Cİlt 1 – 1978 erciyes üNİversitesi yayini-163
Download 3.2 Mb. Pdf ko'rish
|
|
ERCİYES ÜNİVERSİTESİ YAYINI-163 KİTAP ADI HOŞGÖRÜDEN YOL AYRIMINA ERMENİLER Cilt-1 YAYINA HAZIRLAYANLAR Prof. Dr. M. Metin HÜLAGÜ Doç. Dr. Şakir BATMAZ Yrd. Doç. Dr. Gülbadi ALAN ISBN Takım no : 978-9944-0664-1-9 Kitap no : 978-9944-0664-2-6
İLK BASIM Ocak 2009 KAPAK TASARIMI Deniz Doğan MİZANPAJ VE BASKI ÖNCESİ HAZIRLIK Bilge Grafik (352) 232 29 05 BASKI Kardeşler Ofset (352) 331 61 00 YAYINA HAZIRLAYANLAR Prof. Dr. M. Metin HÜLAGÜ Doç. Dr. Şakir BATMAZ Yrd. Doç. Dr. Gülbadi ALAN HOŞGÖRÜDEN YOL AYRIMINA ERMENİLER – CİLT 1 – ERCİYES ÜNİVERSİTESİ–NEVŞEHİR ÜNİVERSİTESİ II. ULUSLARARASI SOSYAL ARAŞTIRMALAR SEMPOZYUMU [EUSAS–II] 22–24 Mayıs 2008 §
EUSA S II A çılış T ör eni [S ayg ı D ur uş u v e İ sti klâ l M arş ı] EUSAS II Tertip Heyeti Başkanı Prof. Dr. M. Metin Hülagü’nün protokol konuşması. Rektör Prof. Dr. Cengiz Utaş’ın protokol konuşması. EUSA S II A çılış T op la nt ısı EUSA S II A çılış K on uş ma la rı (S olda n) Y us uf H ala ço ğl u, Öme r T ur an, N üzhe t K ande mir , Öme r E. L üt em, M ahir A ydın EUSA S II A çılış K on uş ma la rı s ıras ında b ir g ru p din le yici Büyükelçi (E) Nüzhet Kandemir Prof. Dr. Ömer Turan Büyükelçi (E) Ömer Engin Lütem Prof. Dr. Mahir Aydın Türk Tarih Kurumu Başkanı Yusuf Halaçoğlu açılış konuşmasını yaparken Nüzhet Kandemir ve Ömer Lütem açılış konuşmalarını yaparken EUSA S II O tur um la rında n b ir g ör ün tü EUSA S II T er tip H ey et i v e S em po zy uma ’a y ar dımcı o la n ö ğr enci ler EUSA S II k at ılımcı la rı t op lu hâ lde XVII İÇİNDEKİLER İçİndekİler AÇILIŞ VE PROTOKOL KONUŞMALARI ....................................................................................................... XXI
OSMANLI DÜZENİNİN ÇÖKMESİNİN AYRILIKÇI HAREKETLERE OLAN ETKİSİ - ERMENİ MİLLETİ ÖRNEĞİ - .............................................................................................. 59
ERMENİ MİLLİYETÇİLİĞİNİN DOĞUŞUNDA ŞARK MESELESİ FAKTÖRÜ .............. 99
RUSYA İLE EÇMİYAZİN KATOGİGOSLUĞU’NUN İLİŞKİLERİNİN OSMANLI ERMENİLERİNE ETKİLERİ .............................................................................................................. 113
XIX.YÜZYIL SONLARINDA OSMANLI DEVLETİ’NDE YAŞAYAN ERMENİLERİN EVLERİNDE ERMENİ MİLLİYETÇİLİĞİ HAKKINDA ELE GEÇİRİLEN DOKÜMANLAR VE BUNUN ERMENİ MİLLİYETÇİLİĞİNİN YAYILMASINDA ETKİLERİ ........................................................................................................................................................................................... 129
ERMENİ EDEBÎ ESERLERİNE YANSIMASI BAĞLAMINDA ERMENİLERDE MİLLİYETÇİLİK HAREKETLERİ ............................................................................................................................... 153
MEŞRUTİYET’İN ERMENİ MİLLİYETÇİLİĞİNİN DOĞMASINA ETKİSİ VE BU DÖNEMDE TÜRK-ERMENİ İLİŞKİLERİ VE BU İLİŞKİLERİN BASINA YANSIMASI ............................................................................................................................................................ 165
Yrd. Doç. Dr. Ahmet OĞUZ XIX. YÜZYILDA OSMANLI ERMENİ BASINI VE DEVLETİN REJİM ÜZERİNE ÇARPICI BİR POLEMİK .................................................................................................................................................... 179
XVIII HOŞGÖRÜDEN YOL AYRIMINA ERMENİLER / CİLT 1 BÜYÜK GÜÇLER, ERMENİ MESELESİ VE 1890’LI YILLAR: BİR ULUSLAR ARASI İLİŞKİLER [IR] PERSPEKTİFİ ............................................................................ 197
Prof. Dr. Ali Fuat BOROVALI İLK ERMENİ PROPAGANDA FİLMİNİN ERMENİ MİLLİYETÇİLİĞİNİN GELİŞİMİNDEKİ ROLÜ VE BERN MASLAHATGÜZARI MÜNİR SÜREYYA BEY’İN OLAĞANÜSTÜ MESAİSİ .......................................................................... 209
Ali ÖZUYAR ERMENİ AYDINLARI SIRASINDAN TÜRK ALEYHTARI KADROLARININ HAZIRLANMASI ....................................................................................................................................................................... 221
18. YÜZYILDA ERMENİ MESELESİNİN ORTAYA ÇIKIŞINDA RUSYA’NIN ROLÜ .................................................................................................................................................................. 233
OSMANLI EĞİTİM SİSTEMİNİN ERMENİ MİLLİYETÇİLİĞİNİN DOĞUŞUNA ETKİSİ ................................................................................................................................................................................................. 251 Doç. Dr. Ayten SEZER ARIĞ ABD DIŞ POLİTİKASI BAĞLAMINDA ERMENİ ULUSÇULUĞUNUN DÖNÜŞÜMÜ ................................................................................................................................................................................ 271
DOĞU SORUNU KAPSAMINDA ALMANYA’NIN ERMENİLERE YÖNELİK İZLEDİĞİ POLİTİKALAR-TESSA HOFMANN’IN İDDİALARININ ANALİZİ VE KRİTİĞİ-
............................................................................................................................................................................................ 295
Öğr. Gör. Dr. Barış ÖZDAL 19. YÜZYIL ERMENİ MİLLİYETÇİLİĞİNİN YAPILANMASINDA RUSYA’NIN ROLÜ .................................................................................................................................................................. 335
OSMANLI ŞEHİRLERİNDE YAŞAYAN İNGİLİZ KONSOLOSLARI VE ERMENİ SORUNU ....................................................................................................................................................... 351
XIX İÇİNDEKİLER ABD’NİN OSMANLI ERMENİLERİNE YÖNELİK POLİTİKASI ................................................ 371
ERMENİ KOMİTELERİNİN FAALİYETLERİ ÇERÇEVESİNDE ERMENİ MİLLİYETÇİLİĞİNİN DOĞUŞU ............................................................................................................................... 389
ERMENİ MİLLİYEÇTİLİĞİNDE AMERİKAN EĞİTİM KURUMLARININ ROLÜNE BİR ÖRNEK: KAYSERİ İSTASYONUNDAKİ EĞİTİM FAALİYETLERİ (TALAS AMERİKAN OKULLARI) .................................................................................................................................................. 407
Cenk DEMİR OSMANLI DEVLETİ’NDE ERMENİ İŞÇİLER VE MİLLİYETÇİLİK ....................................... 423
Yrd. Doç. Dr. Cevdet KIRPIK İNGİLTERE’NİN KAFKASYA POLİTİKASI VE BÜYÜK ERMENİSTAN PROJESİ .............................................................................................................................. 445
XIX. YÜZYILDA ERMENİ MİLLİYETÇİLİĞİNİN DOĞUŞUNDA AMERİKAN ETKİSİ ................................................................................................................................................................ 461
RUSYA’YA GÖÇEN ERMENİLER SORUNU VE BU SORUNUN ERMENİ MİLLİYETÇİLİK HAREKETLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ .............................................................. 487
XXI AÇILIŞ VE PROTOKOL KONUŞMALARI AçIlIŞ Ve PrOTOkOl kOnUŞMAlArI
XXIII AÇILIŞ VE PROTOKOL KONUŞMALARI Metin HÜLAGÜ [Sempozyum Tertip Heyeti Başkanı] [Nevşehir Fen-Edebiyat Fakültesi Dekanı] Sayın Vali, Sayın Büyükelçi, Sayın Rektörüm, Değerli Öğretim Üyeleri, Kıymetli Misafirler, Değerli Basın Mensupları, Türkiye’nin, yaklaşık yarım asırdır, karşı karşıya olduğu dış prob- lemlerden birisini şüphesiz ki “Ermeni Meselesi” teşkil etmektedir. Ancak bu problem sadece Türkiye’yi rahatsız etmekle de sınırlı kalma- mış, kapsama alanını günden güne genişletmek ve tesirini her geçen gün artırmak suretiyle, bölgesel barışı olduğu kadar küresel barışı da tehdit eder hale gelmiştir. Örneğin, bugün binlerce Azeri özünden ve öz yurdundan mahrum edilmiş, sefalet hayatı yaşamaya terk edilmiştir. Şurası muhakkaktır ki, “Ermeni Meselesi”nin ortaya çıkması ve her geçen gün gelişip kuvvet kazanması, Batı’nın izlemiş olduğu politikalarla yakından alakalı değil, bilakis o politikaların ta kendisi olmuştur. Yine kabul etmek gerekir ki, “Ermeni Meselesi”, İngiliz ve Rus emperyaliz- XXIV HOŞGÖRÜDEN YOL AYRIMINA ERMENİLER / CİLT 1 miyle Alman militarizminin rekabeti sonucu ortaya çıkmış bir meseledir. Fransa ve ABD ise, kendi çıkarları doğrultusunda, bu soruna iştirak etmişlerdir. Ve görülen odur ki, bahsi geçen devletler ve daha başkaları, kendi icatları olan bu problemi bugün de sürdürmeye, koruyup kollamaya eskisi gibi devam ettirmeye çalışmaktadırlar. Avrupa devletleri ve diğerlerinin temel hedefi, iç kargaşalar çıkart- mak, bölgesel çatışmalara sebebiyet vermek ve neticede parçalayıp yönetmek yahut “Kadife Devrim”lerle işlerini yürütmek olmuştur. Onun içindir ki, söz konusu Avrupa devletleri, daha dün, hatırlanacağı üzere, “Syces-Picot” antlaşması ile Arapları ve aralarında gerçekleştirmiş olduk- ları daha birçok benzeri gizli sözleşmelerle diğer milliyetleri aldatmaktan geri kalmamışlardır. Çünkü diğer milletler ve ülkeler, dün olduğu gibi bugün de, emperyalist Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri için sadece harcanması gereken bir sermaye ve sömürülmesi gereken bir coğrafya olarak görülmüş ve değerlendirilmişlerdir. Bu nedenledir ki: “Benim geçmiş tarihimin ya da bugünkü sorunlarımın Avrupa- larda, Amerikalarda kimi zaman sermaye, çoğu zaman da meze yapılması zoruma gidiyor artık... Bu öpmelerin ardında bir taciz, bir tecavüz seziyorum. Geleceğimi, geçmişimin içinde boğmaya çabalayan emperyalizmin alçak hakemliğini kabul etmiyorum. Bu çağda, ne bir parlamentonun hakemliğe soyunmasını kabul ediyorum, ne de bir devletin... Gerçek hakem, halklar ve onların vicdanlarıdır” diyen Hrant Dink’e kadirşinaslık edip kulak vermek gerekiyor. “Ermeni Meselesi”, bilinen anlamda, tarihi değil, bütünüyle siyasi bir meseledir. Emperyalist devletlerin “parçala böl ve idare et” tarzındaki anlayışlarının günümüzdeki uygulama tarzıdır. Siyasi ve iktisadi güçle yakından alakalı olan bu problemin çözümü ise yine esas itibariyle bu iki alandaki gelişmişlikte saklıdır. Emperyalizmin bir icadı olan ve siyasi bir muhtevaya sahip bulunan “Ermeni Meselesi”nin çözümü için şüphesiz ki akademik çalışmalara da ihtiyaç vardır. Ancak bu noktada yapılacak çalışmaların sistematik olması da kaçınılmaz bir gerekliliktir. Erciyes Üniversitesi bu anlamda ilk adımını 2 yıl önce atmış, EUSAS, yani “Sosyal Araştırmalar Sempozyumu” adıyla, çalışmalarını bir taraftan
XXV AÇILIŞ VE PROTOKOL KONUŞMALARI markalaştırmaya çalışmışken, diğer taraftan da söz konusu sistematik yaklaşımın ilkini ortaya koymuştur. “Osmanlı Toplumunda Birlikte Yaşama Sanatı: Türk-Ermeni İlişki- leri” konulu önceki sempozyuma yüzün üzerinde akademisyen iştirak etmiş, sempozyumda sunulan tebliğler kısa sürede 4 cilt halinde kitaplaş- tırılmıştır. Akabinde Çırağan Sarayı’nda kitapların tanıtımı yapılmış ve çalışma büyük bir takdir toplamıştır. Söz konusu sempozyum kitabının, daha ziyade Amerika ve Avrupa’da dağıtılmak üzere, İngilizce versiyonu ise 2 cilt halinde baskıya verilmiştir. Bahis geçen sistematik yaklaşımın ikinci basamağını oluşturan bu sempozyum ise, Erciyes ve Nevşehir Üniversiteleri işbirliği ile gerçek- leştirilmektedir. “Sosyo-kültürel” içerikli önceki sempozyumun aksine, bu yılki sem- pozyumun muhtevası “siyasal” olarak belirlenmiştir. “XIX. Yüzyılda Ermeni Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Büyük Devletlerin Politikaları” konulu bu sempozyuma, yurt dışından ve Türkiye’deki değişik üniversite ve kurumlardan, yüzün üzerinde akademisyen katılmaktadır. İki gün sürecek olan sempozyumun cumartesi günkü sosyal etkinlik ile son bulması planlanmıştır. Sempozyum, sunulacak olan tebliğler itibariyle, gerçekten kıymetli ve zengin bir içeriğe sahiptir. Onun bu kıymeti, hiç şüphesiz ki tebliğlerin kitaplaşmasıyla daha da artacak ve kalıcı hale gelecektir. Bu noktada katılımcıların tebliğlerini en kısa sürede Sempozyum Tertip Komitesi’ne teslim etmeleri bizleri memnun edecektir. Muayyen bir yaklaşımla başlatılıp sürdürülmekte olan bu sempoz- yumun nihai hedefine ulaşabilmesi ise bundan sonraki senelerde: 1. Ermeni İsyanları ve Yansımaları 2. Birinci Dünya Savaşı ve Tehcir 3. Bugünkü Türk-Ermeni İlişkileri ve Geleceği: Engeller ve Çözüm Yolları
konulu sempozyum çalışmalarının yapılması ile mümkün olabile- cektir diye düşünmekteyiz. XXVI HOŞGÖRÜDEN YOL AYRIMINA ERMENİLER / CİLT 1 Bu tür etkinlikler, hiç şüphe yok ki, Erciyes ve Nevşehir Üniversite- lerinin haklı olarak sosyal ve akademik alanlarda atılım içinde olmalarını sağlamanın yanında, Türk-Ermeni devletleri arasındaki anlaşmazlı- ğın giderilmesine de belli oranda fayda sağlayacaktır. Bahis mevzuu sistematik yaklaşımın yahut sempozyumlar dizisinin tamamlanması halinde ise, Türk-Ermeni ilişkilerinin birçok boyutu, özellikle de siyasi yönü, bütün çıplaklığıyla ortaya konmuş olacaktır. Söz konusu çıplak- lığı yahut ilişkiler detayını, sempozyum tebliğlerinden oluşacak olan, 20–25 ciltlik külliyatta görmek ve okumak olası olacaktır. Böyle bir çalışma yahut külliyat, alanıyla ilgili olarak ciddi bir boşluğu doldur- masının yanında “Türk-Ermeni İlişkileri Tarihi”ni ortaya koymanın da bir vasıtası olacaktır. Son olarak, sempozyumun oluşumuna değerli katkılarından dolayı Onur ve Bilim Kurulu üyelerine, yoğun programlarına rağmen davetimizi kabul etme nezaketini göstererek açılış törenine iştirak etmiş bulunan siz değerli zevata ve iştiraklerinden dolayı akademisyen arkadaşlarıma, Sempozyum Düzenleme Kurulu olarak, müteşekkir olduğumuzu belirt- mek isterim. Ayrıca böyle bir sempozyumun gerçekleşmesi için göstermiş olduk- ları cömertlikten dolayı Dışişleri Bakanlığı’na ilaveten, Erciyes Üniversi- tesi Rektörlüğü’ne, Kayseri Valiliği’ne, Kayseri Büyükşehir Belediyesi’ne ve Eraslan Holding’e teşekkür ederiz. Ve nihayet, fikri oluşumundan sahneye konuluşuna kadar, bütün gayret ve feragatleriyle, sempozyumun yükünü, samimiyetle omuzla- yan, Sempozyum Düzenleme Kurulu üyeleri Yrd. Doç. Dr. Gülbadi Alan ve Doç. Dr. Şakir Batmaz’a ve ayrıca öğrenci arkadaşlarıma teşekkür ederim. Saygılarımla. XXVII AÇILIŞ VE PROTOKOL KONUŞMALARI Cengiz UTAŞ [Erciyes Üniversitesi Rektörü] Sayın Vali, değerli bilim insanları, saygıdeğer katılımcılar, değerli konuklar, çok kıymetli basın mensupları…. Bilindiği üzere Türk-Ermeni ilişkileri uzun bir geçmişe ve zengin bir ortak mirasa sahiptir. Bugün de Türk–Ermeni devlet ve milletleri birbirlerine sınır halinde bir arada yaşamaktadırlar. Ancak aralarındaki siyasal anlaşmazlıklar bu iki devlet ve milleti diyalogda bulunmaktan ve bölgede birer barış unsuru olmaktan alıkoymaktadır. Oysaki Türk ve Ermeni devlet ve milletleri arasında tesis edilecek diyalog ve oluştu- rulacak işbirliği, kendi lehlerine olduğu kadar bölge devletleri için de son derecede yararlı olacaktır. Türk ve Ermeni devletleri arasında söz konusu diyalog ve işbirliğinin tesis edilmesinde siyasî ve akademik şahsiyetlere hiç şüphesiz ki büyük görevler düşmektedir. Bu sorumluluğun idrakinde olan Erciyes Üniversitesi 20–22 Nisan 2006 tarihleri arasında I. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Sempozyumu (EUSAS-I) adı altında, “Osmanlı Toplumunda Birlikte Yaşama Sanatı: XXVIII HOŞGÖRÜDEN YOL AYRIMINA ERMENİLER / CİLT 1 Türk-Ermeni İlişkileri Örneği” konulu bir sempozyum düzenlemiş- tir.
konulu söz konusu sempozyumda, yaklaşık on asırlık bir geçmişe sahip olduğu bilinen Türk-Ermeni ilişkilerinin daha ziyade Osmanlı boyutu üzerinde durulmuş, edebî, ticarî, hukukî, idarî, sağlık, eğitim, sanat ve musiki alanlarındaki Türk-Ermeni toplumlarının bir- liktelik ve etkileşimleri incelenmeye çalışılmıştır. Sempozyumun amacı, dinî inanç ve etnik kimliklerine bakılmak- sızın, bilim insanlarının bir araya gelmelerini sağlayarak aralarında bilgi alışverişi, işbirliği ve dayanışmayı artırmak; çok kültürlü Osmanlı toplumundaki birlikte yaşama sanatına dair bulguları bilim dünyasının hizmetine sunmak; ayrıca Türk-Ermeni toplumları arasındaki iyi ilişki- lerin yeniden gelişmesine zemin hazırlayarak kültürlerarası hoşgörünün sekteye uğramadan devam etmesine ve dolayısıyla da dünya barışına katkıda bulunmak olmuştur. Daha önce gerçekleştirmiş bulunduğumuz sempozyuma yurtdışın- dan gelen akademisyenlere ilaveten Türkiye’nin 45 değişik kurumundan, yüzün üzerinde tebliğli akademisyen iştirak etmiştir. Sempozyuma Türkiye Ermenileri Patriği Mesrob II’nin katılımı ise ayrı bir onur olmuş, etkinliğe hatırı sayılır bir zenginlik kazandırmıştır. Bu katılım ayrıca, küreselleşen dünyamızda, sorunlarını bir araya gelerek kendilerinin çözebilmeleri için Türk ve Ermeni toplumları adına bir ilk adımı, dün olduğu gibi bugün de diyalog ve barış ortamı içerisinde bir arada yaşama arayışının destekleyici bir unsuru olmuştur. Sempozyumda sunulan tebliğler 4 cilt halinde kitaplaştırılmış ve yoğun talep üzerine ikinci baskısı yapılmıştır. Tebliğlerin İngilizce olarak kitaplaştırılması için de son aşamaya gelinmiştir. İngilizce baskıyı bu sempozyumda sizlere ulaştırmayı hedef- lemiştik. Ancak, teknik imkanlar nedeniyle gecikme oldu. Umarım, önümüzdeki ay içinde kitabımızın İngilizce baskısı tamamlayarak sizlere ulaştırılmış oluruz. Bu kitabı, dünyanın dört bir yanına, kütüphanelere ve bu alanda çalışma yapan bilim adamlarımıza ulaştırmayı amaçlıyoruz. Erciyes Üniversitesi, önceki sempozyumun da sağladığı müspet neticeleri dikkate alarak, Türk-Ermeni üniversite ve akademisyenleri
XXIX AÇILIŞ VE PROTOKOL KONUŞMALARI arasında işbirliğini artırmak, Türk ve Ermeni devletleri arasında bir diyalog sürecine zemin oluşturmak ve dolayısıyla bugünkü Türk-Ermeni Devletleri arasındaki anlaşmazlığa bir son vermek ve dolayısıyla da bölgesel barışa katkıda bulunmak amacıyla, Sosyal Araştırmalar Sem- pozyumun ikincisini bugün burada gerçekleştiriyoruz. “XIX.(19) Yüzyılda Ermeni Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Büyük Dev- letlerin Politikaları”nı konu alan bu sempozyumun, Türk-Ermeni ilişkile- rinde yeni bir döneme kapı açacağına, inanıyorum., Ayrıca, değerli bilim adamlarımızın bu konudaki görüşlerini açık bir şekilde ortaya koyması yanında karanlıkta kalan tüm konuların aydınlığa çıkarılması yönüyle de, bu sempozyumun büyük önem taşıdığına inanıyorum. Sempozyumun gerçekleştirilmesinde büyük emek harcayan Üniver- sitemiz Fen-Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi ve Nevşehir Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Metin Hulagu başta olmak üzere, değerli çalışma arkadaşları Doç. Dr. Şakir Batmaz ve Yard. Doç. Dr. Gülbadi Alan’a ve katkı sağlayan tüm çalışma arkadaşlarıma teşek- kür ediyorum. Sempozyumun başarılı geçmesi dileklerimle, hepinize sevgi, saygı ve hürmetlerimi sunuyorum.
XXXI AÇILIŞ VE PROTOKOL KONUŞMALARI Download 3.2 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|