ҚƏнигелик шеберлик
Download 0.62 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- ҚƏНИГЕЛИК ШЕБЕРЛИК
- Boshqa duradgorlik ishlari
|
ӨЗБЕКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҚАРЫ ҲƏМ ОРТА АРНАЎЛЫ БИЛИМ МИНИСТРЛИГИ
БЕРДАҚ АТЫНДАҒЫ ҚАРАҚАЛПАҚ МƏМЛЕКЕТЛИК УНИВЕРСИТЕТИ
КƏСИПЛИК ТƏЛИМ КАФЕДРАСЫ ҚƏНИГЕЛИК ШЕБЕРЛИК пəнинен лекция текстлери
дүзген: асс. Р. Пахратдинова
Нөкис – 2008 ж
DURADGORLİK İShLARİ Duradgorlik sanati g’isht-tosh terish bilan bir qatorda insoniyatning qurilish faoliyatidagi eng qadimiysi h’isoblanadi. Bu duradgorlik mah’orati uzoq davr davomida qurilish texnologiyasi bilan birgalikda rivojlandi. Faqat keyingi davrlarga kelib, inshootlarning asosiy yukini wziga beton va pwlat olganidan swng ёg’ochsozlikka talab birmuncha kamaydi. Uy-joy qurilishida duradgorlik ishlari asosiy wrin egallaydi. Ular deraza va eshiklarni yasash va wrnatish, ёg’och, pol qoqish, g’isht terish va suvoqchilik ishlari uchun h’avoza va swrilar tayёrlash, beton ishlari uchun qolip yasash, cherdakli tom qurish va shu kabilar.
buning uchun malum tayёrgarlik, zeh’n va idrok kerak. Deraza wrnatishda avval uning kesakisi wrnatiladi. Kesakining pastki qismi “shayton” (uroven) bilan gorizontalligi tekshiriladi va tagidan ponalar bilan twg’rilanadi. Vertikalligi esa shovun ёrdamida tekshiriladi va avval devorda qoldirilgan tiqin(probka)larga mixlanadi. Swng deraza tavaqalari va framugasi wrnatiladi. Mos kelmagan taqdirda tavaqa chetlari randalanib moslanadi. Derazaning wrtasidagi wq chizig’i va qoldirilgan oraliq wq chizig’i mos kelishi lozim. Deraza diagonallari kesishgan nuqtadan vertikal wq chizig’i wtadi (1 - rasm). Deraza kesakisi va devor orasidagi bwshliq issiqlikdan h’imoyalovchi ashёlar bilan twldiriladi. Eshik blokini wrnatishda uning kesakisi bir tomonga og’ib ketmasligi uchun deraza kabi wrnatiladi. Oddiy eshikning shchitli tavaqalarini yasashda uning wzini kwtara olishini h’isobga olish kerak. Buning uchun eshik tavaqasini tepa va pastki gorizontal bruschalari orasiga qiyalatib diagonaliga ensiz taxta qoqib mah’kamlanadi. Ana shunda eshik massasini taxta wziga qabul qiladi ( 1- rasm, B). Bundan tashqari, keyinchalik eshik tavaqasi og’ib qolmasligi uchun uni uchta oshiq-moshiqqa wrnatish tavsiya etiladi: ikkitasi tepada va bittasi pastki qismida joylashadi ( 1- rasm, B). Eshik va deraza tavaqalari uchun kwchirib olinadigan oshiq-moshiqlar ishlatgan maqul. Oshiq-moshiqlar wng va chap bwladi. Ularni wrnatish uchun dastlab eshik ёki deraza tavaqasi ёn tomonidan qwyilib, joyi belgilanadi. İskana ёrdamida oshiq-moshiqning qalinligiga mos qilib wyiladi va ular burama mixlar bilan mah’kamlanadi. Bunda oshiq-moshiqlarning wq chizig’i brus qirrasiga parallel bwlishiga ah’amiyat berish lozim. İkkita ёki uchta oshiq- moshiq deraza ё eshik tavaqasiga wrnatilganidan swng, uni ochiq h’olda kesakini brusga tirab wrni belgilab olinadi. Kesakida h’am oshiq-moshiqlar wrni iskana bilan wyiladi, burma mixlar wrni tilinadi. Avval oshiq-moshiqlarni bittadan burama mix bilan mah’kamlab, eshik ёki deraza ochilib, ёpilishi tekshirib kwriladi. Swng qolgan burama mixlar wrnatiladi. Oshiq-moshiqlarni wrnatish 1 – rasm, V da kwrsatilgan.
1-rasm. Deraza va eshiklarni wrnatish. A. Deraza blokini wrnatishda twg’riligini tekshirish: 1 - deraza tepadori(brus); 2- ponalar; 3 - deraza kesakisi; 4 – twldiriladigan oraliq; 5 – shovun.
B. Eshikni wz-wzini kwtarishga ishlash sxemasi: a- shchitli tavaqaning ishlashi; b – oshiq-moshiqlarning wrnatilishi. V. Eshik ёki deraza oshiq-moshiqlarini wrnatish: a, b – chap va wng oshiq-moshiqlar; v- oshiq-moshiq wrnini wyish; g – wng oshiq-moshiqni yarim qismini wrnatish.
Umuman eshiklar shchitlidan tashqari filёnkali h’am bwladi ( 2- rasm, a). Bazan eshik tepasida framuga h’am qwyiladi. Eshik balandligi odatda 2-2,3m bwlsa, eni bir tavaqali uchun 70, 80 va 90 sm, ikki tavaqali uchun 125-145sm olinadi. Deraza blokining balandligi 1,5-1,6m olinadi. Umuman deraza yuzasi xonadagi pol yuzasining 1/6-1/8 qismini tashkil etishi meёriy h’isoblanadi. Eshik wz wrniga mah’kamlangach, unga mos qulf, tutgich (ruchka), shpingalet va boshqa anjomlar wrnatiladi. Aslida eshik tutqichini avvaldan wrnatgan maqul. Eshikka bazi anjomlarni wrnatish sxemasi 2 – rasm, b da kwrsatilgan. Etarli darajada mustah’kam qilib wrnatilmagan eshik kesakisi malum vaqtdan swng eshik ochib ёpilganda siljiy boshlaydi. Kesaki va devor orasida ёriq h’osil bwladi, amalda uni bekitishning iloji ywq. Bunday h’ollarda eshik kesakisinin quyidagicha mah’kamlash mumkin. Kesakining vertikal bruslari bwylab, ayniqsa oshiq-moshiq va tutqich atroflarida, pobedit uchli parma bilan 8-12 mm diametrda 3-4ta teshik h’osil qilinadi. Teshiklar deraza orqali devorga h’am kamida 50 mm chuqurlikda wtgan bwlishi kerak. Bu teshiklarga pwlat shtirlarni qoqib kirgiziladi, ular kesaki yuzasidan ichkariga botirib yuboriladi. Agr eshik tavaqasining ulangan joylari bwshashib, liqillab qolsa, ёg’och mixlarni yangilab elimlash lozim.
Og’ib qolgan eshik tavaqalarini twg’rilash va mustah’kamlash uchun burchaklariga pwlat burchakliklar qwyib, burama mixlar ёrdamida twg’rilanadi (1 – rasm, d). Bazan oshiq-moshiqlardagi burama mixlar bwshab qolganligi sababli eshik tavaqasi pastga osiladi. Bu h’ollarda eski burama mixlarni chiqarib olib, diametri kattarog’ini burab kiritiladi.
