Bajardi: Vohidjon Ubaydullayev “Navoiy” romani


Download 73.28 Kb.
Sana10.12.2020
Hajmi73.28 Kb.
#162860
Bog'liq
Alisher Navoiy

Mavzu: Uyg’un va Izzat Sultonning “Alisher Navoiy” dramasi hamda Oybekning “Navoiy” romaning qiyosiy tahlili

Bajardi:Vohidjon Ubaydullayev

“Navoiy” romani

  • “Navoiy” romani 1944-yili bitilgan. Oybek urush yillarida uzoq o’tmish mavzusida “Navoiy” romanini yaratish bilan o’sha jangovar davr talablaridan uzoqlashganday ko’rinadi. Aslida esa, Oybek o’tmish voqeligini aks ettirish , buyuk tarixiy shaxs Alisher Navoiy obrazini yaratish, uning Vatanga va xalqqa bo’lgan cheksiz muhabbatini tasvirlash asosida vatanparvarlik, insonparvarlik, qahramonlik va yomonlikka nafratni targ’ib qildiki, urush davri talablariga to’la mos kelar edi.
  • “Navoiy” tarixiy-biografik roman janrining nodir namunasidir.

Roman voqeasi 18 yoshli yigit –Alisher Navoiyning Samarqanddan Hirotga qaytishi bilan boshlanadi va Navoiy hayotining eng samarali va eng sermazmun davrlarini qamrab oladi. Asar voqeasi Navoiyning o’limini aks ettirish bilan tugaydi. Demak, asarda Navoiy tarjimai holining asosiy bosqichlari hayot haqiqatiga mos holda yorqin tasvirlangan. Asarda Navoiyining olijanob fazilatlari, ajoyib xislatlari, Vatan, xalq va adabiyot oldidagi buyuk xizmatlari birin-ketin ochila boradi. Navoiy obrazi romanda el va xalq uchun qayg’uruvchi, yurtning baxt-saodati haqida jon kuydiruvchi, adolat va haqqoniyat uchun astoydil intiluvchi ulug’ siymo sifatida namayon bo’ladi. Navoiy o’z do’stlariga nasihat qilib shunday deydi:

  • Roman voqeasi 18 yoshli yigit –Alisher Navoiyning Samarqanddan Hirotga qaytishi bilan boshlanadi va Navoiy hayotining eng samarali va eng sermazmun davrlarini qamrab oladi. Asar voqeasi Navoiyning o’limini aks ettirish bilan tugaydi. Demak, asarda Navoiy tarjimai holining asosiy bosqichlari hayot haqiqatiga mos holda yorqin tasvirlangan. Asarda Navoiyining olijanob fazilatlari, ajoyib xislatlari, Vatan, xalq va adabiyot oldidagi buyuk xizmatlari birin-ketin ochila boradi. Navoiy obrazi romanda el va xalq uchun qayg’uruvchi, yurtning baxt-saodati haqida jon kuydiruvchi, adolat va haqqoniyat uchun astoydil intiluvchi ulug’ siymo sifatida namayon bo’ladi. Navoiy o’z do’stlariga nasihat qilib shunday deydi:

“…har nechuk falokatni daf etmoqda g’ayrat qilmoq kerak…. Muborak Vatanning, el-ulusning salomatligi uchun fidokorlik ko’rsatmoq vazifamizdir. Sizdan tilagim shuki, bir-birimizga, davlatga, yurtga vafo, sadoqat, muhabbat bilan bog’lanaylik. Vafo va muhabbat- ulug’ qudratdir”,-deydi.

  • “…har nechuk falokatni daf etmoqda g’ayrat qilmoq kerak…. Muborak Vatanning, el-ulusning salomatligi uchun fidokorlik ko’rsatmoq vazifamizdir. Sizdan tilagim shuki, bir-birimizga, davlatga, yurtga vafo, sadoqat, muhabbat bilan bog’lanaylik. Vafo va muhabbat- ulug’ qudratdir”,-deydi.
  • Oybek romanda buyuk shoir obrazini yaratishda Navoiyning turkiy til va adabiyotga bo’lgan munosabati tasviridan ham o’rinli foydalangan.Romanda haqqoniy tasvirlanganidek, Navoiy o’z ona tilisi- turkiyni dil-dildan sevadi.Oybek romanda Alisher Navoiy boshqa tillarni hech bir kamsitmaganligini to’g’ri ta’kidlaydi. Romanda Navoiy shoir Binoiyga e’tiroz bildirib:
  • “Biz fors tilining qudrat va ahamiyatini, u tildagi asarlarining husn va salobatini hech vaqt inkor etmadik. To go’daklikdan boshlab fors tilida qalam surmoqdamiz. Ammo tilimizning

afzalligi biz uchun ulug’ haqiqatdir. Biz go’daklikda bu haqiqatninga ishqini ko’nglimizga jo qilganmiz, o’lganimizcha bu ishqni saqlaymiz! Shaharlarni, qishloqlarni, sahro va tog’larni to’ldirgan el-ulusimiz, urug’-aymog’imiz bor, uning o’z zavqi, fahmi-idroki bor. Biz elimizning zavqini, tabiatini nazarda tutib, uning o’z tilida qalam suraylikki, uning ko’ngli fikr gullari bilan to’lsin. Turkona so’z bilan tarannum qilaylikki, elning yuragi mavjga kelsin.So’z gulshanidan o’zga ellar qatorida bizning elimiz ham bahramand bo’lsin”,-deydi.

  • afzalligi biz uchun ulug’ haqiqatdir. Biz go’daklikda bu haqiqatninga ishqini ko’nglimizga jo qilganmiz, o’lganimizcha bu ishqni saqlaymiz! Shaharlarni, qishloqlarni, sahro va tog’larni to’ldirgan el-ulusimiz, urug’-aymog’imiz bor, uning o’z zavqi, fahmi-idroki bor. Biz elimizning zavqini, tabiatini nazarda tutib, uning o’z tilida qalam suraylikki, uning ko’ngli fikr gullari bilan to’lsin. Turkona so’z bilan tarannum qilaylikki, elning yuragi mavjga kelsin.So’z gulshanidan o’zga ellar qatorida bizning elimiz ham bahramand bo’lsin”,-deydi.
  • “Navoiy” romanida Husayn Boyqaro, Xadicha Begim, Mo’min Mirzo, Darveshali,Binoiy, Majididdin singari tarixiy shaxslar obrazi ham berilgan. G’oyat ustalik bilan yaratilgan bu obrazlar bosh qahramon Navoiy xarakterini ochishda muhim o’rin tutdilar. Chunki adib

bu obrazlar vositasida o’sha davr hayotini haqqoniy ko’rsatgan. Asarda podshoh Husayn Boyqaroning o’z o’g’li Badiuzzamonga qarshi jang qilishi, nabirasi Mo’min Mirzoni qatl etish haqida farmon berishi, shahzodalarning bir-biriga qarshi qilich qayrashi, bir-biriga xiyonat qilish singari fojiali voqealar, ziddiyatlar g’oyat ta’sirli qilib ifodalangan. “Navoiy” romanida XV asr hayoti uchun tipik bo’lgan xilma-xil voqea-hodisalar aks ettirilgan, rang-barang obrazlar yaratilgan. Hayot haqiqati ustalik bilan badiiy haqiqatga aylantirilgan. Bunda yozuvchi obraz yaratishda psixologik tahlildan, til imkoniyatlaridan, jumladan, har bir personajning o’ziga xos fe’l-atvorini va individual tilini berish san’atidan unumli foydalangan. Shunga ko’ra romandagi barcha obrazlar o’z xarakteri va individual tili e’tibori bilan bir-biridan ajralib, o’zaro farqlanib turadi. Ma’lumki, badiiy asarda personaj

  • bu obrazlar vositasida o’sha davr hayotini haqqoniy ko’rsatgan. Asarda podshoh Husayn Boyqaroning o’z o’g’li Badiuzzamonga qarshi jang qilishi, nabirasi Mo’min Mirzoni qatl etish haqida farmon berishi, shahzodalarning bir-biriga qarshi qilich qayrashi, bir-biriga xiyonat qilish singari fojiali voqealar, ziddiyatlar g’oyat ta’sirli qilib ifodalangan. “Navoiy” romanida XV asr hayoti uchun tipik bo’lgan xilma-xil voqea-hodisalar aks ettirilgan, rang-barang obrazlar yaratilgan. Hayot haqiqati ustalik bilan badiiy haqiqatga aylantirilgan. Bunda yozuvchi obraz yaratishda psixologik tahlildan, til imkoniyatlaridan, jumladan, har bir personajning o’ziga xos fe’l-atvorini va individual tilini berish san’atidan unumli foydalangan. Shunga ko’ra romandagi barcha obrazlar o’z xarakteri va individual tili e’tibori bilan bir-biridan ajralib, o’zaro farqlanib turadi. Ma’lumki, badiiy asarda personaj

nutqi singari muallif nutqi ham aniq va obrazli bo’lishi, milliy tarovat bilan bezangan, davr ruhi bilan sug’orilgan bo’lishi shart. Asarda qaysi davr hayoti tasvirlangan bo’lsa , o’sha davr kishilari nutqidagi til xususiyatlari ham aks etishi kerak. Bu jihatdan “Navoiy” romanining tili ibratlidir. Navoiy” romani o’zbek tarixiy romanchiligi tilining shakllanishida muhim rol o’ynaydi. Asar tili o’tmish davrining jonli tilini yaratish namunalaridan biri bo’lib qoldi, undan besh yuz yil avval yashagan tarixiy qahramonlarning tili hozirgi kitobxonlarga tushunarli qilib qayta tiriltirdi.

  • nutqi singari muallif nutqi ham aniq va obrazli bo’lishi, milliy tarovat bilan bezangan, davr ruhi bilan sug’orilgan bo’lishi shart. Asarda qaysi davr hayoti tasvirlangan bo’lsa , o’sha davr kishilari nutqidagi til xususiyatlari ham aks etishi kerak. Bu jihatdan “Navoiy” romanining tili ibratlidir. Navoiy” romani o’zbek tarixiy romanchiligi tilining shakllanishida muhim rol o’ynaydi. Asar tili o’tmish davrining jonli tilini yaratish namunalaridan biri bo’lib qoldi, undan besh yuz yil avval yashagan tarixiy qahramonlarning tili hozirgi kitobxonlarga tushunarli qilib qayta tiriltirdi.

Oybek roman tili oldida turgan bu murakkab vazifani to’g’ri hal qildi. Yozuvchining muvafaqqiyati shundaki bo’ldiki, u qahramonlar nutqi bilan muallif nutqi o’rtasiga keskin chegara qo’ymaydi va tarixiy hamda zamonaviy nutqni bir-biriga uyg’unlashtirdi. U shaxslarning so’zlashuvida Navoiy asridagi adabiy til koloritini saqlash , ayrim grammatik va morfologik formalarni stillashtirish bilan birga , ularni o’zbek adabiy tilining hozirgi taraqqiy bosqichiga xos asosiy qoidalarga bo’ysundirdi, mumkin qadar hozirgi zamon kitobxoning tushunishiga yaqinlashtirdi.

  • Oybek roman tili oldida turgan bu murakkab vazifani to’g’ri hal qildi. Yozuvchining muvafaqqiyati shundaki bo’ldiki, u qahramonlar nutqi bilan muallif nutqi o’rtasiga keskin chegara qo’ymaydi va tarixiy hamda zamonaviy nutqni bir-biriga uyg’unlashtirdi. U shaxslarning so’zlashuvida Navoiy asridagi adabiy til koloritini saqlash , ayrim grammatik va morfologik formalarni stillashtirish bilan birga , ularni o’zbek adabiy tilining hozirgi taraqqiy bosqichiga xos asosiy qoidalarga bo’ysundirdi, mumkin qadar hozirgi zamon kitobxoning tushunishiga yaqinlashtirdi.

Izzat Sulton va Uyg’unning “Alisher Navoiy” dramasi haqida

  • “Alisher Navoiy” dramasi yarmi she’r yarmi prozada yozilgan. Bu esa asarning qimmatini oshirdi, unga qanoat paydo qildi. Dramaturglar Navoiy qiyofasidagi eng muhim tomoni , olmos qirra-gumonizmni topa bildilar va uni o’z asarlarida yetakchi planda katta ehtiros bilan aks etdi. Bu esa dramaga chuqur hayotiylik va umrboqiylik baxsh etadi. “Engur zulmatni nur albatta shaksiz”, degan fikr Navoiy obrazining markaziy nuqtasining , shoir ideali va falsafasining asosini, umuman, asarining harakatini boshqaruv g’oyasini tashkil qiladi. Dramadagi barcha katta kichik voqea va hodisalar ham, bosh va yordamchi syujet va konflikt

yo’llari ham anashu asosda bo’ysindirilgan. Zulmat bilan nur, adolatsizlik bilan adolat o’rtasidagi kurash pyesaning bosh syujet va konflikt yo’llarini tashkil etadi. Dramaturglarning mahorati ham anashu hayotiy ziddiyati o’z asarlarida haqqoniy ifoda etishlari, badiy to’qimadan ustalik bilan foydalanishlari, syujetni kuchli dramatizm asosida talqin qilishlari, xarakterlarini yorqin gavdalantirishlarni nihoyat, tarixiy o’tmishga zamonaviy ko’z bilan yondashishlarida aniq namayon bo’ladi.

  • yo’llari ham anashu asosda bo’ysindirilgan. Zulmat bilan nur, adolatsizlik bilan adolat o’rtasidagi kurash pyesaning bosh syujet va konflikt yo’llarini tashkil etadi. Dramaturglarning mahorati ham anashu hayotiy ziddiyati o’z asarlarida haqqoniy ifoda etishlari, badiy to’qimadan ustalik bilan foydalanishlari, syujetni kuchli dramatizm asosida talqin qilishlari, xarakterlarini yorqin gavdalantirishlarni nihoyat, tarixiy o’tmishga zamonaviy ko’z bilan yondashishlarida aniq namayon bo’ladi.
  • Tarixiy asar uchun muhim bo’lgan tarixiy haqiqatga sodiqlik dramada o’zining to’liq ifodasini topgan. XV asr feadalizm davrida yuz bergan tarixiy hodisalarning va shu muhitda yashab ijod etgan tarixiy shaxslarning asarga asos qiliob olinishi fikrimizning aniq isboti bo’la oladi. Bular esa drammaning chuqur tarixiyligi, o’tmishni bilish jihatdan

ham muhim ahamiyatga ega ekanligini ko’rsatadi.

  • ham muhim ahamiyatga ega ekanligini ko’rsatadi.
  • Dramaturglar asarning g’oyaviy-badiiy jihatdan mukammalligini oshirishda badiy to’qimadan ham ustalik bilan foydalangan. Natijada dramada yuqorida nomlari qayd etilgan tarixiy shaxslar bilan bir qatorda Guli, Abdumalik, Turdiboy, Qulmuhammad, Hosiyat, Qunduz, Qutbiddin,Ubaydullo, Mansur, Abdulvose, Munajjim kabi persanajlar ham o’rin olgan. Bu personajlar ijodiy fantaziyasining mahsuli bo’lib, ular ma’lum hayotiy haqiqatga egadir. Busiz to’qima obrazni tasavvur etish qiyin.
  • Alisher Navoiy har bir voqea va hodisaga “Aql va idrokning talabiga ko’ra” yondashadi va har bir masalaga xalq va davlat manfaati nuqtai nazaridan qaraydi “xalqning haaqli talablariga odilona quloq solmoq lozim”ligini shohdan talab etadi.

Tamom

Tamom


Download 73.28 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling