Davlat va din munosabatlarini tartibga solish modellari

210-20 guruh talabasi

Sadullayev O’tkir

1- TOPSHIRIQ

1-topshiriq. “Davlat va din munosabatlarini tartibga solish modellari”ning o‘ziga xos jihatlarini jadval asosida to‘ldiring. (Jadval to‘liq va aniq to‘ldirilishi kerak)

Davlat cherkov – Identifikatsion	Separatsion	Kooperatsion- neytralitet
1. Davlat-diniy tashkilot modeli – identifikatsion model. Bunday modelni biz, misol uchun, Daniya, Angliya, Gretsiya, SHvetsiya, Finlyandiya, Norvegiyada (ya’ni Evropa ittifoqining deyarli uchdan bir qismida), Saudiya Arabistoni, Bruney qirolligi, Qatar, Eron islom respublikasida kuzatishimiz mumkin.	separatsion modelga, ya'ni davlatdan din, maktabdan din ajratilganligi va vijdon erkinligi, konfessional bag‘rikenglik ta'minlanganligiga asoslanadi 2. Separatsion, ya’ni davlat dindan ajratilganligiga asoslangan model. Davlat bilan din o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga solishning bu turiga AQSH, Fransiya, Niderlandiya, Turkiya, MDH davlatlari, jumladan O‘zbekiston Respublikasi kabi davlatlarni misol sifatida keltirish mumkin	3. Kooperatsion – neytralitet modeli. Germaniya, Ispaniya, Italiya, Belgiya, Lyuksemburg, Avstriya kabi mamlakatlarida o‘z aksini topgan. Kooperatsion, ya’ni neytralitet modeliga Germaniya federativ respublikasini misol tariqasida keltirish mumkin. Germaniyada davlat bilan diniy tashkilot o‘rtasidagi munosabatlarda davlat hokimiyatining ustuvorligi e’tirof etilgan, davlat-diniy tashkilot huquqi vujudga keldi.

2-topshiriq.Dinning jamiyatdagi funksiyalarini jadval asosida to‘ldiring.

Funksiyalari

Izohlang

Dunyoqarashni shakllantirish

funksiyasi dinda inson, jamiyat, tabiatga nisbatan aniq bir qarashlarning turlari mavjudligi tufayli amalga oshiriladi. Din hayotni (mavjudotni) ma’lum nuqtai nazardan tushunish (dunyoni to‘la va undagi ayrim hodisa va jarayonlarni alohida tushuntirish), dunyoni kuzatish (his qilish va idrok etish orqali dunyoni aks ettirish), dunyoni his qilish (hissiy qabul qilish yoki rad etish), dunyoviy munosabat (baho berish) va hokazolarni o‘z ichiga oladi. Diniy dunyoqarash Yaratganga nisbatan eng oliy tuyg‘u va mezonlarni belgilaydi. Bunda mavjud borliqqa tushuncha berish dinga ishonganlar uchun turli cheklashlar doirasidan chiqish imkonini beradi, yorqin kelajak, huzur-halovatga erishish uchun umid, azob-uqubat, baxtsizlik, yolg‘izlik, tushkunlikdan ozod bo‘lishni qo‘llab- quvvatlaydi.

Kompensatorlik	ham odamlarning ongini qayta shakllanishini, ham turmushning obektiv shart- sharoitlarini o‘zgartirishdagi cheklanish, qaram bo‘lish va ojizlikni to‘ldiradi. Ruhiy erkinlik orqali real jabr-zulm bartaraf etiladi; ijtimoiy guruhlar gunohga botish va azob chekish borasida teng huquqlik bo‘ladi; diniy tashkilotlar tomonidan beriladigan xayr-ehsonlar, mehr-shafqat, tarbiya, daromadlarni qayta taqsimlash mazlumlarning musibatini yengillashtiradi va h.z. Umuman olganda, ruhiy zarbalarni bartaraf etish, tasalli berish, katarsis va ma’naviy ozuqa olish kabi kompensatsiyaning psixologik aspektlari muhim ahamiyatga egadir.
Madaniyatni targ‘ibqilish funksiyasi	oldin madaniyatning ma’lum bir qatlamlari - yozuv, kitob bosish, san’atning umuman rivojlanishiga yordam bergan bo‘lsa, hozirda ba’zi madaniy fenomenlarni rag‘batlantirib, ba’zilarini inkor etgan holda diniy madaniy qadriyatlarni saqlash va ko‘paytirish, ilmiy-ma’naviy merosni nasldan naslga qoldirish vazifalarini bajaradi.
Integratorlik	Integratsion-dezintegratsion funksiyasi individ, guruh va institutlarni bir tomondan birlashtiradi, boshqa tomondan ularni ajratadi. Integratsiya shaxslar, ayrim ijtimoiy guruhlar, tashkilotlar, bir butun jamiyatdagi barqarorlik va chidamlilikni saqlasa, dezintegratsiya uni zaiflashishiga olib keladi. Integratsion funksiya ma’lum bir ma’noda yagona diniy e’tiqod mavjud bo‘lganda amalga oshiriladi. Agar shaxslarning diniy ongi va xulq-atvorida bir- biriga muvofiq bo‘lmagan g‘oyalar, ijtimoiy guruh va jamiyatda bir-biriga paydo bo‘lsa, dinning funksiyasi dezintegratsion qarama-qarshi konfessiyalar bo‘ladi.
Regulyatorlik	ma’lum bir g‘oyalar, qadriyatlar, yo‘l-yo‘riqlar, stereotip qoliplar, fikrlar, an’analar, rusumlar, institutlar orqali individ, guruh va jamoalarning faoliyati, munosabatlari, ongi va axloqini boshqarishdan iborat. Ayniqsa, me’yorlar tizimi (diniy huquq, axloq va h.z.), namunalar (taqlid uchun ko‘psonli misollar), nazorat (qoidalar bajarilishini kuzatish), rag‘batlantirish va jazo berish (haqiqiy va o‘limdan keyin taqdirlanishiga va’da berish) muhim ahamiyatga ega.
Legitimirallashtirish	ba’zi jamoat tartiblari, institutlar, munosabatlar, me’yorlar, namunalarni majburiyat sifatida qonuniy qilish yoki ularning ba’zilarini qonundan chiqarish vazifalarini amalga oshiradi. Din ma’lum huquqiy talab va majburiyatlarni ilgari suradi va uning asosida ba’zi ko‘rinishlarga, ularga ma’lum munosabatni shakllantirgan holda baho beradi. Bunda majburiy va e’tiroz qilib bo‘lmaydigan xarakter muhim ahamiyat kasb etadi.
Kommunikativlik	muloqotni ta’minlaydi. U ham diniy, ham diniy bo‘lmagan faoliyat va munosabatlarda vujudga keladi, axborot almashish, o‘zaro ta’sir ko‘rsatish, insonni inson tomonidan idrok etish jarayonlarini o‘z ichiga oladi. Diniy ong ikki xil muloqotni belgilaydi: dindorlarning o‘zaro bir-birlari bilan muloqoti va dindorlarning ibodat, namoz, meditatsiya, maxfiy qarashlar paytidagi mediator va vositachilari tomonidan gipostazir jonzotlar (xudo, farishta, o‘lganlarning ruhi, avliyolar va b.) bilan muloqoti.

3-topshiriq. Dinning primitiv shakllarini jadval asosida izohlang

Fetishizm	Animizm	Totemizm	Shamanizm	Tangrichilik	Zardushtiylik
Fetishizm (portugalch a feitico, frans.	animizm (lot. anima – jon, ruh)	animizm (lot. anima – jon, ruh)	Shomonlik, shamanlik (evenk tilida	Tangrichilik turkiy xalqlar va moʻgʻullarning	Qad. paxlaviy tilida "Zardusht" soʻzi "Magupta"
fetiche — sehrli narsa, tumor) — gayritabiiy xususiyatlar ga ega deb hisoblanadi gan jonsiz narsalar — fetishlarga sigʻinish	– jon va ruhlar borligiga ishonish va ulardan madad sorab siginish	indeetslari ning ojibve qabilasi tilidagi "ototem" — "uning urug'i" so'zidan) — ibtidoiy diniy e'tiqodlar ning ilk shakllari dan biri	shaman — jazavaga tushish) — ibtidoiy diniy eʼtiqod shakllaridan biri.	qadimgi dinidir. Turkiy paganizm, deb ham ataladi. Tangriga ibodat etish bilan birga bu murakkab din animizm, s homonchilik va totemizm uns urlarini ham oʻz ichiga . oladi	deb atalgan. Paxlaviy tilidagi yodgorliklarni arab tiliga tarjima qilgan olimlar uni "majus" shaklida qoʻllagan. Natijada oʻrta asrlardan beri "Zardusht" "majus", "zardushtiylik" esa "majusiylik" sifatida qoʻllanib kelingan

4. 
   topshiriq. Berilgan savollarga jadval asosida javob bering
   

t/ r	Savollar	Yaxudiylik	Buddizm	Xristianlik
1	Vujudga kelishi	Yahudiylik dini---- Yahudiylarning milliy mafkurasi. Bu din, asosan yahudiy millatiga mansub kishilar o’rtasida yoyilgan bo’lib, eramizdan avvalgi ikki minginchi yillar boshida Falastinda vujudga kelgan	Buddizm dini Miloddan avvalgi 6— 5-asrlarda Hindistonda paydo boʻlgan.	X. 1-asrning 2- yarmida Rim imperiyasining sharqiy qismida yashovchi yahudiylar oʻrtasida paydo boʻlgan. Ilk X. dastlab iudsshzmdt ajralib chiqqan.
2	Ta'limoti	Quddul talimuti mobil talmuti	Buddizm taʼlimoti, asosan, uch qismdan iborat: 1) axloq; 2) meditatsiya; 3) donolik. Budda, Dharma va Sangxaga	Iso Masih taʼlimoti
3	Payg‘ambari	Muso (Moisey)	Gautama	Iso Masih
4	Muqaddas manbalari	Tora (Tavrot) – yozma; Talmud – og‘zaki. Mishna va Gemara kitoblaridan majmuasi	BUDDA xaykali	«Bibliya» xristianlikning muqaddas kitobi
5	Tarqalishi		jahonda keng tarqalgan	jahonda keng tarqalgan dinlardan biri. Yevropa, Amerika mamlakatlarida, Avstraliyada, faol missionerlik xarakati natijasida Afrika, Yakin Sharqda va Uzoq Sharqning birnecha mintaqalaridakeng yoyilgan.
6	Oqimlari	(yahudiy-xristian sektalari) oqimlar	Yaponiyada dunyoviy kishilar "sinsyuko" ("yangi dinlar")	Eng koʻp sonli Rim Katoliklaridir, keyin Provoslavlar, xozirga kelib yana boshqa oqim va mavjud
7	Diniy marosim va bayramlari	Yahudiylikda — ibodat, shanba kuni, tugʻilish, liniy balogʻat, nikoh va dafn marosimlari Pasxa (Pesax)- yahudiylarning Misrdagi qulliqdan qutulib chiqqanlari munosabati bilan nishonlanadi. Shabuot (Shevuot) - Sinay tog‘ida Musoga Xudo tomonidan Toraning berilishini nishonlab o‘tkaziladigan bayram. Rosh-Ashona - poklanish bayrami.	Buddizmda ertalabki va kechki ibodat, monaxlarga oziq ovqat keltirish, tiyilish kuni, dunyoga kelish va balogʻat yeshini nishonlash, nikoh, yangi uyga koʻchish,ajdodlarni xotirlash va dafn marosimlari mavjud	Xristianlikdagi pravoslav va katoliklar yetti sirli marosim — choʻqintirish, non va vino totish, xushboʻy moy surish, badanni yogʻlash, nikoh, tavbatazarru va kashishlik (rohiblikka qabul qilish)ni tan oladilar.