- O`zbekstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi Ájiniyaz atindag`i Nókis ma`mleketlik pedagogikaliq instituti «Mektepke shekemgi ta`lim» kafedrasi
Mektepke shekemgi jastaǵı balalardiń sóylewin rawajlandiriwda dawis mádeniyatina tárbiyalaw máseleleri. - JOBASI:
- 1. Mektepke shekemgi jastaǵı balalardiń dawis mádeniyatin rawajlandiriw ushin za`ru`r sha`rt-sharayatlar.
- 2. Da`slepki jastag`i balalardin` so`ylewdi qatnas qurali sipatinda iyelep aliwinin` intensiv da`wiri.
- 3. Balalar baqshasinda ha`r turli jas gruppalarinda dawis ha`m so`zlerdi duris aytiwdi ta`rbiyalawg`a bayanisli waziypalar ha`m onin` mazmuni.
- 4. Ko`rkem so`ylew qurallari, yag`niy dawis shig`ariwi, ritmi, ku`shi ha`m intonatsiyasi u`stinde islew metodikasi.
Tayanish tu`sinikler. - Dawis ma`deniyati, intonatsiya, dawis shig`ariw ritmi, metodika, balalardin` dawis ma`deniyatin rawajlandiriw, so`ylewdi dem aliwdi u`yretiw h.t.b.
- Balalar baqshasinin` tiykarg`i waziypalarinan biri balalar so`ylewinin` taza ha`m tuwri qa`liplesiwine erisiw bolip tabiladi. So`ylew-tuwri rawajlang`an bala a`tiraptag`ilar menen an`sat ma`mlede boladi. So`ylewi jaqsi rawajlanbag`an bala adamlar menen so`ylesiwde qiynaladi. Ata-analar ha`m pedagoglardin` tiykarg`i waziypasi balalardin` so`ylewin tuwri rawajlandiriw bolip esaplanadi.
So`ylewdin` dawim ma`deniyati - So`ylewdin` dawim ma`deniyati haqqinda tu`sinik ken` tu`sinik bolip tabiladi. Ol dawis, so`zdin` aytiliwi, intonatsiya, dawis tolqini ha`m so`ylewdin` ta`sirligi ha`m jan`lawin o`z ishine aladi. So`ylew ma`deniyatinin` tiykarin esitiw so`ylewi ha`m so`ylewde dem alip, dem shig`ariw bolip esaplanadi. Bulardi rawajlandirmay bala jaqsi rawajlanbaydi.
Dawis ma`deniyatin` rawajlandiriwg`a qoyilatug`in talaplar. - So`ylewdin` dawis ma`deniyatin` ta`rbiyalaw to`mendegi waziyalardi o`z ishine aladi.
- Dawislardi duris aytiwdi payda etiw.
- Dawislardi duris aytiw balalardin` artikulyatsiyaliq apparatinin` jaqsi islewine baylanisli boladi.
- So`ylewdi ha`reketke keltiriwshi apparattin` ha`reket etiwinde mayda muskullardin` bir-birine maslasiwi ha`m bul ha`reketlerdin` aniq ha`m tez boliwinda a`hmiyetli rol oynaydi.
Balalardin` so`ylewinde dawis ma`deniyatin ta`rbiyalaw qurallari. - Mektepke shekemgi jastag`i balalardin` so`ylewi, rawajlaniwi ushin onin` nerv sistemasi, so`ylewi, esitiw organlari salamat rawajlang`an boliwi tiyis.
- Gruppadag`i ha`mme ha`m bo`lek balalar menen jumisti tuwri planlastiriw ushin ta`rbiyashi ha`r bir balanin` dawisti aytiw o`zgesheliklerin biliwi tiyis.
- Balalarda so`ylew ma`deniyatin rawajlandiriwdin` birden-bir joli olardin` esitiw so`ylewin rawajlandiriw bolip tabiladi. Esitiw so`ylesiwinin` rawajlaniwi menen balada dawistin` du`zilisi o’zlestirilip alinadi.
Dawislardi duris aytiwdi payda etiw. - Dawislardi duris aytiw balalardin` artikulyatsiyaliq apparatinin` jaqsi islewine baylanisli boladi. So`ylewdi ha`reketke keltiriwshi apparattin` ha`reket etiwinde mayda muskullardin` bir-birine maslasiwi ha`m bul ha`reketlerdin` aniq ha`m tez boliwinda a`hmiyetli rol oynaydi. Sonin` ushin artikulyatsiyaliq apparattin` ha`rekettin` jetilistiriw, balalar ta`repinen o`zlestirilgen u`nli ha`m u`nsiz dawislardi, keyin ala u`nles dawislardi, ha`mme dawislardi aytiw u`stinde sistemali ha`m izshil jumis alip bariw, so`ylesiwde, aytip bergende dawislardi duris aytiwdi bekkemlep bariw lazim.
Aniq ha`m duris so`ylewge u`yretiw. - Balalardi jasliq waqtinan baslap-aq aniq so`ylewge u`yretiw lazim. Olardin` diktsiyain payda etiw u`lken a`hmiyetke iye bolip tabiladi. Bul jumis ekinshi kishkine gruppadan baslap “Bolajon” da’stu’ri negizinde alip bariladi. U`lken gruppalarda bolsa aniq etip aytiw boyinsha so`ylew shinig`iwlari arnawli waziypa etip qoyiladi. Bul waziypalardi a`melge asiriw ushin arnawli metod ha`m usillar qollaniladi.
So`zlerdi duris aytiw u`stinde islew. - Mektepke shekemgi jastag`i balalar tiykarinan ha`mme dawislardi aytai. Aniq so`ylewdi, lekin ayrim so`zlerdi aytqanda qa`teliklere jol qoyadi. Kishkene jastag`ilarda so`zlerdi qisqartiw jag`daylari ushirasadi (qozishaq-qozshaq). Ayirim u`lken jastag`i ballaar bazi bir qiyin so`lerdi naduris aytadi (tereze-tezara). Bazi bir jag`daylarda urinbalardi naduris qoyadi (shofer-shaper).
So`ylewdi orfoepik jaqtan tuwrilaw u`stinde islew. - Orfoepiya- ju`da` duris atiw qag`iydasi. Baqshada ballaarda a`debiy so`ylewdi payda etiw ushin jaqsi sharayat tuwdiriw kerek. Sebebi, balaliqta duris aytiw tez o`zlestiriledi.
So`ylew ha`m dawistin` sapasin jaqsilaw. - Jag`imli so`ylew sipati, ortasha ko`rinisi, bir turaqlilig`i, u`ylesikligi, ortasha ku`shi ha`m ba`lent dawislilig`i menen xarakterlenedi. Sonin` menen birge so`ylewdin` ko`rinisi ha`reketshen`, iyiliwshen` boliwi kerek, ol arqali adam o`zinin` sezimlerin jetkere aliwi kerek.
- So`ylewdin` bunday xarakterleri barliq gruppalarda u`yreniliwi tiyis. Ta`rbiyashi balalardi xanasinda bqirmastan so`ylewge, uyiqlaw xanasi ha`m ja`ma`a`t jerlerde sibirlap aytiwg`a u`yretiwi lazim.
Qosimsha sorawlar - 1. So`ylewdin` dawim ma`deniyati degende neni tu`sinesiz.
- 2. So`ylewdin` dawis ma`deniyatin` ta`rbiyalawda balalar baqshasinin` aldina qanday waziypalar qoyiladi.
- 3. Balalar so`ylewindegi dawis ma`deniyatin` ta`rbiyalaw ushin kerekli sharayatlar nelerden ibarat .
- 4. Balalar baqshalarinda so`ylewdin` dawis ma`deniyatin` rawajlandiriw metodi nelerden ibarat.
- 1. Karimov I.A. Wzbekiston XXI asr bwsag`asida.T. “Wzbekiston”.1997 y.
- 2. Karimov I.A. Ozod va obod Vatan.T.1996 y,2-tom.
- 3. Verbitskaya L.A. Davayte govorit` pravil`no.M.,Visshaya shkola.1993 g.
- 4. Maktabgacha tarbiyani rivojlantirish kontseptsiyasi.T.1992y.
- 5. Razbaeva E. M. Axmedova X.A. Nutq wstirish metodikasi. T.”Wqituvchi”.1978 y.
Do'stlaringiz bilan baham: |
