F. M. Dostoyevskiy 1821-yil Moskvada vrach oilasida tugʻildi. Ular juda boy boʻlmasa ham, uylarida xizmatkorlari, izvoshchisi boʻlar edi. Onasining aka-ukalari Moskvadagi boy odamlardan edi. Oilada u faqat akasi Mixail

• Mavzu: Pyodor Dostoyevskiyning “Jinoyat va jazo” asari.
• Reja:
• 1. Pyodor Dostoyevskiyning hayot yo`li.
• 2. Yozuvchining ijodiy faoliyati.
• 3. “Jinoyat va jazo” asari haqida.
• 4. Asardagi personajlar ruhiyati.

F. M. Dostoyevskiy 1821-yil Moskvada vrach oilasida tugʻildi. Ular juda boy boʻlmasa ham, uylarida xizmatkorlari, izvoshchisi boʻlar edi. Onasining aka-ukalari Moskvadagi boy odamlardan edi. Oilada u faqat akasi Mixail bilan ruhan yaqin edilar. otasi, onasi va boshqalar uni unchalik tushunmas edilar. Fyodor akasi Mixail bilan Moskvaning eng yaxshi pansionlaridan birida oʻqishadi. 1832-43- yillarda Peterburgdagi Oliy Injenerlar bilim yurtida oʻqiydi. 1847- yilda Petrashevskiy revolyusion toʻgaragiga qatnay boshlaydi. Lekin koʻp oʻtmay 1849-yilda hibsga olinadi, Petropavlovsk qalʼasiga qamaladi.

1849-yil 22-dekabrda uni podsho qatl etishga hukm etiladi. Lekin hukm 4 yillik katorga bilan almashtiriladi va Sibirga Omsk turmasiga joʻnatiladi.

1850-54-yillarda katorgada, 1854-57-yillarda Semipalatinskdagi 7-Sibir batalonida oddiy soldat boʻlib xizmat qiladi. 1857-yilda uning hamma fuqarolik va dvoryanlik huquqlarini qaytarib berishadi. 1859-yilda M. D. Isayevaga uylanadi, lekin baxtli boʻlolmaydi.

1861-yilda uning “Haqoratganlar va tahqirlanganlar” romani dunyoga keldi. 1862- yilda Dostoyevskiy chet elga safarga chiqadi: Fransiya, Germaniya, Avstriya, Italiyaga boradi.

1866–1888-yillar davomida birin-ketin “Jinoyat va jazo”, “Oʻsmir”, “Telba”, “Aka-uka Karamazovlar” va boshqa katta-katta romanlari yuzaga keldi. Dostoyevskiy 1872-yildan 1881-yilgacha “Grajdanin” jurnaliga redaktorlik qiladi.

• Dostoyevskiy akasi bilan hamkorlikda “Vremya” (1861-63), “Epoxa” (1864-65) jurnallarini nashr etadi. Bularda Rossiyadagi kraposnoylik tartibi, aslzodalarning ma’naviyaxloqiy tubanligi, mehnatkashlar shavqatsiz ekspluatatsiya qilinishini fosh etishdan tashqari, millatchilik, buyuk davlatchilik (shovinizm) g`oyalari, xususan, chor Rossiyasi tomonidan Turkistonning zabt etilishi targ`ib qilinadi. “Biz Yevropaga bostirib borsak, ular bizni varvarlar sifatida qarshi oladi, Osiyoda esa bizni madaniyatli millat kabi kutib olishadi”, deb, Kaufman, Skobelev singari harbiylarTurkistonni bosib olishga da’vat etiladi. “Jinoyat va jazo” (1866), “Telba” (1868) romanlarida rus xalqining ma’naviy muammolari badiiy bo`yoqlarda yaqqol aks ettirilgan. “Jinlar” (1871-72), “O`smir” (1875) romanlarida esa rus “oqsuyaklari” tabaqasi, amaldorlari orasida ma’naviy qashshoqlik, amalparastlik, ochko`zlik va xudbinlik kabi illatlar chuqur ildiz otgani ko`rsatilgan.

“Og`a – ini Karamazovlar” (1879-80) romanida jamiyat va shaxs o`rtasidagi chuqur ziddiyat, ruhiy inqiroz va fojia o`z ifadasini topgan. Dostoyevskiy ijodi, garchi ziddiyatli bo`lsada, rus va jahon adabiyotiga katta ta’sir ko`rsatgan. Dostoyevskiy 19-asrdagi realistik roman janrini yangi o`ziga xos tomonlar bilan boyitdi. Adib to`laqonli badiiy obrazlarda nafaqat voqealar oqimini, insonlar taqdirini, qalb kurashini, balki jamiyat ma’naviy hayotidagi fojiyaviy konfliktlarni ham bera oldi. O`zining intellektual romanlarida fikrlarning keskin kurashini, g`oya va dunyoqarashning fojiyaviy to`qnashuvini mahorat bilan tasvirladi. Dostoyevskiy romanlari vazmin tasvir uslubi emas, aksincha, sof dramatik janrlarga xos keskinligi va liro-publitsistik pafosi bilan ajraladi.

Dostoyevskiyning “Jinoyat va jazo”, “Telba” va boshqa asarlari Ibrohim G`afurov tomonidan o`zbek tiliga tarjima qilingan.

• Dostoyevskiy inson ruhiyatini yorituvchi salmoqli asarlari bilan jahon
• adiblari ro`yhatidan o`rin oldi. Uning umuminsoniy qadryatlarni
• tarannum etuvchi barcha asarlari allaqachon haqiqiy kitobxonlar
• javoniga terib bo`lingan. Dostoyevskiy ma’lum bir millat hayotini,
• turmush tarzini yoritar ekan, zamirida barcha xalqlarga birdek xos
• bo`lgan ma’naviy xususiyatlarni – mexr-muhabbat, sadoqat,
• elparvarlik, mehnatsevarlikni yuksaklarga ko`taradi. Mashhur
• adibning “Kambag`allar”romani ham ana shunday tuyg`u va
• xislatlarni ulug`lovchi asarlardan biridir. Kitob keng ommaga
• mo`ljallangan.

• “Iblislar ”
• “Iblislar” asari nafaqat rus, balki jahon adabiyotining “o`qilishi
• kerak bo`lgan” asarlar ro`yxatiga kiritilgan. “Iblislar”
• Dostoyevskiyning siyosiy ruhdagi asarlaridan biri. Rus adiblarining
• an’anasini munosib davom ettirgan holda muallif polemikani
• kiritadi – siyosat, ijtimoiy hayot, adabiyot haqida jonli bahs –
• munozaralar asosiy voqealar fonida kechadi.
• “Iblislar” asarida muallif ayni maqsadga qahramonlarni muloqotga
• olib kirib, dialoglar hosil qilish orqali erishadi.

1866-1888-yillar davomida birin-ketin “Jinoyat va jazo”, “Oʻsmir”, “Telba”, “Aka-uka Karamazovlar” va boshqa katta-katta romanlari yuzaga keldi. Dostoyevskiy 1872-yildan 1881-yilgacha “Grajdanin” jurnaliga redaktorlik qiladi.

1881-yilda vafot etadi, uni Peterburg shahridagi Aleksandr Nevskiy lavrasining Tixvin qabristoniga qoʻyishadi.

Dostoyevskiy murakkab va ziddiyatli buyuk yozuvchidir. U hayotni yaxshi tushunadigan, maʼnaviy va moddiy johillikni yuzaga keltiradigan yolgʻonu ikkiyuzlamachilikning, vijdonsizlikning basharasini ochib tashlaydigan shaxs sifatida adabiyotga kirib keldi. U hamisha oʻz asarlarida shaxs va uning barkamolligi haqida boʻlgan savollarni oʻrtaga tashlaydi va yechishga harakat qiladi.

Dostoyevskiy qahramonlari boshqalarga oʻxshamaydi. Uning qahramonlari kambagʻallik, jabr-sitam, isyon haqida kam gapirishadi. Ularni boshqa muammolar oʻziga jalb etishgan. Dostoyevskiy ikki xil mavzuni bir-biriga qarshi qoʻyardi: hukm yuritayotgan muhitga qarshi turishi kerak boʻlgan shaxs huquqi va shu shaxsning shu muhitga tobeligi.

Shu ikki tushuncha huquq va tobelikni bir-biridan ajratib boʻlarmikin?

Dostoyevskiy inson qalbidagi eng nozik, eng chuqur, har qanday odamni ham hayajonlantiradigan fikrlarini, tuygʻularini quyuq ranglar bilan tasvirlaydiki, asarlari bilan birinchi bor tanishgan kitobxon ularni osonlikcha hazm eta olmaydi.

“Jinoyat va jazo” — 1865-1866-yillarda Fyodor Dostoyevskiy tomonidan yozilgan ijtimoiy-psixologik, ijtimoiy-falsafiy roman. Dastlab 1866-yilda “Russkiy vestnik” jurnalida nashr etilgan. Bir yil o‘tgach, alohida nashr chop etilib, jurnal tarkibi bilan taqqoslaganda uning tuzilishi biroz o‘zgartirildi; bundan tashqari, muallif kitob versiyasiga bir qator qisqartirishlar va uslubiy o‘zgartishlar kiritgan. 1880-yillarda asar fransuz, nemis, shved, ingliz, polyak, venger, italyan, norveg va fin tillariga tarjima qilingan. Asar jahon adabiy jarayoniga juda katta ta’sir ko‘rsatgan. Romanda sobiq talaba Rodion Romanovich Raskolnikov tomonidan sodir etilgan jinoyat va uning oqibatlari haqida hikoya qilinadi.

Romanda personajlar oʻrtasidagi aloqa shunday uzviylashadiki, natijada romanning syujeti murakkablashib, muammolari chuqurlashib boradi.

Romandagi ikki asosiy qahramon: Radion Raskolnikov va Sonya Marmeladovalar bir-birining ichki dunyosini yoritish uchun kerak boʻlgan obrazlardir.

“Jinoyat va jazo" - roman mavzusi ijrochining asarlari allaqachon aniq ko`rinib turadi.

bosh qahramon - Rodion Raskolnikov - qotillik va o`g`rilik-kampir sudxo`r haqida qaror qabul qildi. Bir tomondan, yigit va uning oilasi muhtoj ekanligini, shuning uchun uning harakatni oqlaydi. Rodion yaqinlaringiz taqdiri uchun mas'ul his, lekin singlisi va onasi uchun kamida narsa yordam berish uchun, u juda ko`p pul kerak. Boshqa tomondan, qotillik axloqsiz va gunoh.

Rodion muvaffaqiyatli jinoyat sodir etsa, homilador. Lekin roman ikkinchi qismida, u qashshoqlik ko`proq jiddiy muammo bilan duch kelgan - bu vijdon azob boshlanadi. U har bir narsani o`z harakatlari xabardor ekanligini ko`rinadi, asab oladi. Natijada, Rodion qattiq zarar boshlaydi. Tiklanish so`ng, yoshlar organlariga taslim haqida jiddiy o`ylash. Lekin Sonia Marmeladov bilan yaqinlik va vaqtda ona va singlisi shahrida kelish g`oyasini tark uni majbur.

“Jinoyat va jazo" dual tasvirlar bilan to`la, u juda ko`p odamlar hayotida shu yo`llardan yurib, bir teng ijobiy va salbiy xususiyatlarini ega ekanligini ko`rsatish mumkin, lekin ularning hayotini natija har doim o`zingizni tanlang.

Arkadiy Svidrigailov - bir beva. Hatto bir jonli xotini davomida u ular xizmatida edi Raskolnikov, singlisi Tegina, uning xotini qachon Marta P - vafot etgan, uy egasi qo`lini Avdotia Raskolnikov so`rab keldi.

Svidrigailov o`z elka ko`p gunohlarni ustida ega: u qotillik, jinsiy zo`rlash va axloqsizlik, ichkilikbozlik gumon qilinmoqda. Lekin, bu nafaqat moliyaviy kech Marmeladov oilasida g`amxo`rlik qildi, lekin hatto o`z onasi vafotidan keyin bolalar uyida bir bolani qo`shib faqat shaxs bo`lib odamni to`sqinlik qilmaydi. Svidrigailov DUNYo g`alaba qozonish uchun harakat qo`pol yo`l, lekin shu bilan birga bu og`ritdi chuqur qizni yoqtirmay va u meros bir singlisi Raskolnikov ta'sirli miqdorini qoldirib, o`z joniga qasd qiladi. Bu odamning muruvvat va shafqatsiz Raskolnikov kabi, ularning murakkab naqshlar bilan birlashtiriladi.

“Jinoyat va jazo” romanida ijtimoiy, psixologik, falsafiy muammolar bir-biriga qoʻshilgan, aralashgan holda sintez qilingan.