Barkamol avlod
Download 201.05 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- “BICHISH-TIKISH” TO‘GARAGI O‘QUV QO‘LLANMASI
- Mashg‘ulotlarda foydalaniladigan zarur ish qurollari va ular bilan ishlashda texnika xavfsizlik qoidalari.
- To‘garak mashg‘uloti navbatchisi quyidagi vazifalarini bajrishi kerak
- Igna, to‘g‘nag‘ich, qaychi bilan ishlashda texnika xavfsizlik qoidalari
- Tikuv mashinasida ishlashdagi sanitariya-gigiena, texnika xavfsizlik qoidalari
- Elektr dazmolda ishlashda xavfsizlik texnikasi qoidalari
- To‘garaklarni tashkil qilishda to‘garak rahbarlari quyidagi talablarga rioya qilishi kerak
- Tikuvchilik iplarining olinishi.
- Tikuvchilik gazlamalri haqida ma’lumot.
- Ip turlari va ular bilanishlash
|
1
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI “BARKAMOL AVLOD” RESPUBLIKA BOLALAR BADIIY IJODIYOT MARKAZI
“BICHISH-TIKISH” TO‘GARAGI O‘QUV QO‘LLAMASI
TOSHKENT-2016 2
Ushbu qo‘llanma Xalq ta’limi vazirligining 2016 yil 1avgustdagi 194-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan “Bichish-tikish” to‘garagi o‘quv dasturiga muvofiq ishlab chiqildi.
Ushbu qo‘llanma “Barkamol avlod” bolalar markazlari, umumiy o‘rta ta’lim maktablari, mehribonlik uylari va mahallalar qoshida tashkil etilgan “Bichish-tikish” to‘garak rahbarlari uchun tavsiya qilinadi.
“Barkamol avlod” respublika bolalar badiiy ijodiyot markazi huzuridagi Uslubiy kengashining 2016 yil 10 oktyabrdagi Navbatdan tashqari yig‘ilish qarori bilan foydalanishga tavsiya etilgan. Muallif: M.Karimberdieva - “Barkamol avlod” respublika bolalar badiiy ijodiyot markazi to‘garak rahbari
F.Chorieva – “Barkamol avlod” respublika bolalar badiiy ijodiyot markazi o‘quvchilarni ijodiy kamol toptirish guruhi uslubchisi
Taqrizchilar: N.Shomansurova - “Barkamol avlod” respublika bolalar badiiy ijodiyot markazi direktor o‘rinbosari
X.Komilova – Toshkent to‘qimachilik va engil sanoat instituti o‘qituvchisi
D.Abdullaxajaeva-Yunusobod dizayn kolleji
o‘qituvchisi
3
(birinchi o‘quv yili uchun)
Inson jamiyatda o‘z o‘rnini topish uchun ong tushunchasi shakllanadi, yashash uchun kurashish va o‘ziga tegishli ehtiyojlar shakllanadi. Insonda kiyim-kechak, asbob-uskuna, to‘shak, yopinchiq kabi terminlar paydo bo‘ldi. Har bir o‘zbek xonadoni bor ekanki, albatta uning uyi ko‘rpa, ko‘rpacha, yostiq va gilamlari bilan fayz kirib, bezalib turadi. Biz bularni chiroyli qilib taxlab, so‘zanalar bilan o‘rab qo‘yilganligini ko‘ramiz, momolarimiz, onalarimiz hunarlarini o‘rganib, kelgusi avlodlarimizga qoldirish biz uchun zarurligini tushunib etamiz. Bu tarbiyani o‘quvchi yoshlarga singdirishda “Bichish-tikish” to‘garaklarining ahamiyati beqiyosdir. O‘quvchi yoshlarni, qiz bolalarni maktabdan va sinfdan tashqari bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish, balog‘at yoshidagi qizlarni oilaviy hayotga tayyorlash, ular ongiga milliy madaniyatimiz, milliy qadriyatlar ruhini singdirish, momolarimiz