Botanika prof dr sc. Nada Bezić


Download 445 b.
Sana29.12.2017
Hajmi445 b.
#23271


BOTANIKA

  • Prof. dr. sc. Nada Bezić


LITERATURA

  • BOTANIKA

  • Morfologija i fiziologija

  • D. Denffer, H. Ziegler

  • Školska knjiga

  • Zagreb1982.



PODJELA BOTANIKE

  • OPĆA BOTANIKA

  • ANATOMIJA - unutarnja građa (citologija, histologija i organografije)‏

  • MORFOLOGIJA - vanjska građa

  • FIZIOLOGIJA - procesi u biljkama do nivoa molekularne biologije

  • EKOLOGIJA - odnos građe, funkcije i okoline

  • SPECIJALNE BOTANIKE

  • SISTEMATIKA - biljke prema srodstvenim odnosima

  • GEOBOTANIKA - rasprostranjenost na površini Zemlje

  • PRIMJENJENA BOTANIKA - šumarska, farmaceutska, prehrambena, fitopatologija



  KARAKTERISTIKE ŽIVIH ORGANIZAMA

  • JEDINKA - određeno obličje

  • IZMJENA TVARI  asimilacija disimilacija

  • PRODUKTIVNOST rast

  • razmnožavanje

  • PODRAŽLJIVOST

  • MUTABILNOST - EVOLUCIJA (važnost protoplazme odnosno bjelančevina i nukleinskih kiselina)‏



PRVA STANICA

  • Predhodi kemijska ev. - nastanak organskih molekule (amino kiselina, nukleotidi, šećeri,masne kis.) te naknadna polimerizacija monomernih jedinica 

  • Zatim slijedi biološka ev. replikativna RNA

  • Evolucija stanice kroz različite genetičke informacije (selekcija genetičkog materijala za preživljavanje)‏



VREMENSKA SKALA EVOLUCIJE

  • PRVA ŽIVA BIĆA

  • Prvi život nastaje prije 3,8 milijarde g, oko 750 miljuna g. nakon što se Zemlja formirala

  • DANAS 370 000 biljaka

  • 2 000 000 životinja





OTKRIĆE STANICE





NASTANAK VIŠESTANIČNOG OBLIKA

  • Stanična teorija (organizam izgrađen iz mnogo neovisnih st.)

  • (Schleiden, Schwann i Purkinje otkrio stanično tijelo - protoplazma

  • Organizmička teorija (pojedine stanice vrše posebne funkcije u organizmu kao cjelini)

  • Tangl (1879) postojanje protoplazmatskih niti kao veza pojedinih st.

  • Strasburger (1876) mitoza

  • posljedica je razvoj od jednostaničnih do višestaničnih organizama



TIPOVI BILJNIH STANICA



Biljna stanica



SVOJSTVA PLAZME

  • netopiva u vodi, bubri, stvaranje niti, dvolom, plastičnost ne prolazi kroz filter

  • koloidnost (dijaliza),

  • hidrofilni koloid privlačenje zasnovano na dipolnosti molekula



KEMIJSKO FIZIČKA SVOJSTVA PLAZME

  • plazma sol (tekućije) elastičnost plazmoliza (hipertonična

  • otopina)‏

  • deplazmoliza (hipotonična otopina)‏

  • plazma gel - gušći sjemenke koje koaguliraju

  • koloidna otopina (čija su svojstva žitkost i elastičnost) čija svojstva ovise o veličini otopljenih molekula.

  • smjesa tvari u stalnom pretvaranju

  • je tekućina sa stalnim strujanjem plazme



Sastav plazme

  • elementi (C,O,H,N,S,P,K,Ca,Mg,Fe)‏

  • molekule H2O 80%

  • - proteini 10%

  • suha tvar informacijske molekule

  • 1) konstitucione tvari čine heteropolimeri - nukleinske kis 3,4%.

  • 2) elektroliti homopolimeri - nisu - polisaharidi 2%

  • 3) fizički aktivne tvari informacijski, a obično - lipidi 2%

  • 4) sekundarne tvari čine skeletne ili - drugi molek. sp. 1,3%

  • rezervne tvari - anorg. sp. 1,3%



PLAZMODEZMIJE

  • predstavljaju vezu protoplasta pojedinih stanica

  • prolaze kroz st. stjenku i to su živi elementi u mrtvoj (celuloznoj) staničnoj stjenci

  • predstavlja kontinuitet žive supstance u organizmu

  • elektronsko mikroskopski utvrđene su pore na stjenci kroz koje prolaze plazmodezmiji tako da st. postaju SIMPLAST

  • najčešći su na mjestu utanjene stijenke (jažicama)‏

  • omogućuju transport hrane i podražaja

  • JAŽICE

  • mjesta ne zadebljale sekundarne stjenke ali s nataloženu primarnom stjenku (TORUS) - koja se može pomicati i tako zatvori otvor

  • posebno su izražene u drvu golosjemenače



VAKUOLA

  • odjeljena od citoplazme TONOPLASTOM

  • najprije (u embrionalnim st.) veliki broj malih, da se u toku razvoja st.

  • udružuju u jednu veliku vakuolu (u parenhimskim st.)‏

  • ima funkciju ekskretornog dijela st. jer se u njoj nakupljaju krajnji

  • produkti tvarne izmjene

  • kontraktilne (pulsirajuće) kod jednostaničnih biljaka

  • diastolom - usisavaju H2O

  • sistolom - izbacuju H2O



VAKUOLNE BOJE

  • kemijski su FLAVONI i ANTOCIJANI u vodi topivi glikozidi

  • žuti cvjetovi (pamučika crveni, modri i ljubičasti cvjetovi

  • jaglaca) plodovi listovi (pelargonija, plućnjak)‏

  • plodovi (Prunus)‏

  • antocijanofori - tjelešca u vakuoli

  • uz koje je vezan antocijan

  • - H2

  • ANTOCIJANIDIN FLAVONOL

  • (živo obojeni) +H2 (blijedi do bijeli)‏

  • promjenu boje uvjetuje promjena pH

  • crveno violetno modro

  • i temperature (Erodium) - više od 20oC

  • i starenjem (Pulmonata) - mladi i stari

  • i šećeri (povećavaju nivo antocijana - listovi loze u jesen)‏

  • totalna refleksija (latice)‏

  • - bijela boja

  • ili je boje pigmenta BETULINA (breze)‏



GRAĐA I FUNKCIJA ORGANELA

  • JEZGRA (nukleus) nukleoplazma s prevladavajučim kromatinskim skeletom – hetero i eukromatin u interfazi, a kromosomi u diobi st.

  • JEZGRICA (nukleolus)‏

  • geni za ribosomnu RNA te organizacija jezgrice u formiranju rRNA i ribosomalnih podjedinica

  • Dvostruka jezgrina ovojnica, jezgrina lamina, kompleks jezgrine pore



KLOROPLASTI

  • fotosintetski organel (generator metaboličke energije)‏

  • u stanici sami jedan pa i do 100

  • endosimbioza (bakterije i modrozelene alge)‏

  • sastav: bjelančevina, lipidi, klorofil (5-10%), drugi pigmenti

  • vlastiti genetski sustav DNA i RNA (1%)‏

  • replicira se diobom

  • veličina 5-10 µm dvostruka membrana

  • sinteza glukoze



Struktura

  • plastidi su organeli s različitom ulogom kod biljaka

  • vanjska (porin- restriktivna veza s citosolom) i unutrašnja membrana (nepropusna za ione i nije uključena u fotosintezu) između kojih je intermembranski prostor

  • unutrašnjosti je stroma (matriks) koja sadrži genom i u njoj se odvija Calvin ciklus

  • tilakoidna membrana - transport elektrona, a čine ga

  • tilakoidne grane (diskovi) s lumenom (transport protona)



FOTOSINTEZA

  • I svjetlo: tilakoidi - ATP, NADPH, O2 (H2O)‏

  • (aktivacija pigmenata - sunč. E - elektroni - mol. akceptori)

  • ciklične reakcije ADP, ATP

  • neciklične reakcije

  • II tama : stroma - Calvinov ciklus (pohranjen ATP)‏

  • drugi plastidi - nastaju iz proplastida

  • - mogu prelaziti iz jednog oblika u drugi - formiranje

  • KROMOPLASTI

  • LEUKOPLASTI

  • AMILOPLASTI



FOTOSINTETSKI AKTIVNI KROMATOFORI

  • najčešće u listovima

  • - otapa se (u alkoholu, acetonu i benzolu)‏

  • - apsorbira u crvenom i modrom dijelu spektra

  • - KLOROPLAST klorofil

  • - FEOPLASTI klorofil + fukoksantin

  • - RODOPLASTI klorofil + fikoeritrin + fikocijan

  • klorofil a C34H33O3N4MgCOOC20H39 (modrozeleni)‏

  • klorofil b C34H31O4N4MgCOOC20H39 (žutozeleni)‏

  • klorofil c (smeđe alge, dinoflagelate i dijatomeje)

  • klorofil d (crvene alge)‏



FOTOSINTETSKI NEAKTIVNI KROMATOFORI

  • KROMOPLASTI - najčešći u plodovima i cvjetovima

  • (mrkva, naranča, limun, rajčica, žabnjak, mak)‏

  • - mogu nastati iz kloroplasta

  • - nose karotinoidne boje (70 različitih)‏

  • - KAROTEN -  i  karoten - mrkva

  • - likopin - rajčica

  • - KSANTOFIL srodnici fukoksantinu

  • - lutein

  • - zeksantin

  • - kemizam karotinoidnih boja

  • IZOPREN (C5H8) - TERPEN (C10H16) - TETRATERPEN

  • C40H56 C40H54(OH)2

  • karoten ksantofil

  • - lipofilne boje topive u mastima

  • - apsorpcija u modrom i violentnom dijelu spektra



FOTOSINTETSKI NEAKTIVNI LEUKOPLASTI

  • bezbojni plastidi - nema asimilacije

  • dolaze kod: - heterotrofnih saprofita

  • - u panaširanim listovima

  • (bijela boja posljedica loma svjetla)‏

  • - u bezbojnim organima

  • (u podzemnim dijelovima stabljike ili korijena)‏

  • mogu prelaziti kloroplaste (gomolj krumpira ili u epidermi zakržljali kloroplasti)‏

  • u njima nastaje i taloži se škrob



MITOHONDRIJI

  • energetski organel- izvor ATP za st. funkcije

  • 1-2 µm duljine - s vlastitim genomom DNA, tRNAs, rRNAs

  • 0.5 µm promjera

  • proteini - iz mitohondrija 10%

  • - iz citoplazme 90%

  • dvostruka membrana

  • - vanjska porin - prolaz malih molekula

  • intermembranski prostor - ioni + male mol. protonski gradijent

  • - unutrašnja (kriste – oksidativna fosforilacija

  • matriks – metabolitam - razgradnja hranjivih tvari



MITOHONDRIJI - FUNKCIJA

  • ciklus limunske kiseline (nužan O2 i različiti enzimi)

  • - je proces gdje piruvat i m. kiselina prelaze u acetil CoA, a koji se oksiduraju do CO2 uz oslobađanje NADH i FADH2

  • oksidacijska fosforilacija se odvija na unutrašnjoj membrani (kriste)

  • je proces prenosa elektrona s NADH ili FADH2 na molekulski O2 putem

  • serije nosača elektrona uz nastanak ATP (32 od njih 36 koji

  • nastaju kod razgradnje glukoze)‏



DRUGI STANIČNI ORGANELI

  • GOLGIJEVO TIJELO

  • ENDOPLAZMATSKI RETIKULU

  • RIBOSOMI



ERGASTIČNE TVOREVINE

  • škrob

  • REZERVNE aleuron

  • TVARI hemicelulaza

  • uljne kapi

  • polisaharidi

  • celuloza

  • GRAĐEVNI suberin

  • MATERIJAL kutin

  • silicijev dioksid

  • kristali oksalata

  • OTPADNI alkaloidi

  • PRODUKTI tanini

  • METABOLIZMA glikozidi



ŠKROB

  • nastaje u stromi kloroplasta (leukoplasta) a dokazuje se otopinom J-K-J (Lugolova otopina)‏

  • polisaharid je α - glukoze, a dolazi u listu, stabljici (nadzemnoj i podzemnoj) i korijen

  • šećeri u biljci nastaju nakon asimilacije CO2 s tim da su sunčevu energiju pretvorili u kemijsku veze

  • β - glukoza i α - glukoza su dva stereoizomera a razlikuju se po položaju OH skupina na 1 i 4 C atomu

  • zbog pohranjene kem. energije to je energetski vrlo bogat spoj



ŠKROB

  • sinteza škroba procesom POLIMERIZACIJA

  • n C6H12O6 n H2O + (C6H10O5) n

  • glukoza škrob

  • AMILOZA forma lančastog škroba s glikozidnim vezom 1 i 4 C

  • atoma glukoze

  • s J-KJ daju modru boju

  • AMILOPEKTIN forma razgranjenog škroba s dvije vrste glikozidnog veza 1 i 4 te 1 i 6 C

  • s J-KJ daje violetnu boju škrobno ljepilo



ŠKROB

  • ASIMILACIJSKI ŠKROB (primarni)‏

  • - nastaje u kloroplastima još u toku asimilacije

  • REZERVNI ŠKROB (pričuvni)‏

  • - nakuplja se u leukoplastima kao rezervna hrana

  • - nastaje na sljedeći način:

  • 1. glukoza

  • 2. polimerizacija u asimilacijski škrob (mali listići škrobnih

  • zrnaca)‏

  • 3. hidroliza (noću provodni putevi za asimilate slobodni)‏

  • 4. ponovna polimerizacija u leukoplastima (znatno veća zrnca

  • od asimilacijskog)‏

  • - različite veličine

  • - različiti oblici karakteristični za pojedine vrste

  • - različiti oblici unutar jedne vrste

  • (pojedinačna, polusastavljena i sastavljena)‏

  • - slojanja posljedica pakovanja škrobnih zrnaca radijalno u

  • odnosu na početak slojanja SFEROKRISTAL (DVOLOM)‏



HIDROLIZA (razgradnja škroba)‏

  • (C6H10O5)n + H2O n C6H12O6

  • postrane ogranke amilopektina razlaže R-ferment

  • veće dijelove škroba do 10 jedinica (dekstrina) kida

  • DIJASTAZA

  • α - amilaza - cijepa svaku desetu vezu

  • β - amilaza - cijepa svaku drugu vezu

  • maltaza otkida maltozu (disaharid) do krajnjeg produkta GLUKOZE



REZERVNE TVARI

  • UGLJIKOHIDRATI

  • - u obliku monosaharida, disaharida i polisaharida

  • - daju slatkoću plodova (jabuke, trešnje, ...)‏

  • korijena (šećerna repa, mrkva, ...)‏

  • stabljike

  • PROTEINSKI KRISTALI

  • aleuronska zrnca - rezervne tvari u čvrstom stanju koje se javlja u zrelim sjemenkama (ricinus, orah...)‏

  • ili u posebnom sloju (pšeno endosperm samo vanjski dio)‏

  • čine ga globoid, albumin i globulin

  • MASNE KAPLJICE

  • nastaju u citoplazmi kao ergastične tvorevine u obliku masnih vakuola u sjemenkama (soje, pamuka, orašac, maslina)‏

  • kod dijatomea ulje produkt fotosinteze



EKSKRETORNE TVARI

  • ANORGANSKE SOLI - K, Mg, Ca soli (kod algi u moru konc. soli

  • KNO3 i do 100X veća)‏

  • ORGANSKE KISELINE

  • - jabučna, vinska, limunska, oksalna

  • - ove kiseline dolaze u obliku soli

  • KALIJEV OKSALAT (KOOC - COOH)‏

  • je topiv u H2O i izaziva kiselost (Rumex i Oxalis)‏

  • KALCIJEV OKSALAT - Ca(COO)2 . 2H2O, Ca(COO)2 . H2O

  • - netopivi u vodi

  • - topivi u solnoj kiseli (kukanci, druze…)‏



EKSKRETORNE TVARI

  • ALKALOIDI

  • spojevi s N, kemijski različiti, gorka okusa i alkalične reakcije

  • (koriste se u farmaciji, a u većim koncentracijama često otrovni)‏

  • ATROPIN (velebilju), MORFIN+KODEIN+NARKOTIN+...

  • (mak), KININ (kininovac), STRIHNIN (strihninovac), NIKOTIN

  • (duhan), KOFEIN (kava), TEOFILIN (čaju - ima i kofein),

  • TEOBROMIN (kakao- ima i kofein), KOLHICIN (mrazovcu -

  • sprečava mitozu - netipičan alkaloid), LSD - dietilamid- lizergna kis.



EKSKRETORNE TVARI

  • GLIKOZIDI

  • - koriste se u ljekarstvu, a sastoje se od šećernog (glukona) + ne

  • šećernog (aglukona)‏

  • - GLIKOZID GORUŠIĆINOG ULJA - glukoza + gorušićino ulje

  • (dolazi kod krucifera) MIROZIN

  • AMIGDALIN - glukoza + cijanovodična kis. + benzaldehid

  • (dolazi u sjemenkama bajama, šljive, marelice) EMULZIN

  • TANINI (treslovine) - ako su u plodovima u čvrstom stanju - INKLUZIJE

  • - spojevi bez dušika, štave životinjsku kožu (uništavaju mikroorganizme)‏

  • GLIKOZIDNI TANINI - glukoza + galna kiselina

  • KATEHINSKI TANINI (katehini prelaze u FLOBAFENE nakon

  • ugibanja st. i ulaze u stjenku bojeći je smeđe)‏

  • - na isti način osim listova boju mijenjaju plodovi, sjemenke, drvo -

  • gdje sprečavaju truljenje, ako nema flobafena nastaju duplje (lipa)‏



TERPENSKI DERIVATI

  • polimeri izoprena C5H8, koji se sintetiziraju u plastidu i onda u st. dijelove nastaje politerpen (izoprena u biljaka nema)‏

  • eterična ulja u žljezdanim dlakama, u stanicama ili u lizigenim šupljinama (izlučine epiderme - cvjetni mirisi), u podancima (đumbir), u kori (cimet), u listovima (lovor), u sjemenkama (papar)‏

  • smole - sadrže i eterična ulja (smole četinjača) ili u mliječnom soku - kaučuk (Havea brasiliensis)‏

  • smole bora - terpentinsko ulje + kolofonja

  • balzam - polutekuče smole



STANIČNA STIJENKA

  • gole st. kod biljaka su rijetke (spolne st.)‏

  • gotovo sve st. biljaka imaju st. stijenku

  • sve tvari st. stijenke su nežive osim plazmodezmija koji predstavljaju živi protoplast u st. stijenci



Kemijska građa

  • uglavnom građena iz celuloze

  • celuloza - polisaharid β – glukoze

  • (C6H10O5)n n = 500 - 3000

  • to su nerazgranjene niti

  • razgradnja uz pomoć fermenata

  • celulaza - celulozu u celobiozu (disaharid)‏

  • celobiaza - celobiozu u β - glukozu (2)‏

  • teško se otapa, ali se otapa u H2SO4

  • otapalo specifično za celulozu SCHWEIZEROV reagens (otopina Cu hidroksida)‏

  • boji se jodom modro, ako se predhodno otopi NH3 s H2SO4

  • pored celuloze u stijenkama dolaze:

  • a) PEKTIN

  • b) HEMICELULOZA

  • c) HITIN



PEKTIN

  • obično izgrađuje središnju lamelu (time su povezane susjedne st.)‏

  • može se oksidirati (i tako odstrani) pa dolazi do odvajanja st. (maceracije)‏

  • polimer je galakturonske kiseline

  • PEKTINATI su soli koje prave divovske protopektinske lamele u koje se mogu ulagati i metali (Ca2+, Mg2+) pa prelaze u oblik soli (kalcijev pektinat ili magnezijev)‏

  • dokazuje se rutenijskim crvenilom



HEMICELULOZA I HITIN

  • HEMICELULOZA

  • "rezervna celuloza" (u stijenkama sjemenki datulje, strihninovca) - koristi je kod klijanja

  • sastoji se od heksoza ili pentoza (HEKSOZANI- glukani, galaktani i manani, fruktani ILI PENTOZANI - ksilani)‏

  • koji se J-K-J modro bez H2SO4 (sličnost s škrobom)‏

  • HITIN

  • izgrađuje stijenke gljiva

  • polimer acetilglukozamina

  • gljive (heterotrofi) imaju dosta N pa je ušao u sastav stijenke



Fina građa stjenke

  • nitaste, nerazgranjene celulozne molekule (po 100) udružene su u MICELE. Između su intermicelarni prostori (ispunjeni H2O ili drugim tvarima)‏

  • celulozne niti nisu vezane samo za jedan micel nego prelaze iz jednog u drugi i tako čine kontinuiranost micelarnog sistema.

  • po 20-tak micela udruženo je u MIKROFIBRILE. I mikrofibrili imaju međuprostore ispunjene H2O ili nekom drugom tvari.

  • ova kristalinična građa stijenke dokazana je ogibom rentgenskih zraka, svjetljenjem u unakriženim polarizacijskim prizmama i uz pomoć elektronskog mikroskopa

  • orjentacija micela i mikrofibrila može u jednoj stanici biti različita, ali je ta orjentacija uvijek u plohama

  • Forme rasporeda su:

  • VLAKNASTA - miceli paralelni s glavnom osi

  • PRSTENASTA - miceli tangencijalni u odnosu na glavnu os

  • SPIRALNA - miceli su koso postavljeni u odnosu na glavnu os



Formiranje stijenke

  • 1. SREDIŠNJA LAMELA – pektinska

  • 2. PRIMARNA STIJENKA - pektin + celuloza

  • (1 + 2 - sastavljena središnja lamela)‏

  • 3. SEKUNDARNA STIJENKA - više prislonjenih apozicijskih slojeva sastavljena iz prijelaznog i centralnog sloja



Kemijske promjene u celuloznoj stijenci

  • u toku života stijenka može doživjeti promjene:

  • a) LIGNIZIRANJE

  • b) SUBERINIZIRANJE

  • c) KUTINIZIRANJE

  • d) MINERALIZIRANJE



LIGNIZIRANJE

  • lignin se umeće među celulozne čestice i prati ih - INKRUSTA (armirani beton)‏

  • lignin je polimerizirani produkt FENILPROPANSKOG DERIVATA - u razgranjenom obliku (celuloza u jednom smjeru)‏

  • usporedba s armiranim betonom (celuloza - željezo, lignin - beton)‏

  • mjenjaju se svojstva stijenke od elastične u čvrste (odrvenjele)‏

  • svojstva ligniziranja (odrvljavanja) imaju samo više biljke od papratnjača

  • drvene biljke koriste se za dobivanje papira tako da se stijenke otope u JAVELLEOVOM lužini, kuha pod pritiskom u otopini Ca - hidrogensulfita

  • dokazuje se smjesom alkohol + floroglucin + konc. HCl kao i safraninom kada lignin pocrveni



SUBERINIZIRANJE

  • dolazi u PLUTU (kožno tkivo) koje štiti starije dijelove biljke od isušenja (ne propušta vodu)‏

  • suberin je polimer masnih kis. pa je to masna tvar koja se dokazuje sudanom III - crveno se boji

  • zaštićuje st. (ne propušta vodu), te stanice ugibaju

  • razlikuje se od lignina jer on nije inkrusta već suberin čini zasebne membranske lamele



KUTINIZIRANJE I MINERALIZACIJA

  • KUTIKULA – zasebni sloj iznad celuluzne stijenke, kao mehanička zaštita, ali propusan za vodu i druge tvari

  • KUTINIZIRANJE - inkrusta između celulozne stijenke pa nastaje kutinizirani sloj na površini biljnih stijenki - epidermi

  • masna tvar s manje nezasićenih masnih kis. od suberina

  • MINERALIZACIJA

  • inkrusta CaCO3 i SiO2

  • crvene alge s vapnenim stijenkama trave, preslice (oštre biljke)‏

  • ostaju kao fosili Diatomeae - skelet iz pektina, CaCO3 i SiO2



Morfološki organizacijski stupnjevi kod biljaka

  • od jednostaničnih do razvijenih biljaka tkiva se pojavljuju kasno u filogenezi s obzirom na visinu organizacije

  • razlikujemo tri tipa:

  • I PROTOFITE

  • II TALOFITE

  • III KORMOFITE



PROTOFITI

  • najniži stupanj koji obuhvaća sve jednostanične organizme te oblike izgrađene od međusobno vrlo labavo povezanih skupova stanica.

  • jednostanični, sa ili bez stijenke (Euglena) - kuglastog oblika

  • nitaste bakterije i modrozelene alge (labave veze među st. gdje st. zadržavaju samostalnost) - CENOBIJI

  • stapanje st. s većim brojem jezgara - PLAZMODIJI sluzavih gljiva (Myksomycetes)



TALOFITI

  • prvi višestanični organizmi gdje su stanice čvrsto povezane (povezanost plazmodezmijima i pojava razdioba rada među stanicama)‏

  • agregacijski skupovi stanice su u početku slobodne, tek kasnije povezivanjem st. nastaju odrasli oblici - Pediastrum

  • stanične kolonije - višestanične alge s podjeljenom funkcijom; jedne su za pokretanje i ishranu, a druge su za razmnožavanje - Volvox

  • sifonalne polienrgidne steljke - tijelo raščlanjeno na puzajuću osnovu i perasto razgranjeno tijelo - Caulerpa

  • talofiti nitaste građe - longitudinalno nanizane st. nastale iz vršne tjemenice - Ulotrix (ponekad niti međusobno bočno srastu u pseudoparenhim - sklerocij gljiva)‏

  • talofiti izgrađeni iz pravih tkiva - ostaju spojene sve st. nastale iz tjemenice. Ima i takvih s bočnim ograncima koje uz uzdužne diobe (INEKVALNE) u tjemenici imaju i poprečne diobe (EKVALNE) pa nastaju bočni ogranci s tkivima



KORMOFITI

  • najviši organizacijski stupanj kojemu pripadaju papratnjače i cvjetnjače s izdiferenciranim tkivima za život na kopnu.

  • Tijelo je raščlanjeno na vegetativne organe korjen, stabljiku i list

  • Vrste tkiva kod kormofita

  • stanice s specijalnom funkcijom nisu pojedinačne nego su obično združene

  • razlikujemo:

  • 1. TVORNA TKIVA

  • 2. TRAJNA TKIVA





TVORNO TKIVO ILI MERISTEM

  • embrionalne stanice iz kojih se diferenciraju trajna tkiva

  • nalaze se u vegetacijskim točkama izdanka i korjena (apikalno ili terminalno) (bazalni pol + interkalarno) tako da na tim mjestima biljka raste u duljinu

  • stanice meristema imaju iste osobine kao i embrionske stanice (tanka stijenka, puno protoplazme i sposobnost dijeljenja)‏

  • razvojem klice pojedini dijelovi prelaze u trajna stanja

  • Podjela meristema:

  • PRIMARNI ILI PRAMERISTEMI - od početka imaju karakter meristema

  • ZAOSTALI MERISTEMI - u trajnom tkivu zaostaju embrionalne stanice

  • SEKUNDARNI MERISTEMI - neke st. nakon mirovanja poćimaju se dijeliti





PRIMARNI MERISTEMI

  • apikalne ili terminalne vegetacijske točke

  • inicijalne st. (ili kompleks) se nalaze na samom vrhu, stalno se dijele i one obnavljaju vršak

  • periklinskim diobama (usporedno s površinom) dalje od inicijalnih st. formira se KORPUS (CORPUS)‏

  • antiklinskim diobama (okomito na površinu) formira se TUNIKA koja obavija korpus

  • tjemenište korjena zaštićeno je KORJENOVOM KAPOM ili KALIPTROM, koja obavija vegetacijski vršak. Vanjske se st. stalno ljušte

  • na udaljenosti od tjemena vrška stvaraju se intercelulari (determinacijska zona), a već susjedna zona (diferencijacije) predstavlja mjesta gdje nastaju trajna tkiva







ZAOSTALI MERISTEMI

  • zaostaju st. iz promeristema i stalno imaju diobenu sposobnost

  • 1. UMETNUTE (INTERKALARNE) zone rasta - kod monokotiledona bazalni dijelovi članaka stabljike

  • 2. FASCIKULARNI KAMBIJ - kod dikotiledona baza za rast u debljinu

  • kambijske se stanice neprestano tangencijalno dijele. Stvaraju elemente i prema vani i unutra

  • 3. PERIKAMBIJ (PERICIKAL) - za razvitak postranog korijenja



SEKUNDARNI MERISTEMI

  • nastaju od trajnih st. koje su stekle sposobnost djeljenja. Sliče primarnim meristemima ali u pravilu produžene (prozenhimske) s velikim vakuolama

  • 1. PLUTNI KAMBIJ (FELOGEN)‏

  • 2. INTERFASCIKULARNI KAMBIJ (nastaje iz parenhima traka srčike)‏

  • MERISTEMOIDI - mali broj st. u diobi iz kojih diferencijacijom nastaju puči, dlake, zameci listova





OSNOVNO TKIVO

  • izgrađeno iz parenhimskih st.

  • st. su izodijametrične, tankih stijenki, protoplast je uz stijenku, dominira vakuola

  • služe za razne funkcije: izgrađivanje org. tvari, za proizvodnju i spremanje org. tvari, spremanje vode (turgor), disanje, napetošću stijenki povećava čvrstoću





KOŽNO TKIVO

  • 1. PRIMARNO jednoslojno – EPIDERMA

  • višeslojna VANJSKO - EPIDERMA +HIPODERMA

  • 2. UNUTRAŠNJE - ENDODERMA (u korijenu)‏

  • 3. SEKUNDARNO - PLUTENI OVOJI

  • 4. TERCIJARNO - LILA (lup ili ritidoma)‏





PUČI

  • aparat za izmjenu plinova i transpiraciju povezan s intercelularima

  • porus + zapornice = puč (stoma)‏

  • puč + st. susjedice = stomatalni aparat

  • zapornica - posebno građena ep. st. s kloroplastima, zadebljalim stijenkama i utanjenom stijenkom

  • porus je mjesto spajanja dviju zapornica

  • otvaranje i zatvaranje puči u vezi je s promjenom turgora:

  • a) turgor malen (malo osmotski aktivnih tvari) = puči zatvorene

  • b) turgor velik (puno osmotski aktivnih tvari) = puči otvorene







MEHANIČKA TKIVA

  • javljaju se kod kopnenih biljaka

  • čvrstoću daju i napete parenhimske stanica - visoki turgor

  • napetost među tkivima postoji i zbog različite potrebe za rastezanjem različitih tkiva

  • napetost i turgor imaju mehaničku ulogu jedino kad ima dovoljno H2O

  • mehanička tkiva su:

  • uglovni

  • 1. KOLENHIM

    • (žive stanice) pločasti
  • sklerenhimske st. (SKLEREIDE)‏

  • 2. SKLERENHIM

  • (mrtve stanice) sklerenhimska vlakna

  • građena po tehničkim principima s udruženim st. koje služe za učvršćenje

  • stabljika - otpornost na savijanje (meh. elem. ispod epiderme)‏

  • korjen - otpornost na poteg (meh. elem. u sredini)‏





PROVODNA TKIVA



FLOEMSKI ELEMENTI

  • SITASTE CIJEVI, STANICE PRATILICE I PARENHIM

  • uzdužno nanizane, žive st. s poprečno prošupljenom membranom, celulozne stijenke

  • okomito postavljena poprečna stijenka ima samo 1 sitastu ploču, a koso više sitastih ploča

  • kako stanice zbog fuzije ipak gube individualnost onda dijelove sitastih cijevi zovemo člancima

  • pore ploče začepe se KALOZOM (ponekad se otapaju pomoću kalaze)‏

  • uz sitaste cijevi kod kritosjemenjača diobom iste matične stanice uz sitastu cijev nastaje i ST. PRATILICA, koja ostaje u stalnoj plazmatskoj vezi s pratilicama (nemaju plastide ali bogati mitohondrijima)‏



KSILEMSKI ELEMENTI

  • TRAHEJE ,TRAHEIDE I PARENHIM

  • produžene st. gube potpuno poprečne membrane (ili djelomično) pa nastaju duge nepregrađene cijevi. Mrtve st., zadebljalih ligniziranih stijenki (time se odupiru turgoru), različitog oblika

  • prstenasta, spiralna, mrežasta (poprečno spojna spiralna), jažičasta, ljestvičasta (jažice pravilno jedna iznad druge)‏



LIST



STABLJIKA



















Korijen

  • funkcija:- upija vodu + mineralne tvari, učvršćuje biljku i provodi hranjive sokove

  • Zone korijena:

  • 1. Vegetacijska točka

  • kod dikotiledona

  • protoderma

  • embrionske stanice primarna kora

  • centralni cilindar

  • kod monokotiledona je za protodermu i primarnu koru ista inicijalna st.

  • kod papratnjača je trorezna tjemenica pa su sva tri sloja iz iste st.

  • korijenova kapa (kaliptra) - zaštićuje; zašiljena oko embrionskih st. (sluz iz centralnih lamela, st. kaliptre koje se ljušte maceriraju)

  • kod monokotiledona nastaje iz kaliptrogena

  • kod dikotiledona nastaje iz protoderme (dermatogena) - dermokaliptrogen



Korijen

  • 2. Zona produženog rasta (5-10 mm) - rast u dužinu (kod zračnog korijenja 7-10 cm) gdje st. izgube svojstvo dijeljenja

  • kod podzemnog korijena kratka zona da ne dođe do savijanja, a i sila pritiska se poveća

  • volumen st. se povećava na račun vakuolarnog sistema

  • 3. Zona korijenovih dlačica - formiraju se korjenove dlačice iz st. rizoderme (ili iz posebnih trihoblastnih st.)‏

  • dlačice se formiraju ovisno o vanjskim uvijetima (grah, grašak, bundeva - ne razvija se ako su u vodi)‏

  • to su jednostanične tvorevine 0,15 - 8 mm nepravilnog oblika zbog prodiranja kroz zemlju. Vijek dlačica je samo nekoliko dana.

  • upijaju vodu i učvršćuju biljku

  • 4. Stariji dijelovi korijena

  • formiranje bočnih ogranaka s iste tri zone

  • nastaju endogeno (ne eksogeno) iz st. pericikla ispred ksilema ili ispred provodnog parenhima





Primarna građa korijena (poprečni prerez)

  • 1. RIZODERMA (bez kutikule i puči)‏

  • 2. PRIMARNA KORA

  • a) eksoderma - ispod rizoderme, pa kad se rizoderma ljušti preuzima njenu funkciju

  • obično od jednog sl. stanica

  • sa suberinskim stijenkama

  • b) parenhim primarne kore - spremišna funkcija (nekad imaju kloroplaste)‏

  • c) endoderma s U zadebljalim stijenkama

  • - kod M - tercijarna zadebljanja prstena stanica endoderme sa stanicama propusnicama

  • 3. CENTRALNI CILINDAR

  • a) pericikal - 1 sl. st. (nekad ga i nema) stvara nova tkiva

  • b) radijalna žila kod M - poliarhna, kod D - diarhna (repasto

  • korijenje mrkve)‏



SEKUNDARNA GRAĐA KORIJENA- kod D i G i kod M – Dracaena

  • - i kod radijalne žile kambij nastaje uz ksileme i floeme

  • unutar kambija izvan kambija

  • - kambij nastaje iz parenhimskih st. između ksilema i floema (sekundarni karakter)‏

  • 1. - uz primarne floeme (tu naglo stvara sek. ksileme)‏

  • - zato kambij ide prema vani (tim više što je više sek. ksilema)‏

  • - ispuni prostor između prim. ksilema i od zvjezdastog prelazi u

  • prstenastu formu

  • 2. - kambij prema vani stvara sek. floeme (prislanja se uz prim. floeme)‏

  • 3. - kambij u području pericikla ispred ksilema stvara primarne trakove srčike

  • - kasnije stvara sek. trakove srčike

  • - kod mrkve - umjesto ksilema, parenhim, nema lignizacije sudova, a broj drvenih sudova je malen

  • Posljedice sek. rasta u debljinu korijena

  • - korijen višegodišnjih biljaka ima istu formu kao i stablo

  • - stvara se sek. kožno tkivo - PLUTO djelatnošću pericikla pa pojavom pluta otpadaju primarna

    • kora i rizoderma


Download 445 b.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling