Biologiya fanidan


Download 497.22 Kb.
Pdf ko'rish
Sana24.03.2023
Hajmi497.22 Kb.
#1290650
Bog'liq
Биология фанидан синфдан ташкари иш1111 doc



S
S
.
.
M
M
A
A
V
V
L
L
A
A
N
N
O
O
V
V
A
A
,
,
K
K
.
.
Q
Q
A
A
H
H
H
H
O
O
R
R
O
O
V
V
A
A
BIOLOGIYA FANIDAN 
SINFDAN 
TASHQARI ISH 
Namangan – 2021 yil 



Biologiya fanidan sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishga asoslangan ushbu 
uslubiy qo`llanma 1-qism bolib, qo`llanmada 6-sinf BOTANIKA fanidan test 
topshiriqlari, formulalar, krossvordlar, biologik diktant, psixologik testlar kabi 
topshiriqlar jamlanmalari keltirilgan. Uslubiy qo`llanma umumiy o`rta ta`lim 
maktablari Biologiya fani oqituvchilari uchun tayyorlangan. 
Tuzuvchilar: 
S. A. MAVLANOVA Namangan davlat universiteti 
Fiziologiya kafedrasi dotsenti 
K. QAHHOROVA Uchqo`rg`on tumani XTBga
qarashli 34-sonli maktabning oliy toifali biologiya fani 
o`qituvchisi 
Taqrizchillar: 
A. M. ISMATOV Namangan davlat universiteti 
Biologiya kafedrasi dotsenti 
Q. A. NIYOZOV Namangan viloyati XTXQMOHM
Aniq va tabiiy fanlar metodikasi kafedrasi katta 
o`qituvchisi 
Uslubiy 
qo’llanma 
Namangan 
davlat 
universiteti 
O`quv-uslubiy 
kengashining 2021-yil _____________ №____ sonli yig`ilishida muhokama 
qilingan va chop etish uchun tavsiya qilingan 



SO`Z BOSHI 
Sinfdan tashqari ishlar — umumiy o’rta ta’lim maktabi o’quv 
tarbiyaviy ishining tarkibiy qismi, o’quvchilarning bo’sh vaqtini tashkil 
etish shakllaridan biri. Sinfdan tashqari ishlar o’quvchilarni barkamol 
shaxs sifatida shakllantirish va ularni hayotga tayyorlashda keng 
imkoniyatlar yaratadi. Sinfdan tashqari ishlarga o’quvchilar bilan 
o’tkaziladigan va ularga tarbiya hamda bilim berishga qaratilgan turli xil 
mashg’ulotlar tizimi kiradi. Bunday mashg’ulotlar pedagogik jamoa, 
sinf rahbari, yoshlar tashkilotlari rahbarligi va bolalarning o’z-o’zini 
boshqarish tashkilotlari tomonidan darsdan tashqari vaqtda uyushtiriladi. 
O’quvchilarning sinfdan tashqari ishlarini tashkil etishda o’quvchilar 
saroylari, yosh texniklar, yosh tabiatshunoslar, yosh sayyoxlar klubi va 
maktabdan tashqari boshqa muassasalar katta yordam beradi. Sinfdan 
tashqari ishlarining asosiy shakllari sifatida ommaviy ishlar (maktab 
klublaridagi tadbirlar, kecha, munozara va tanlovlar o’tkazish, viktorina 
va ko’rgazmalar uyushtirish, tabiat qo’yniga, maktab va muzeylarga 
ekskursiyalarga chiqish), to’garak ishlari (o’quvchilarning turli 
to’garaklar, sport seksiyalari, ansambllardagi qatnashishlari), mustaqil 
ishlar (o’quvchilarning sinfdan tashqari o’qishi, kolleksiya to’plashi, 
texnika, musiqa, tasviriy san’at, chizmachilik va sh.k. bilan mustaqil 
shug’ullanishi)ni ko’rsatish mumkin. 
Ushbu uslubiy qo`llanma Biologiya fanidan sinfdan tashqari 
ishlarni tashkil etishga asoslangan bo`lib, qo`llanmada 6-sinf 
BOTANIKA fnidan test topshiriqlari, gul formulalari, krossvordlar, 
biologik diktant, psixologik testlar kabi topsiriqlar jamlanmasi 
keltirilgan. Uslubiy qo`llanma umumiy o`rta ta`lim maktablari uchun 
tayyorlangan. Qo`llanmadan umumiy o`rta ta`lim maktablarining 
biologiya fani o`qituvcilari, o`quvchilar Biologiya fanidan sinfdan 
tashqari ishlarni tashkil etishda, otilgan darslarni takrorlash hamda 
mustaxkamlshda foydalanishlari mumkin. 



1-topshiriq. Botanika bo`limlariga mos mos keluvchi javoblarni 
tanlang: 
1.Morfologiya. 
2.Ekologiya. 
3.Paleobotanika
4.Anatomiya. 
5.Geobotanika. 
6.Introduksiya. 
7.Sitoembriologiya. 
8.Fitopatologiya. 
A. Botanikaning o`simliklarni ichki tuzilishini o`rganadigan bo`limi. 
B.Botanikaning o`simliklarinig tashqi tuzilishini o`rganadigan bo`limi. 
C.Botanikaning 
o`simliklarni 
yashash 
muhitiga 
moslanishini 
o`rganuvchi bo`limi. 
D. Botanikaning o`simliklarda uchraydigan kasalliklarni o`rganuvchi 
bo`limi. 
E. Botanikaning o`simliklarni turliu ekologik muhit bilan o`zaro 
munosabatlarini o`rganuvchi bo`limi. 
F. Botanikaning o`simliklarning kelib chiqishini o`rganadigan bo`limi. 
J. Botanikaning qazilma holdagi o`simliklarni o`rganadigan bo`limi. 
H. Botanikaning o`simliklarning yer yuzida tarqalishini o`rganuvchi 
bo`limi. 



2- topshiriq. Biologik diktant. 
Tabiiy holda tarqalgan yuksak o`simliklarning yer yuzida….ortiqroq 
turi, O`rta osiyoda … turi, O`zbekistonda … turi ma’lum. Botanika ….. 
soz`dan olingan bo`lib, ….. degan ma’noni bildiradi. Bu fan 
o`simliklarnig …., ….., ….. va …… tuzilishi, …., yer yuzida …. va 
ularni …..qilish usullarni o`rganadi. Osimliklar acosiy belgilariga ko`ra 
… va … o`simliklarga bo`linadi. 
3- topshiriq. Jadvalni to`ldiring. O`simliklarning ahamiyati. 
№ 
O`simliklarning ahamiyati 
O`simliklarning nomi 

Yem-xashak o`simliklari 

Dorivor o`simliklar 

Oziq-ovqat o`simliklari 

“Qizil kitob”ga kiritilgan 
o`simliklar 
4-topshriq. Psixologik test.Qaysi sxema noto`g`ri? 
A) B)
yantoq 
javdar 
shuvoq 
izen
shuvoq 
xolmon 
s
ebarga
beda
Burchoq 
izen 



С) D) 
5- topshiriq. Quyida berilganlar orasidan ikkita ortiqcha o`simlikni 
toping. 
1.
2.
3. 
4. 5. 
isiriq 
na’ma-
tak 
Suv 
qalampir 
cha-
kanda 
zub-
turum 
do’lana 
rovoch 
malina 
qulup-
nay 
ukrop 
zubturum
sebarga
chakanda
xolmon
isiriq 



I-BOB. GULLI O`SIMLIKLAR 
1- topshiriq. Raqamli diktant. 
1. Seyshel palmasi. 2.Meksika kaktuslari. 3.Raffleziya arnoldi. 4.ajdar 
daraxti. 5. Suv qaroqchisi. 6. pista. 7. Nilufar gul. 8.Saksovul. 
1. 6000 yil umr ko`radigan daraxt. 
2. Hasharotxo`r o`simlik. 
3. Qaysi o`simlik o`zida 200 l gacha suv saqlay oladi?
4. Chol o`simligi. 
5. Qaysimo`simlikning ildizlari va poyasi suv tubida bo`lib, bargi va guli 
suv yuzasida bo`ladi? 
6. Qaysi o`simlik 10- yillar mobaynida pishadigan meva qilib, 
yong`og`inig og`irligi 10 kg ga teng? 
7. Sumatra orollarida o`suvchi diametri 1 metrga yetadigan gul. 
2-topshiriq.Venn diagrammasini to`ldiring: 
Daraxtlarga xos 
bo`lgan belgilar 
Daraxt va butalarning 
umumiy belgilari 
Butalarga xos 
bo`lgan belgilar. 



3-topshiriq. Jadvalni to`ldiring: 
№ O`simlik nomi 
№ O`simlik nomi 
Hayotiy 
shakli 
Raqamlar 

Lavlagi 
14 Keyreuk 

Oq sho`ra 
15 Na’matak 

Olma 
16 Qoqio`t 
Bir yillik 
o`t 

Sachratqi 
17 Kiyiko`t 

Machin 
18 Qayrag`och 
Ikki yillik
o`t

Sabzi 
19 O`sma

Sholg`om 
20 Terak 
Ko`p yillik 
o`t 

Shilvi 
21 Rayhon 

Izen 
22 Yalpiz 
Yarim buta
10 G`o`za 
23 Shuvoq 
11 Sigirquyruq 
24 Qovun 
Buta 
12 Qarag`ay 
25 Andiz 
13 Qizilmiya 
26 Zigir 
Daraxt 
4-topshiriq. Uchta oirtiqcha o`simlikni toping: 
1. Qovun 
2. Tarvuz 
3. Olma
4. Bug`doy 
5. Pomidor 
6. Sabzi
7. Makkjo`xori 
8. Shuvoq 



5-topsiriq. Ushbu katakchadagi harflar orasidan 10 ta ko`p yillik 
o`simliklanning nomini toping. 
A G` U I 
R L 

B E 
M A Y A L 
U D A O Q N P 
Sh K J 
R I 
D I 
A K A T 
Q I 

Sh I 

A A M I 

V Ch L 
A G Sh 
O S 
A L 
O U L 
6-topshiriq. Savollarga javob bering: 
1. Qaysi jihatlari bilan go`za va qora ituzum o`simligi o`xshaydi va 
farq qiladi? 
2. Qanday o`simliklar efemerler deyiladi? 
7-topshiriq. Raqamlarni harflar bilan almashtirib o`simliklarning 
nomini hosil qiling va ikkita ortiqcha o`simlikni toping: 
1. 2. 3. 
4. 5. 6. 
1.28.1.12.2.8.19.8.
8.19.20.24.20.12.
6.20.11.22.1.23.17.8
1.19.8.17.6.20.11.
16.14.16.8.25.19.
16.20.17.19.19.1.13.1.


10 
8-topshiriq. Test topshiriqlari. 
1. Qachon kuzgi teng kunlik bo`ladi? 
A) 22-sentabrda 
B) 21-oktabrda
C) 23-sentabrda D) 7- noyabrda 
2. Doim yashil o`simliklar qatorinim toping: 
A) Qarag`ay, terak, nastarin.
B) shamshod, qarag`ay, ligistrum, qoraqarag`ay
C) Zarang, jiyda, behi. D) olma, geran, akatsiya, aylant. 
3. Kuzda qaysi madaniy o`simlikning pastki shoxlarida mevasi 
yetilib, uchki shoxlaida gullri ochilib turadi?
A) ituzum B) go`za C) pomidor D) olma 
4. Kuzda bargini erta to`kadigan o`simliklar keltirilgan qatornni 
toping: 
A) Terak, olma, nastarin. B) zarang, ligistrum, akatsiya. 
C) akatsiya, terak, bodom. D) Aylant, shamshod, jiyda. 
5.Olimlar ismini ular yozgan asarlar nomi bilan juftlang. 
1. Abu Rayhon Beruniy; 2. Abu Ali ibn Sino; 3. Mahmud 
Qoshg`ariy. 
A) kitob as-Saydana fit-tibb;
B) kitob ush-shifo;
C) kitob al qonun fit-tibb;
D) Devonu lug`at-it turk. 
A)1-a; 2-b; 3-c,d B) 1-a,b; 2-c; 3-d C) 1-a; 2-b,c; 3-d D) 1-b;
2-a,d; 3-c 


11 
II-BOB. HUJAYRA 
1-topshiriq. Biologik diktant. 
Hujayra osimlikning ……………….. qismi hisoblanadi. U tiriklikka xos 
barcha 
xususiyatlarni 
o`zida 
mujassamlashtirgan, 
ya’ni 

…,…,…….,…….,…,…. va …. Hujayra haqidagi fanga … deyiladi. 
Hujayra …yilda ……… tomonidan fanga kiritilgan. 
2-topshiriq. Test. 
1.Qanday kattalashtirib ko`rsatuvchi asboblarni bilasiz?
A) lupa B) mikroskop C) kodoskop D) A va B javob to`g`ri. 
2. Lupalar buyumlarni necha martagacha kattalashtirib ko`rsatadi? 
A) 3-25 marta; B) 1000 marta C) 10-25 marta D) 3-5 marta 
3.Elektron mikroskop buyumlarni necha marta kattalshtirib ko`rsatadi? 
A)100 marta
B) 10000 marta
C) 100000 va undan ortiq D) 1000 marta 
4.Mikroskop 600 marta kattalashtirib, uning ob’yektividagi raqam 40 ga 
teng bo`lsa, okulardagi raqamni toping: 
A) 7 B) 40 C) 100 D) 15 
5.Mikroskopning optik qismlarini ko`rsating; 
1.shtativ; 2.ko`zgu; 3.buyum stolchasi; 4.okulyar; 5.bo’yektiv;
6.taglik; 7.revolver; 8.tubus. 
A)4,5 B)1,2,4,5 C)1,6,7 D)1,3,6,8 


12 
3-topshiriq. Mikroskop qismlarini yozing: 
4-topshiriq. Jadvalni to`ldirining: Mikroskopning tuzilishi. 
Mikroskopning qismlari 
№ 
Yorituvchi qismi 
Optik qismi 
Mexanik qismi 
5-topshiriq. Jadvalni to`ldiring: O`simlik hujayrasi. 
№ 
Hujayra 
organoidlari 
Vazifasi 
Tuzilishi 

Qobiq 

Sitoplazma 

Mag`iz 
4
Vakuol 

Xloroplast 


13 

Xromoplast 

Leykoplast 
6-topshiriq. Hujayra qismlarini yozing 
7-topshiriq. Qaysi sxema noto`g`ri. 
A) 
xromo-
plast
xloro-
plast
Leyko-
plast


14 
B)
8-topshiriq. Test. 
1.Hujayraning qaysi tarkibiy qismi himoya va qoplab turish vazifasini 
bajaradi? 
A)mag`iz B)qobiq C)vakuola D)plastida 
2.Hujayraning qaysi tarkibiy qismi rangsiz va dildiroq bo`lib, doimo 
harakarlanib turadi? 
A)sitoplazma B)vakuola C)xloroplast D)qobiq 
3.Qaysi organizmlarda mag`iz mavjud emas? 
A)zamburug`larda B)o`simliklarda C)ko`k-yashil suvo`tlarida
D)Hayvonlarda. 
xromo-
plast
xloro-
plast
Leyko-
plast


15 
4.Hulayra shirasi bilaqn to`lgan bo`shliq: 
A)mag`iz B)vakuola C)sitoplazma D)protoplast 
5.Hujayra bo`linishida hamda irsiy axborotni uzatishda muhim 
hisoblangan organoid qaysi? 
A)vakuola B)leykoplast C)xromoplast D)mag`iz 
6.O`simlikning qaysi organlari hujayrasida xloroplast uchraydi? 
A)tanasida B)barg va yosh novdalarda C)ildizda D) pishgan 
mevalarda 
7. Mevalarning ta’mi nimaga bog`liq? 
A)hujayra shirasi B)mag`iz C)xromoplast D) sitoplazma 
8.Qanday hujayralarda vakuola katta bo`ladi? 
9.Plastidalarning turlarini yozing: 
10.Hujayra qobig`iga nima pishiqlik beradi? 
9-topshiriq. Venn diagrammasini to`ldiring 
Piyoz po`sti 
hujayrasiga xos 
bo`lgan belgilarni 
yozing 
Piyoz po`sti va chigit 
tuklari hujayrasi uchun 
umumiy bo`lgan 
belgilarni yozing 
Piyoz po`sti hujayrasi 
uchun xos bo`lgan 
belgilarni yozing 


16 
10- topshiriq. Biologik diktant. 
1.Sitoplazmani harakatini …da o`suvchi …. o`simligida kuzatish 
mumkin. Elodeyaning bargi … qavat hujayradan iboratligi tufayli 
mikroskop ostida butunligicha ko`rish mumkin. Sitoplazma … 
yo`nalishda harakatlanadi. Hujayra qobig`ida … bo`lib, ular orqali oziq 
moddalar bir hulayradan ikkinchisiga o`tadi. 
2.Hujayraga xos bo`lgan muhim xusuyatlardan biri uning… va .... 
Tabiiyki, yosh hujayralar… bo`lib, ular o`sgan sari … boradi. Qari 
hujayralarda qobiq … boladi va vakuol sitoplazmaga nisbatan … joyni 
egallaydi. Vaqr o`tishi bilan qari hujayralarda … va … butunlay 
yoqolib, ularning o`rnin … va … egallaydi va ular nobud bo`ladi. 
3.Hujayralar … yo`li bilan ko`payadi. Faqat …….. hujayralargina 
bo`linadi. Hujayralarning bo`linishida … katta rol o`ynaydi. Hujayralar 
bo`linishdan oldin … yiriklashadi, oldingi shaklini yo`qotadi, … erib 
ketadi vat eng ikkiga ajraladi. Bu davrda sitoplazmada … paydo bo`lib, 
ona hujayrani ikkita …… ajratadi. 
11-topshiriq. Har bir qatordan uchinchi ortiqcha tushunchani 
toping: 
1.epidermis, po`kak, ksilema. 
2.floema, ksilema, kambiy. 
3.kollenxima, cklerenxima, po`stloq. 
4.elaksimon naylar, naylar, peridermaq. 


17 
III- BOB. ILDIZ 
1-topshiriq. Jadvalni to`ldiring: 
№ 
O`simlik nomi 
Ildiz va ildiz 
sistemasi turlari 
Raqamlar 
Oq ildiz sistemasi 
Popuk ildiz 
sistemasi 









10 
11 
12 
13 
15 
16 
17 
18 
19 
20 
21 
22 
23 
24 
Olma 
bug`doy 
makkajo`xori 
bodom 
g`o`za 
do`lana 
o`rik 
javdar 
g`umay 
karam 
qulupnay 
pomidor 
loviya 
sarimsoq piyoz 
piyoz 
no`xat 
terak 
qovun 
nok 
ajriq 
kartoshka 
saksovul 
na’matak 
Qo`shicha ildiz 


18 
2-topshiriq. Mantiqiy test. Qaysi tenglik noto`g`ri? 
1. 
A) sabzi=lavlagi 
B) qulupnay=makkajo`xori 
C) olma=saksovul 
D) qovun=ajriq 
2.
A) tarvuz=qovun 
B) go`za=bug`doy 
C) rediska=sholg`om 
D) olma= o`rik 
3. 
A) turp=kartoshka 
B) qulupnay= kartoshka 
C) na’matak=loviya 
D) bug`doy=makkajo`xori 
3-topshiriq. Biologik diktant. 
Ildizning po`sti o`ziga xos hujayralardan tashkil topgan. Po`st 
hujayralari …, …, va … … bo`ladi. Hulayralar orasida … bilan to`lgan 
bo`shliq bo`lib, hujayralar ana shu … bilan nafas oladi.Kondalangiga 
kesilgan ildizining … qismida … devorli yirik teshikchalar ko`rinadi. 
Bu teshikchalar o`rta qismidagi …dan iborat.
4-topshiriq. Test 
1.Ildiz tuklari necha kun yashaydi? 
A) 10-20 kun B)12-15 kun C)5-6 kun D)20-25 kun 
2.Har bir ildiz tukchasi necha hujayradan iborat? 
A) ko`p B) 2 ta va undanortiq C) bitta D) bittavaundanortiq 


19 
3.Murtakdagi boshlang`ich ildizning bevosita o`sishidan qaysi ildiz 
rivojlanadi? 
A)yon ildiz B)qo`shimcha ildiz C) asosiy ildiz D)popuk ildiz 
4.Makkajo`rining ildizi poyadan atrofga necha metrgacha yoyiladi? 
A)2 m B) 3,5 m C) 3 m D)5 m 
5.G’o’za nihollarining ilodizi bir kecha-kunduzda necha sm o`sadi? 
A)12 sm B)2-3 sm C)5-6 sm D)1-2 sm
6. Ildiz zonalri to`g`ri berilgan qatorni toping: 
A) bo`linuvchi, o`suvchi, so`ruvchi, o`tkazuvchi 
B) bo`linuvchi, o`suvchi, o`tkazuvchi 
C) o`suvchi, o`tkazuvchi, shimuvchi, ildiz qinchasi 
D) o`suvchi, tiklovchi, ko`payuvchi, so`ruvchi. 
7.Ildiz tuklari qaysi zonada joylashgan? 
A) O`tkazuvchi B) so`ruvchi C) Hosil qiluvchi D) bo`linuvchi 
8.Ildiz po`sti hujayralariga xos bo`lgan xususiyatlar qaysi qatorda 
keltirilgan? 
A) tirik, yumaloq, yupqa qobiqli 
B) o`lik, uzunchoq, yupqa qobiqli 
C) tirik, yumaloq, qalin qobiqli 
D) o`lik, yumalo`q, yupqa qobiqli 
9. Yantoqning ildizi qancha chuqurlikkacha yerga kirib boradi? 
A) 24 m B) 30 m C) 45 m D) 12 m
10.Nima suvni ildizdan yuqoriga ko`tarilishini ta’minlaydi? 
A) ildizning bosim kuchi B) Ildiz tukchalari 
C) elaksimon naylar
D) Ildizning so`rish kuchi 
11. Yilning qaysi faslioda ildiz tuklari o`z faoliyatini to`xtatadi? 
A) yozda B) qishda C) kuzda D bahorda
12. O`g`itlar necha guruhga bo`linadi? 
A) 3 B) 4 C) 5 D) 2 


20 
13.O`zbekistonning qaysi shaharlarida mineral o`g`itlar ishlab 
chiqariladi? 
A)Chirchiq, Navoiy B) Ohangaron, Toshkent 
C) Chirchiq, Namangan D) Samarqand, Angren 
14.Qanday o`g`tlar o`simliklarning o`sishini tezlashtiradi? 
A)fosforli B) kaliyli C) magniyli D) azotli 
15.Qanday o`g`itlar o`siliklarning hosildorligini yaxilaydi? 
A) Fosforli V) kaliyli C) azotli D) A va B javob to`g`ri 
16. Ortiqcha miqdorda solingan mineral o`g`itlar poliz ekinlari ( qovun, 
tarvuz) va sabzavotlar (kartoshka, piyoz va boshqalar)ning mevasiga 
qanday ta’sir qiladi? 
A) meva va sabzavotlar tez buziladi B) mayda bo`lib qoladi
C) mevasida qoradog`lar paydo qiladi D) shirin bo`ladi
17. Ildizdagi hujayralar qaysi havo bilan nafas oladi? 
A) po'st hujayralar orasidagi bo'shliqlardagi 
B) ildiz tukchalarining ichidagi 
C) naychalar tarkibidagi 
D) kambiy hujayralarining tarkibidagi 
18. Nima hisobiga suv va unda erigan moddalar ildizning pastki 
qismidan yuqoriga ko'tariladi? 
A) ildiz turlari 
B) tuproqda suv miqdorining ko'p bo'lishi 
C) ildiz bosimi
D) ildiz tukchalari soni 
19. Azotli, fosforli va kaliyli o'g'itlar qaysi o'g'itlar turiga mansub? 
A) mineral B) organik
C) minimal D) zaharli 
20. O'simliklarning o'sishini tezlashtirishda foydalaniladigan o'g'itni 
belgilang. 
A) azotli B) kaliyli C) fosforli D) barchasi 


21 
21. O'simlik mevalarining tez pishib yetilishiga yordam beruvchi 
o'g'it(lar)ni aniqlang. 
A) azotli, fosforli B) azotli, kaliyli
C) fosforli, kaliyli D) faqat azotli 
22. O'simliklarda mo'l hosil to'planishiga yordam beruvchi o'g'it(lar)ni 
belgilang. 
A) azotli, fosforli B) azotli, kaliyli
C) fosforli, kaliyli D) faqat azotli 
23. Agar tuproqqa mineral o'g'itlar me'yordan ortiqcha solinsa ... 
A) o'simliklarning hosildorligi va sifati ortadi 
B) tuproqdagi tirik mavjudotlarda foydali o'zgarishlar namoyon 
bo'ladi 
C) tuproqning ekologik holati yomonlashadi 
D) tuproqning unumdorligi o'zgarmaydi 
5-topshiriq. Ildiz zonalarini rasmning o`ng tomoniga yozing: 


22 
IV-BOB. POYA. 
1-topshiriq. Poyaga ta’rif bering: 
2-topshiriq. Novdaga ta’rif bering, uning kuzdagi o`zgarishlarini va 
xillarini qayd eting: 
__________________________________________________________
__________________________________________________________ 
3-topshiriq. Kurtakka ta’rif bering va uning xillari va poyada 
joylashshini yozing: 
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________ 
4-topshiriq. Jadvalni to`ldiring: 
№ O`simlik nomi 
Kurtak o`lchami 
Kurtakning 
poyada joylashishi 

O`rik 

Nastarin 

Chinor 

Olma 

Gilos 
6 Tol 


23 
5-topshiriq. Biologik diktant. 
O`zbekiston sharoitida daraxt kurtaklari … hududlarda (Surhandaryo va 
Qasqadaryo viloyatlarida) …hududlarga qaraganda …(… …) bo`rtadi. 
urtaklarning bo`rtib, yangi barg yoki gul chiqarguncha davri … faza 
deyiladi. Kurtaklar … va … hosil qiladigan turga bo`linadi. Gul hosil 
qiladigan kurtaklar, odatda barg hosil qiladigan kutraklardan … bo`ladi. 
Masalan, o`rik, …, …, … va …da dastlab gul kurtaklaridan gul, …, …, 
…da dastlab barg kurtaklaridan bargchiqadi. 
6-topshiriq. Jadvalni to`ldiring: 
№ O`simlik nomi 
Poya shakli 

Terak 

Piyoz

Evkalipt 

Palma 

Jiyda 

Saksovul 

Olma 

Sebarga 

Qo`ypechak 
10 Tok 
11 Qulupnay 
12 G`ozpanja 
13 Hilol 
14 Burchoq 
15 Rayhon 


24 
7-topshiriq. Test 
1. Kurtak xillari to`g`ri berilgan qatorni ko`rsating: 
A) uchki, yon B) qo`simcha, uchki 
C) uchki, yon, qo`shimcha D) yon, qo`shimcha 
2. Ituzum o`simligini poyasi qaysipoyaga misol bo`ladi? 
A) o`t poya B) yog`och poya
C) uzun poya D) qipiqsimon bargli poya 
3. Po`st parenximasi qanday to`qima hisoblanadi? 
A) qoplovchi B) o`tkazuvchi C) hosil qiluvchi
D) o`tkazuvchi to`qima
4. Poya qavatlari to`g`ri berilgan qatorni belgilang: 
A) lub, po`st, kambiy, o`zak, yog`ochlik 
B) kambiy, lub, ksilema, o`zak, po`st 
C)kambiy, ksilema, lub, o`zak,floema 
D)po`st, lub, kambiy, ksilema, o`zak. 
5. Qaysi o`simliklarning poyasida lub tolalari yaxshi rivojlangan? 
A) Kanop, zig`ir B)Olma, terak C)Qayrag`och, chinor
D) zig`ir, gilos 
6. Elaksimon naylar qayerda joylashgan? 
A) floemada B) ksilemada C) kambiyda D) o`zakda 
7. Qaysi o`simliklarning yog`ochligi yumshoq? 
A) olma, saksovul, zarang, terak B) tol, jiyda, terak 
C) yuig`un, yong`oq, qayrag`och D) o`rik, eman, jiyda 


25 
8. Poyaning qaysi qavatini hujayralari yosh va nozik bo`ladi? 
A) o`zak B) kambiy C) floema D) ksilema 
9. Yog`ochligi qattiq bo1lgan o`simliklarni nomini yozing: 
10. Daraxtlarning … chirib kovak hosil qiladi. 
8-topshiriq. Gulning qaysi yaprog`i ortiqcha? (yog`ochlik turiga 
qarab) 
9-topshiriq. Rasmdagi raqamlarga mos poya qatlamlarini yozing: 
eman
zarang
o’rik
yong’oq
jiyda


26 
10-topshiriq. Rasmdan daraxt yoshini aniqlang: 
11-topshiriq. Piyozbosh qismlarini yozing: 
1. Poyasining uzunligi 400 m ga yetadigan o'simlikni aniqlang. 
A) Avstraliya evkalipti B) sekvoyyadendron 
C) temirtikan D) Rotang palmasi 
2. Yasmiqchalar yordamida o'simliklar ... 
A) ko'payadi B) zaharli moddalarni to'playdi 


27 
C) nafas oladi D) suv bug'latadi 
3. Qaysi o'simliklarning poyasida lub tolalari yaxshi rivojlangan? 
A) kanop B) zig'ir
C) tut D) berilganlarning barchasida 
4. Elaksimon naychalar orqali qanday moddalar o'tadi? 
A) mineral tuzlar va suv B) tuzlar va oqsil
C) organik moddalar D) barchasi 
5. Elaksimon naychalar orqali moddalar qaysi yo'nalishda harakatlanadi? 
A) bargdan boshqa organlarga 
B) ildizdan faqat poyaga 
C) ildizdan o'simlikmng barcha organlariga 
D) ikki yo'nalishda: ildizdan barg tomon, bargdan ildiz tomon 
6. Yog'ochlikdagi naylar bo'ylab qanday moddalar o'tadi? 
A) organik moddalar B) mineral tuzlar va suv
C) oqsil va yog'lar D) barchasi 
7. Yog'ochlikdagi naylar bo' ylab moddalar qaysi yo'nalishda 
harakatlanadi? 
A) bargdan boshqa organlarga 
B) ildizdan faqat poyaga 
C) ildizdan o'simlikning barcha organlariga 
D) ikki yo'nalishda: ildizdan barg tomon, bargdan ildiz tomon 
8. O'zak hujayralarida ... 
A) organik va anorganik moddalar sintezlanib turadi 
B) anorganik moddalar sintezlanadi 


28 
C) organik moddalar to'planadi 
D) metabolizm mahsuloti to'planib tashqi muhitga chiqariladi 
9. Qaysi o'simliklarning poyasi bo'yiga va eniga tez (1) va sekin (2) 
o'sadi? 
a) tol; b) terak; c) yong'oq; d) nok; e) pista: f) shamshod 
A) 1-d, f, e; 2-a, b, c B) 1-a, b, f; 2-c, d, e
C) 1-d, b, f; 2-a, b, e D) 1-a, b, c; 2-d, e, f 
10. Kartoshka tugunagida shakar qanday o'zgarishga uchraydi? 
A) glikogenga aylanadi 
B) kraxmalga aylanadi 
C) disaxaridgacha parchalanadi 
D) sellulozaga aylanadi 
12-topshiriq. Venn diagrammasini to`ldiring: piyozboshga xos bo`lgan 
belgilarni qizil doira ichiga, tugunakka xos bo`lgan belgilarni sariq doira 
ichiga va ildizpoyaga xos belgilarni yasil doira ichiga yozing. Ular 
uchun umummiy bo`lgan belgilarni uchburchak ichiga yozing:


29 
13-topshiriq. Test. 
1. 5 yoshli archaning bo`yi necha metrga yoki santimetrga yetadi? 
A) 1-2 m. B) 10-15 sm C) 20-30 sm D) 10-15 m 
2. O`zbekistonda tez o`suvchi daraxtlar qatori berigan qatorni toping: 
A) olma, archa, do`lana B) nok,terak, tol
C) gilos, yong`oq, chinor D) nok, shamshod, archa 
3. Qaysi daraxtning tanasidagi yillik halqalardan uning yoshini aniqlab 
bo`lmaydi? 
A) saksovul B) chinor C) olma D) terak 
4.Suv va unda erigan mineral moddalar poyaning qaysi qismidan 
harakatlanadi? 
A) lub B) po`stloq C) o`zak D) yog`ochlik 
5. Bargda hosil bo`lgan organic moddalar poyaning qaysi qismidan 
harakatlanadi? 
A) lub B) o`zak nurlari C) ksilema D) kambiy 


30 
V-BOB. BARG. 
1-topshiriq. Bargga ta’rif bering 
2-topshiriq. Rasmdagi raqamlarga mos barg qismlarini yozing: 
3-topshiriq. Jadvalni toldiring: 
1-Rasmdagi barg 
uchun xos bo`lgan 
belgilar 
Ikkala barg uchcun 
xos bo`lgan belgilar 
2-rasmdagi barg uchun 
xos bo`lgan belgilar 


31 
4-topshiriq. Har bir qatordan ortiqcha o`simlikni toping 
1. Olma, o`rik, bodring, lola. 
2. Lola, piyoz, bug`doy, uzum 
3. Anjir, terak, uzum, makkajo`xori 
4. Qovun, makkajo`xori, gulsafsar, arpa 
5- topshiriq. Test. 
1. Qaysi o`simliklarning bargi parallel tomirlangan? 
A) jo`xori, g`umay B) terak, tut C)bug`doy chinor
D) g`umay, o`rik. 
2. Oddiy bargli o`simliklar berilgan qatorni belgilang: 
A) kashtan, shaftoli,uzum B) g`o`za, terak, rovoch 
C) yantoq, shirinmiya, beda D) loviya, yeryong`oq, nok 
3. Yeryong`oqning bargi qanday? 
A) toqpatsimon B) uch bo`lakli
C) panjasimon murakkab D) juft patsimon 
4. Bandsiz, qipiqsimon barg, uzunligi 1-2 mm. Bu ta’rif qaysi o`simlik 
bargiga tegishli? 
A) saksovul B) loviya C) rovoch D) qandim 
5.Barglari poyada ketma-ket joylashgan o`simliklar qatorini ko`rsating: 
A) pomidor, olma,yalpiz B) rayhon, kampirchopon, kiyiko`t 
C) qirqbo`g`im, olma, dalachoy D) atirgul, terak, oqquray 


32 
6. Qaysi o`simliklaring bargi poyada halqa hosil qilib joylashgan? 
A) qirqbo`g`im, oleandr, qumrio`t B) uzum, do`lana, atirgul 
C) pomidor, tut, ligustra D) qirqbo`g`im, nastarin, qumrio`t 
7.Barglari poyada qarama-qarshi joylashgan o`simliklar qatorini toping. 
A) rayhon, yalpiz, nastarin B) tut, o`rik, qumrio`t 
C) tut, atirgul, uzum D) do`lana, kampirchopon, movrak 
8. Yorug`sevar o`simliklar qatorini belgilang: 
A) qulupnay, binafsha, kungaboqar B) yantoq, kartoshka, g`o`za 
C) pomidor, yantoq, binafsha D) binafsha, kungaboqar, g`o`za 
9. Barglarning tomirlanishi xillarini yozing: 
10. Barg yaprog`i shakllarini yozing:
7-topshiriq. Rasmdagi bargning ichki tuzilishiga oid qismlarni 
yozing: 


33 
8-topshiriq. Biologik diktant. 
O`simliklarda, ayniqsa ularning mevasi va urug`larida turli 
miqdorda suv, mineral tuzlar va ……(…,….,…,…) bo`ladi. Olimlarning 
aniqlashicha, organik moddalar barg … hulayralarida hosil bo`ladi. 
Bargda organik moddalarni hosil bo`lishi … deb ataladi. Bu jarayon … 
… ta’sirida va … ishtirokida sodir bo`lib, bunda havoga … gazi ajraladi. 
Fotosintez jarayonini … olimi … o`rgangan. 
9-topshiriq. Jadvalni to`ldiring: 
№ 
Taqqoslanadigan 
jihatlar 
Oziqlanishi 
Nafas olishi 
Suv 
bug`latishi 

Sutkaning qaysi vaqtida 
sodir bo`ladi? 

Qaysi gaz yutiladi? 

Qaysi gaz ajratiladi? 

Issiqlik yutiladimi yoki 
ajratiladimi? 

Qaysi hujayralarda 
sodir bo`ladi? 

Organik modda 
to`planadimi yoki 
sarflanadimi? 


34 
1. Oddiy (I) va murakkab bargli (II) o'simliklarni aniqlang. 
1) soxta kashtan; 2) na'matak; 3) jag'-jag'; 4) yeryong'oq; 5) ituzum; 6) 
tugmachagul 
A) 1-3, 5, 6; II-l, 2, 4 
B) 1-1, 2, 4; 11-3, 5, 6 
C) 1-2, 3, 5; II-l, 4, 6 
D) 1-3, 4, 5; III, 2, 6 
2. Epidermis ostida joylashgan asosiy to'qima hujayralari nomini 
belgilang. 
A) ustunsimon B) bulutsimon (g'ovak) 
C) kompakt D) oxirgi hujayralar 
3. Popuk ildizli, bargi parallel tomirlangan o'simliklarni aniqlang. 
1) ukrop; 2) sholi; 3) suli; 4) sabzi; 5) piyoz
A) 1, 2, 3 B) 3, 4, 5 C) 1, 2, 4 D) 2, 3, 5 
4. O'q ildiz sistemasi va to'rsimon tomirlangan bargga ega bo'lgan 
o'simliklarni aniqlang. 
1) qoqio't; 2) piyoz; 3) sholi; 4) lola; 5) ukrop; 6) tomat 
A) 1, 5, 6 B) 2, 3, 4 C) 1, 3, 5 D) 2, 4, 6 
6. Poyaning lub qismi qanday nomlanadi? 
A) epidermis B) parenxima
C) floema D) ksilema 
7. Qaysi javobda ildizpoyaga to'liq ta'rif berilgan? 
A) shakli o'zgargan poya, asosiy ildiz, barglar 
B) zahira oziq moddaJar to'planuvchi qo'shimcha ildiz, ildiz 
qinchasi 


35 
C) shakli o

zgargan poya, unda qo'shimcha ildiz, shakli o'zgargan 
barg, kurtaklar bo'lib, zahira oziq moddalar to'planadi 
D) zahira oziq moddalar to'planuvchi shakli o'zgargan ildiz, qinchali 
o'suvchi qism 
8. Barg bandiga ega bo'lgan (I) va o'troq bargli (II) o'simliklarni 
aniqlang. 
1) o'rik; 2) anjir; 3) gulsafsar; 4) lola; 5) qovun; 6) makkajo'xori 
A) I- 1, 2, 5; II -3,4,6 
B) 1-2,5,6,11- 1,3,4 
C) I- 1, 2; II - 3, 4, 5, 6 
D) I- 1, 5, 6; II - 2, 3, 4 
9. Quyidagi o'simliklarni poyasining ko'ndalang kesimi xiliga ko'ra 
juftlab ko'rsatilgan javobni toping. 
1) xilol; 2) burchoq; 3) rayhon; 
a) yumaloq; b) uch qirrali; c) qanotli; d) to'rt qirrali. 
A) l-a;2-b;3-c B) 1-b; 2-c; 3-d 
C) 1-d; 2-b; 3-b D) 1-b; 2-a; 3-c 
10. Yoyilib o'suvchi o'simlikni toping. 
A) xilol B) temirtikan
C) burchoq D) qulupnay 
11. Qaysi o'simliklariiirig bargi buyraksimon bo'ladi?
A) tol B) otquloq C) oshqovoq D) nok 
12. Qipiqsimon bargli o'simliklarni aniqlang. 
A) saksovul, qandim
B) eman, do'lana 


36 
C) qarag'ay, pinus langifoliya 
D) saksovul, volhya 
13. Qaysi o'simliklarning gul hosil qiladigan kurtaklari barg hosil 
qiladigan kurtaklaridan yirik bo'ladi? 
A) o'rik, bodom B) bodom, olxo'ri 
C) olxo'ri, atiigul D) berilganiarning barchasi 
14. Toq patsimon bargli o'simlikni aniqlang. 
A) yong'oq B) soxta kashtan
C) ojud D) gazanda 
15. Kurtaklar bo'rtib yangi barg yoki gul chiqqungacha. bo'lgan davr 
nima deyiladi? 
A) faza B) uyg'onish C) tinim D) chilpish 


37 
VI – BOB. O`SIMLIKLARNING VEGETATIV 
KO`PAYISHI. 
1-topshiriq. Sxemani davom ettiring: 
2-topshiriq. Quyidagi rasm asosida o`simlikladagi ko`payish 
vegetativ ko`payishning qaysi turiga kirishini aniqlang: 
3-topshiriq. Rasmda qaysi payvandlash turi ko`rsatigan? 
O`simlikning vegetativ 
organlari 


38 
4-topshiriq. Rasmdagi raqamlarga mos keluvchi tushunchalarni 
yozing: 
5-topshiriq. Jadvalni to`ldiring: 
№ O`simlik nomi 
Vegetativ 
ko`payish turi 
Raqamlar 

G`umay 

Lola 

Piyoz 
Ildizpoyasi 
yordamida

Terak 

Atirgul 

Tok 
Piyozbosh 
yordamida 

Qoraqat 

Gladiolus 

Na’matak 
Ildizbachkisi 
yordamida 
10 Ajriq 
11 Gulsafsar 
12 Yantoq 
Qalamchalar 
yordamida 
13 Jiyda 
14 Boychechak 
15 Yalpiz 
Parxesh yo`li 
bilan 


39 
6-topshiriq. Test 
1. Payvandlash uchun kesib olinadigan kurtakli qalamcha (1) va 
payvand qilish uchun o'stirilgan urug' ko'chat (2) qanday nomlanadi? 
A) 1-payvandust; 2-payvandtag 
B) 1-payvandtag; 2-payvandust 
C) 1-iskana; 2-payvandust 
D) 1-payvandtag; 2-iskana 
2. Iskana (1) va kurtakdan (2) payvandlash asosan qaysi vaqtda qilinadi? 
A) 1 - fevral oyining boshida; 2 - may oyining oxirida 
B) 1 - daraxtlarda shira harakati boshlangandan keyin; 2 - yil 
davomida 
C) 1 - avgust oyida; 2 - fevral oyining oxiridan aprel oyigacha 
D) 1 - fevral oyining oxiridan aprel oyigacha; 2 - avgust oyida 
3. Ildizpoyalari yordamida ko'payadigan o'simliklarni belgilang. 
A) binafsha, shirinmiya, iloq 
B) kartoshka, batat, shoyigul 
C) lola, sarimsoq, piyoz 
D) qoraqat, tol, yantoq 
4. Qaysi o'simlildarning bargi o'zida zapas oziq moddalar to'plash uchun 
maxsus joy hisoblanadi?
1) piyozbosh; 2) Pekin karami; 3) yalpiz; 4) bosh karam;
5) kartoshka; 6) salomaleykum; 7) gulsafsar 
A) 1,2,4 B) 1, 4, 6 C) 5, 6, 7 D) 2,3,4 
5. Tok qalamhalarini qaysi faslda va qanday uzunlikda kesiladi? 
A) Kuzda, 40-50 sm B) Bahorda, 40-75 sm 
C) Yozda, 20-30 sm D) Kuzda, 20-30 sm 


40 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. Botanika 6-sinf darsligi. U. Pratov, A.S. To`xtayev, F. Azimova, I.Z. 
Saparboyev, M.T. Umaraliyeva T. “O’zbekiston” 2017. 
2. Botanikani o`qitish metodikasi. 5- sinf, J.O. Tolipova, A.S. 
To`xtayev, O`. Pratov. T. “O`zbekiston” 2003. 
3. Botanika, o`qituvchi kitobi T. “Tafakkur” 2011 
4. Zoologiya darslari, o`qituvchi kitobi, T. “Tafakkur” 2012 
5. Umumiy o`rta ta’lim tizmida o`quvchilarning kompetensiyalarini 
shakltirishga yo`naltirilgan ta’lim texnologiyalari (1-qism). T. “O`quv 
ta’lim-metodika” 2015 
6. Internet resurslar: 
http://go.mail.ru/search_images&gp=789112&frc=789112#urlhash=440
9914652201019601 
http://go.mail.ru/search_images?tsg=l&gp=789112& 
#urlhash=7877813937755685845 
F#urlhash=3531328864732027807 
http://go.mail.ru/search_images?tsg=l&gp=789112&q= 
#urlhash=3954430535896746346 
http://go.mail.ru/search_images?tsg=l&gp=789112&q=F#urlhash=8904
246830650200125 
F#urlhash=4395908736569334799 
http://go.mail.ru/search_images?tsg=l&gp=789112&q=рисунки+растит
ельной+клетки#urlhash=3843683969988548081 
B#urlhash=862964226562711654 
http://go.mail.ru/search_images?tsg=l&gp=789112&q=F#urlhash=2851
213800966450341 


41 
MUNDARIJA
So`z boshi…….…….…….…….…….…….…….…….…….. 

I-bob. Gulli o`simliklar…….…….…….…….…….…….…… 

II-bob. Hujayra…….…….…….…….…….…….…….……… 
11 
III-bob. Ildiz…….…….…….…….…….…….…….………... 
17 
IV-bob. Poya.…….…….…….…….…….…….…….………. 
22 
V-bob. Barg.….…….…….…….…….…….…….…….…….. 
30 
VI-bob. O`simliklarning vegetativ ko`payishi…….…………. 
37 
Foydalanilgan adabiyotlar……………………….…….……… 
40 


42 


43 


44 

Download 497.22 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling