteoroloji qradiyentin vektoru, ΔP P n qiymətcə eyni olmalarına baxmayaraq Р vektorunun əksinə yönəlmişdir. Şəkil 25-də izobarlar, P n və P vektorlarının istiqamətləri göstərilən xəritə hissəsi göstərilmişdir. Şək. 25. Yerüstü xəritədə P n və P vektorlarının istiqaməti 1025 1020 1015 P n 22 02 12 p Operativ sinoptik işlərdə, P n ( və ya P ) hesabatı üçün göstərilən üsuldan az hallarda istifadə eilir. Tez-tez P n – aşağıdakı üsullardan biri ilə təyin olunur. 1. Normal boyu δ n izobarları arasındakı məsafə 100 km-lə ölçülür. Onda ədədi qiymətcə, P n = │ p │= │ n P │hPa /100 km. P n - vektorunun istiqməti normalın istiqaməti ilə eyni olar. 2. Normal boyu interpolyasiya yolu ilə izobarlar tərəfə, baxılan sıfır (0) nöqtəsindən sağda 50 km məsafədə yerləşən 1 nöqtəsində və sola 50 km məsafədəki 2 nöqtəsində p 1 və p 2 - nin qiymətləri interpolyasiya yolu ilə tapılır. Onda P n = │ p │= │ p 1 - p 2 │hPa /100 km. MT xəritələrinin izohipslərinə görə geopotensial hündürlüklərin qradiyentləri, izotermlər üzrə isə temperaturun horizontal qradiyenti hesablanır. Biz qradiyentlərin hesablanmasına horizontal müstəvidə baxdıq. Analoji olaraq şaquli tərkib də hesablana bilər, məsələn, P z = - z p və ya z T γ . Laplas operatorunun hesablanması. Laplas operatorlarını çox vaxt P, H və T-nin qiymətlərinə görə hesablayırlar. İzobarik səthin geopotensial hündürlük sahələri üçün , y H x H H 2 2 2 2 2 (3.12) yazıb, (3.8) düsturundan ikinci törəmələri yerinə qoysaq, aşağıdakı düsturları alarıq. ,) 4H H H H ( H ) δs 4( 1 H 0 13 11 10 9 2 2 ) . 4H H H H ( H ) δs 4( 1 H 0 4 3 2 1 2 2 Yakobi opratorunun hesablanması. Yakobi operatoru iki funksiyanın horizontal törəmələrinin müəyyən kombinasiyasıdır. (3.8 1 ) –in birinci formullarını tətbiq etsək, alarıq ( H,T) = 3 1 4 2 4 2 3 1 2 T T ) H ( H ) T ( T ) H ( H ) δs 4( 1 . (H,T) tipli yakobilər meteoroloji kəmiyyətlərin advektiv dəyişmələrinin hesabatı zamanı proqnostik məsələlərdə tez-tez rast gəlinir. Belə hesabatlar üçbucaqlı hesablama toru vasitəsilə də aparıla bilər. Ancaq onlar düzbucaqlı tora nisbətən mürəkkəbdirlər. İnterpolyasiya və ekstrapolyasiyanın hesablanmasının sadə üsulları Sinoptik xəritələrdə izobar və izohipsləri keçirən zaman interpolyasiya metodundan istifadə olunur. Ancaq belə interpolyasiya, adətən, hava xəritələrinin işlənməsi əməliyyatlarını sürətləndirmək məqsədilə gözəyarı aparılır. İnterpolyasiya və ektrapolyasiyanın düzxətli (düz) və əyrixətli (parabolik) üsulları vardır. Düzxətli və əyrixətli interpolyasiyanı fəzadakı iki nöqtəyə görə (fəzada interpolyasiya) və ya iki ardıcıl zaman anında (zaman kəsiyində interpolyasiya) həyata keçirmək olar. Bu zaman f meteoroloji kəmiyyətinin s oxu istiqamətində A 1 nöqtəsindən A 2 nöqtəsinə ( və ya t 1 zaman anından t 2 zaman anına) dəyişməsi sabit sayılır. 1 c s f və ya 2 c t f , c 1 -in qiymətini və δ si - nin məsafəsini və ya c 2 -ni təyin etsək , alarıq i 1 1 i 1 i δs c f δs s f f f , (3.13) i 2 t1 i t1 ti δt c f δt t f f f . Əyrixətli interpolyasiya və ekstrapolyasiya, adətən, kvadrat kimi tətbiq edilir. const s f , 1 2 2 a const s f , 0 t f 3 3 . Katalog: 110 110 -> Title: a sociological analysis of Linkin Park’s concept album; ‘a thousand Suns’. Aim 110 -> Üç Büyük Camide Akustik Tasarım 110 -> Presentazione del dossier 110 -> Rt Hon Sir Anand Satyanand, gnzm, qso governor-General of New Zealand President’s Dinner Rotary Club of Wellington Government House Wellington 110 -> AZƏrbaycanda landşaft planlaşdirilmasi (ilk təcrübə və tətbiq) 110 -> Status of the nrc dusel study presentation to hepap 110 -> Mattias nylund Download 2.8 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2020
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling