Berdaq atindagi qaraqalpaq mamleketlik universiteti sotsial-ekonomikaliq fakulteti


Download 373 Kb.
bet1/10
Sana12.08.2020
Hajmi373 Kb.
#126062
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
Айтниязов Э


O’ZBEKISTAN RESPUBLIKASI JOQARI HAM ORTA ARNAWLI BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI

BERDAQ ATINDAGI QARAQALPAQ MAMLEKETLIK UNIVERSITETI

SOTSIAL-EKONOMIKALIQ FAKULTETI

Biznes finansɪ páninen

KURS JUMISI

Tema: Kárхanalarda finansliq rejelestiriw

Orɪnladɪ: -finans studenti

Aytniyazov E.

Qabɪl qɪldɪ:

No’kis-2019

Tema: Kárхanalarda finansliq rejelestiriw

REJESI

Kirisiw

Tiykarǵɪ bolim

1. Kárxanalarda finanslıq rejelestiriwdıń ekonomikalıq mánisi onıń wazıypaları

2. Finanslıq rejelestiriwde paydalanatuģın metodlar


3. Kárхanalardıń aylanba kapitaldɪ basqarɪw


4. Kárхanalarda finansliq rejelestiriw arqali kriziske qarsi finansliq basqariwdi shólkemlestiriw

Juwmaqlaw

Paydalanɪlǵan ádebiyatlar

KİRİSİW

Kurs jumisiniń aktuallıģı. Kárxanalarda finanslıq basqarıwdıń nátiyjeli shólkemlestiriliwi kóp tárepten analiz jumısların anıq hám tuwrı jolģa qoyılģanlıģına baylanıslı boladı, onıń járdeminde kárxanalardıń tólew qábileti, likvidliligi hám finanslıq turaqlılıģın, barlıq finanslıq-xojalıq processlerinıń júzege keliwi hám hádiyselerdi dáwirlik baqlaw, ulıwma finanslıq-ekonomikalıq jaģdaydı bahalaw imkaniyatına iye bolıwı múmkin. Analiz járdeminde kárxananıń turaqlı rawajlanıwına tosqınlıq etip atırģan kemshilikler anıqlanadı hám usı kemshilikler saplastırıladı, xojalıq sub’ektıń jánede rawajlandırıw jolları belgilenedi yaki nátiyjeli jumıslardı támiynleytuģın baģdarģa ótkeriledi.

Rejelestiriw–finanslıq menejmenttiń tiykarģı funkciyalarınan biri bolıp esaplanadı. Rejelestiriw funkciyası bar bolģan resurslar hámde olardıń shegaralanģanlıģın inabatqa alģan halda kárxananıń maqsetlerine erisiw jolların belgilewden ibarat. İslep shıģarıwdı bazardaģı jaģdayģa sáykes keliwin úyreniw, barlıq túrdegi resurslar hám kapitaldan nátiyjeli paydalanıwdı anıq jolların tańlaw, qosımsha finanslıq qarjılardı tartıw jolların izlep tabıw hám basqalar rejelestiriw funkciyasına mısal bola aladı. Bazar ekonomikası shárayatında rejelestiriw funkciyasinıń áhmiyetli tárepi sonda, bunda kárxanalar xojalıq xızmetinıń tiykarģı kórsetkishleri bazardaģı jaģdayınan kelip shıqqan halda, usı tovar hám xızmetke bolģan talap hám usınıstıń qay jaģdayda ekenligi, básekinıń dáredesi hám basqa faktorlarģa baylanıslı halda belgilenedi. Rejelestiriw tikkeley analiz benen baylanıslı bolıp, tiykarınan onıń juwmaqlaw nátiyjelerine qarap anıqlanadı.

Búgingi kúnde jáhán bazarɪ kon`yunkturasɪ keskin ózgerip, globallasɪw shárayatɪnda báseke barǵan sayɪn kúsheyip atɪrǵanɪ mámleketimizdi turaqlɪ hám jedel kórsetkishler menen rawajlanɪwdɪ talap etpekte, alɪp barɪlɪp atɪrǵan reformalardɪń nátiyjesin jánede arttɪrɪw, mámleket hám jámiyettiń hár tárepleme jedel rawajlanɪwɪ ushɪn shárt-shárayatlar jaratɪw, mámleketimizdi modernizaciyalaw hámde turmɪstɪń barlɪq tarawlarɪn liberallastɪrɪw boyɪnsha ústin baǵdarlarɪn ámelge asɪrɪw maqsetinde, O`zbekistan Respublikasɪ Prezidentinɪń 2017 jɪl 7 fevraldaǵɪ PP-4947-sanlɪ Pármanɪ menen “2017-2021 jɪllarda O`zbekistan Respublikasɪn rawajlandɪrɪwdɪń bes ústin baǵdarlarɪ boyɪnsha Háreketler strategiyasɪ” qabɪl etildi1.

Kárxanalardıń finanslıq párawanlıģı-bul kárxana pul qarjılarınıń stabilligin xarakterlewshi quramalı túsinik bolıp esaplanadı yaki kárxana paydasınıń ósiwin támiyinlew, tólew qábiletin saqlap turıw, likvidlilik hámde rentabellikti támiyinlew sıyaqlı faktorlar jıyındısı esaplanadı. Kárxananıń finanslıq turaqlılıģı eń dáslep óziniń ishki hám sırtqı faktorlarına baylanıslı, sol menen birge sırtqı faktorlarda óz tásirin kórsetedi. Usı eki faktorlardıń qosılıwı nátiyjesinde júzege keletuģın quramalı mashqalalardı sheshiwge finanslıq menejment járdem beredi. Házirgi zaman menejmenti bul basqarıw qararları qabıl etiw ushın, tiykarınan finanslıq qararlar qabıl etiwdiń kompleks variantları jıyındısı esaplanadı.

Kurs jumıstıń maqseti hám wazıypaları. Kurs jumıstıń tiykarģı maqseti ekonomikanı modernizatsiyalaw shárayatında kárxanalardɪń rawajlanɪwɪna finanslɪq rejelestiriwdiń tásiri boyınsha ámeliy usınıslar islep shıģıwdan ibarat.

Kurs jumıstıń tiykarģı maqsetinen kelip shıģıp, tómendegi wazıypalar belgilendi:



  • Kárxanalarda finanslıq rejelestiriwdıń ekonomikalıq mánisi onıń wazıypaların úyreniw;

  • Finanslıq rejelestiriwde paydalanatuģın metodların úyreniw;
  • Kárхanalardıń aylanba kapitaldɪ basqarɪwın úyreniw;


  • Kárхanalarda finansliq rejelestiriw arqali kriziske qarsi finansliq basqariwdi shólkemlestiriw boyınsha usınıslar beriwden ibarat


§1. Kárxanalarda finanslıq rejelestiriwdıń ekonomikalıq mánisi onıń wazıypaları

Finanslɪq rejelestiriw tómendegi basqɪshlardɪ óz ishine aladɪ: reje dúziw, onɪ ámelge asɪrɪw hám erisilgen nátiyjelerdi inabatqa alǵan halda dúzetiw. Finanslɪq rejeni islep shɪǵɪwda firmanɪń strategiyalɪq rejesi tiykarǵɪ tayanɪsh esaplanadɪ. Aynan Usɪ reje finanslɪq rejelestiriwdiń tiykarǵɪ baǵdarɪn, biznesti rawajlandɪrɪw boyɪnsha ulɪwma wazɪypalardɪ hám kompaniya ósiwi kórsetkishlerin belgileydi. Basqasha etip aytqanda, firma óz biznesiniń qaysɪ baǵdarɪn keńeyttiriwdi, qaysɪlarɪn qɪsqarttɪrɪwdɪ qálewi strategik rejege muwapɪq sheshiledi hám tiyisli shara-ilájlardɪ ámelge asɪrɪw múddetleri tayɪnlanadɪ.

Finanslɪq rejelestiriwdiń jáne bir áhmiyetli elementi rejelestiriw dáwiriniń
dawamɪylɪǵɪ esaplanadɪ. Ádette, bul dáwir qanshama uzaq bolsa, finanslɪq reje sonsha tereń bolmaydɪ. Bes jɪllɪq finanslɪq rejeler, ádette, tek ǵana tiykarǵɪ prognoz qɪlɪnatuǵɪn aktivler hám májbúriyatlar, anɪqlɪqlardɪ óz ishine almaǵan finanslɪq nátiyje haqqɪnda esabatlar hám balans formalarɪn óz ishine aladɪ. Basqa jaǵɪnan, bir ayǵa dúzilgen finanslɪq rejege, ádette, belgili ónim liniyalarɪ boyɪnsha dáramatlar hám qárejetler prognozɪ hám bolajaq pul túsimleri hámde tólemlerdiń tereń strategiyalɪq bahalanɪwɪ kiritiledi. Kópshilik jaǵdaylarda, kóp jɪllɪq rejeler hár jɪlɪ, bir jɪlǵa dúzilgen reje bolsa hár kvartalda qayta kórip shɪǵɪladɪ.

Finanslɪq rejelestiriw сiklɪ (procesi) bir neshshe basqɪshtan ibarat bolɪp, ol tómendegilerdi óz ishine aladɪ:

  1. Basqarɪw personallarɪ firma ónimine talap dárejesin hám onɪń bolajaq óndiris qárejetleri dárejesin belgilewshi tiykarǵɪ sɪrtqɪ faktorlar dinamikasɪ prognozɪn dúzedi. Sɪrtqɪ ekonomikalɪq omillarga kompaniya óz ónimlerin satatuǵɪn bazarlardaǵɪ isbilermenlik aktivligi dárejesi, inflyasiya dárejesi, valyuta kurslarɪ, procent stavkalarɪ dárejesi, sonday aq tiykarǵɪ konkurent firmalardɪń óndiris kólemleri hám tovarlarɪnɪń bahasɪ kiredi.

  2. Usɪ sɪrtqɪ faktorlar hám bolajaq investiciya qárejetleri, óndiris kólemi, marketing hám ilimiy izertlewler hámde divident tólew boyɪnsha qárejetler boyɪnsha ózleriniń dáslepki qararlarɪ tiykarɪnda menedjerler firmanɪń dáramatlarɪ hám qárejetleri hámde pul qarjɪlarɪ aǵɪmlarɪ boyɪnsha prognozɪn dúzedi. Sonday aq, olar kompaniyanɪń sɪrtqɪ finanslastɪrɪw dereklerinen qarjɪ alɪwǵa bolǵan itimaldaǵɪ talabɪn da belgileydi. Olar firma xɪzmetiniń bolajaq finanslɪq kórsetkishleri akcionerler dáramat alɪwɪn názerde tutɪp dúzilgen dáslepki strategiyalɪq rejege qanshama maslɪǵɪn, firmada usɪ rejeni ámelge asɪrɪw ushɪn finanslɪq qarjɪ alɪw imkaniyatɪnɪń bar yaki joqlɪǵɪn tekseredi. Eger usɪ is procesinde hár qanday sáykes emeslik anɪqlansa, menedjerler qabɪl qɪlɪnǵan qarardɪ ol haqɪyqɪy ámelge asɪrɪlɪp atɪrǵan rejege say kelmegenshe qayta kórip shɪǵadɪ hám sol aqɪrǵɪ reje jɪl dawamɪnda firmanɪń hárekettegi qararlarɪ ushɪn dástúrge aylanadɪ. Bunnan tɪsqarɪ, ámeliyatta biror prognoz nadurɪs bolɪp shɪǵɪwɪ múmkinligin aldɪn ala oylap, qosɪmsha rejeler dúzip qoyɪw tártibi de keń tarqalǵan.

  3. Dúzilgen ulɪwma reje tiykarɪnda joqarɪ buwɪn basshɪlarɪ ózleri hám óz qol astɪndaǵɪlarɪ ushɪn keleshekte firma nátiyjeliliginiń belgili kórsetkishlerin belgilep qoyadɪ.

  4. Ámelde erisilgen firma nátiyjeliligi dárejesi úzliksiz bahalap barɪladɪ (hár ayda yaki hár kvartalda), rejede belgilep qoyɪlǵan maqsetler menen salɪstɪrɪladɪ hám zárúr bolsa dúzetiw sharalarɪ kóriledi. Jɪl dawamɪnda ámeldegi kórsetkishler rejelestirilgen kórsetkishlerden biraz ózgerse (parq qɪlsa), basqarɪw personallarɪ rejeniń ózin de pútkilley ózgertiw (dúzetiw)leri múmkin.

  5. Jɪl aqɪrɪnda islewshiler xoshametlenedi (sɪylɪq yaki is haqɪ asɪrɪlɪwɪ) hám rejelestiriw сiklɪ (procesi) basɪnan qayta baslanadɪ.

Hár qanday social-ekonomikalıq processlerdi basqarıw sistemasınıń tiykarģı basqıshlardan biri rejelestiriw bolıp tabıladı. Ekonomikalıq ádebiyatlarda, ulıwma túrde, rejelestiriw keleshekke baģdarlanģan qararlardı qabıl etiw boyınsha xızmet dep kórsetiledi.

“Rejelestiriw” túsiniginiń mánisi-mazmunın jáne de ulıwmalıq bolģan hám xojalıq júritiwshi subektler xızmetin muwapıqlastırıwdıń obektiv zárúrligi hám imkaniyatın ańlatıwshı “rejelik” arqalı anıqlaw múmkin. Haqıyqattan da rejelestiriw turmısta rejelikti ámelge asırıwdı, yaģnıy balanslılıq (teń salmaqlılıq) hám proporcionallılıqqa (sáykeslikke) erisiw boyınsha sapalı xızmetti bildiredi. Usı mániste, finanslıq resurslardıń balanslılıģın (teń salmaqlılıģın) hám proporcionallılıģın (sáykesligin) támiyinlewge qaratılģan xızmetke finanslıq rejelestiriw dep ataladı.

Bunda balanslılıq (teń salmaqlılıq) mámlekettiń ıqtıyarında bolģan finanslıq resurslar hám xojalıq júritiwshi subektlerdiń ıqtıyarında qalģan dáramatlar ortasındaģı optimal qatnastı bildiredi. Proporcionallıq (sáykeslik) bolsa kárxanalar, xojalıq tarmaqları, regionlar hám mámleket subektleri boyınsha dáramatlardıń salıq tólengenge shekem hám salıq tólengennen keyingi ólshemleri (muģdarları) ortasındaģı qatnastan ibarat. Mine usı qatnastı kóbeytiw yamasa kemeytiw arqalı mámleket olardıń rawajlanıwın qızıqtırıw yamasa sheklep qoyıw múmkin.

Ulıwma hám ápiwayı kóriniste, finanslıq rejelestiriw degende finanslıq rejelerdi dúziw hám ámelge asırıw processi názerde tutıladı. Finanslıq rejeni islep shıģıw, jaratıw yamasa dúziw processi sıyaqlı finanslıq kórsetkishlerdi analizlew, ulıwmalastırıw hám óz-ara baylanıstırıw sisteması sıpatında qaraw kerek. Turmısta tez-tez paydalanılatuģın rejelestiriw maģlıwmatların, mısalı, kárxana xızmetiniń formalıq modelin islep shıģıw hám usı tiykarda finanslıq kórsetkishlerdiń rejeli sistemasın anıqlawdı, finanslıq rejelestiriwdiń jumısshı sxeması sıpatında qaraw múmkin.

Finanslıq rejelestiriw túsinigi óz ishine tómendegilerdi aladı:


  • rawajlanıwdıń tiykarģı tendenciyaların anıqlaw hám finanslıq analizlew;

  • tartılģan qarjılar hám waqtınsha bos turģan qarjılardı jaylastırıw menejmenti;

  • firma ishindegi finanslıq nátiyjeler hám pullardı rejelestiriw, esapqa alıw hám qadaģalaw texnologiyası;

  • investiciyalıq menejment;

  • kapitallar menejmenti;

  • xızmettiń basqa kórinisleri (trast, faktoring, lizing hám basqalar).

Tómendegiler finanslıq rejelestiriwdiń tiykarģı wazıypaları esaplanadı:

  • islep shıģarıw, investiciyalıq hám finanslıq xızmetlerdi kerekli bolģan finanslıq resurslar menen támiyinlew;

  • pul qarjılarınan únemlep, tejep paydalanıw esabınan kárxananıń paydasın arttırıw boyınsha ishki rezervlerdi izlep tabıw;

  • kapitaldı nátiyjeli jaylastırıw jolların anıqlaw, onnan aqılģa muwapıq hám nátiyjeli paydalanıwdı bahalaw;

  • kontragentler menen optimal finanslıq qatnasıqlardı ornatıw;

  • kárxananıń finanslıq jaģdayı, tólewge qábiletliligi hám kreditke uqıplılıģı ústinen qadaģalaw ornatıw.

Finanslıq rejelestiriw procesıniń tómendegi tiykarģı basqıshların ajratıp kórsetiw múmkin:

  • xojalıq júritiwshi subektler xızmetiniń finanslıq nátiyjelerin izertlew;

  • operativlik jobalardıń ózgeriwi tiykarında finanslıq esabatlardıń boljaw variantların islep shıģıw;

  • óz reje tapsırmalarınıń orınlanıwın támiyinlew ushın xojalıq júritiwshi subekttiń finanslıq resurslarģa bolģan konkret mútájliklerin anıqlaw;

  • finanslastırıw derekleri (sonıń ishinde, óz hám sırtqı dereklerdiń) hám olardıń quramlı dúzilisin boljaw;

  • xojalıq júritiwshi subektler finansın basqarıwdıń sistemasın jaratıw hám onı uslap turıw (qollap-quwatlaw);

  • qáliplestirilgen rejelerdi operativ ózgertiriw tártibin (procedurasın) islep shıģıw.

Finanslıq rejelestiriwdiń eki túri bolıwı múmkin:

  • strategiyalıq finanslıq rejelestiriw;

  • aģımdaģı finanslıq rejelestiriw.

Strategiyalıq finanslıq rejelestiriw óziniń mánisin strategiyalıq finanslıq rejelerde tabadı, ol sırtqı hám ishki ortalıqta ózgerip atırģan xojalıq júritiw subekti finanslıq rawajlanıwınıń kóp variantlı boljawınan ibarat.

Óz náwbetinde, aģımdaģı finanslıq rejelestiriwdiń tiykarģı funkciyaları tómendegilerden ibarat:



  • islep shıģarıw, investiciyalıq, marketing, ilimiy-loyihalardı ámelge asırıw ushın zárúrli bolģan finanslıq resurslardıń kólemi hám olardıń dereklerin anıqlaw;

  • ónimdi islep shıģarıw hám realizaciyalaw, ózine túser baxasın rejelestiriw;

  • pul aģımların rejelestiriw;

  • barlıq xojalıq júritiwshi subekt sheńberinde paydanı rejelestiriw (boljaw);

  • investiciyalardıń dáramatlılıģın rejelestiriw.

Finanslıq rejelestiriw mámleket milliy xojalıģın rejelestiriwdiń quramlı bólegi bolıp, social-ekonomikalıq rawajlanıw rejesinıń kórsetkishlerine tayanadı, finans sisteması barlıq organlarınıń muwapıqlastırıwģa baģdarlanadı. Finans sisteması ayrım buwınları tómendegilerdi ózinde sáwlelendiriwshi finanslıq rejelerdiń islep shıģıw zárúrligin belgilep beredi:

  • pul fondların qáliplestiriw hám olardan paydalanıw formaları hám metodları;

  • finanslıq resurslardı tarmaqlar hám aymaqlar boyınsha qayta bólistiriw.


§2. Finanslıq rejelestiriwde paydalanatuģın metodlar

Kárxanalarda finanslıq rejelestiriwdi shólkemlestiriwde tiykarģı itibarlı tárepleriniń biri, onıń metodikalıq tiykarları hám principlerin tuwrı úyreniw esaplanadı. Ekonomist alımlar F.Li CHeng hám D.I. Finnertilerdiń pikirinshe, korporativ finanslıq rejelestiriw dividend, finans hám investiciya siyasatın analizlew, nátiyjelerin boljaw korporaciyalardıń ekonomikalıq ortalıģına tásirdiń aqıbetleri hám joybarlardı tańlawda júzege keliwi múmkin bolģan risklerdi basqarıw boyınsha qararlardı qabıl etiw processleri túsiniledi2. Rus ekonomist alımı I.YA.Lukasevichtıń pikirinshe korporativ finanslıq rejelestiriw processi tómendegi mexanizm arqalı ámelge asırıladı (1- sızılma).

Rejelestiriw metodikası–bul ekonomikanı basqarıwdıń túrli buyınlarında, tiykarınan kárxanalardı basqarıwda rejelerdi islep shıģıw usıllar jıyndısına aytıladı. Bazar qatnasıqları shárayatında kárxanalar óziniń xızmetin rejelestiriwdi ģárezsiz ráwishte ámelge asıradı. Kárxanalar xızmetin rejelestiriw texnikalıq-ekonomikalıq esap-kitaplar, progressiv norma hám normativler, ekonomikalıq analiz variantların tańlawģa tiykarlanadı.


Nátiyjelerdi bahalaw, belgilengen maqsetlerge qosımsha hám ozgerisler kiritiw, informaciyalardı analizlew

Sırtqı hám ishki ortalıqtıń analizi


Strategiyalıq rejelestiriw

Taktikalıq rejelestiriw

Aģımdaģı rejelestiriw




1-sızılma. Korporaciyalarda finanslıq rejelestiriw processi.

Rejelestiriwdıń eng kóp tarqalģan usulları qatarına tómendegilerdi kiritiw múmkin: ekonomikalıq analiz metodı, normativlik metod, koefficient metodı, balanslı esap kitaplar hám pul aģımları metodı, kóp variantlılıq metodı, ekonomikalıq-matematikalıq modellestiriw metodı hám basqa metodlar. (2- sızılma).

2- sızılma. Finanslıq rejelestiriwde paydalanatuģın metodlar (usıllar)

Házirgi waqıtta balans usılınıń áhmiyeti ósip barmaqta. Usı usıldıń mánisi, óz-ara baylanısta bolģan kórsetkishlerdi salıstırıw menen belgilenedi. Balans usılı tiykarında kárxananıń óndiris quralları, jumısshı kúshi, óndiris quwatlılıģına bolģan talaplar hám onıń derekleri anıqlanadı. Bunnan kelip shıqqan xalda materiallıq balans, óndiris quwatlılıģınıń balansı, jumıs kúshi balansı, jumıs waqtı balansı, qun balansın ajratıp kórsetiw múmkin. Balanslar mútájlikler hám olarģa sáykes keliwshi resurslardıń bolıwı yaki dereklerdi óz ishine alıwshı, óz-ara birlesiwshi keste formasında dúziledi.

Balans usılı normativ usılı menen birgelikte qollanıladı. Normativ usulında resurslardı sarplawdıń jol qoyıwı múmkin bolģan joqarģı hám tómengi shegaraları anıqlanadı. Bunda islep shıģarıwdı rejelestiriw hám shólkemlestiriwde norma hám normativ sıyaqlı túsiniklerden paydalanıladı.

Norma – bul belgilengen sıpattaģı ónim birligi (jumıs hám xızmet) tayarlaw ushın sarplanatugın shiyki zat, material, janılģı, energiya hám basqa resurslardan paydalanıwdıń jol qoyıwlıwı múmkin bolģan maksimal yaki minimal shegarası. Eger resurslardan paydalanıw normaların kemeytiriwde ónim sıpatınıń páseywine yaki belgilengen standart talaplarınıń buzılıwına alıp keletuģın bolsa, bul jaģdayda normalardı kemeytiriw múmkin emes. Normativ – bul salıstırmalı joqarı bolıp, tiykarınan procentler yaki koefficientler járdeminde beriledi. Ol miynet quralları hám predmetlerinen paydalanıw dárejesin, olardıń hár bir maydan birligi, awırlıq birligi, kólem birligine sarplanıwın belgilep beredi.

Kárxana xızmetin rejelestiriwde tómendegi principlerge tayanıw zárúr. Bulardan: ilimiy, komplekslilik, úzliksizlik, optimallıq, biyimlesiwsheńlik.

İlimiy principi rejelestiriwdiń eń áhmiyetli principi bolıp, ol dáslep tayarlanıp atırģan rejeler hám islep shıģarıwdı rawajlandırıw dástúrine, sonday-aq, ilim-texnika rawajlanıw talapları, básekeni hám bazar talapların esapqa alıwģa tiykarlanadı. Rejelestiriwdiń ilimiyligi miynet hám ónimge aylanģan miynet qárejetleriniń eń kem muģdarında sarplanıp, joqarı nátiyjelerge erisiwge, sonday-aq kárxana jumısshıların huqıqın qorģawģa járdem beredi.

Komplekslilik principi islep shıģarıwdı, birinshiden, belgili orın hám waqıtta, ekinshiden islep shıģarıwdı basqarıwdıń gorizontal hám vertikalında, úshinshiden, islep shıģarıwdıń resursların támiynlewde, tórtinshiden, islep shıģarıwdıģı “tar orınlardı” esapqa alıw hám olardı joq etiw ilajları, besinshiden, jumısshılardı materiallıq jaqtan támiyinlew, altınshıdan kárxananıń rejelestirilgen dáramat yaki payda alıwın ámelge asırıw názerde tutadı.

Úzliksizlik principi islep shıģarıw hám kárxana xızmetin shólkemlestiriwdiń áhmiyetli principi esaplanadı. Bul princip ámelde aģımdaģı rejelerdiń keleshektegi rejeler menen, keleshektegi rejelerdi boljaw menen baylanıslı bolıwın támiyinleydi.

Optimallıq rejelestiriw principleri qatarına kiredi. Rejeler barlıq óndiris resurslarınan keń paydalanıwdı inabatqa alģan halda racional hám únemli paydalanıwdı támiyinlewi hámde joqarı nátiyjege erisiw ushın nátiyjeli jolların tańlaw kerek. Rejelestiriwdiń optimallıģına ekonomikalıq-matematikalıq usıllar hám elektron esaplaw mashinaların qollanıw, rejelerdiń bir neshe variantların islep shıģıw járdeminde ámelge asırıladı.

Biyimlesiwshilik rejelestiriwdiń bazar shárayatında ahmiyetli principi esaplanadı. Ol islep shıģarıw rejelerine óz waqtında ózgerisler kiritiw, tutınıwshılar hám qarıydarlardıń talapların esapqa alıw, islep shıģarıwdıń júzege keliwi múmkin bolģan krizisleriniń aldın alıwģa járdem beredi.

Bazar ekonomikasınıń barlıq modellerin qorģaw hám mámleket tárepinen tártipke salıwdı talap etetuģın xojalıq júritiwshi subekti esaplanadı. Múlkshiliktiń túrli formaların rawajlandırıwdı hám soģan tiykarlanıp xojalıq ģárezsizligin, yaģnıy finans hám miynet resursların shólkemlestiriwde, paydanı bólistiriwde, sırtqı bazarģa shıģıwda tolıq bazar mexanizmin basqarıw usılların qollanıwdı talap etedi. Basqarıwdıń usıl hám formaları bazardaģı talap hám mútájlikti qandırıwģa, tutınıwshılar tárepinen berilgen buwırtpalar tiykarında ónim islep shıģarıwģa biyimlestiriledi.




Download 373 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling