Elektr texnikasi, elektr mexanikasi va elektr texnologiyasi

Sana	10.10.2020
Hajmi	1.16 Mb.
	#133139

Bog'liq
KURS ISHI SH.POZILOV

RESPUB000000000000000000000000000000000000

00000000000000000000

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O`RTA  MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

FARG`ONA  POLITEXNIKA INSTITUTI

ENERGETIKA  FAKULTETI

"ELEKTR TEXNIKASI, ELEKTR MEXANIKASI VA ELEKTR

TEXNOLOGIYASI" kafedrasi

Neft va neft gazini qayta ishlash texnologiyasi, texnologik mashina va jixozlari,

kimyo texnologiya ta’lim

yo`nalishlarining talabalari uchun

«ELEKTR INJINIRING»

  fanidan  KURS ISHLARINI bajarish bo`yicha

USLUBIY KO`RSATMA

Farg`ona – 2019

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS

TA’LIM VAZIRLIGI

FARG`ONA POLITEXNIKA INSTITUTI

«ENERGETIKA» FAKULTETI

«ELEKTR TEXNIKASI, ELEKTR MEXANIKASI VA ELEKTR

TEXNOLOGIYALARI» KAFEDRASI

«Elektr injenering»

fanidan kurs ishlarini bajarish bo`yicha

“Neft va neft gazini qayta ishlash texnologiyasi”,

“Texnologik mashina va jixozlari”, “Kimyo texnologiya” ta’lim

yo`nalishlari uchun

USLUBIY KO’RSATMA

FarPI u s l u b i y

kengashida tasdiqlangan

Bayon № 2019 yil

FARONA – 2019

Ushbu ―Elektr injinering‖ fanidan kurs ishini bajarish uchun uslubiy ko’rsatma

Davlat ta’lim standartlari talablari va ―Elektr texnikasi, elektr mexanikasi va elektr

texnologiyalari‖ kafedrasi ishchi o`quv dasturi asosida tuzilgan bo`lib, ushbu kurs

ishi ―Neft va neft gazini qayta ishlash texnologiyasi”, “Texnologik mashina va

jixozlari”, “Kimyo texnologiya” bakalavr ta’lim yo`nalishi talabalariga

mo`ljallangan.

Kurs ishi mavzulari bugungi energetikaning (xususan elektroenergetikaning)

dolzarb muammolariga va muqobil energiya manbalaridan foydalanish, ularni

amalga keng tadbiq etish masalalariga bag`ishlangan. Ushbu yo`nalishlar bo`yicha

kurs ishini bajarishda elektr energiyasidan foydalanishdagi samaradorlikni oshirish

asosiy maqsad xisoblanadi. Bunda samaradorlikka erishish yo`llari va ularni

miqdoridan qatiy nazar talaba biror bir usulni aniq misollarda tadbiq etishi talab

etiladi. Uslubiy ko`rsatmalarda chiziqli o`zgarmas tok elektr zanjir tenglamalari

sistemasini yechish uchun EXM dan foydalanish dasturi (BASIC tilida) berilgan.

Uslubiy ko’rsatma ―Elektr texnikasi, elektr mexanikasi va elektr

texnologiyalari‖ kafedrasining uslubiy seminari yig`ilishida ―____‖ __________

20__ yil. Kuni muxokama qilinib, ―№__‖ bayonida qayd etildi.

Uslubiy ko’rsatma Energetika fakultetining uslubiy komissiyasi tomonidan

ko`rib chiqilgan va u ―__‖ __________ 20__ yil kunidagi ―№__‖ bayoni bo`yicha

nashriyotga chop etish uchun tavsiya etilgan.

Tuzuvchilar:

N.N.Xamdamov

Sh.R.Pozilov

D.R.Abduraximov

Taqrizchi:

dots. Axunov

KURS ISHI MAVZULARI

Kurs ishi mavzulari bugungi energetikaning (xususan elektroenergetikaning)

dolzarb muammolariga va mukobil energiya manbalaridan foydalanish, ularni amalga

keng tadbiq etish masalalariga bag’ishlangan. Ushbu yo’nalishlar bo’yicha kurs ishini

bajarishda elektr energiyasidan foydalanishdagi samaradorlikni oshirish asosiy maqsad

xisoblanadi. Bunda samaradorlikka erishish yo’llari va ularni miqdoridan qatiy nazar

talaba biror bir usulni aniq misollarda tadbiq etishi talab etiladi.

Samaradorlik masalan quyidagi yo’nalishlarda bajarilishi mumkin:

1. Kuyosh energiyasidan foydalanishning maummolari;

2. O’zbekistonda shamol energiyasidan foydalanish;

3. O’zbekistonda gidroenergetika muammolari va ularning yechimi;

4. O’zbekistonda issikdik elektrostantsiyalari taraщiyoti va ekologik muammolar;

5. Bioenergetika.

6. Elektr iste’molchilarning kuvvat koeffitsiyentini oshirish usullari.

7. Shaxsiy

xujaliklarda

kuvvat

koeffitsiyentini

oshirishning

itstisodiy

samaradorliklari.

8. Shaxsiy xujaliklarda an’anaviy va mukobil enengetikadan kompleks foydalanish.

9. Elektr uzatish liniyalarida samaradorlikni oshirish.

10. Elektr yoritish tizimlarida samaradorlikni oshirish.

Talaba o’z qiziqish doirasidan kelib chiqib yana boshqa yo’nalishlarda xam

samaradorlik bo’yicha izlanishlar olib borishi mumkin.

Muqobil energetika yo’nalishi bo’yicha tavsiyalar:

Mukobil energiya manbalarini amalda kullaganda yuzaga keladigan iktisodiy,

ekologik, texnologik, ijtimoiy, sotsial va boshka turdagi samaradorlik, afzalliklarni

urganish, kamchilik va iktisodiy muammolarni bartaraf etish yullarini izlash mazkur

xisob-grafik ishining asosiy maksadini tashkil etadi. Talaba uzining kizikish soxasi,

bilimlari doirasi, kasbiy yunalishi va boshka asoslardan kelib chikib, kuyosh

energiyasidan foydalanishdagi, yukorida kursatilgan yunalishdan biri, yoki bir nechtasi

doirasida izlanishlar olib borshi mumkin. Bunda asosiy etibor anik xisob- kitoblarga,

ularning reallik darajasi va amalga oshirilishi imkoniyatlariga karatiladi.

Kurs ishini bajarish bo`yicha tavsiyalar.

Kurs ishini o`zingiz yashab turgan uy misolida bajaring. Buning uchun

quyidagi savollarni yoriting:

1. Iste’molchining energetik xarakteristikalari.

Bunda quyidagilarni yoriting:

- uyning elektr bilan taminlanish sxemasi, elektr xisoblagich turi, zavod №––,

oxirgi bir oy ichidagi ko`rsatkichlari;

- mavjud barcha elektr qurilmalarining xarakteristikalari (nomi, quvvati); -

elektr qurilmalarining ish rejimlari va bir oydagi energiya sarfi;

- elektr energiyasi sarfining sutkalik oylik va yillik diagrammalari;

2. Energiyadan foydalanish samaradorligini oshirish.

Siz taklif etayotgan usullari, bular energiya tejamkor Akva yoritish

lampalaridan foydalanishga o`tish, elektr o`rniga gaz yoki boshqa manbalardan

foydalanish, noananaviy elektr manbalaridan (quyosh, shamol energiyalaridan,

bioenergiyalardan foydalanish rejalari va xokazo boshqa usullar) foydalanish;

3. Mamlakatimizda energetikani rivojlantirish borasidagi asosiy istiqbolli

rejalar, jumladan:

O`zbekistn Respublikasi Prezidentning 2013 yil 1- martdagi ―Muqobil

energiya manbalarini yanada rivojlantirishning chora-tadbirlari‖ to`g`risidagi

farmoni va uning amalga oshirilishidan kelib chiqadigan natijalar; -

mamlakatimizda energetik muammolarning yechimlari yo`nalishida olib

borilayotgan ilmiy –texnikaviy dasturlar xaqida ma’lumotlar.

4. Natijalar taxlili.

Olingan natijalarni kengaytirib o`zingiz yashab turgan qishloq, shaxar,

tuman viloyat miqyosida xisoblab ko`ring va elektr energiyasini tejash

imkoniyatlarini va uning miqdorini baxolab ko`ring. Kurs ishi ishini bajarishga

ijodiy yondoshib natijalarni iqtisodiy samarasini baholang. Kurs ishi ishini

ixtiyoriy korxona, tashkilot, ishlab chiqarish yoki boshqa istalgan maishiy

sharoitlar misolida xam bajarishingiz mumkin.

KURS ISHINI BAJARISh UChUN NAMUNA:

Reja.

1. Iste’molchining elektr sxemasi.

2. Iste’molchining energetik xarakteristikasi.

3. Elektr energiyasidan foydalanish rejimi va miqdori.

4. Elektr energiyasi sarfining sutkalik oylik va yillik diagrammalari

5. Elektr energiyasidan foydalanish samaradorligini oshirish usullari.

6. Natijalar taxlili va takliflar.

1. Iste’molchi 3 xonali kvartira, 1- qavat; 5 kishidan iborat xonadon, iste’mol

kuchlanishi bir fazali 220 V kuchlanish. Elektr xisoblagich induktsion tipli Zav.

№_____ ishlab chiqarilgan yili 20____

2. Iste’molchining energetik xarakteristakasi.

Iste’molchi faqat maishiy elektr jixozlari va stardart uy-ro`zg`or elektr

buyumlariga ega. Yuqori quvvatli energiya iste’molchilari va bosho`a maxsus

elektr uskuna va jixozlar yo`q. Elektr ta’minoti quyidagi iste’mollar uchun

ishlatiladi:

2.1 Elektr yoritish tizimlari 15 ta xar biri 100 Vt quvvatli cho`g`lanma tolali

lampalar jami - 5 KVt;

Elektr sxema.

2.2. Oshxona elektr anjomlari: elektr pechka - 2 KVt;

mikroto`lkinli pechka - 1.5KVt;

xolodilnik - 650 Vt;

elektr maydalagich - 150 Vt;

elektr choynagi (Tefal) - 1 KVt;

elektr isitkich (Areston )- 2.5 KVt.

2.3. Maishiy elektr jixozlari: dazmol - 1 KVt;

tikuv mashinasi (Zenger) - 1.5 KVt;

quritkich (Fen) - 1.5 KVt

televizor Samsung - 250 Vt;

kompyuter (komplekt) - 450 Vt;

radiopriyemnik Panasonik - 65 Vt;

mobil telefon zaryadlash - 25 Vt;

kir yuvish mashinasi - 2.5 KVt

3. Elektr energiyasidan foydalanish rejimi va miqdori.

Iste’molchining bir kundagi elektr energisi sarfi 2 punktda ko`rsatilgan elektr

jixozlarning bir kun mobaynida ishlagan soatlaridan va ularning quvvatlaridan

kelib chiqib xisoblanadi va u quyidagilardan iborat:

3.1 Elektr yoritish tizimlari bir kunda lampalar 8 soatdan yonib tursa:

8 soat x 15 x 100 Vt = 12 KVt. soat.

Jami : 12 KVt.soat

3.2. Oshxona elektr anjomlari: elektr pechka 2 KVt x 1 soat = 2 KVt.soat;

mikroto`lkinli pechka 1.5KVt . 0.5 soat = 0.75 KVt.soat ;

xolodilnik 650 Vt x 10 soat = 6.5 KVt.soat;

elektr maydalagich 150 Vt x 0.5 soat = 0. 075 KVt.soat;

elektr choynagi (Tefal) 1 KVt 0.1 soat = 0.1 KVt.soat;

elektr isitkich (Areston ) 2.5 KVt x 2 soat = 3 KVt.soat

Jami: 12.425 KVt.soat

3.3. Maishiy elektr jixozlari: dazmol KVt x0.2 soat = 0.2 KVt.soat

tikuv mashinasi (Zenger) 1.5 KVt x 0.1 soat = 0.15 KVt.soat

quritkich (Fen) 1.5 KVt x 0.3 soat = 0.45 KVt.soat

televizor Samsung 250 Vt x 12 soat = 3 KVt.soat;

komp’yuter (komplekt) 450 Vt x 5 soat = 2.250 KVt.soat;

radiopriyemnik Panasonik 65 Vt x 10 soat =0.65 KVt.soat;

mobil telefon zaryadlash 25 Vt x 2 soat = 0.05 KVt.soat;

kir yuvish mashinasi 2.5 KVt x 0.5 soat = 1.25 KVt.soat

Jami: 8 KVt.soat

Izox; 1KVt x soat elektr energiyasi narxi 295 sum 00 tiyin

Bir kunda jami 32.425 KVt.soat

Bir oyda 30 x 32.425 = 972.75 KVt.soat

Narxi 972,75 KVt.soat X 295 sum = 286961 sum.

Bir yilda - 286961 sum X 12 oy = 3 443 532 sum.

4. Elektrdan foydalanishning sutkalik va yillik diagrammalari: Bir kunda

ishlatilgan energiyaga qarab va uning yil fasllarida o`zgarishi bo`yicha quyidagi

diagrammani tuzish mumkin.

Sutka davomidagi iste’mol quvvati

Oylik energiye iste’molining yil davomida o’zgarishi

5. Elektr energiyasidan foydalanish samaradorligini oshirish usullari.

Elektr energiyasidan foydalanish samaradorligi oshirish, energiyani tejash va

natijada elektr energiyasi uchun sarflanayetgan pul xarajatlarini kamaytirish

uchun quyidagi ishlarni bajarish mumkin:

- yoritish tizimida tejamkor lampalardan foydalanish;

- uy–ro`zg`or elektr jixozlarini ishlatishni rejalashtirish va samarador

qurilmalardan (energiya tejamkor) foydalanish;

- ayrim elektr isitish qurilmalarini gazga almashtirish;

- elektr yoritish tizimlari ishini optimallashtirish va ularda avtomatik sistemalarni

qo`llash.

NAMUNA

Masalan, cho`g`lanma tolali lampalar o`rniga AKfA rusumli kam quvvatli gaz

lampalarini qo`llashda quyidagi samaradorlikka erishish mumkin:

15 ta 100 VT li lampalar o`rniga 15 ta xar biri 35 Vt lampalar ishlatilsa jami bir

kunda 15 X 100 X 8 soat = 12 KVt soat o`rniga 15 x 35 x8 = 4.2 KVt soat

energiya sarflanadi,

demak bir kunlik energiya tejami - 12 KVt soat – 4.2 KVt soat = 7.8 KVt soat;

bir oyda 30 x 7.8 = 234 KVt soat;

bir yilda 234 KVt soat x 12 oy = 2808 KVt soat;

bir yillik iqtisodiy tejamkorlik 2808 KVt soat x 295 sum = 828 360 sum.

6. Xisoblar shuni ko`rsatadiki faqat elektr yoritish tizimlari uchun ishlatilgan

oddiy lampalarni Akfa energiya tejamkor lampalarga almashtirish

bir oyda 234 KVt xsoat energiyani tejaydi. Buning iqtisodiy samaradorligi 234 x

295 so`m = 69 030 so`m. Agar buni 200 ta xo`jalikdan iborat maxalla uchun

qo`llasak energiya tejamkorligining iqtisodiy samarasi 69 030 x 200 = 13806 000

so`mni tashkil etadi. Bu ko`rsatkichni tuman, viloyat va mamlakat miqyosida

xisoblab ko`ring. Elektr energiyasini tejash mamlakatni uzluksiz va sifatli elektr

bilan taminlashning garovidir.

Muqobil energiya manbalaridan foydalanishdagi umumiy samaradorlikni

o`rganish Muqobil energiya manbalarini amalda qo`llaganda yuzaga keladigan

iqtisodiy, ekologik, texnologik, ijtimoiy, sotsial va boshqa turdagi samaradorlik,

afzalliklarni o`rganish, kamchilik va iqtisodiy muammolarni bartaraf etish

yo`llarini izlash mazkur xisob-grafik ishining asosiy maqsadini tashkil etadi.

Talaba o`zining qiziqish soxasi, bilimlari doirasi, kasbiy yo`nalishi va boshqa

asoslardan kelib chiqib, quyosh energiyasidan foydalanishdagi, yuqorida

ko`rsatilgan yo`nalishdan biri, yoki bir nechtasi doirasi izlanishlar olib borshi

mumkin. Bunda asosiy etibor aniq xisob- kitoblarga, ularning reallik darajasi va

amalga oshirilishi imkoniyatlariga qaratiladi. Mustaqil xisob-grafik ishni

bajarishda narxlar amalda mavjud ma’lumotlar asosida olinadi. Masalan 100 Vt

quvvatli quyosh panelining narxi 800 000 so`m, 1 kVt quvvatli invertorning narxi

1500 000 so`m va xokazo.

NAMUNA

Yoritish tizimlarida quyosh energiyasidan foydalanishning samaradorlini

xisoblash.

Maqsad. Xonadonning yoritish tizimida 6 ta lampa mavjud, xar biri 100 Vt dan

jami 600 Vt. Lampalar energiya samarador lampalarga almashtirilib, quyosh

panellari orqali ta’minalanadi va olingan samaradorlik xisoblanadi.

Mavjud energiya iste’moli:

6 ta lampa quvvati 40 Vt dan (energiya samarador lampalar) sutkasiga 10 soat

ishlaydi.

Bir sutkadagi energiya sarfi 6 ·40·10 = 2400 Vt soat = 2,4 kVt soat.

Bir oyda 2,4 kVt soat · 30 = 72 kVt soat Elektr energiyasining narxi 250

so`m/kVt soat bo`lgan xolda.

Bir oydagi sarf 250 so`m/kVt soat · 72kVt soat = 18 000 so`m.

Bir yilda 18 000 so`m · 12 = 216 000 so`m.

Lampalarning narxi 12 000 so`mdan 6 ta lampa 72 000 so`m

Umumiy xarajatni 10 yil uchun xisoblaymiz,

bu orada lampalar kamida 10 marta almashtiriladi,

umumiy xarajatlar: 10· 72 000 = 720 000 so`m

lampalar uchun 10· 216 000 = 2 160 000 so`m

elektr energiyasi uchun Jami 2 880 000 so`m.

Endi quyosh panellari asosidagi elektr ta’minoti tizimni xisoblaymiz. Buning

uchun quidagi jixozlar kerak:

Quyosh paneli; 12 v kuchlanishli LED lampalar; Akkumulyator; Kontroller;

Qo`shimcha jixozlar (ulash uchun simlar va mexanik vositalar). Narxlarini

xisoblaymiz:

100 Vt quvvatli quyosh paneli taxminan 1 200 000 so`m;

6 ta lampa 12 V kuchlanishli 15 Vt quvvatli xar biri 35 000 so`mdan 6· 35 = 210

000 so`m;

Akkumulyator 12 V, 100 A· soat – 500 000 so`m,

10 yil davomida 3 marta almashtiriladi, shuning uchun 1 500 000 so`m;

Kontrollyor – 700 000 so`m;

Qo`shimcha jixozlar 100 000 so`m.

Jami: 3 710 000 so`m.

Demak 10 yilda xarajatlardan 3 710 000 so`m –2 880 000 so`m = 880 000 so`m

qoladi, bu qoldiq elektr enrgiyasi xisobidan (xar yili 216 000 so`mdan) keyingi 4

yilda butunlay qoplanadi. Demak bu tizimdagi xarajatlar 13 yilda butunlay o`z

narxlarini qoplab, foyda berishga kirishadi .

2 bob. Xisob gafik ishi bo`yicha o`zgarmas tok

zanjirlarini xisoblash tartibi

2-bobda Krixgofning 1- va 2- qonunlarini xamda zanjirning bir qismi va butun

zanjir uchun om qonunlarini qo`llanishlarini kuzatishlari mumkin.

O`z variantingiz bo`yicha berilgan elektr sxemasi uchun quyidagilarni bajaring:

1. Kirxgofning birinchi va ikkinchi qonunlari asosida tarmoq toklarini aniqlash

uchun zarur bo`lgan tenglamalar sistemasini tuzing.

2. Kontur toklar usulidan foydalanib elektr sxemasidagi xama toklar aniqlansin.

3. Quvvatlar balansin xisoblansin.

4. Tashqi kontur uchun masshtabda zanjirning ayrim nuqtalarida potensiallar

taqsimlanishi hisoblansin va a nuqtaning potensialini nol deb olib, zanjir uchun

potensiallar diagrammasi qurilsin.

1- Masala.

1 - rasmdagi murakkab zanjir uchun quyidagilar berilgan:

1

=72 V; E

=12 V; E

=4 V; R

=6 Om; R

=1 Om; R

=10 Om; R

=4 Om;

=12 Om; r

=4 Om Energiya manbalarining ichki qarshiliklari e`tiborga

olinmasin.

1 – rasm.

Masalaning yechilishi:

1. Berilgan murakkab zanjirda uchta kontur, ya`ni I (abvl), II (ales), III

(vgdel) konturlar va to`rtta tugun – a, v, l, e bor. Aniqlanuvchi toklar –

I

1

, I

2

, I

3

, I

4

, I

5

, I

6

Avvalo, har bir konturda kontur toklari - I

, I

III

ning yo`nalishini ixtiyoriy

ko`rsatamiz. Kirxgofning I – qonuni asosida tugunlar uchun tugunlar sonidan

bitta kam tenglamalar tuzamiz:

a tugun uchun: I

+ I

– I

= 0;

v tugun uchun: I

– I

= 0;

e tugun uchun: I

– I

= 0;

Kirxgofning II – qonuni asosida har bir kontur uchun tenglamalar tuzamiz:

I – kontur uchun: E

– E

= I

· R

+ I

· R

+ I

· R

(1)

II – kontur uchun: E

+ E

= I

· R

– I

· R

– I

· R

(2)

III – kontur uchun: 0 = I

· R

+ I

· R

– I

· R

(3)

2. Kontur toklar usulidan foydalanib tarmoqdagi barcha toklarni

aniqlaymiz:

Bunda tarmokdagi barcha toklar yuq, konturdan faqat bita kontur toki o`tadi deb

faraz kilinadi.

Kirxgofning II – qonuni asosida har bir kontur uchun tenglamalar tuzamiz:

I – kontur uchun:

– E

= I

· (R

+ R

) – I

· R

– I

III

· R

(4)

II – kontur uchun:

+ E

= I

· (R

+ R

) – I

· R

– I

III

· R

(5)

III – kontur uchun:

0 = I

III

· (R

+ R

) – I

· R

– I

· R

(6)

Endi, masalaning shartida berilganlarni (4), (5) va (6) tenglamalarga qo`yamiz:

72 – 12 = I

· (6 + 4 + 1) – I

· 1 – I

III

· 4

)

12 + 4 = I

· (1+10+12) – I

· 1 – I

III

· 12

)

0 = I

III

· (4 + 12 + 4) – I

· 4 – I

· 12

)

), (5

), (6

) larni ixchamlashtirib, quydagi tenglamalar sistemasini hosil qilamiz:

60 = 11 · I

– I

– 4 · I

III

)

16 = – I

+ 23 · I

– 12 · I

III

)

0 = – 4 · I

– 12 · I

+ 20 · I

III

)

), (5

) va (6

) lar uch noma`lumli uchta tenglamalar sistemasidir. Bu tenglamalar

sistemasini determinant usulidan foydalanib yechamiz:

Unda



































)

(

)

(

)

(

)

(

)

(

)

(





























5060

)

(

)

(

)

(

)

(

)

(

)

(

2992

1584

368









= 60 · 23 · 20 + (–1) · (–12) · 0 + (–4) · 16 · (–12) –

– (–4) · 23 · 0 – 60 · (–12) · (–12) - (–1) · 16 · 20 = 27600+0+768+0 –

– 8640 + 320 = 20048.

0

4







= 11 · 16 · 20 + 60 · (–12) · (–4) + (–4) · (–1) · 0 – – (–4) · 16 ·

(–4) – (11) · (–12) · 0 – 60 · (–1) · 20 = 3520 + 2880 + 0 – – 256 – 0 + 1200 =

7344.

III







= 11 · 23 · 0 + (–1) · 16 · (–4) + 60 · (–1) · (–12) – –60 · 23 · (–

4) – 11 · 16 · (–12) – (–1) ∙ (–1) · 0 = 0 + 64 + 720 + 5520 + 2112 – 0 = 8416

Kontur toklarining qiymatlari:

2992

7344

;

2992

20048











2992

8416

III







bo`ladi.

Endi haqiqiy I

, I

va I

toklarini aniqlaymiz:

konturning tashqarisidagi qarshiliklar (R

, R

) dan o`tayotgan tok kuchlari

1

, I

, I

) o`sha kontur toklariga teng bo`ladi;

konturning abv qismidan faqat I

kontur toki o`tadi va bu tok zanjirning shu

qismidan o`tayotgan haqiqiy I

tokiga teng bo`ladi, ya`ni I

= I

= 6,7 A. Xuddi

shunday II va III - kontur toklari I

= I

= 2,45 A; I

III

= I

= 2,8 A bo`ladi.

Qolgan I

, I

toklari Kirxgofning I – qonuni asosida aniqlanadi, ya`ni:

2

= I

– I

= 6,7 – 2,45 = 4,25 A.

4

= I

– I

III

= 6,7 – 2,8 = 3,9 A.

= I

III

– I

= 2,8 – 2,45 = 0,35 A.

Izlanayotgan barcha toklar aniqlandi.

3. Quvvatlar balansini tuzish.

Har qanday elektr zanjirida e.yu.k. manbalarining umumiy quvvati

iste`molchilarda sarflanadigan quvvatlar yig`’indisiga teng bo`lishi kerak, ya`ni:









1.1 - rasmda keltirilgan elektr zanjiri uchun quvvatlar balansini tuzamiz:

2

6









e.yu.k. manbalarining umumiy quvvati:





= 72 · 6,7 – 12 · 4,25 + 4·2,45 = 441,2 Vt.

Iste`molchilarni umumiy quvvati:

2

6



= (6,7)

· 6 + (4,25)

· 1 +(2,45)

· 10 +

(3,9)

· 4 + (0,35)

· 12 + (2,8)

· 4 = 441,2 Vt. Demak, 441,2 = 441,2 Vt.

4. Potensiallar diagrammasini qurish.

Potensiallar diagrammasi, asosiy murakkab zanjirning tashqi konturi uchun

quriladi (2 - rasm); zanjirda biror nuqta (a) ning potensiali nolga teng deb olinib,

shu nuqtaga nisbatan boshqa nuqtalarning potensiallari hisoblanadi. Buning

uchun, soat mili xarakati yo`nalishida, a nuqtasidan boshlab konturni aylanib

chiqiladi

2 – rasm

a nuqtaning potensiali nolga teng:

= 0.

b nuqtaning potensiali a nuqtaning potensalidan E

ga katta:

= φ

+ E

= 0 + 72 = 72 V.

v nuqtasining potensiali b nuqtasining potensialidan I

· R

ga kichik bo`ladi,

chunki R

qarshiligida kuchlanish pasayishi φ

– φ

= I

· R

bo`ladi. Bundan,

v

= φ

– I

· R

= 72 – 6,7 · 6 = 31,8 V.

g nuqtasining potensiali ham v nuqtaning potensialidan I

· R

ga kichik bo`ladi:

g

= φ

– I

· R

= 31,8 –2,8 · 4 = 20,6 V.

d nuqtasining potensiali g nuqtaning potensialidan E

ga katta bo`ladi:

= φ

+ Ye

= 20,6 + 4 = 24,6 V.

yana, a nuqtasining potensialini tekshirsak, bunda u d nuqtasining potensialidan I

ga kichik bo`ladi:

= φ

– I

· R

= 24,6 – 2,46·10 = 0.

Endi, masshtabda potensiallar diagramma [φ = f(R)] sini quramiz (3 - rasm).

3 - rasm. Potensiallar diagrammasi.

2- masala bo`yicha variantlar.

Raqamlar

E

1

, V

E

2

, V

E

3

, V

R

01

,

Om

R

0

2

,

Om

R

0

3

,

Om

R

1

,

Om

R

2

,

Om

R

3

,

Om

R

4

,

Om

R

5

,

Om

R

6

,

Om

V

a

ri

a

nt

la

r

R

a

sm

la

r

1

1.1

0.2

---

1.2

4 10

6

2

1.2

0.8

---

0.8

3

1.3

---

0.4

0.5

7

4

1.4

---

0.6

0.8

5

5

1.5

0.9

1.2

---

6

6

1.6

0.1

---

1.1

7

1.7

0.4

---

0.7

8

1.8

0.8

0.3

---

3.5

1

9

1.9

---

0.8

1.2

10 1.10 21

---

0.2

0.6

1

11 1.11

0.8

---

0.7

2.7 10

8 10

2

12 1.12

0.9

---

0.5

6 10

4

13 1.13 16

9

0.2

0.6

---

2.5

5 10

5

14 1.14 48

6

0.8

1.4

---

4.2

15 1.15 12

---

0.4

1.2

3.5

16 1.16 12

1.2

0.6

---

8

17 1.17

1.3

---

1.2

18 1.18 72

0.7

1.5

---

4 12

4

19 1.19 12

6

---

0.4

2.5

20 1.20 12

0.5

---

0.5

3.5

21 1.21

---

0.8

4.5

22 1.22 15

---

1.2

2 12

3

23 1.23 54

1.2

0.9

---

24 1.24 36

---

0.8

1

25 1.25

---

0.7

1.2

26 1.26

0,6

0,8

—

2,0

5

27 1.27

0,6

1,0

1,5

28 1.28

0,3

— 0,8 1,2

29 1.29

—

0,2

3,0

30 1.30

0,8

1.0

5,0

1

31 1.31 22

0,2

1,2

4 10

6

32 1.32

0,8

33 1.33

—

0,4

0,5

1.1 – rasm

1.2 – rasm

1.3 – rasm

1.4 – rasm

1.5 – rasm

1.6 – rasm

1.7 – rasm

1.8 – rasm

Rasm 1.26

Rasm 1.27

Rasm 1.28

Rasm 1.29

Rasm 1.30

3. Bajarilgan xisob-grafik ishi xisobotiga

qo`yiladigan umumiy talablar

3.1. Xisobotning birinchi betida talab etilgan barcha yozuvlar bo`lishi,

jumladan unda fanning, kurs ishining nomi, variant nomeri, talabaning F.I.Sh.,

gurux raqami, xisobotni qabul qiluvchi o`qituvchining F.I.Sh. ko`rsatilishi kerak.

3.2. Kurs ishining boshida yechiladigan masala shartlari to`liq yozilishi,

variant bo`yicha olingan elektr zanjir sxemasi qalamda davlat standarti talablariga

mos xolda chizilishi, uning berilgan parametrlari esa jadval ko`rinishida

keltirilishi zarur.

3.3. Xisobotda elektr zanjirini xisoblash ko`rsatilgan tartibda bajarilishi,

xisoblash formulalaridagi tenglamalardagi va sxemalardagi elektr zanjir

parametrlari elektrotexnikada qabul qilingan belgilar bilan yozilishi, xisoblab

topilgan kattaliklarga esa o`lchov birligi yozib qo`yilishi kerak.

3.4. Xisobotda berilgan barcha sxema, grafik, vektor va potentsial

diagrammalar qalamda chizilishi va ishlatilgan masshtab ko`rsatilishi kerak.

Vektor va potentsial diagrammalarni qurishda baozi chiziqlarni alo’ida ajratish

uchun rangli qalamlardan foydalanish mumkin.

3.5. Yuqorida bayon etilgan talablarga javob bermaydigan kurs ishining

xisoboti qabul qilinmaydi.

ADABIYOTLAR

1. Metodicheskiye ukazaniya po raschetu kontrolpnqx zadaniy po kursu

«TOE»(Lineynqe tsepi postoyannogo toka). Uchebno-proizvodstvennaya

tipografiya FerPI, 1985 (sostaviteli: Nigmatov J.M. i dr.).

2. Karimov A.S., Mirhaydarov M.M. va boshqalar. Elektrotexnika va

elektronika asoslari (masalalar to`plami va laboratoriya ishlari). Toshkent,

«O`qituvchi», 1989.

3. Karimov A. S. Nazariy elektrotexnika. 1-tom. T.: O`qituvchi, 2003.

4. Sbornik zadach po teoreticheskim osnovam elektrotexniki. Pod. red. L.A.

Bessonova. M.: Vqsshaya shkola, 1988.

5. Neyman L.R., Demirchyan K.S. Teoreticheskiye osnovы elektrotexniki.

Tom 1. Leningrad, 1982.

6. Shebes M.R. Zadachnik po teorii lineynqx elektricheskix tsepey. M.:

Vqsshaya shkola, 1982.

7. Sbornik programmirovannqx zadach po teoreticheskim osnovam

elektrotexniki. Pod. red. N.G. Maksimovicha i I.B. Kudelpko. Lpvov, «Vqsshaya

shkola», 1976.

8. Karimov A.S. va boshqala. Elektrotexnika va elektronika asoslari T.

O`qituvchi 1995 y. 466 c. 5. Karimov A.S. va boshqalar. Elektrotexnika va

elektronika asoslari. Masalalar to`plami va laboratoriya ishlari T. O`qituvchi.

1991 y

Internet resurslari:

1. Infocom.uz elektron jurnali:

www.infocom.uz

www.press-uz.info

www.ziyonet.uz

www.edu.uz

www.energystrategy.ru

6. www. uzenergy.uzpak.uz

http://www.ges.ru

http://www

. solarhome .ru/hydro

Download 1.16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: