Eksperimental psixologiya: tushuncha, tarixi
Download 157.86 Kb. Pdf ko'rish
|
1-seminar
|
EKSPERIMENTAL PSIXOLOGIYA: TUSHUNCHA, TARIXI Bajardi: 9-2PSS-20 guruh talabasi Davronova Sevara Savollar rejasi: 1.Fiziologik psixologiya paydo bulishining tarixiy shart-sharoitlari. • 2. G.Gel’mgol’ts – psixofiziologiya asoschisi sifatida. 3. Psixofizika fanining paydo bo`lishi va shakllanishida E.Veber va T.Fexner tadqiqodlarining o`rni. • 4. V.Vuntning eksperimental psixologiya yo`nalishiga doir izlanishlarining mohiyati va E.Titcherning laboratoriya metodlari. 5.Bilish jarayonlarini eksperimental tahlil yetishning murakkab qirralari. • 6. Ebingauz, Brayyan, xarakterlarning eksperimental psixologiya nuqtai nazaridan olib borgan tadqiqodlari 1.Fiziologik psixologiya paydo bulishining tarixiy shart-sharoitlari. • 1) diniy urf – odatlar va individual ishonishga asoslangan, • 2) falsafiy – u yoki bu ta’limot muallifining intuitsiyasiga, o`z ma’nosi jixatidan oqilona va aqliy ko`rinishga asoslangan. • 3) Pozitiv-maqsadli kuzatish va eksperiment yo`lida faktlarni eslab qolishga asoslangan ilmiy bilim.
Pozitivizm asoschisi O. Kant XIX asr o`rtalarida inson bilimi rivojlanishi haqidagi ta’limotni taklif qildi. U bilimning uchta ketma-ket bir- birini almashtiradigan shakllarini qarab chiqqan. pozitiv bilimlar muvaffaqiyatiga qaramay, XX asrda na falsafiy, na diniy bilimlarni rad etmadi. Shunday qilib, gap bir bilimni ikkinchisiga o`zgartirish haqida emas, balki sivilizatsiyaning rivojlanishi yo`lida bilimlar u yoki bu shaklini dominatsiyasi o`zgarishi haqida bilimlarning turlicha shakli parallel ravishda bor bo`lib va rivojlanib boradi, xuddi baravariga tirik tabiatda bo`lgani kabi har-xil ekologik tenglikni egallab ketayotib suv o`tlari va sut emizuvchilar, chuvalchang va xashoratlardek. «Psixologiya» - bu shunday atamaki, qaysi inson amaliyoti va bilimlarining har-xil ko`rinishlarida tadbiq qilinsa bo`ladi. Birinchidan, odamlarning «psixika» haqidagi kundalik bilimlari tuzilmasi kabi boshqa odamlarning xatti- harakati o`zining va boshqalarning ruxiy xayoti rivojlanishining asosi va qonuniyatlari bo`lgan psixologiya. Bu «kundalik psixologiya» bugungi kunda ilmiy psixologiya tarmoqlaridan birining kuzatish predmeti bo`lib qoldi.
Doimiy «falsafaning asosiy savoli» ideal va material nisbat haqida, qaysisi «birlamchi», qaysisi «ikkilamchi» ideal (sub’ektiv, ruhiy, psixik) borligi to`g‘risida ko`p yoki kamroq aniq fikr jamlanishi mumkin emas. Shuning uchun ko`pchilik psixologlar psixika konseptsiyasini o`ylab topishgan, shaxs haqida o`zlarining tushunchalarini uning rivojlanishi ahamiyati, ob’ektiv va sub’ektiv borliqni (jumladan aks ettirish qonuni), inson va insonlar guruhi xatti- harakati determinant haqida o`z fikrlarini bayon qilishgan. «Falsafiy psixologiya» doirasi ichida hozirgi kunda psixika yoki uning alohida tuzilishlari ostidagi modellari yaratilayapti
Bir paytning o`zida nemis faylasufi V. Dil’tey «Ruh haqidagi fanlar» va tashqi dunyo haqidagi fanlarni alohida qarab chiqishni taklif etdi. Birinchilarga u falsafa, etika, estetika lingvistika, huquq va boshqalarni kiritdi. Ikkinchilarga fizika, kimyo, geologiya, biologiya va boshqa tabiiy fanlarni kiritdi. Psixologiyani u hamma fanlar ruh haqida boshlangich bilimlar oluvchi fundamental fan sifatida ajratdi. Bu fandan «Ruh haqidagi fan» asosiy metod- ya’ni tushunish metodi deb qaraydi. Diltey psixologiyani empiristik fan sifatida hisobladi, lekin psixologiyada empiristik bilim tabiati boshqa tabiiy fanlarga qaraganda boshqacharoq. Gumanitar psixologik bilim kundalik tajribaga yaqin, uning ma’nosi madaniyatda taniqli va muxrlangandir, shuning uchun tabiiy fanlar tushunchasida yangilik uyg‘otmaydi. Tushunish, tadqiqot metodi sifatida psixologik tadqiqotlarning har birida ishtirok etadi. Biroq ko`pchilik kuzatuvchilar tushunuvchan yoki gumanitar psixologiya, psixologik tafakkur alohida sferasi sifatida ajratadilar, qaysiki tushunish asosiy metod sifatida gavdalanadi.
ilmiy yonadashish psixologlarni odam va xayvonlarni tashqi kuzatish faoliyatini, xatti- xarakatini tekshirishga yo`naltiradi. Psixologiyani xatti- xarakat fanlariga qo`shishda, tadqiqot, o`lchash va eksperimentni psixologiyada xulq-atvor kuzatish metodlari deb atashadi. Tabiiy
• Psixologiya ilmiy muammolarga boyib borishi va yaqin istiqbollarning vujudga kelishi. • Psixolog olimlarning tadqiqot olib borishi uchun yangi vositalar paydo bo`lishi. Arastuning "Jon haqida" asari dastlabki metofizik asar bo`lib hisoblanadi. Psixologiya fanining falsafa ichidan ajralib chiqishiga ikkita asosiy omil sabab bo`lgan:
Eksperimental psixologiyaning maqsadi psixologik eksperiment o`tkazishning malaka va ko`nikmalarini paydo qilish va rivojlantirishdan iborat. Eksperimental psixologiyaning vazifalari: Psixologiya fanida eksperiment o`tkazishning qonunlari, tartibi va printsipi bilan tanishtirishdan iborat. Turli metodikalar yordamida shaxsning psixik jarayonlari, holatlari va psixomotorikani o`rganishdir. Gerbartning fikricha, asosiy psixofizik element tasavvurdir, qolgan barcha jarayonlar – xissiyot, iroda, tasavvurlar kombinatsiyasidan va munosabatlaridan iboratdir. Ruxiy xolatlar doimo o`zgarish jarayonida bo`ladilar. Tasavvurlarning bu doimiy o`zgarish va almashish jarayonida ma’lum darajada doimiylik, qonuniyat bor. Bu doimiylikning miqdor tomonini o`lchash mumkin. Shuning uchun xam, Gerbartning fikricha, psixologiyaga matematikani tatbiq qilish mumkin. Psixologiyada eksperimentni tatbiq qilish bo`yicha dastlabki ishlarni fiziolog Veber (1796-1878) va fizik Fexner (1801-1887) amalga oshirdilar. Veber va Fexnerning maqsadi tashqi ta’sirotlar (fizik omillar) ta’sirida sezgilarning o`zaro munosabatlari sohasidagi qonuniyatlarni topishdan iborat edi. Fexner eksperimental metodlar asosida sezgilarning ortib borishi bilan ularni qo`zg‘atuvchi ta’sirlar o`rtasidagi qiyosiy munosabatni aniqlab, sezgi qo`zg‘atgich logarifmasiga proportsionaldir, degan psixofizik qonunni kashf etadi. Veber va Fexner o`tkazgan tajribalar "Psixofizika" degan alohida fanning paydo bo`lishiga olib keldi. Download 157.86 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|