merosini chuqur o‘rganishlarini, ajdodlarimiz an’analarini davom ettirish va rivojlantirish, an’anaviy va zamonaviy liboslar tikish hunarini egallashi uchun keng imkoniyatlar yaratish, halq hunarmandchiligi maktabini yaratish, mahalla yoshlarini ko‘prok jalb qilish, shu kasbga kiziqishini orttirish to‘garakning asosiy maqsadlaridan biridir. Bundan tashqari to‘garak a’zolariga mehnatsevarlik g‘oyalarini singdirish, boshlang‘ich kasb-hunar sirlarini egallab, tegishli kasb-hunar kollejlarini tanlash va keyinchalik shu sohaning etuk mutaxassisi bo‘lib etishishlari uchun imkoniyatlar yaratadi. Odamzot paydo bo‘lgan davrlardayoq kiyimga ehtiyoj sezgan. Hayvon terisi va ichaklari, daraxt po‘stloqlari va hokozalar kiyim vazifasini o‘tay boshlagan. Kiyim asrlar davomida rivojlana bordi va nihoyat, hozirgi zamon kiyimlari darajasiga etdi. Kiyimlarni bichish-tikish juda qadimiy va zaruriy mehnat turi hisoblanadi. Kiyimning asosiy vazifasi odam tanasini atrof muhitning turli nomaqbul ta’sirlaridan muhofaza qilish va bezatish hisoblanadi. Kiyimning paydo bo‘lganiga juda ko‘p asrlar bo‘lgan. Uning paydo bo‘lishi ob-havo sharoiti, ishlab chiqarish kuchlari, vositalarining rivojlanishi bilan bog‘liq. Tikuvchilik kasbining paydo bo‘lishi G‘arbiy Evropada XII asrga, Rossiya shaharlarida esa XIV asrga to‘g‘ri keladi. Qadimgi Rossiyada kiyimni «portishe»,kiyim tikadigan ustalarni esa «portnoy» deb atashgan. XIV asrdan «platye» so‘zi ishlatila boshlandi. Kiyimni bichish birinchi bo‘lib SHarqda paydo bo‘lsa-da, soha sifatida u Evropada rivojlandi.Bichish tizimini birinchi bulib 1818 yilda fransiyalik Mishel ismli kishi ixtiro etgan. SHu tariqa bichish-tikish kasbiga eng kerakli hunar deb qaralib kelinmoqda. Tikuvchilik o‘zbek xalqining eng qadimdan o‘rganib kelgan hunarlaridan biriga aylandi. Mahalliy aholi kiyimi qadimdan iqlim, turmush sharoitlari va urug‘-qabila an’analari asosida o‘ziga xos tarzda shakllangan. Asta-sekin odamlar yovvoyi o‘simlik tolasidan ip yigirish, dag‘al mato to‘qish, undan kiyim to‘qishni
4
o‘rganishgan. Dehqonchilik, chorvachilik, ipakchilik rivojlana borgani sari jut, paxta kabi madaniy tolalardan, uy xayvonlari juni,terisi, mo‘ynasidan, ip yigirib kiyimlar tikila boshlandi. Xalqning madaniyati oshib borgani sari kiyim faqat tanani asraydigan vosita bo‘lib qolmay, bezak buyumiga ham aylana bordi. Sharq uyg‘onish davrida barcha sohalarda bo‘lgani kabi liboslarga tus berishda ham g‘oyat ilgarilab ketgan. Beli qisma, kishi qomatining go‘zalligini aniq ko‘rsatadigan liboslar tarqalgan. Liboslar ma’lum darajada kishilar badiiy fikrlashi, go‘zallikka intilishining natijasi hisoblanadi. XIX asr kiymlari (to‘n, ko‘ylak, yaxtak va boshq.) keng, uzun, yaxlit bichimi, odam qomatini berkitib erkin to‘kilib turishi kabi qadimgi xususiyatlarni saqlagan. Qishgi va yozgi, erkak, ayol va bolalar kiyimlari bir xilligi, shakli va bichimi yaqinligi bilan ajralib turadi.
texnikasi qoidalari, maktabdan va sinfdan tashqari jarayonni tashkil qilishning bir qator talablariga javob berishi kerak. Xonaning harorati 19-21 0 S bo‘lishi, o‘z vaqtida shamollatib turilishi lozim. Xonaning havosi devor teshiklari, deraza eshik orqali tashqaridagi havoning harorati bilan xonadagi havoning farqi hisobiga tabiiy usulda almashtiriladi. Bundan tashqari, mexanik usulda ventilyatordan ham foydalaniladi. Qish faslida xona maxsus isitish tarmoklari yordamida isitiladi. To‘garak xonasining yaxshi yoritilishi muhim ahamiyatga ega. Yoritish yaxshi bo‘lmasa, mehnat kobiliyati pasayadi, ko‘z toliqib, shikastlanishi mumkin. Tabiiy yorug‘likda ishlagan ma’qul, lekin kuz va qish mavsumida sun’iy yoruglikdan foydalanishga to‘g‘ri keladi. Tabiiy yorug‘lik deraza orqali chap tomondan yoki to‘g‘ridan tushishi kerak. Ish joyi sun’iy yorug‘lik manbalari – elektr cho‘g‘lanma yoki luminissent lampalari yordamida 100 – 200 luks atrofida yoritilishi kerak. Ish joyini to‘g‘ri yoritish maqsadida bir vaqtda tabiiy va sun’iy yorug‘likdan foydalaniladi. Zamonaviy tikuv mashinalarining bosh qismiga cho‘g‘lanma lampalar o‘rnatilgan bo‘lib, chok tikish jarayonida ignani yoritib turadi. To‘garak a’zolarining mehnat kobilyatlariga ta’sir etish, badiiy didlarini tarbiyalash omillaridan biri xona va jihozlarni bo‘yashda rangni to‘g‘ri tanlashdir. Xonalarni quyosh tushishiga qarab och ranglarga bo‘yash kerak. Ish joylari yoniga ish turlariga mos bo‘lgan mehnat xavfsizligi qoidalari osib qo‘yiladi. Xonada, albatta, baxtsiz hodisa ro‘y berganda zarur bo‘ladigan birinchi yordam vositalari bo‘lgan dori qutisi bo‘lishi kerak. Dori qutisining yonida to‘garakka yaqin davolash maskanining manzili va telefon raqami yozib qo‘yilgan bo‘lishi kerak. To‘garak xonasida quyidagi talablarga rioya qilinishi kerak: - xonaga to‘garak rahbarining ruxsati bilan kirish; - mashg‘ulot boshlanishidan oldin maxsus kiyimlar kiyish; - hamma o‘z joyida o‘tirishi, to‘garak rahbarining ruxsatisiz hech kim o‘rnidan turib yurmaslik; - ish o‘rinlari tartibli va ozoda saqlanishi; 5
- xavfsizlik texnikasi va sanitariya qoidalariga rioya qilinishi; - xonadagi asboblar va moslamalardan ehtiyotkorlik bilan foydalanish; - mashg‘ulot tugagach hamma o‘z ish joyini tartibga keltirish kerak; To‘garak mashg‘uloti navbatchisi quyidagi vazifalarini bajrishi kerak: - mashg‘ulot boshida asbob-uskuna, moslamalarining holatini tekshirish; - to‘garak a’zolariga tarqatma manbalarini tarqatishi; - to‘garak a’zolarining kiyimlarini ko‘zdan kechirish; - amaliy ishning tartibli bajarilishini kuzatib borishi; - ish o‘rnini yig‘ishtirish va xonani shamollatish; Igna, to‘g‘nag‘ich, qaychi bilan ishlashda texnika xavfsizlik qoidalari: - igna, to‘g‘nog‘ichlarini maxsus idish va yostiqchalarda saqlash; - ishni angishvona yordamida tikish; - igna siniqlarini atrofga tashlamaslik; - qaychi, ignalarning o‘lchamlarini tikilayotgan kiyimga mos bo‘lishi; - qaychini maxsus idishda saqlash; - qaychini bir-biriga uzatishda otmaslik, uchini uzatilayotgan odamga qaratmaslik kerak. Tikuv mashinasida ishlashdagi sanitariya-gigiena, texnika xavfsizlik qoidalari: -ish o‘rniga yorug‘lik old yoki chap tomondan tushishi; - o‘rindiqni mashina ignasining to‘g‘risiga qo‘yib boshini sal oldinga egib o‘tirish; - tikuvchi o‘rindig‘i bilan mashina orasi 10-15sm bo‘lishi; - sochlar ro‘mol ostida yig‘ishtirilgan bo‘lishi; - mashinalar, asbob-uskunalarning yaroqliligini tekshirib turish; - mashinada ishlayotganda qo‘l holatining to‘g‘ri bo‘lishiga e’tibor berish kerak; - ishlayotgan mashinani moylash, ustidan narsalarni uzatish mumkin emas. - tikuv mashinasida ishlashda xavfsizlik qoidalariga rioya qilish kerak; - mashinada ishlashda qo‘l va oyoqlarning turishiga alohida e’tibor berish kerak; - ish vaqtida tasmani o‘rnatish mumkin emas; - tasmani qo‘l bilan ushlamaslik kerak, aks holda simi qo‘lni jarohatlashi mumkin; - ignaga ip o‘tkazishda oyoqni tepkidan olish kerak; - qo‘lni ignaga nisbatan to‘g‘ri tutish zarur. Elektr dazmolda ishlashda xavfsizlik texnikasi qoidalari: - dazmolning elektr tarmog‘iga ulashdan oldin shnur izolatsiyasi tekshiriladi; - dazmolning qizdirilganini barmok tekizilib tekshirilmaydi; - dazmolning qizib ketishiga, simining aylanib ketishiga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi; - ishlayotganda dazmolning shnuri dazmolga tegib turmasligi kerak; - dazmolda ishlayotganda oyoq tagida rezina gilamcha bo‘lishi kerak; - nosoz dazmol elektr tarmog‘idan uzib qo‘yilishi lozim; - ish tugaganidan keyin dazmol shnurlarini elektr tarmog‘idan uzib qo‘yish lozim;
- to‘garak mashg‘ulo tadbirlarni ko‘rishi; - mehnat xavfsizligig amaliy ishlarni o‘tkazishi; - ish o‘rinlari, asbo qilish; - xavfsiz mehnat shar - to‘garak a’zolariga bo‘yicha yo‘riknoma berish 2. Ish qurollari: angis Tikuvchilikda quyida - mato (tikilayotgan - ip (mato rangiga - chizma chizish va Shuningdek, to‘garak lozim. - ignaqadagich (igna vatin solib tikilgan buyum - qaychi (mato va - angishvona (qo‘ld qilish uchun taqila - to‘g‘nog‘ich (tiki bir-biridan ajralib - chizg‘ich (kiyim - santimetrli lentasi - qalam; - dazmol; - dazmol uchun tag - bichish stoli.
6 ulotlarini sog‘lom va xavfsiz o‘tkazishga izligiga doir qoidalar ko‘zda tutilgan sharoi ;
asbob-uskunalar, jihozlar xavfsiz holatda sharoitini ta’minlash chora-tadbirlarini ish lariga sanitariya-gigiena talablari, xavfsizlik berish va buni jurnalga jadval tariqasida rasm angishvona va igna bilan ishlash. quyidagi xom-ashyolardan foydalaniladi: yotgan kiyim turiga qarab mato tanlanadi); giga qarab turli ranglardagi iplardan foydala va andoza olish uchun kalka qog‘ozi; o‘garak ish faoliyatini olib borishda quyida ignalar har joyda betartib yotmasligi uchu yum);
mato andazasini kesish uchun ishlatilad qo‘lda yoki tikuv mashinasida ishlayotga taqiladi); tikilayotgan kiyimni bichishda adashma ajralib ketmasligi uchun foydalaniladi); iyim bichimining to‘g‘ri chiziqlarini chizish lentasi; taglik;
zishga qaratilgan chora – sharoitlar mavjud bo‘lgan olatda bo‘lishini nazorat ishlab chiqish; fsizlik texnikasi qoidalari rasmiylashtirishi kerak.
oydalaniladi); quyidagi jihozlar bo‘lishi uchun ichiga paxta yoki latiladi); ayotganda qo‘lni himoya ashmaslik hamda qismlar hizish uchun ishlatiladi); 3. Dazmol bilan ishlas Dazmol namlab-isiti bo‘ladi. U 1 kg dan 10 kiyimlarni dazmolashda ish dazmoldan foydalaniladi. Dastlab dazmollar ko beriladi, bor bo‘lsa o‘zi, bo foydalaniladi. Dazmollash - dazmollashda gazla - yorib dazmollash dazmollanadi; - bostirib dazmollash - dazmollab yu yupqalashtiriladi; - bug‘lash yordamida Buyumlarning sifati pardozlash ishlari dazmolda Dazmollashdan asosi va har xil choklarni ishlash Dazmol qizish usulig Namlab-isitib ishlashda qo‘llaniladi. Qolip - kiyimlarni qo Pulverizator – gazlam Dazmolmato – bu orq Elektr dazmol bilan - dazmol shnurini tek - dazmolni me’yorid - dazmol taglikka qo - ish tugagach, uni 4. Tikuv mashinalari
Ko‘pchilik xonadon mashinasida har qanday ish ishlar bajariladi: tugma mashinalar universal tikuv 7
isitib ishlov berishda ishlatilib, engil 10 kg gacha bo‘lib, 1-3 kg lisi engil, 4 ishlatiladi. Gazlamalarni silliqlash, chokl .
ko‘mirda isitilganligi haqida to‘garak a’z bo‘lmasa rasmi ko‘rsatiladi. Hozirda esa llash usullari haqida ma’lumotlar beriladi: gazlamani yoki tayyor kiyimni silliqlab, tek ollashda choklarning orasini ochib, ikki ollashda choklarni bir tomonga yotqizib dazm yupkalashtirishda buyum
choki amida kiyimda hosil bo‘lgan yaltiroqlik yo‘q sifati va tashqi ko‘rinishi ko‘p jihatdan tikis molda namlab-isitib ishlashga bog‘liq. asosiy maqsad buyum detallariga hajmiy shlash, pardozlash, detallarni elim bilan birik usuliga qarab bug‘, elektr va bug‘-elektr da har xil moslamalar: qolip, pulverizato qo‘l bilan dazmollashda ishlatiladi. gazlamani namlagich-purkagichi hisoblanadi orqali dazmollangan kiyim sirti kuymayd ishlaganda; tekislab qo‘yish; ’yoridan ortiq qizdirib yubormaslik; qo‘yilishi; sovutib o‘z joyiga qo‘yish kerak. nalari bilan ishlash. nadonlarda tikuv mashinalari ishlatiladi ishlarni bajarish mumkin, maxsus mashin chatiladi, petlya yo‘rmalanadi. Xonad mashinasiga kiradi. engil, o‘rta, og‘ir vaznli , 4-8 kg gachasi ustki choklarni tekislash uchun a’zolariga hikoya qilib esa elektr dazmollardan : tekislanadi; ikki tomonga yotqizib dazmollanadi;
suvlab
dazmollab o‘qotiladi. tikish jarayonida hamda jmiy-fazoviy shakl berish biriktirishdan iborat. dazmollarga bo‘linadi. erizator, dazmol matolar lanadi.
ymaydi va yaltiramaydi. latiladi. Universal tikuv mashinada esa faqat ayrim Xonadonda ishlatiladigan Oyoq yuritmali tikuv 1-bosh g‘ildirak; 2 g‘ildirak; 6- to‘sqich reshy asboblar qo‘yiladigan tort o‘rnatiladigan joyi. Tikuv mashinalari 3 xil bo‘la 1. Qo‘l yuritmali mas 2. Oyoq yuritmali ma 3. Elektr yuritmali ma Elektr va mexanik holatiga e’tibor beriladi. oraliqda o‘tirishi, ishlov bo‘lishi lozim. Stul mashina Tikuv mashinalarni va ostki iplar zichligini mashqlarini o‘rganiladi. Mashinada tikish uch ko‘rsatilgandek tanlab olish 5. Gazlama va ip turla Ko‘ylak turkumidagi trikotaj, noto‘qima polotnola Sintetik tola va ip ta’sir etadi, ularning g‘ijimla oshiradi hamda foydalanish Paxta, zig‘ir, jun, Uzunligi chegaralangan tol ketma – ketligi to‘garak a’z 1. Titish (tolalar arala 2. Tarash (tolalar tart 3. Pilta tayyorlash ( 4. Pilik tayyorlash ( 5. Yigirish (tolalar te Olinayotgan ipning tanlanadi. 8
; 2- korpus; 3-tasma; 4-platforma; 5- reshyotka; 7-tepki; 8-cho‘yan yondor (2 tortma; 11- mashinaning bosh qism bo‘ladi; mashina. mashina. mashina. tikuv mashinalarida to‘g‘ri o‘tirish, qo‘ . Gavdani sal engashtirib, to‘g‘ri, stol berilayotgan detaldan ko‘zgacha bo‘lg ashinaning ignayuritgichi ro‘parasiga qo‘yil ishga tayyorlashda ignatutgichga igna qo igini rostlab, mashinani yuritib va to‘xta uchun ignani to‘g‘ri o‘rnatish, ip, igna va olish kerak. turlari bilan ishlash. idagi kiyimlar ip, shoyi, jun, zig‘ir, trikotaj lotnolar, qotirma gazlamalardan foydalaniladi gazlamalarning sifatiga ham, tashqi ko‘ ‘ijimlanishiga, eskirishiga va yuvganda kirish lanish jarayonida kiyimni avaylashni osonlasht , ipak, kimyoviy tolalarni bir-biriga tolalarni bir – biriga eshish natijasida ip a’zolariga tushuntiriladi: aralashtirilib titiladi) tartibga keltiriladi) (tolalar rostlanadi) (piliklar tayyorlanadi) tekislanib ip olinadi) pning nima uchun mo‘ljallanganligiga q -harakatga keltiruvchi (2 ta); 9-stol qismi; 10- qismi; 12- oyoq tepki qo‘llar va oyoqlarning stol chetidan 10-15sm bo‘lgan oraliq esa 30sm qo‘yiladi. qo‘yish, ip taqish, ustki to‘xtatib, uning tezligini gazlamalarni jadvalda gazlamalardan, shoyi, niladi. ko‘rinishiga ham ijobiy kirishishiga chidamliligini onlashtiradi. eshib iplar olinadi. iplar olinadi. Yigirish qarab yigirish tizimi
9
xususiyatlari va to‘qish jarayonlari haqida ma’lumot beriladi. Tuzilishiga qarab yakka, pishitilgan va boshqa xillarga ajratiladi. Ipning asosiy xossalaridan biri – uning ingichkaligidir. Tikuvchilikda qo‘llanuvchi g‘altak iplar tuzilishi jihatdan pishitilgan iplar turiga kiradi. Tikuvchilik iplarining ingichkaligini ipning diametriva savdo raqami orqali ham ifodalash mumkin. Savdo raqami tikuvchilik iplari ingichkaligining shartli belgisi. Tikuvchilik ipi qancha ingichka bo‘lsa, savdo raqamining son qiymati shuncha yuqoridir. Tikuvchilik ipining savdo raqami 10 dan 120 gacha bo‘ladi. Tikuvchilik gazlamalri haqida ma’lumot.To‘garak rahbari gazlamalarning olinish jarayoni, ularning turlari, xususiyatlari haqida ma’lumot beradi. Gazlama – o‘zaro perpendikulyar iplar tizmining o‘rilishidan hosil bo‘ladigan buyum. Uzunasiga yotadigan iplar – tanda, ko‘ndalangiga yotadigan iplar esa arqoq deyiladi. Tanda va arqoq iplar haqida ma’lumot berib bo‘lgach, gazlamalarning o‘rilish usullari haqida ma’lumot beriladi. Tanda va arqoq iplar to‘quv dastgohida o‘riladi. To‘qish dastgohining maketidan foydalanib,tanda va arqoq iplarining o‘rilishi natijasida xom gazlama hosil bo‘lish jarayoni ko‘rsatiladi. Xom gazlama fizik-kimyoviy va mexanikaviy ishlov berish orqali pardozlanadi. Pardozlash gazlamaning tolaviy tarkibiga qarab turlicha bo‘ladi. Gazlama o‘ngidagi naqshlar va gazlama sirtining xarakteri, relyefligi yoki silliqligi, ko‘ndalang va bo‘ylama yo‘llari bor-yo‘qligi, tovlanib turishi tanda va arqoq iplarining o‘rilish xiliga bog‘lik bo‘ladi. Gazlamaning o‘rilishini katak qog‘ozga chizganda har qaysi ko‘ndalang qatorni arqok deb, vertikal qatorni tanda iplar deb qabul qilinadi. Har qaysi katak tanda va arqoq ipning kesishishidan iborat. Agar tanda qoplanishi bo‘lsa, o‘rilish naqshini chizishda katak bo‘yaladi, arqoqqoplanishi tushib qolsa, katak oqligicha qoladi. To‘quvchilik o‘rilashlari 4 sinfga bo‘linadi: oddiy yoki silliqo‘rilishlar; mayda gulli o‘rilishlar; murakkab o‘rilishlar; yirik gulli o‘rilishlar. Gazlamaning o‘ngi va teskarisini aniqlashni o‘rgatish maqsadida bir necha xil gazlama bo‘lagi to‘garak a’zolariga tarqatiladi. Gazlamaning ikki tomonini taqqoslash natijasida uning o‘ngi va teskarisini aniqlanadi. To‘garak rahbari o‘quvchilarga gul bosilgan, sidirg‘a, bir xil va har xil iplardan to‘qilgan gazlama bo‘laklarini tarqatadi, o‘ngi, teskarisini aniqlab, jadvalga joylashtirish vazifasini topshiradi. Gazlamalarning xususiyatlari, turlari. O‘quvchilarga gazlamalarning xususiyatlarni o‘rgatishda ularning o‘lchamlarini, vazni fizik-mexanik xossalari, ishqalanishga chidamliligi, kirishishi, emirilish xususiyatlari tushuntiriladi. Kiyim tikishda bular hisobga olinishi kerak. Biror buyumni tikishda gazlamaning uzayishi, kirishishi, ishqalanishiga chidamliligi, shaklini ushlab turishga ko‘ramodel tanlanadi. Gazlamalarning quyidagi xossalari o‘rganiladi: 1. Gazlamalarning o‘lchamlari: bo‘yi, eni, o‘ngi, teskarisi, zichligi 2. Fizik–mexanik xususiyatlari: pishiqligi, egiluvchanligi, g‘ijimlanuvchanligi, daplanuvchanligi, buramdorligi. 3. Gigienik xususiyatlari: namlik, havo, suv o‘tkazuvchanligi, issiq saqlash xususiyati. 10
4. Texnologik xossalari: sitiluvchanlik, sirpanuvchanlik, qirqishga qarshililik, dazmollaganda shakli o‘zgarishi, bo‘yaluvchanlik. To‘garak rahbari to‘garak a’zolariga har xil gazlamalarning tavsifi, tolaviy tarkibi, bu gazlamadan qanday buyum tikish mumkinligi haqida ma’lumot beradi. Akril–sintetik tola, engil, yumshoq, alohida e’tiborni talab qilmaydi, berilgan shaklni yaxshi saqlaydi. Undan qishlik, yozlik kiyimlar tikiladi. Kir yuvish mashinasida yoki qo‘lda yuvish mumkin. Elektrlanish xususiyatini yo‘qotuvchi kimyoviy vositalardan foydalanish mumkin. Alak – yupqa zich tukilgan ipak gazlama bulib, asosi yaltiramaydi. O‘ngidagi gullar, har xil geometrik shakllarda yaltiroq bo‘ladi. Bu gazlamadan kuylak tikish yoki astarlik qilib ishlatish mumkin. Atlas – atlas o‘rilishida to‘qilib, usti silliq bo‘ladi. Tanda ipi ipakdan, arqoq ipi esa jun yoki zig‘ir qo‘shilmasidan bo‘ladi. Atlasdan tikilgan kiyimlar 30 0 S li suvda qo‘lda, siqmasdan yuviladi. Yuvilgandan so‘ng sirka kislotasiqo‘shilgan sovuq suvda chayiladi, nam holida teskari tomonidan dazmolni 150 0 S qizdirib dazmollanadi. Asetat tarkibida daraxtlardan olingan sellyuloza bo‘lib, namni kam shimadi, g‘ijimlanadi, qo‘l bilan ishqalanganda ipakka o‘xshaydi, elektrlanuvchilik xususiyatiga ega. Undan ayollar ko‘ylaklari, bolalar kostyumlari tikiladi, uy bezaklari sifatida foydalaniladi. Asetat tolali gazlamalar iliq dazmol bilan dazmollanadi. Iliq suvda yumshoq yuvish vositasi bilan yuviladi, quruq tozalanadi. 80 0 S dan yuqori haroratli suvda yuvish, 120 0 S dan ortiqharoratda dazmollash man etiladi. Duxobaning asosi tabiiy yoki kimyoviy toladan to‘qilib, o‘ngi 1-2 mm li tuklardan iborat bo‘ladi. Paxmoq – bir tomonida tuki bo‘lib, sarja va polotno o‘rilishida to‘qilgan ip gazlama. Juda yumshoq, mayin, issiqni yaxshi saqlaydi. Paxmoq guli, sidirg‘a, oqartirilgan bo‘lib, undan issiq ichki kiyimlar va ko‘ylaklar tikiladi. Bo‘z polotno o‘rilishidagi ip gazlama bo‘lib, ishlov berilmagan, oqartirilgan, sidirg‘a guli bo‘ladi. Qotirma polotno o‘rilishidagi ipyoki zig‘ir tolali gazlama bo‘lib, ustki kiyimlarni tikish jarayonida ma’lum shakl berishda ishlatiladi. Vatin bir yoki ikki tomoni taralgan ip, jun, yarimjun gazlama bo‘lib, issiq kiyimlar tikishda ishlatiladi. Charm – maxsus xususiyatlar mujassamlashtirilgan xomashyo. Undan ustki kiyimlar tikiladi. Havo o‘tkazuvchanlik, issiq almashuvchanlik xususiyatga ega.
Tikuvchilikda ishlatilayotgan iplar tabiiy, sintetik va sun’iy tolalardan va sun’iy iplardan ishlab chiqariladi. Ust kiyim tikishda asosan oddiy ip va kalava iplar ishlatiladi. Plyonka qoplamali gazlamalardan plashlar, kurtkalar, sintetik gazlamalardan palto tikishda sintetik iplar ishlatiladi. Ko‘ylak turkumidagi kiyimlarni, ich kiyimlarni tikishda oddiy iplar (№ 40, 80) va lavsan iplardan foydalaniladi. Igna va iplardan gazlamaning xiliga qarab foydalaniladi.
11
Download 201.05 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|