2 - rasm. Eshiklarning turlari va ularning anjomlarini wrnatish. a – filёnkali ikki tavaqali eshik kwrinishi; b – shchitli bir tavaqali; v – ёrdamchi; g - wrnatish sxemasi: 1 - tutqichli qulf; 2 – oshiq- moshiqlar; d – eshik tavaqasiga pwlat burchakliklarni qwyish: 1 – burchaklik; 2 – burama mixlar.
bwladigan swri, h’avoza ёki chorpoya (eshak)larni usta duradgor ёg’ochdan yasaydi. Quyida ( 3- rasm, 1, 2) oddiy va qulay chorpoyalarning ikki turi kwrsatilgan. Birinchi turini Bolgariyada chiqadigan “Mlad konstruktor” jurnalida kwrsatilgan. Bunday chorpoya yig’ma bwlib, uni tezda ishga tayёrlash mumkin. Yig’ilib saqlangan h’olda kwp joyni egallamaydi. Uning ikkita oёg’i oshiq-moshiq bilan birlashtirilgan va wrtasidan buklanadigan tortqich bilan ulangan. GDRda chiqadigan “Praktik” jurnali chorpoyaning ikkinchi turini taklif etgan. Bunda chorpoya ustiga “elka” wrnatiladi. Bu “elka” ikkita bruschani oshiq-moshiq bilan birlashtirib h’osil qilinadi. Mana shunday “elka”ning ikkitasini chorpoyaning ikki chetiga wrnatib, ustidan shchit qwyib kengaytirish mumkin. Ёg’ochsozlikda ishlov berish quyidagi jaraёnlardan iborat: wlchab-belgilash, ywnish- chopish, arralash, randalash, wyish, parmalash va shu kabilar. Ёg’och taxtalarni h’ar xil usulda turli asboblar ёrdamida wlchab belgilash mumkin ( 4 - rasm).
Ёg’ochni ywnish va chopish ancha og’ir va qiyin ish h’isoblanadi. Bu ish asosan bolta ёrdamida bajariladi ( 5 - rasm). Wzbekistondagi ёg’och ustalari tesha va poytesha (katta tesha)lardan h’am foydalanadilar. Boshqa duradgorlik ishlari uchun turli-tuman arralar, randalar, iskanalar, parmalar va boshqa asbob-uskunalar ishlatiladi.
3-rasm. Qulay va xavfsiz chorpoya turlari: 1 - yig’iladigan chorpoya; 2 - “elka”li chorpoya.
4 – rasm. Ёg’och-taxtalarni wlchab belgilash: a - chizg’ich(lineyka) ёrdamida; b – T – shakldagi chizg’ich ёrdamida; v – malka ёrdamida; g – reysmus ёrdamida; d – otvoloka ёrdamida; e – tsirkul ёrdamida; j – burchaklik va bigiz ёrdamida; z – shnur ёrdamida; i – skoba ёrdamida; k – krontsirkul bilan wlchash.
5 – rasm. Ёg’ochga bolta bilan ishlov berish: a – bolta; b – xodani ywnish; v – taxtaning ёnini chopish; 1 – bolta sopi; 2 – bolta tig’i; 3 – bolta tig’i ёni; 4 – bolta uchi; 5 – bolta ёni; 6 – pona; 7 – boltaning muh’rasi; 8 – ostqwygich.
ASBOBLARNİ ChARXLASh, SOPLASh VA SAQLASh Arrani charxlash. Arra bilan ishlash uchun yaxshilab charxlash, chaparasta qilish va uni bilib ishlatishga bog’liq. Arraning tishlarini chaparastasini chiqarish va charxlash uchun tajribaga ega bwlish kerak. Shuning uchun avval eski, ishdan chiqqan arrani charxlab wrganish va shundan swng yangi arrani charxlashga kirishish kerak. Arra twg’ri chaparasta qilingan va wtkir charxlangan bwlsagina bemalol ishlatishga yaraydi. Arra tishining wtkirligi barmoq bilan tekshiriladi, chaparastasi esa ikki tomonga bir xil chiqqanini uzunasiga qarab kwriladi. Arrani chaparasta qilish va charxlash uchun uni qirqadigan qismini egovlaganda vibratsiya bermaydigan qilib slesar ёki verstak qisqichda yaxshilab qisib mah’kamlanadi. Arrani uchburchakli ёki rombli mayda egovda wzidan narigi ishqab yurgiziladi, qaytishida esa tegizilmaydi. Charxlangan tishlr bir xil, tekis va tartibli kwrinadi. Arraning chaparastasini chiqarish arralangan joyning eni uning qalinligidan katta bwlishi uchun qilinadi. Aks h’olda arra qisilib qoladi. Arra chaparastasini chiqarish – tishlarni birinchi bir tomonga, keyingisini esa ikkinchi tomonga bukishdir. Bukish kattaligi arra qalinligining taxminan yarmiga teng bwlishi kerak. Agar maxsus arra tishini chaparasta qilinadigan asbob-kergi (razvodka) bwlmasa, oddiy yassi ombirda tishlarni buksa h’am bwlaveradi. Tishning h’ammasini emas, balki yuqoridan uchdan bir qismini bukish kerak. Quruq va qattiq daraxtlardan kwra yumshoq ёg’ochni arralash uchun arra chaparastasi kwproq bwlishi lozim. Muzlagan daraxtni arralash arrani tez ishdan chiqaradi. Endi arrani charxlash ёki chaparastasini chiqarishga bazi maslah’atlar keltiriladi. Agar arra tishlari orasi 6 – rasm, a dagidek metallga ishlatiladigan arracha ёki dumaloq egov bilan qirqib qwyilsa arrani charxlash engillashadi. Charxlash uchun arrani qisib qwyadigan qisqich h’r doim h’am qwl ostida bwlavermasligi mumkin. Arrani qwlda ushlab, uch qirrali egov bilan charxlaganda qwl yaralanmasligi uchun rezina shlangining bir bwlagidan g’ilof (chexol) tayёrlash mumkin. Buning uchun shlang bwlakchasini uzunasiga ёrib, arra tishlariga kiydiriladi (6 – rasm, b). Arra tishlarining turlari va ularni charxlash jaraёnlari 7 - rasmda kwrsatilgan. 6-rasm. Arra tishlari kwrinishi va ularni g’iloflash: a – arra tishlari orasi; b – arraga rezina(1) kiydirib charxlash.
donadorli brusli qayroqda ikkala tomonini galma-galdan ishlab charxlanadi. Pichoqning orqa tomoni qayroq yuzasidan sal kwtarilgan bwlib, bwylamasiga h’arakatlantiriladi. İskana va randalarning tig’i toblangan bwladi, shuning uchun ular h’wl qayroqda charxlanadi. Aylanma charxda esa juda eh’tiёtkorlik bilan va tig’ni qattiq qizib ketishiga ywl qwymasdan charxlanadi. Tig’ning charxlash davrida kwkarib ketishi pwlatni qizdirib yuborilganlikni aniq belgisidir. Asbobning qirquvchi tig’i g’adir-budir ёki uchib ketgan bwlsa, avval tekislash lozim. Buning uchun aylanma charxga tig’ tikkasiga tiralib, wng va chapga h’arakatlantiriladi. Uy sharoitida iskana ёki randani charxlaganda tig’ini ustidan ikki qwllab ushlab, brusli qayroq qattiq bosiladi. Tig’ faqat oldinga yurgizilgandagina qayroqqa qattiq bosiladi. Brusli qayroq-charxni doimo suvlab turish lozim. Asbob to tig’ uchida metall qipiqlari osilib chiqmaguncha charxlanaveradi. Charxlab bwlingandan swng qayroq toshda tig’ wtkirlanadi. Zubilo, sumba (borodok) va kerner (buyumlarga nuqta-nuqta belgi uradigan slesarlik asbobi) larni wtkirlashdan oldin toblanadi va bolg’a bilan urib chiqiladi. Buning uchun asbobning uchi gaz plitasida ёki kavsharlash lampasida chwg’languncha qizdiriladi. Lekin pwlatni keragidan ortiq chizdirib tobidan wtkazib yubormaslik keark. Metalning qizib sariq rangga kirishiga ёki twpon h’osil bwlishiga ywl qwyilmaydi. Metallni sekin-asta qizdirish yaxshilab bolg’alash imkonini beradi. Og’ir salmoqli bolg’a tez-tez va kuchli zarbalar bilan asbob uchini sandon ustida urib chiqiladi.
7-rasm. Arra tishlarining turlari va ularni charxlash jaraёnlarida qwllaniladigan asboblar: a – kwndalang tishli arra; b – bwylama tishli arra; v – aralash tishli arra; g – kergi (chaparasta chiqargich); d – chaparasta qilingan tishlarni tekislash; e – arrani charxlaganda qisib ushlagich; j – kwndalang tishli arrani charxlash tartibi; z – bwylama tishli arrani charxlash; i – arra tishlarini tekislash; k – arraga yangi tish wyuvchi asbob; l – arra tishini wyish; 1 – arra tishining tig’i; 2 – arra tishining uchi; 3 – tishlar wrtasidagi oraliq; 4 – arra tishlari orasidagi masofa; 5 – arraning old qirrasi; 6 – arraning orqa qirrasi; 7 – taxta; 8 – ponalar; 9 – bruschalar; 10 – puanson (qirqgich); 11 – matritsa; 12 – g’ilofdagi egov.
Yangi asbob yasaganda ёki uni tamirlashdagi toblash jaraёni bir xildir. Asbob tig’i ёki uchi 5-7 sm joyini twq qizil h’olatgacha toblanadi va 20-25mm chuqurlikda suvga botiriladi va metall suv ostida qorayguncha ushlab turiladi. Shundan swng asbobni tezda suvdan olib egov, aylanma charx ёki temir bwlagiga wralgan yirik qumli jilvir qog’oz bilan tig’ini tozalanadi. Asbob tig’i binafsha kwk rangga kirsa, uni yana suvga, avval yarmini, swng twliq tushiriladi. Qizigan asbobni suvda qimirlatmasdan ushlab turish mumkin emas, chunki suvga solingan qismi sinib h’am ketishi mumkin. Shuning uchun uni suvda baland-pastga aylantirib turish lozim. Shundan swng asbobning toblangan tig’ini mexanik aylanma qumqayroqda charxlanadi. Albatta, brusni qumqayroqda h’am charxlash mumkin, lekin buning uchun kwp kuch va vaqt sarflanadi. Kernerlar, sumbalar va teshgichlarni zubilodan farqli wlaroq, avval charxlab, swng butun uzunligi bwyicha toblash keak.
wxshashlarning sopi ёg’ochdan bwlib, ponalar, mixlar va boshqalar bilan mah’kamlanadi. Bu h’olda ёg’och bilan metallning bir-biriga tegib turgan joyi maydoni 10-15 foizni tashkil etadi. Xuddi ana shu joy ish vaqtida kuchli nisbiy bosimga duch keladi. Ana shuning uchun sop, asbob sinishi va sopidan chiqishi mumkin bwladi. Epoksid elim ёrdamida asboblarning puxtaligini 3-4 marta oshirish mumkin. Bu elim sopning uchiga yaxshilab surtiladi, soplangan joyning h’amma bwshliqlari twldiriladi. Shu usulda soplangan asbob eng murakkab tasirlarga bardosh beradi. Asbob va buyumlarni saqlash. Ularni toza va quruq h’olda saqlash lozim. Asboblar zanglamasligi uchun ular ёg’li mato ёki qog’ozga wrab qwyiladi. Asboblar solinadigan yashikka bir bwlak swndirilmagan oh’ak tashlab qwyish kerak. Sayqallangan(polirovka) va silliqlangan(shlifovka) qilingan metall yuzalar zanglamasligi uchun maxsus pasta bilan qoplanadi. Bunday pasta quyidagicha tayёrlanadi. Bankaga bir bwlak swndirilmagan oh’ak solinadi, unga ozroq suv qwshib eritiladi. Eritma issiqligida unga qwy ёki mol ёg’i qwshib aralashtiriladi. Mis, latun va bronzali buyumlarning kwkargan yuzasini tozalash uchun sirka essentsiyasi bilan, swng osh tuzi ёki va sut zardobi eritmasi (1 q. tuz va 10 q. zardob) bilan artish kerak. Kumush va melxior (mis va nikel qotishmasi) buyumlarning xiralanishi h’am wziga xos korroziyalanishdir. Ular tish poroshogi va nashatir spirt aralashtirilgan pasta bilan tozalanib, swng toza suvda yuviladi. Alyuminiydan yasalgn buyumlarni tanakor(bura)ning suvdagi eritmasiga bir necha tomchi nashatir spirt qwshib tozalash mumkin.
konstruktsiyasi egilsa, yuk kwtaruvchi pwlat twsinlardan zang ajrala boshlasa, deraza romlari, devorlar qiyshayib, ёriqlar paydo bwla boshlasa, ularni mustah’kamlash choralarini kwrish lozim. Bunga kirishishdan oldin yuk kwtaruvchi konstruktsiyalarning buzilish sabablari aniqlanadi. Bu h’olda avval tajribali mutaxassislar bilan maslah’atlashish maqul. Yuk kwtaruvchi konstruktsiyaning zararlangan qismini notwg’ri demontaj qilish ёki mustah’kamlash uyning butunlay buzilishiga olib kelishi mumkin. Zararlangan konstruktsiyalarni vaqtincha twxtatishning bir necha usullarini kwrib chiqamiz. Qiyshaygan devorlar tirgak bruslar ёrdamida mah’kamlanishi mumkin (8 – rasm, a). Hosil qilingan uchburchakli tirgakning qwzg’almasligi erga qoqilgan qoziqlarga asoslanadi. Tirgak ustun gorizontal brusga nisbatan 20-40 o qiyalikda olinadi. Qiyshaygan devordan tushadigan yukni asosini mustah’kam bwlishi uchun tirgak ustun ostiga enli kalta taxta qwyish foydalidir (8 – rasm, b). Qiyshaygan devorni pwlat tasmalar ёrdamida h’am twg’rilash mumkin. Bunda devorni teshib pwlat tasmalar boltlar ёrdamida mah’kamlanadi ( 8 – rasm, v). Oraёpma tomlarni ortiqcha zwriqtirish yaramaydi. Agar tom ustida parda devor quriladigan bwlsa, tag qismida etarli yuk kwtaruvchi asos bwlishi kerak. Bunday asos bwlmasa uni qwshimcha ravishda kuchaytiriladi ( 8 – rasm, g). Yuqoridagi tomni tagiga tirgak qwyiladigan bwlsa, pastki konstruktsiyalar zwriqmasligi darkor. Egilgan twsinni mustah’kamlashda yuk bitta nuqtaga tushmasligi taminlanadi (8 – rasm, d). Og’ir yuk tasirida egilgan tom konstruktsiyasini tirgaklar bilan twg’rilash ancha murakkab. Bu h’olda tomning stropillariga yukni kamaytirish uchun og’ir gidroizolyatsion materiallarni wrtadan olib pastga taxlash zarur. Ochilib qolgan joyni ruberoidlarning biror turi bilan qoplash mumkin (8 – rasm, e).
8 – rasm. Turli zararlangan konstruktsiyalarni mustah’kamlash usullari: a – qiyshaygan devorni tirgak bruslar bilan mah’kamlash; b – qiyshaygan devorni yakka tirgak bilan mah’kamlash; v – devorlarni pwlat tasmalar ёrdamida mustah’kamlash; g – parda devor ostini mustah’kamlash; d – egilgan oraёpma tomni mustah’kamlash; e – tom konstruktsiyasini mustah’kamlash.
Eski oraёpma tomlarning twsinlari egilib ketgan bwlishi mumkin. Buni shipni qavarib chiqishidan ёki h’osil bwlgan ёriqlardan bilish mumkin. Bunday joyni tamirlashda avval twsinlar tagidan tirgaklar qwyish lozim. Agar tirgaklar pastki oraёpma tom ustiga qwyiladigan bwlsa, avval ularni h’am past tomonidan vaqtincha mustah’kamlash kerak. Tirgak twsinni tagidagi ponalarni sozlash h’isobiga tirgak ustunlarni twg’ri joylashishini taminlanadi. Agar ёg’och twsinni h’ashorat (chumoli, qurt, qwng’iz) zararlagan ёki zamburug’ h’osil bwlgan bwlsa, uni olib tashlab ёqib yuborish kerak. Qurt egan twsinni undan tushaёtgan sarg’ish kukundan aniqlash mumkin. Zamburug’ zararlangan ёg’ochlarda oq va qwng’ir rangli chirigan dog’lar h’osil bwladi.
4 – amaliy mashg’ulot
QİLİSh
Wquv ustaxonalari h’ar tomonlama kamol topgan shaxsni tarbiyalash bwyicha kollejning muh’im uchastkasidir. Bu erda darslarda h’am, darsdan tashqari vaqtda h’am wquvchilarning aqliy, axloqiy va jismoniy qobiliyatlarini wstirish yuzasidan ish olib boriladi. Wquvchilar dastaki asboblar bilan qurollangan h’olda ashёlarga kerakli shakl berib, ashёlar qarshiligini engadilar. İshlash jaraёnida ularning irodasi mustah’kamlanadi, meh’nat mah’orati takomillashadi, zeh’ni wtkirlashadi. asboblar va dastgoh’larni wzlashtira borib, materiallar xususiyatini wrganib bolalar texnika va texnologiya asoslarini bilib oladilar, kasb tanlash, h’ozirgi zamon ishlab chiqarishida ishlashga amaliy va psixologik jih’atdan tayёrgarlik kwradilar. Wqituvchilar meh’nat jaraёnning wzi va meh’nat natijalari wquvchilarga quvonch va qoniqish baxsh etsagina bu faoliyatda yaxshi natijalarga erishish mumkinligini yaxshi biladilar. Ustaxonada wquv ishini tashkil etish İshning muvaffaqiyati kwp jih’atdan batartiblikka, ishning tashkil etilishiga bog’liqligi allaqachonlardan beri malum. “Tartib – yarim ish” deb bejiz aytilmagan. Kollej uchun bu h’olat ayniqsa muh’imdir. Uskunalarni joy-joyiga qwyishda, ish wrinlarini tashkil qilishda, ish sharoitlarining xavfsizligini yaratishda aniq tartib bwlishi wquvchilarda meh’nat va texnologik intizomni tarbiyalash uchun h’al qiluvchi ah’amiyatga ega. Tartib, ishning maqsadga muvofiq tashkil etilishini ular meh’natni ilmiy tashkil qilish asosi sifatida wzlashtiradilar. Agar bu narsa yana yaxshi wylangan mashg’ulot uslubiyati va wquv obektlarining yaxshi tizimi bilan mustah’kamlangan bwlsa, u h’olda butun wquv-tarbiya ishida muvaffaqiyat taminlangan deb h’isoblash mumkin. Har bir wqituvchi shaxsiy tajribasidan biladiki, darsga qanchalik sinchkovlik bilan tayёrgarlik kwrilsa, u shunchalik yaxshi wtadi, uning natijasi esa yanada yuqoriroq bwladi. bu wrinda fanning wziga xos xususiyati bilan taqazo etiladigan malum printsiplarga rioya qilish muh’imdir. ulardan biri quyidagidan iborat: wqituvchi wquvchilarga ish topshirishdan oldin h’atto eng oddiy konstruktsiyali predmetni h’am wzi yasab kwradi. (Bu ayniqsa asboblar tayёrlashda ah’amiyatlidir). Mazkur printsipning manosi shuki, wqituvchi ishni bajarish jaraёnida, texnologiyaning qulayligini tekshirib, wqituvchilarga duch kelishi mumkin bwlgan qiyinchiliklarni aniqlaydi, ularni bartaraf qilish ywllarini belgilaydi. wqituvchi yasagan asbob (ёki boshqa predmet) darsda namuna, etalon bwlib xizmat qiladiki, wquvchilar unga qarab ishlaydilar. Mashg’ulotlarga tayёrlanish
Mashg’ulotlarga tayёrlanish jaraёni – sermashaqqat ish va wqituvchi faoliyatining juda muh’im qismidir. Tajriba kwrsatdiki, yangi obektni tayёrlash darslariga tayёrlanishda wqituvchi wquvchilarning bu buyumni tayёrlashiga qancha vaqt ketsa shuncha, bazan undan h’am kwproq vaqt sarflaydi. Agar darsga tayёrlanish vaqti “tejab” qolinsa, u h’olda bu darslarning sifatiga tasir etadi. Dars vaqtini saqlab qolishning yagona usuli – uni mashg’ulotlarni ishlab chiqishda ayamaslikdir. Yaxshi uslubiy h’ujjat (dars rejalari, tushuntirish konspektlari, texnologiya, chizmaning tavsiflari) – bu bir yilga etadigan ish orti(zadel) bwlmay, balki kelgusida wqituvchining vaqtini tejab qoluvchi kapital, bu wqituvchining kuchi mujassamlashgan tajribadir. Amaliy mashg’ulot darslariga tayёrgarlik quyidagi bosqichlardan iborat: - wquv obektini tanlash; - texnologiyani ishlab chiqish va namuna tayёrlash; - texnik h’ujjatlashtirishni bajarish; - wquvchilar ishining moddiy-texnik taminoti: - darslarga uslubiy tayёrgarlik. Wquv obektini tanlash – tayёrgarlikning eng masuliyatli bosqichidir. Kelgusi wquv yiliga ustaxonalar ishini rejalashtirar ekan, wqituvchi korxonalardan, kollej wqituvchilari, xwjalik mudiridan buyurtmalari bwlgan predmetlarni, shuningdek ustaxona uchun zarur predmetlarni ajratib oladi. Bu ishning murakkabligi, ularni dastur talablariga muvofiq, wquvchilarning imkoniyatini h’isobga olib, sinflar bwyicha taqsimlashdan iboratdir. Bunda shu narsani h’isobga olish kerakki, mwljallangan obektlar wquvchilar tomonidan bajarilganidan keyin ё wquvchilarning wzi, ёki boshqa kishilar foydalaniladigan predmet bwlib qoladi. Bundan tashqari, wquvchilar bajargan bu buyumlar, wquvchilar erishgan yutuqning moddiy ifodasi, ularning bilim va malakalarini wzlashtirganlik kwrsatkichi bwlib xizmat qiladi. Meh’nat obektini tanlab, ularni sinflar bwyicha taqsimlar ekan, wqituvchi ularning wquvchilar uchun nechog’lik qiziqarli ekanligini h’am h’isobga oladi. Axir shu narsa malumki, shirkat xwjaligi, korxona uchun mwljallangan buyumlarni wquvchilar yanada masuliyat, yanada diqqat bilan bajardilar. Bazi buyumlar kollejda tayёrlash uchun ananaviy bwlib qolishi va yillar davomida u ёki bu sinfda muntazam yasalishi maqsadga muvofiqdir. Bizning kollejda, masalan, 2-kursda axlat uchun xokandoz. 3-kursda – ёg’och twqmoq, otvёrtka, bolg’a, ramkali arra ёki iskana va boshqalarning tayёrlanishini wquvchilar bilishadi. Bu predmetlarning h’ammasini wquvchilar faqat kollej kwrgazmasida kwrib qolmay, balki ulardan doimo foydalanadilar va ularning afzalligi va kamchiligiga bah’o berishi mumkin. Wqituvchi uchun wquvchilar bir necha yil davomida tayёrlaydigan buyumlarni muayyan darajada tanlash h’am katta ijobiy ah’amiyatga ega. Yildan-yilga uning mashg’ulotlarga tayёrlanishi osonlashadi, mashg’ulot-lari wtkazish uslubiyati takomillashadi, buyumlarning konstruktsiyasi va ularni tayёrlash texnologiyasi yaxshilanadi. Ananaviy buyumlarning konstruktsiyasi va bezatilishidagi wzgarish-larni wquvchilarning wzlari h’am payqashadi, wqituvchi esa bu misollarda kichik oqilona wzgarishlar vositasida buyumlarni takomillashtirish texnologiyasini soddalashtirish mumkinligini kwrsatadi.
Download 0.62 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|