O’zbekiston Respublikasi Axborot Texnologiyalari va Komunikatsiyalarini rivojlantirish Vazirligi Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti
Televizion texnalogiyalari fakulteti
“ Fotometriya va rangshunoslik ” fanidan
3–lobaratoriya mashg‘ulot
Mavzu: Ёритилганликни ўлчаш
Bajardi: 511-18-guruh talabasi
Azlarova Farzonaxon
Tekshirdi: Joldasov Sh
Toshkent-2020
Mavzu: Ёритилганликни ўлчаш
Amaliyotda ish joylarini yoritishda uch hil turdagi yoritilganlikdan
foydalaniladi, ya`ni ular tabiiy, sun`iy va aralashgan holda bo`ladi.
a) Tabiiy yoritilganlik quyoshdan hamda eru-samodan qaytayotgan quyosh
nuridan hosil bo’lgan yorug’lik mahsulidir.
Tabiiy yorug’lik issiqlik va yorug’lik doimiylariga ega bo`lib, ular quyoshdan
kelayotgan issiqlik uchun 1317 Vt/m ga, yorug’lik uchun esa 137000 lk.ga tengdir.
Tabiiy yorug’likning afzalliklari shundaki, uning tarkibida o`ta foydali ul’trabinafsha
va infraqizil nurlari mavjud bo`lib, bu nurlar muhitni sog’lomlashtirishga xizmat
qiladi, ya`ni mikroblarni o`ldirish hususiyatiga ega.
Tabiiy yorug’likdan uch hil moslamalar yordamida, ya`ni tomdan fonar orqali,
devordan deraza orqali va aralash holdagi tizimlardan foydalaniladi. Tabiiy yoritilgan
tizimlariga qo`yiladigan talablar quyidagilardan iborat:
-Yorug’lik miqdorini binolarning vazifasiga qarab tanlanishi, yo`naltirilgan
yoki tarqoq hollarda bulishligini ta`minlanishi;
-Insolyatsiya va yorug’lik me`yorlaridan kam bo`lmasligini ta`minlanishi.
b) Sun`iy yorug’lik tabiiysiga nisbatan bir oz qimmatga tushsada, ish joylarini
yoritishda imkoniyati cheksizdir. Sun`iy yorug’lik umumiy, mahalliy va aralash
ko`rinishda bo`ladi.
-Umumiy yorug’lik binoda bir tekis yoritilganlikni ta`minlay oladi.
-Mahalliy yorug’lik esa faqat asosiy ish joyidagi yoritilganlikni me`yor talabi
darajasida ta`minlaydi.
-Aralash yorug’lik, mahalliy yoritilganlikni, umumiy yoritilganligi bilan
birgalikda qo`llanilganligidir.
Bu hildagi ya`ni aralash yoritilganlik usuli, binolardagi yarqiroqlik tafovuti-
kontrastni yumshatadi hamda me`yor talabini to`la qondira oladi.
v) Yoritilganlikni vazifasiga qarab ishchi va nazorat turlaridan tashqari yana
favqulodda zarur holatlarda xizmat qiladigan ikki turi ham mavjud. Ularni avariya va
evakuatsiya yoritilganliklari deyiladi hamda miqdorlari 0,5 -2,0 lyuks bo`ladi.
Tabiiy yoritilganlikni me`yorlash va hisoblash usullari.
Ishlab chiqarishda yoritilganlikni to`g’ri tanlash uchun zarur qo`llanma sifatida
me`yoriy hujjatlardan SNiP II-4-79 va GOST 12.1.046-85 xizmat qiladi.
Sun`iy yoritilganlikni me`yorlash va hisoblash usullari
Sun`iy yorug’likni me`yorlashdan maqsad biror bir yuzani yoritish uchun
gigiyena nuqtai nazaridan eng kamida ruhsat etilgan minimal yorug’lik miqdori bilan
ta`minlashdir. Bunda nazorat ishini tasnifi, muhit bilan buyum o`rtasidagi
yarqiroqlik farqi va yoritilganlik tizimi aniq hisobga olinadi. Nazorat ishining tasnifi
ko`zatilayotgan buyumning o`lchami bilan belgilanadi. YA`ni me`yorda 8 ta razryad
qabul qilingan bo`lib, birinchisi o`ta yuqori aniqlikda bajariladigan ishlar turkumi
(<0,15 mm) -1 razryad 5000lk. dan to dag’al ishlar turkumi, ya`ni faqat jarayonni
kuzatish uchun xizmat qiluvchi - VIII-razryad 50lk.gacha bo`lgan yoritilganlik
miqdorlaridir.
Sun`iy yorug’likni aniqlash uchun odatda nuqtali yoki yorug’lik oqimi
usullaridan foydalaniladi. Usulning mohiyati biror nur tarqatuvchi manbadan
ihtiyoriy nuqtaga tushayotgan yorug’lik oqimini aniqlashdan iborat.
Yoritilganlikka bo’lgan asosiy talablar va yoritqichlar
Ishlab chiqarish sharoitida yoritilganlik, ishchi-hodimlar salomatligiga zarar
yetkazmasligi uchun u ko`zni zo`riqtirmaydigan, ish vaqtida binoning hamma
qismlarida bir tekis taqsimlangan bulishi talab qilinadi. Korxonalarda yoritishga doir
talablar quyidagilardan iborat:
-yoritish qurilmasi yorug’ligining spektral tarkibi quyosh yorug’liginikiga
yaqin bo`lishi;
-bajariladigan ishlarning turi va aniqligiga qarab, yoritilganlik darajasi etarlicha
bo`lishi hamda gigiyena talablariga mos kelishi;
-ish joyida to`g’ri tushadigan va qaytgan yorug’liklar bo`lmasligi;
-me`yorlarga muvofiq, korxona binolariga avariya yoritgichlari o`rnatilishi;
-xavfli ish o`rinlari yuqori darajada yoritilgan bo`lishi;
-yoritish qurilmalari xavfli hamda zararli omillar hisoblangan, ya`ni shovqin,
elektr quvvati, issiqlik chiqarish va yong’in chiqarish manbalari bo`lmasligi;
-nazorat o`lchash asboblari, xavfsizlik signalizatsiyasi ishonchli va uzluksiz
yoritilishi;
-yoritilish bir tekis va turg’un bo`lishi, soyalar hosil qilmasligi kerak. Aks
holda inson ko`zini bir sharoitdan ikkinchi sharoitga tez-tez o`zgarib turishi
natijasida, ko`rish organlarining toliqish holati ro`y beradi. Yoritgich lampalari
yorug’lik tarqatish hususiyatiga ko`ra uch sinfga bulinadi:
- to`g’ridan-to`g’ri nur tarqatuvchi;
- nur yoyuvchi;
- nur qaytaruvchi lampalar.
a) To`g’ridan-to`g’ri nur tarqatuvchi lampalar sinfiga, quyi yarim aylanasi
bo`ylab o`z nurining tahminan 90% ni tarqatadigan lampalar kiradi.
b) Nur yoyuvchi lampalar o`z nurlarini yuqori va quyi aylanalar o`rtasida
taqsimlashga asoslangan bo`lib, umumiy nurni yuqori va quyi sfera buylab tarqatadi
hamda har qanday soyalarga barham berib, yorug’likni bir tekisda tarqatish
imkoniyatini beradi. Bunday lampalar ship va devorlari yorug’lik qaytarish
hususiyatiga ega bo’lgan binolarga o`rnatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |