Fizika fakulteti

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI

O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI

FIZIKA FAKULTETI

F-1703 GURUH TALABASI

Axmedova Muxlisaning

“Amaliy optika” fanidan

mustaqil ISHI

MAVZU: DOPLER EFFEKTI

Qabul qiluvchi: Qosimov A.

1.

REJA:

1. 
   Dopler effekti nima?
   
2. 
   Optikada dopler hodisasi.
   

3. Akustikada dopler hodisasi.

4. Dopler effektidan texnikada foydalanish.

5. Dopler effektining tibbiyotdagi ahamiyati.

6. Dopler qanday kasalliklarda qo’llaniladi.

2.

Dopler effekti- to’lqin manbai bilan o’zaro nisbiy harakatlanayotgan kuzatuvchiga nisbatan to’lqin chastotasi yoki to’lqin uzunligining o’zgarish hodisasi . Bu hodisani avstraliyalik fizik olim Christian Dopler tasvirlab bergan va uning sharafiga bu hodisa “ Dopler effekti” nomi bilan fanga kiritilgan. Christian Dopler bu hodisani birinchi marta 1842-yilda “ikki yulduzlar va boshqa ba’zi yulduzlarning rangli nurida Dopler effekti” risolasida ilgari surgan. Bu faraz tovush to’lqinlarida 1845-yilda Buys Ballot tomonidan sinab ko’rilgan. U ovoz balandligi tovush manbai unga yaqinlashganda chiqadigan chastotadan yuqori va tovush manbai undan uzoqlashganida chiqadigan chastotadan pastroq ekanligini tasdiqlagan. Gippolit Fizo 1848-yilda elektromagnit to’lqinlarda xuddi shunday hodisani mustaqil ravishda kashf qilgan (Fransiyada bu ta’sir ba’zan “effet Doppler-Fizeau” deb nomlanadi, ammo Fizeoning kashfiyotidan 6 yil o’tgach Dopler tomonidan kiritilgan ilmiy taklif(ish) sabab bu nom dunyoning boshqa mamlakatlari tomonidan qabul qilinmadi). 1848-yilda Buyuk Britaniyada Jon Skot Rassell Dopler effekti bo’yicha eksperimental tadqiqot o’tkazgan. Barcha to’lqinlar (yorug’lik, tovush va boshqalar)ga xos. Manba va qabul qilgich o’zaro yaqinlashganda chastota ortadi, uzoqlashganda kamayadi. Masalan, yaqinlashayotgan paravoz qichqirig’I balandroq, oldimizdan o’tish vaqtida bir xil bo’ladi, uzoqlashganniki pastroqdek tuyuladi. Radiolakatsiya va gidrolakatsiya , yer sun’iy yo’ldoshlarini kuzatish va boshqa sohalarda dopler effekti hisobga olinadi.