Davlat shakllari ( boshqaruvi, tuzilish shakli, siyosiy rejimi va funktsiyalari)


Download 30.81 Kb.
bet1/3
Sana02.01.2022
Hajmi30.81 Kb.
#200547
  1   2   3
Bog'liq
Konspekt 2


Davlat shakllari ( boshqaruvi, tuzilish shakli, siyosiy rejimi va funktsiyalari)





Download 1.38 Mb.

Pdf ko'rish

bet

5/16

Sana

19.06.2020

Hajmi

1.38 Mb.




1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16

Bu sahifa navigatsiya:



Asosiy so’z va tayanch tushunchalar

Parlament

- Konfederatsiya

Foydalangan adabiyotlar.

Davlatning asosiy aashaшакллари

Davlat shakllari – bu davlatni boshqarish uchun davlat hokimiyatini tashkil etish, davlat

Davlat boshqaruv shakli

 

  Davlat shakllari ( boshqaruvi, tuzilish shakli, siyosiy rejimi va funktsiyalari). 



Darsning maqsadi:Talabalarga davlat shakllari va ularning hilma-hilligi ularning                               

o’zgarishi va rivojlanishiga ta'sir qiluvchi omillarni  tushuntirish. 

Darsning  ko’rgazmasi:  Davlatning  shakllari,  boshqaruv  shakllari,  tuzilish  shakli,                              

siyosiy tartibi chizmalari. 

Asosiy so’z va tayanch tushunchalar: Davlat shakli-siyosiy hokimiyatni uyush tirish elementlari, 

siyosiy rejim-davlat idora usuli, monarxiya unoncha) yakkahokimiyatchilik,dispotiya-cheklanmagan 

hokimiyat. Davlat funktsiyasi,davlat vazifalari, Davlat funktsiyalarini tasniflash asoslari (mezonlari) 

tashqi  funktsiyalar,ichki  funktsiyalar,  doimiy  va  muvaqqat  funktsiyalar,  iqtisodiy,  mudofaa 

funktsiyalari. 

Parlament 

– 

(ingl.Gapirmoq) 



– 

qonun 

chiqaruvchi 

oliy 

vakolatli 

 

organ.                             



O’zbekiston Respublikasi parlamenti – bu Oliy Majlisdir. 

-Prezident  –  (lot.  –  oldinda  turuvchi)  –  idora  usuli  respublika                                                                bo’lgan 

davlatlarda davlat boshlig’i. Shuningdek, jamoat va ilmiy                             muassasalar, tashkilotlar 

va shu kabilarda saylab qo’yiladigan rahbar,                              rais. 

-Respublika  –  (lot.  –  umumiy  ish)  –  davlatni  idora  qilish              (boshqarish)  shakli  bo’lib,  unda 

davlatni saylab qo’yilgan kishilar boshqaradi 

-Unitar  –  (lot.  Uniya  –  birlik)  –  yagona.  Davlatning  tuzilish  shakli  bo’lib,  muayyan  ma'muriy 

hududiy bo’linishga ega bo’ladi. Biroq bu   mustaqil hududlar (tumanlar, viloyat, kontonlar) davlat 

suverenitetiga ega bo’lmaydi.  

 -Federatsiya – (lot. Ittifoq, birlashma) – davlatning tuzilish shakli                             bo’lib, uning 

asosi – ikki yoki bir necha mustaqil davlatning bitta                              ittifoq davlatga birlashishdir. 

 - Konfederatsiya  –  (lot.  –  uyushma) –  shartnoma asosida qat'iy                              muayyan 

maqsadlar yo’lida birlashadi. 

Syo’zerenitet – frants., bir davlatning ikkinchi davlatga (vasallik)ga                             nisbatan 



ustuvorlik huquqi. 

Anarhiya – hokimiyatsizlik.  



Despotizm – zolimlik, zulmkorlik.  

 -    Antidemokratik rejim – demokratik qoidalarga rioya etmaydi. 

Reja: 


1.Davlat shakllari tushunchasi. Davlatning boshqaruv shakli. 

2.Davlat to’zulish shakli. 

3. Davlatning siyosiy tartibi. 

Foydalangan adabiyotlar. 

1. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. T.3. T.1996, 6-bet. 

2. Karimov I.A. O’zbekiston: Milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafko’ra. T.1. T.1996, 125-bet. 

3. Karimov I.A. O’zbekiston Buyuk kelajak sari. T. O’zbekiston. 1998y. 

4. Karimov I.K. O’zbekiston milliy: istiqlol, iqtisod, siyosat, va mafko’ra. T. O’zbekiston . 1993 y. 

5.  Karimov  I.A.  O’zbekiston  XXI  asr  bo’sag’asida:  havfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va 

taraqqiyot kafolatlari. T. 1997 yil. 

6.Holmuminov  B.T.  Demokratik  davlat  qurilishining  muhim  yo’nalishlari.          qonun  himoyasida. 

1996 yil.№ 6 - son 

7.  Saidov  A.,  Tojihonov  U.  Davlat  va  huquq  nazariyasi:  T.2.Davlat  nazariyasi.O’zbekiston 

respublikasi IIV Akademiyasi, 2001 y. 153-187 betlar. 

8.Saidov A.Tojihonov U. Davlat va huquq asoslari. T. O’zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 

1999  yil. 


 

24 


 9.  O’zbekistonda  demokratlashtirish,  inson  huquqlari  va  boshqaruv  tizimini  takomillashtirish.  T. 

1997 .   

Davlat boshqaruv shakli. 

        Davlat jamiyatining siyosiy, ho’jalik va madaniy hayotga rahbarlik qiluvchi davlat organlariga 

ega. Masalan; O’zbekistonda Oliy davlat hokimiyat organi Oliy Majlis, mahalliy davlat hokimiyat 

organlari,  viloyatlar,  tumanlar  va  shaharlarda  hokimlar  boshchilik  qiladigan  xalq  deputatlari 

Kengashlaridir.  Siyosiy  ijro  etuvchi  organ-  davlat  boshlig’i  va  vazirlar  mahkamasining  raisi 

Prezident,  mahalliy  ijro  etuvchi  organ-  viloyat,  tuman  va  shahar  hokimlaridan  iborat.  O’zbekiston 

huquqni  muhofaza  organlari  mavjud.  Bu  organlarning  chiqaorgan  normativ  va  huquqiy  hujjatlari 

jamiyatning barcha a'zolari uchun majburiydir. 

     Davlat    huquq  va  huquqiy  normalar  qabul  qiladi.  Bularni  bajarish  barcha  fuqarolar  uchun, 

jamiyatning barcha siyosiy tashkilotlarining a'zolari uchun majburiydir. 

     Har  bir  davlat  hududida  milliy  davlat  tizilining  mavjudligi.  Masalan;  O’zbeksiston 

Respublikasida  davlat  tili  o’zbek  tilidir.  Davlat  ishlari,  barcha  jamiyatning  siyosiy  tashkilotlarida  

ishlar davlat tilida olib boriladi. 

 Jamiyatning  siyosiy,  tizimi  davlat  va  jamiyatning  siyosiy  tashkilotlari  tuzilishidan  iborat,  u  orqali 

kishilar, guruhlar, tabaqalarlar va jamoat birlashmalari manfaatlarini mustahkamlaydi. Jamiyatning 

siyosiy  tizimi  jamiyatning  iqtisodiy  va  siyosiy  kuchlari  kabi  ijtimoiy  va  milliy  tuzilishini 

mustahkamlaydi.  Jumladan  O’zbekiston  Respublikasi  hozirgi  bozor  iqtisodiy  siyosatiga  o’tish 

davrida    demokratik  huquqiy  davlat  qurar  ekan,  iqtisodiy,  siyosiy,  ma'rifiy  va  huquqiy  sohalarda 

turli  islohotlar  o’tkazib,  davlat  oldida  to’rgan  ichki  va  tashqi  vazifalarni  mustahkamlamohda. 

O’zbekiston mustaqillikka erishgandan keyin davlat va siyosiy   tizimiga  bozor iqtisodiyoti bilan 

bo’g’liq  bo’lgan bir qancha davlat organlari paydo bo’ldi. Masalan,  Mudofaa va tashqi iqtisodiy 

aloqalar  vazirliklari,    milliy  havfsizlik  hizmati,  davlat  soliq  va  bojhona  qo’mitasi,  davlat  mulkini 

boshqarish va hususiylashtirish, qimmatbaho metallar, fan va tehnika qo’mitalari, turli kontsernlar, 

holding, kompaniya va boshqalar tuzildi. 

Demak, jamiyat siyosiy tizimining vazifalari quyidagilardan iborat: 

          1)Jamiyatning  siyosiy  tizimi  –  davlat  vazifalarini  amalga  oshirishda  xalqning  iqtisodiy, 

siyosiy va ma'rifiy sohalarini yaxshilashga yordam beradi. 

         2)Davlatning ichki va tashqi funktsiyalarini amalga oshiradi. 

          3)Jamiyatning  siyosiy  tizimiga  kiruvchi  barcha  tuzilmalarni    davlat,  uning  organlari,  siyosiy 

partiyalar,  jamoat  birlashmalari,  kasaba  uyushmalarini  birlashtirib,  davlat  vazifalarini  amalga 

oshiradi. 

          4)Jamiyatning  siyosiy  tizimiga  kiruvchi  barcha  tuzilmalarni  davlat,  uning  organlari,  siyosiy 

partiyalar,  jamoat  birlashmalari,  kasaba  uyushmalarini  birlashtirib,    davlat  vazifalarini  amalga 

oshiradi. 

    Har qanday davlatning mavjudligi -  uning moxiyati, mazmuni va shakli (formasi) ning birligida 

namoyon bo’ladi. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 


 

25 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

    Davlat  o’z  funktsiyasini  faol  amalga  oshirishi,  uning  mexanizmini  sifatli  va  uyushkoklik  bilan 



harakat qilishi uchun davlat xokimiyatiningi tashiliyligi  talab etiladi.  

    Davlat    xokimiyatining  oliy  organlari  qanday  yo’zaga  keladi,  u  xududiy  jixatdan  qanday 

printsiplarga  asosan  qurilgan,  ular  o’zaro  va  aholi  bilan  qanday  aloqada  bo’ladi  hamda  harakat 

qiladi, ular qaysi usullarga binoan amalga oshiriladi, degan savollarga davlat shakli javob beradi.               

    Davlatning  shakli  deganda  –  boshqaruv,  davlat  tuzilishi  va  siyosiy  rejimi  kabi  elementlarni  o’z 

ichiga olgan hususiyatlariga aytiladi. 

    Davlatning shakli tushunchasi o’z ichiga quyidagilarni: 

  -Oliy davlat xokimiyatining tashkilotini, uning paydo bo’lish manbalarini, 

  -Xokimiyat oliy  organlarining  xalk bilan o’zaro munosabatlari printsiplarini; qamrab 

oladi . 

   -Davlat xokimiyatining xududiy tuzilishi hamda davlatni uning tarkibiy qismlari bilan 

o’zaro munosabatini; 

  -Davlat xokimiyatini amalga oshirish usul va uslublarini. 

    Davlat  shakli  uning  paydo  bo’lishi  va  taraqqiyotining  konkret  tarixiy  shart-sharoitlari  bilan 

bog’liqdir.Unga  davlatning  moxiyati,  tarixiy  tipi  xal  etuvchi  ta'sirini  kursatadi.  Masalan,  feodal 

tipdagi  davlatga  –  boshqaruvning  monarxiya  shakli,  burjuaziya  tipiga  –  respublika  shakli  mos 

keladi. 

      Davlat shakli mamlakatdagi siyosiy partiyalarning munosabatlariga, ayniqsa u davlatning paydo 

bo’lish davrida ko’p jixatdan bog’liq bo’ladi. 

Misol  qilib,  Angliyadagi  oldingi  revolyutsiyalarning  sodir  bo’lishi  feodallar  bilan  burjuaziya 

o’rtasidagi  kompromissga  (murosaga)  olib  keldi,  natijada  konstitutsion  monarxiyaning  tashiliy 

qismi karor topdi. 

     Konstitutsiya – yosh burjuaziyaning  talabi bo’lsa, monarxiya – feodallarga yon berish bo’ldi. 

     Davlat shakliga mamlakatning milliy tarkibi, tarixiy an'analari, xududiy xajmi  va boshqa omillar 

ta'sir etadi. 

Davlatning asosiy  

aashaшакллари 

Davlatning tuzilish shakli 

 

 

Boshqaruv shakli 



 

Rеspublika 

 

Monarxiya  



 

Unitar 

davlat 

 

Konfеdеratsiya 



 

fеdеratsiya 

 

 

Parlamеntlik 



 

 

 



Prеzi dеntlik 

 

Chеklan 



magan 

 

Сhеklangan 



 

Davlat (siyosiy) rеjimi 

 

 

26 


     Aytib  o’tgandek,  davlatning    shakli  uning  moxiyati  bilan  chambarchas  bog’liqdir.  Davlatning 

moxiyati davlat xokimiyatini kimga qarashli ekanligini, uning sub'ektini aniqlashga yordam beradi 

hamda uni kim amalga oshiradi dagan savolga javob berada. 

     Davlatning shaklini o’rganish esa xokimiyat  davlatda qanday tashkil qilingan, u qaysi organlar 

orqali  taqdim  etiladi,  bu  organlarning  paydo  bo’lish  tartiblari  qanday,  ularning  vakolat  muddatlari 

va davlat xokmiyatni amalga oshirish usullari va boshqalarni tushunishga yordam beradi. 

     Shunday qilib, davlat shakli, yuqorida aytilgandek, o’z ichiga uch tomonni kiritadi: 

     Boshqaruv shaklini, ya'ni davlatning xokimiyati  va  oliy boshqaruv organlarining paydo bo’lishi 

va tashkil topishining ma'lum tartibi; 

     Davlat  tuzilishi  shaklini,  ya'ni  davlatning  xududiy  tuzilishini,  markaziy,  regional  va  mahalliy 

xokimiyatlarning o’zaro munosabatlarini ma'lum tartibini; 

     Siyosiy (davlat) rejimini, ya'ni siyosiy xokimiyatni amalga oshirishning yo’llari va usullarini. 

    Bu  xozircha  davlat  shaklini  tushunishga  bo’lgan  umumiy  yondoshishlardir  holos.Uni  to’la 

tushunish  uchun  har  uchala  blok  (yunalish)  ni  chuko’r  ko’rib  chiqish  zarur  bo’ladi,  ya'ni  ularning 

o’zaro  harakatlarini  hamda  davlatni  bir  necha  yo’z  yillar  davomida  o’rganishning  nazariy  siyosiy-

huquqiy  fikrlari  (qarashlari)  nima  uchun  davlat  shaklining  shaxsan  shu  uchta  tomonini  ajratib 

kursatganligini va x.   

       Davlat  shakllari  –  bu  davlatni  boshqarish  uchun  davlat  hokimiyatini  tashkil  etish,  davlat 


Download 30.81 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling