Давлат хариди Фаннинг ўқитишнинг зарурият Bajardi: Moliya fakulteti cmm-59 guruhi talabasi Toshmatov Abduvahob

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI Давлат хариди ФАНИДАН

Давлат хариди Фаннинг ўқитишнинг зарурият

Bajardi: Moliya fakulteti CMM-59 guruhi talabasi

Toshmatov Abduvahob

Davlat xaridi” fanining ob’yekti, predmeti, maqsadi va vazifalari
“Davlat xaridi” fani boshqa fanlar singari o’ziga xos predmet, maqsad va
vazifalarga ega. “Davlat xaridi” fanining ob’yekti byudjet tashkilotlari, byudjet va
byudjetdan tashqari jamg’armalardan mablag’ oluvchilarning ehtiyojlari uchun
tovar(ish,xizmatlar), sotib olish, davlat ehtiyojlari uchun qishloq xo’jaligi
mahsulotlari xarid qilish va davlat tomonidan ayrim turdagi tovar va xizmatlar
narxlarini tartibga solish mexanizmi va jarayonlaridir
Davlat xaridi” fanining predmeti esa byudjet tashkilotlari, byudjet va
byudjetdan tashqari jamg’armalardan mablag’ oluvchilarning ehtiyojlari uchun
tovar(ish,xizmatlar)ni sotib olish, davlat ehtiyojlari uchun qishloq xo’jaligi
mahsulotlarini xarid qilish va davlat tomonidan ayrim turdagi tovar va xizmatlar
narxlarini tartibga solish mexanizmidagi iqtisodiy va moliyaviy munosabatlarni
o’rganishdir. Fanning predmeti ana shu mexanizmni chuqur o’rganish, uni to’g’ri
tashkil qilishni ta’minlashdir. To’g’ri tashkil etish deganda davlat xaridi
munosabatlarida qatnashuvchi tomonlarning iqtisodiy manfaatini e’tiborga olib,
ular o’rtasidagi zaruriy muvozanatni saqlash kabi munosabatlarni tashkil qilish
tushuniladi. Bu muvozanatni saqlashda tomonlar manfaatini ochiqlik va
raqobatlilik tamoyillariga amal qilish zarur bo’ladi.
Demak, “Davlat xaridi” fanini chuqur o’rganish orqali amaliyotda davlat
byudjeti va byudjetdan tashqari jamg’armalarining mablag’lari hisobidan byudjet
tashkilotlari, byudjet va byudjetdan tashqari jamg’armalardan mablag’
oluvchilarning ehtiyojlari uchun tovar(ish,xizmat)larni muqobil variantda sotib
olishga, davlat ehtiyojlari uchun qishloq xo’jaligi mahsulotlarini optimal tarzda
xarid qilishga va davlat tomonidan ayrim turdagi tovar va xizmatlar narxlarini
bozor iqtisodiyoti qonuniyatlariga va davlat siyosati talablaridan kelib chiqqan
holda tartibga solishga erishish mumkin.
Fanning maqsadi esa bo’lajak moliya tizimidagi mutaxassislarda, ya’ni
talabalarda davlat xaridi va narx siyosatining mohiyati, uni tashkil etish jarayoni va
mexanizmi, davlat xaridini tashkil etish hamda narxlarni tartibga solish va
boshqarishdagi mavjud muammolar hamda ularni bartaraf etishning istiqbol
yo’nalishlari, xorijiy davlatlarning Davlat xaridi tizimi bo’yicha nazariy-amaliy
bilimlarni shakllantirishdan iborat.
Fanning vazifasi esa talabalarga davlat xaridining iqtisodiy ahamiyati;
davlat xaridining predmeti va sub’ektlari; davlat xaridini tashkil etish modellari;
O’zbekiston Respublikasida davlat xaridini isloh etish borasida hukumat
tomonidan amalga oshirilayotgan tadbirlar; xalqaro savdo tashkilotida davlat xaridi
bo’yicha shartnomadan ko’zlangan maqsad; O’zbekiston Respublikasida Davlat
xaridini tashkil etish jarayoni; davlat xaridini rejalashtirish; davlat xaridini tashkil
etish shakllari; shartnomani tuzish va ijro etish; davlat xaridini nazorat tizimi,
baho, talab va taklif xususiyatlari, ularning shakllanishini o’rganish; narxlarini
shakllantirishning o’ziga xos xususiyatlarini, uslublarini o’rganish; narxning
shakllanishiga xarajatlarning va daromadlarning ta’sirini o’rganish; iqtisodiyot
tarmoqlarida narx shakllanish xususiyatlari bilan tanishish; davlatning narx
siyosati haqida nazariy-amaliy bilimlarni o’rgatishdan iborat.
Har bir fanning metodi ob’ektiv borliqni, tabiat va jamiyatni rivojlanishni
o’rganishda qanday yondashish lozimligini ko’rsatadi. Fanning o’z predmetini
o’rganish usullari, vositalari uni metodi
3
ni ifodalaydi. Metod bu ilmiy bilishning
tamoyillari tizimi, yo’llari, qonun - qoidalari va aniq hodisalaridir. Metod t
umumilmiy tavsifga ega, lekin xar bir fan o’zining predmetidan kelib chiqib,
o’zining ilmiy bilish usullariga ega bo’ladi. Shuning uchun metod umumilmiy va
ayni vaqtda xususiy bo’ladi.
Dialektika ilmiy bilishning umumiy usuli bo’lib xizmat qiladi. Dialektik
uslubning mohiyati shundan iboratki, iqtisodiy xayotning barcha xodisalari va
jarayonlari o’zaro bog’liqlikda va to’xtovsiz rivojlanishda qo’rib chiqiladi.
O’zgarish
va
rivojlanishlar
qarama-qarshiliklar
qonuniyatlari
asosida
bo’lib,ob’ektiv haqiqat, haqiqiy borliq ifodalanadi deb qaraladi. Ya’ni, har bir
jarayon, iqtisodiy hodisa bor, mavjud va rivojlanishda deb qaraladi. Bu jarayonlar
sondan sifat o’zgarishiga va yangi sifatning paydo bo’lishiga, inkorni inkor qilish,
Davlat xaridi” fanining boshqa iqtisodiy fanlar singari o’ziga xos tadqiqot
usullari xam mavjud. Ulardan eng asosiylari quyidagilar:
A) ilmiy abstraktsiya usuli - voqea-hodisalarning tahlil paytida xalal berishi
mumqin bo’lgan ikkinchi darajali belgilari e’tibordan chetlashtirilib,
o’rganilayotgan jarayonning asl mohiyatiga, tegishli belgilarga e’tiborini
qaratishdir .
B) taxlil va sintez usuli – taxlil bu o’rganilayotgan bir butunni alohida
qismllarga ajratish va ularni izchillik bilan tahlil qilish, sintez esa - hodisa va
jarayonlarni qismlarga bo’lish asosida umumiy xulosa chiqarishdir.
S) mantiqiylik va tarixiylikning birligi usuli -tarixiylik dalili iqtisodiy
fanlarda ham tarixiy nuqtai nazaridan tadqiqot olib borishni zarur qilib
qo’yadi.Chunki iqtisodiy jarayonlar jamiyatning tarixiy rivojlanish bosqichlarida
ro’y beradi. Mantiqiylik usulida jarayonlar faqatgina tarixiy nuqtai nazardan emas,
shu bilan birga ichki zaruriy va qonuniy bog’lanishlar bo’yicha xam tahlil qilinadi.
“Davlat xaridi” fanini o’rganishda shuningdek, induktsiya va deduktsiya,
taqqoslash, iqtisodiy-matematik usullardan ham foydalaniladi.
Hozirgi kunda davlat moliyasini isloh qilish sharotida iqtisodiy jarayonlar
va munosabatlardagi o’zgarishlar har bir fan mazmunini sifat jihatdan yangilashni,
tubdan qayta ko’rib chiqishni taqazo qilmoqda.
“Davlat xaridi” fani mazkur ob’ektiv talabdan kelib chiqqan aniq iqtisodiy
fan bo’lishi bilan bir qatorda, boshqa fanlardagi umumiy qonuniyatlar, tartiblarga
rioya qiladi. Ya’ni, ko’pgina iqtisodiy fanlar bilan o’zaro bog’likda bo’ladi.
O’zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini qo’lga kiritgan dastlabki
kunlardan boshlab ijtimoiy yo’naltiriligan bozor iqtisodiyoti sari islohotlarni
bosqichma-bosqich amalga oshirmoqda.
Davlat tizimi va boshqaruv sohasidagi islohotlar natijasida xarajatlarni
boshqarishning yangi huquqiy tizimi shakllantirilmoqda. Bu o’z navbatida, davlat
mablag’larini sarflanishi samaradorligini ta’minlashga, uning zamonoviy
boshqaruv mexanizmlarini amalda tatbiq etishga imkon beradi.
Xalqaro miqiyosda yuzaga kelgan yangi iqtisodiy vaziyat, davlat mablag’lari
hisobidan xarajatlarni amalga oshirishda hukumatlar oldiga qo’yilgan vazifalarning
muhimligini oshirmoqda.
Davlat xaridini boshqarishga tizimli yondoshuv to’g’riroq bo’ladi. Shunday
ekan, davlat ehtiyojlari uchun xaridni rejalashtirish va amalga oshirish hamda
nazorat etish bilan bog’liq barcha jarayonlar davlat xaridi tizimini yuzaga keltiradi.
Davlat xaridi davlat infratuzilmasini moddiy-moliyaviy ta’minlash uchun
amalga oshiriladi. Davlat infratuzilmasini umumiy tarzda ikkita yirik tarkibiy
qismiga ajratish mumkin:
Davlat xaridi” fani “Moliya” fani bilan ham bog’liqdir. Masalan, “Moliya”
fanining “Davlat byudjeti xarajatlari” degan mavzusida byudjet xarajatlarining
tarkibi, xarajatlar smetalar asosida moliyalashtirish tartibi tushuntirilsa, “Davlat
xaridi” fanida ana shu smetalarning uchinchi va to’rtinchi guruhlarida aks
ettirilgan ehtiyojlarni xarid qilish va moliyalashtirish mexanizmi o’rganiladi.
O’zbekistonda davlat byudjetining g’azna ijrosi amal qilishi, yagona g’azna
hisobraqamini yuritilishi, shuningdek, O’zbekiston Respublikasida davlat xaridlari
bo’yicha Hukumat Komissiyasining ishchi organi - O’zbekiston Respublikasi
Moliya vazirligining G’aznachiligi ekanligi, davlat xaridlari tizimida tuzilgan
shartnomalarni, yuridik majburiyatlarni va ushbu shartnomalarni moliyalashtirish
yuzasidan moliyaviy majburiyatlarni ro’yxatga olish, ularni moliyalashtirish
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining G’aznachiligi va uning hududiy
bo’linmalari tomonidan amalga oshirilishi bevosita “Davlat xaridi” fanini
“G’aznachilik” fanini o’zaro bog’liqda o’rganishni talab qiladi.
Davlat xaridlari tizimida yarmarka savdolari, birja savdolari, elektron
auktsion savdolarining qo’llanishi, mazkur savdo turlari va ularning ishtirokchilari,
savdolarga va undagi ishtirokchilarga qo’yilgan talablar yuzasidan etarli
ma’lumotga ega bo’lish uchun “Davlat xaridi” fanini o’rganishda “Moliya bozori”
fanini ham puxta bilish talab etiladi.
“Davlat byudjeti” fanida davlat byudjetining funktsional xarajatlari, byudjet
so’rovini tayyorlash va taqdim etish tartibi, hamda belgilangan norma va
normativlar asosida xarajatlar smetalarini tuzish, ro’yxatdan o’tkazish, byudjetdan
moliyalashtirish kabi byudjet tashkilotlari va byudjetdan mablag’ oluvchilar
faoliyatidagi asosiy jarayonlarni o’rgatilishi “Davlat xaridi” fanini “Davlat
byudjeti” fanini bevosita bog’ligini ko’rsatadi.

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАХМАТ!