Fovqəladə hallarda yaranmiġ ġƏRAĠTĠn aydinlaġdirilmasi və QĠYMƏTLƏNDĠRĠLMƏSĠ
Download 0.6 Mb. Pdf ko'rish
|
H.Ocaqov-Mülki müdafiə
- Bu sahifa navigatsiya:
- § 2.2. KĠMYƏVĠ ġƏRAĠTĠN AYDINLAġDIRILMASIVƏ QĠYMƏTLƏNDĠRĠLMƏSĠ
- § 2.4.2. FÖVQƏLADƏ HALLARDA MM KƏġFĠYYATINlN TƏġKĠLĠ VƏ APARILMASI QAYDALARI
- Ġndikatorlar
- • Rentgenmetrlər
- • Radiometrlər
- • Dozimetrlər
|
FOVQƏLADƏ HALLARDA YARANMIġ ġƏRAĠTĠN AYDINLAġDIRILMASI VƏ QĠYMƏTLƏNDĠRĠLMƏSĠ §2.1. RADIASIYA ġƏRAITININ AYDINLAġDIRILMASI VƏ QĠYMƏTLƏNDĠRĠLMƏSĠ Radiasiya Ģəraiti düĢmənin nüvə silahını tətbiq etdikdə və AES-də qəza baĢ verdikdə yaranır, adamların və müxtəlif obyektlərin radioaktiv maddələrlə zəhərlənməsi ilə nəticələnir. Radiasiya Ģeraitini qiymətləndirərkən ərazinin, müəssisənin radioaktiv zəhərlənməsinin miqyası və dərəcəsi, həmcinin zəhərlənmənin dəstə və əhalinin fəaliyyətinə təsiri təyin edilir. Radiasiya Ģəraitinin qiymətiəndiriiməsinə, adətən, aĢağıdakılar aiddir: radioaktiv zəhərlənmə zonalarının sərhədiərini və onlarda radiasiya səviyyəsinin bölünməsini təyin etmək; zəhərlənmə zonalarının müəssisələri torpaqdan istifadə planına və ya sxeminə köcürülməsi; dəstələrin Ģəxsi heyətinin, əhalinin, heyvanların radioaktiv Ģüalanma dozasının və onların arasında baĢ verə biləcək itkilərin təyin edilməsi; zəhərlənmiĢ ərazidə dəstələrin, həmçinin əhalinin təsərrüfat iĢlerinin aparılmasında ən meqsədəuyğun fəaliyyətinin müəyyən edilməsi. Radioaktiv zəhərlənmə zonalarının sərhədlərini orada radiasiyanın səviyyəsini məlumat verməklə və ya radiasiya kəĢfıyyatı ilə təyin edirlər, Müəssisələrin mülki müdafiə dəstələri və qərargahları öz ray-onlarında ərazinin radioaktiv zəhərlənməsi haqqında məlumatı, adətən, rayonunun mülki müdafıə qərargahından alır və radiasiya kəĢfıyyatı ilə dəqiqləĢdirir. Lazım gələrsə, müəssisənin mülki müdafıə qərargahlarında ərazinin, adamların, heyvanların və baĢqa obyektlərin zəhərlənmə dərəcəsi təxminən qabaqcadan təyin edilə bilər. Qabaqcadan təyin edilmənin əsasını partlayıĢ
rayonunda və radioaktiv buludun izində radioaktiv zehərlənməsinin dərəcəsi, gözlənilən ölçüləri, hesabat və proqnoz metodları vasitəsilə hesablama təĢkil edir. Qabaqcadan təyin edilmə üçün ilk məlumatlar əsasən aĢağıdakılardır: partlayıĢın (qeza-nın) gücü, növü və mərkəzin koordinatları, orta küləyin sürəti və istiqaməti. Müəssisənin MM qərargahı bu məlumatları rayonunun qəra-
mə zonalarında təĢkilinə, lazım olarsa iĢçilərin, qulluqçuların, əhalınin və mal- qaranın zəhərli zonalardan cıxardılmasına imkan yaradır. Əhalini proqnoza görə qəbul olunmuĢ mühafızə tədbirləri, nəqliyyat vasitələrinin hərəkəti, xilasetmə və digər təxirəsalınmaz iĢlərin aparılması radiasiya kəĢfıyyatı qruplarının göstəricilərinə görə radıoaktiv bulud izi əməle gəldikdən sonra dəqiqləĢdirilir. Radioaktiv zehərlənmə zonalarının sərhədlərini təyin etdıkdə, müəssisələrin ərazilərində, zəhəriənmənin müxtəiif nöqtələrində do- zimetristlər tərəfindən ölçülmüĢ radiasiyanın səviyyəsini hesablayır, qrafikin köməyi ilə alınmıĢ vaxta gətirir (Ģəkil 2.2) və ya radiasıya xətkeĢi ilə hesablayırlar.
ġəkil 2.2. Radiasiyamn səviyyəsinin bir vaxtdan o biri vaxta hesablanması qrafıki və radiasiyanın səviyyəsinın A, B, V zonalarının sərhədlərində partlayıĢdan sonra hər hansı vaxtda təyin edilməsi Məsələn, dozimetrist kəĢfiyyatcı partlayıĢdan 1 saat sonra ra-diasiyanın səviyyəsini ölçür. Bu 44 r/saata bərabər olur. Bunu partlayıĢdan 10 saat keçəndən sonra hesablayaq. Bunıuı həlli Ģəkildə qırıq xətlərlə, oxla göstərilmiĢdir. Təyin olunacaq radiasiyanın səviyyəsi saatda 3 r/saatdır. Radiasiya səviyyəsinin partlayıĢdan sonra 10 saatdan 1 saata hesablanması əks qaydada olur, yəni D nöqtəsindən S, V, A nöqtələrinə hesablayırlar.
§ 2.2. KĠMYƏVĠ ġƏRAĠTĠN AYDINLAġDIRILMASIVƏ QĠYMƏTLƏNDĠRĠLMƏSĠ DüĢmənin zəhərləyici maddələr tətbiq etməsi nəticəsində yaranan vəziyyətə kimyəvi Ģərait deyilir. Kimyəvi Ģəraitin qiymətləndirilməsinin mahiyyəti adamlara, heyvanlara, torpağa, bitkilərə, su mənbələrinə və sairəyə təsir nəticəsinin dərəcəsini təyin etməkdə, həmçinin dəstələrin və əhalinin kimyəvi zəhərlənmə Ģəraitində xilasetmə və digər təxirəsalınmaz iĢlərin aparılmasında ən məqsədəuyğun fəaliyyətlərinin seçilməsindədir. Kimyəvi Ģəraitin qiymətləndirilməsində obyektlərin, bütün qərargahların rəisləri və dəstə komandirləri obyektlərin mühafizəsini vaxtında təĢkil etmək ücün iĢtirak edir, həmçinin dəstələrin fealiyyəti haqqında və düĢmənin kimyəvi silahı tətbiq etməsinin nəticəsini və onların qalıqlarını aradan qaldınnaq qərarlarını dəqiqləĢdirirlər. Kimyəvi Ģərait kimyəvi kəĢfıyyatın məlumatları əsasında, lakin bəzi hallarda qabaqcadan öyrənilir. Belə öyrənməyə aĢağıdakılar aiddir: • dəstələrin Ģəxsi heyətinin və əhalinin zəhərləyici maddələrdən mühafizə dərəcəsini təyin etmək; • kimyəvi silahın basqınına məruz qalmıĢ obyektləri öyrənmək; • zəhərləyici maddələrin növünü və təxmini srxlığını, vaxtını, onların tətbiq vasitələrini və üsullarını təyin etmək; • ərazinin xarakterini və hava Ģəraitini öyrənmək. Dəstələrin fəaliyyət xarakterini kimyəvi Ģəraitin qiymətləndirilməsi nəticəsində dəqiqləĢdirirlər. Zəhəriəyici maddələrin tətbiq edilmə rayonu (obyekti), növü, üsulları, miqyası, adətən, adi görmə müĢahidəsi ilə təyin edilir, sonra kimyəvi kəĢfiyyatın məlumatları ilə dəqiqləĢdirilir. Zəhərləyici maddələrin növünü kimyəvi kəĢfiyyat cihazları, həmçinin onun tətbiq üsulları ilə təyin edirlər. Əgər düĢmən təyyarələri səpən teyyarə cihazlarından (STÇ) istifadə edərsə, deməli, zəhərləyici maddələr V tipli qaz və iprit növlərinə aiddir. Küləyin sürəti və istiqaməti, yerə yaxın təbəqədə havanın istiliyi haqqında məlumatları obyektin mülki müdafıə qerargahlarına rayonunun MM qərargahı göndərir. Dəstələrin fəaliyyət göstərəcəyi yeni rayonların ərazilərinin xarakterini xəritələr, sxemlər üzrə və bilavasitə baxmaqla öyrənirlər. Kimyəvi Ģəraiti qiymətləndirdikdə, zəhərlənmə rayonunda zəhərli havanın yayılma dərinliyi və istiqamətinin, zəhəriəyici maddələrin ərazidə davamlılığının, həmçminin obyektlərin zəhərlənmə xarak-
KƏġFĠYYATTNIN ƏSAS VƏZĠFƏLƏRĠ KəĢfiyyat - mülki müdafiə qüvvələrinin fəaliyyətini təmin etmək ücün görülən əsas tədbirlərdən biridir. MM sistemində aparılan kəĢfiyyatda məqsəd – güclü istehsaiat qəzasından, təbii fəlakətdən və ya düĢmən basqınmdan sonra yaranmıĢ vəziyyət barədə dəqiq məlumatlar toplamaqdır. Bunlar MM rəhbərlərinə əhalinin mühafizəsini və xilasetmə iĢiərini təĢkil etmək barədə düzgün qərar qəbul etmək ücün lazımdır. MM kəĢfiyyatının əsas vəzifələri sülh (əmin-amanlıq) dövründə: • əftaf mühitdə havanın, suyun, torpağın, maldarlıq və bitkiçilik məhsullarının radioaktiv, kimyəvi, bakterial maddələrlə çirklənməsinə vaxtaĢırı müĢahidə və laboratoriya nəzarəti aparmaq; • yoluxucu xəstəlik ehtimallı rayonlarda epidemik və epizodik vəziyyətə müntəzəm nəzarət etmək; • güclü istehsalat qəzası və ya təbii fəlakət baĢ vermiĢ rayonlarda yaranan vəziyyətləri aĢkar etməkdir. Müharibə dövründə düĢmən basqınından sonra isə kəĢfiyyatın vəzifələri aĢağıdakılar barədə məlumatlar əldə etməkdir: • iĢlədilmiĢ silahın növü, zərbənin nə vaxt və haraya endirildiyi, nüvə partlayıĢının gücü və koordinatları;
• radiasiyanın səviyyələri, zəhərləyici maddənin konsentrasiyası, zəhərli hava buludunun yayılma istiqaməti; • zedələnmə oçağının hüdudları; • xilasetmə və digər iĢlər aparılan rayonlarda zədələnmə Ģəraitinin necə dəyiĢdiyi; • mühafizə qurğularının, oradakı adamların vəziyyəti, onlara yardım göstərmənin yoiları; • kornmunal enerji Ģəbəkələrinin, rabitə xətlərinin, habelə MM dəstələri, köçürülən əhali hərəkət edəcək marĢrutların vəziyyəti; • yanğın yerləri, onların yayılma istiqaməti; • hidrotexniki qurğuların nə dərəcədə zədələndiyi, fəlakətli subasma və daĢqın zonaları yaranıb-yaranmadığı və s. KeĢfiyyat fəal, fasiləsiz, vaxtında və məqsədyönlü aparılmalı, baĢiıcası isə topladığı məlumatlar dəqiq olmalıdır. Bu tələblərin yerinə yetirilməsinə nail olmaqdan ötrü kəĢfiyyat qüvvələrini (kəĢfıyyat
qrupları, manqaları, müĢahidə postları, nəzarət laboratoriyaları və s.) əvvəlcədən komplektləĢdirib iĢə hazırlamaq, onların fəaüyyətini planlaĢdrıb düzgün təĢkil etmək, həmçinin kəĢfıyyatın müxtəlif növlərindən, üsullarından, qüvvə və vasitələrdən istifadə etmək lazımdır. Hansı qüvvə və vasitələrlə aparılmasından asılı olaraq yerüstü kəĢfıyyat, havadan kəĢfiyyat və dənizdən (çaydan) kəĢfiyyat növləri müəyyən edilmiĢdir. Yerüstü kəĢfiyyat - ən dəqiq, daha dolğun kəĢfıyyat növü sayılır və bütün MM qərargahları tərəfindən təĢkil edilir. Havadan kəĢfıyyat - zədələnmə oçaqlarında, təbii fəlakət və qəza rayonlarında ümumi vəziyyəti tez aĢkar etmək üçün təyyarələr,
vertolyotlardan aparılır. Belə kəĢfiyyatı adətən respublika MM qərargahı təĢkii edir.
Dənizdən (çaydan) kəĢfiyyat - sahiliərdə, limanlarda, buradakı qurğularda vəziyyəti öyrənmək məqsədi güdür, yüksək sürətli gəmilər, katerlər vasıtəsilə icra edilir. Yerinə yetirdiyi vəzifələrin xarakterinə görə, ümumi kəĢfıyyat fövqəladə hallar - baĢ vermiĢ sahələrdə yaranan vəziyyət barədə dərhal ilkin məlumatlar əldə etmək üçündür. Belə iĢlərə MM qoĢun hissələrinin, hərbiləĢdirilməmiĢ dəstələrin, habelə rayonların, obyektlərin kəĢfıyyat qrupları, manqaları, müĢahidə və laboratoriya nəzarəti Ģəbəkəsi cəlb olunur. Xüsusi kəĢfryyatı adətən MM xidmətləri təĢkil edir, radiasiya və kimya müĢahidəsi postları, mühəndis və epidemioloji kəĢfıyyat qrupları, baytar və fitopatoloji manqalar və s. qüvvələr yerinə yetirirlər. Bu zaman kəĢfiyyat yerlərindəki konkret vəziyyət mütəxəssislər tərəfındən təfsilatı ilə dəqiqləĢdirilir, ümumiləĢdirilir və MM qərargahına catdırılır.
VƏ APARILMASI QAYDALARI KəĢfıyyatı təĢkil etmək bütün MM rəhbərlərinin, qərargahlarının və komandirlərinin vacib vəzifələrindəndir. KəĢfiyyatın konkret məqsədlərini, ilk növbədə hansı məlumatların toplanmasmı və müddətlərini, bunun üçün istifadə ediləcək qüvvələri mülki müdafıə rəhbəri müəyyənləĢdirir. KəĢfıyyatın dəqiq təĢkil edilməsi üçün MM qərargahının rəisi tam məsuliyyət daĢıyır; bu iĢin bilavasitə təĢkiiatçısı isə MM qərargahı rəisinin nıüavinidir. O, MM rəhbərinin qərarına və qərargah rəisinin konkret göstəriĢlərinə uyğun olaraq kəĢfıyyat tədbirlərini
planlaĢdırır, qrupları və manqaları fəaliyyətə hazırlayır, kəĢfıyyata ğönderir, onlardan alınan kəĢfıyyat məlumatlarını toplayır, təhlil edir və ümumiləĢdirir. Fəlakət rayonlarında, yaxud zədələnmə ocaqlarında vəziyyət barədəki bu məlumatlar dərhal MM rəhbərlərinə və yuxarı qərargaha təqdim edilir, həmçinin tabelikdəki qərargahlara, dəstə komandirlərinə çatdırılır. KəĢfiyyatı təĢkil etmək üçün əsas sənəd - kəĢfıyyat planıdır. Plan müvafiq MM qerargahında əvvəlcədən tərtib edilir, yuxarı qərargahla razılaĢdırılır və MM rəhbəri tərəfındən təsdiqlənir. Plana obyektin sxemi (rayonun xəritəsi) əlavə edilir, burada idarəetmə məntəqələrinin, mühafizə qurğularının, kəĢfiyyat bölməiərinin yerləri, bu bölmələrin konkret fəaliyyət marĢurutları, vəzifələrini yerinə yetirdikdən sonra toplanıĢ məntəqələri Ģərti iĢarələrlə göstəlilir. MM qerargahının rəisi bölmə komandirlərinə kəĢfıyyat aparmaq barədə Ģifahi sərəncamı məhz bu sxem əsasında verir. Sərəncamda yaranmıĢ vəziyyət barədə qısa məlumat verilir, kəĢfıyyatın nə münasibətlə aparıldığı, onun konkret vəzifələri və icra müddəti, marĢurutlarda fəaliyyət vaxtı rabitə yaratmaq və kəĢfıyyatın nəticələri barədə məlumat vermək qaydaları dəqiq göstərilir. KəĢfiyyat böimələri radioaktiv zəhərlənmə oçaqlarına göndərilən hallarda isə, həmçinin Ģəxsi heyətin yolverilən Ģüalanma dozası da müəyyən edilir. ġeherdə, rayonda və obyektlərdə kəĢfıyyat iĢlərinə radiasiya və kimya müĢahidəsi postları, MM kəĢfıyyat qrupları, xidmətlərin və dəstələrin kəĢfıyyat manqaları (bölməiəri), habelə müĢahidə və labaratoriya nəzarəti Ģəbəkəsinin (MLNġ) müessisələri celb edilirlər. Radiasiya və kimya miiĢahidəsi postiarı (RKMP)- bütün obyektlərdə yaradılır və təhlükə yaranarkən bilavasitə fəaliyyətə baĢlayırlar. Onların əsas vəzifələri radioaktiv və kimyəvi zəhərlənmələri vaxtında aĢkar etmək, müĢahidə sahəsində vəzĠyyətin dəyiĢməsinə fasiləsiz göz qoymaq və qərargaha müntəzəm surətdə məlumat verməkdir. Təbii fəiakət və istehsalat qəzaları vaxtı ona digər vəzifələr də tapĢırıla bilər. Post elə yerdə qoyulmalıdır ki, oradan hər tərəfı müĢahidə etmək mümkün olsun və postun özü MM idarəetmə məntəqəsinin yaxınlığında yerləĢsin. MüĢahidəçilərin daldalanması və növbədən sonra dincəlməsi üçün burada hökmən üstüörtülü səngər düzəldilir, müĢahidəçi duran yerdə cəhətiəri göstərən niĢanlar qoyulur. Poston heyəti onun rəisindən və iki müĢahidəcidən ibarətdir. Onlar müĢahidəni vizual üsuĠla, habelə radiasiya və kimya kəĢfıyyatı cihazları vasitəsi ilə aparırlar. Bu məqsədlə onlar çihaziaıdan əlavə həmcinin fərdi miihafızə vasitələri, rabitə və xəbərdarlıq vasitələri, kompas, saat,
vəzifələrini yerinə yetirmək ücün lazım olan digər avadanlıqla təchiz olunurlar, KəĢfiyyat qrupu manqası isə təbii fəlakət, qəza nəficəsində bilavasitə obyektdə, digər fəaliyyət rayonunda, habelə düĢmən basqınından sonra zədələnmə ocağında, hərəkət marĢrutlarında yaranmıĢ vəziyyəti öyrənmək məqsədi ilə göndərilir. KəĢfiyyat qrupu, onun komandirindən və hərəsi 3 nəfərlik bir rabitə və bir neçə kəĢfiyyat manqalarından ibarət olur. Hər manqa bir-birindən 500 m aralı üç mühafizə qurğusunda, yaxud 800 m-dək zolaqda (Ģəhərin 2-3 məhəlləsindən ibarət sahədə) kəĢfiyyat aparmaq ücün nəzərdə tutulur. Qrup fərdi mühafizə vasitələri, radiasiya və kimya kəĢfiyyatı cihazları, hədd niĢanları dəsti, fərdi dozimetrlər ilə təchiz edilir, fəaliyyətə baĢlayarkən ona nəqiiyyat və rabitə vasitələri, habelə hərəkət marĢurutunun sxemi, obyektdə kəĢfiyyat apardıqda isə kəĢfiyyat sxemi verilir. Zəhərlenmə rayonlarında kəĢfıyyat aparılarkən, radiasiya səviyyələri 0,5 rentgen-saat olan, yaxud kimyəvi zəhərlənmə aĢkar edilən zonanın hüdudları hədd niĢanları vasitəsilə niĢanlanır. Zəhərlənməni ölçdükdən sonra kəĢfiyyatcı hədd niĢanı qoyur və niĢanda zəhərlənmənin növünü, səviyyəsini və ölcülmə vaxtını qeyd edir. Hədd niĢanı yolun kənarında yaxĢı görünən yerdə qoyulmalıdır. NiĢanı elə qoyurlar ki, onun üz tərəfı yerdə zəhərlənmə olmayan və ya az olan sahəyə tərəf dursun. Qrupun komandiri hərəkəti davam etdirərək marĢrutun sxemində hər dəfə zəhərlənmə ölcüləri yeri, zəhərlənmənin (növünü) və ölçülme vaxtını kəĢfiyyat jurnalında qeyd və bu barədə radio vasitəsilə obyektin MM qərargahına məlumat verir. Obyektin ərazisində kəĢfiyyatçılar müxtəlif sexlərdə, qurğularda, xüsusən də xilasetmə iĢləri aparılacaq sahələrdə zəhərlənmənin növünü, səviyyəsini (dərəcəsini) təyin edir, vəziyyətin dəyiĢməsinə nəzarət edirlər. KəĢfiyyata baĢlamaq üçün çıxıĢ məntəqəsinin yeri obyektin ya- xınlığında müeyyən edilir. Burada qrupun komandiri vəziyyətlə tanıĢ olub obyektdə kəĢfiiyyat aparmaq üçün manqalara tapĢırıq verir. KəĢfiyyatçılar obyektin sexlərində, sığınacaqlarında, xilasetmə aparılacaq yerlərdə yaranmıĢ vəziyyəti (dağıntıların, yanğınların xarakterini, adamlar qalmıĢ yerləri və s.) öyrenir, zəhərlənmənin səviyyələrini ölçürlər. Belə yerlər, adətən əvvəlcədən müəyyən edilir və yuxarıda
KəĢfiyyat qurtarandan sonra kəĢfiyyat qrupu (manqası) toplanıĢ məntəqəsina gəlir; komandir qərargaha vəzifələrin yerinə yetirilməsi haqqında məlumat verir və kəĢfiyyat sxemini təqdim edir. Bundan sonra o, lazımi hallarda avtomobilin, Ģəxsi heyətın zəhərlənmə dərəcəsini yoxlayır, buna ehtiyac varsa. xüsusi təmizlləmə iĢlərini təĢkil edir, dozimetrlerin göstəriciləri əsasında Ģəxsi heyətin məruz qaldığı Ģüalanma dozalarını hesablayır və qrupu yeni vəzifələrin icrası üçün iĢə hazırlayır. Müxtəlif təbii fəlakətlər və qəzalar zamam apanlan kəĢfiyyatın xüsusiyyətləri əsasən onun konkret vəzifələrində təzahür edir. Qəza yerlərini diqqətlə müayinə etməklə. adamlar toplanan yerlərə, anbarlara su mənbələrinə xüsusən diqqət yetirməklə, havadan və topaqdan nümunələr götürüb analizə göndərməklə bu vəzifələrin öhdəsindən gəlmək mümkündür. Güclü zəlzələdən sonra aparılan kəĢfiyyatın əsas vəzifələri isə bina və tikililərin nə dərəcədə dağıldığını, ucqunlar altında adamlar qalan yerləri və onların vəziyyətini, ikinci zədələnmə ocaqlarının (yanğın, daĢqın, kimyəvi zəhərlənmə) yaranıb-yaranmadığını öyrənmək, qaz, su, elektrik Ģəbəkələrində qəzaların yerini, dərəcəsini, xilasetmə iĢlərinin növünü, həçminin və s. müəyyən etməkdən ibarətdir. DaĢqın və sel vaxtı kəĢfıyyat bölmələri fəlakətli sahələrin hüdudlarını, yardıma ehtiyacı olan adamlar, habelə kənd təsərrüfatı heyvanları qalmıĢ sahələri müəyyənləĢdirir, daĢqın zonasından cıxarılmalı maddi sərvətləri aĢkar edir, üzgüçülük vasitələrindən istifadə edilməsi üçün marĢrutlar axtarır və s. Sülh və müharibə dövıündə ətraf mühitin sağlamlığı üzrə kəĢfıyyat iĢlərinin bir qismi də respublikanın müĢahidə və laboratoriya nəzarəti Ģəbəkəsi tərəfindən yerinə yetirilir. Bu Ģəbəkənin vəzifələri, tərkibi və fəaliyyət qaydası xüsusi əsasnamə ilə müəyyən və təsdiq edilmiĢdir.
MüĢahidə və laboratoriya nəzarəti Ģəbəkəsi (MLNġ) ətraf mühitin radioaktiv, kimyəvi, güclü təsirli və bakterial maddələrlə zəhərlənməsinə müĢahidə və laboratoriya nəzarəti etməkdən, mühafizə tədbirləri görülməsi ücün müvafiq dövlət orqanlarına məlumat verməkdən ötrü nəzərd tutulmuĢdur. MLNġ-a, əsasən bu təĢkilatlar cəlb edilir: Səhiyyə nazirliyinin sanitar- epidemiologiya mərkəzləri və stansiyaları; kənd təsərrüfatı və
ərzaq nazirliyinin baytarlıq loboratoriyaları, baytar nəzarəti postları və bitki mühafizəsi stansiyaları; dövlət hidromelrologiya komitəsinin radiometriya loboratoriyası və qrupları; daxili iĢlər nazirliyi Ģəhər və rayon polis Ģöbələrinin struktar bölrnələri; Müdafiə Naziriiyinin xüsusi bölmələri: respublika MM qərargahının kimyəvi-radiometriya laboratoriyası; nazirliklərin, ərazi içra hakimiyyəti baĢcılanının və obyektlərinin radiasiya və kimya müĢahidəsi postları; habelə bir sıra digər respublika təĢkilatlarının sahə laboratoriyaları. MüĢahidə və laboratoriya nəzarəti Ģəbəkəsi üçün konkret Ģəraitdən asılı olaraq üc iĢ rejimi müəyyən edilmiĢdir: gündəlik, yüksək hazırlıq və fövqaldə iĢ rejimi. Gündəlik iĢ rejimi həm ekoloji, hem texnogen, həm de epidemik cəhətdən normal adi iĢ Ģəraitini əhatə edir. Bu rejimdə respublikanın müdafıə, səhiyyə, kənd iəsərrüfatı, daxili iĢlər nazirliklərinin, dövlət hidrometkomun və MM idarəsi struktur bölmələrinin qüvvləri ilə ətraf mühitdə kimya, radiasiya, epidemiya, epizootiya, epifitotiya müĢahidəsi və laboratoriya nəzarəti apanlır. Yüksək hazırlıq rejimində texnogen, epidemik Ģərait kəskin surətdə pisləĢdikdə, həmçinin fövqəladə hallar ehtimalı yarandıqda təbii mühitdə və
təhlükə potensiallı obyektlerdə müĢahidə və nazərət gücləndirilir, Ģəbəkənin xüsusi (fövqəladə) iĢ rejiminə kecirilməsinə hazıriıq görülür. Fövqəladə rejimdə isə gündəlik rejimdə fəalyyət göstərən qüvvələrdən əlavə həmçinin: müĢahidə və laboratoriya nəzarəti Ģəbəkəsinə daxil olan nazirlik, komitə, Ģirkət, Elmlər Akademiyası və s. idarələrin müvafiq qüvvələri ilə həm müĢahidə, həm də laboratoriya nəzarəti apaıılır.
III FƏSIL RADĠASĠYA, KĠMYƏVĠ KƏġFĠYYAT VƏ DOZĠMETRĠK NƏZARƏT CĠHAZLARI
Mülki müdafiə (MM) sistemində dozimetriyanın əsas vəzifəsi müxtəlif radiasiya Ģəraitində əhalinin, MM qoĢunları və hərbiləĢməmiĢ dəstələrinin fəaiiyyətini təmin etmək ınəqsədilə ionlaĢdırıcı Ģüalanmaları aĢkar etmək və bu Ģüalanmların onlar üçün
yaratdığı təhlükənin dərəcəsini qiymətləndirməkdir. Dozimetriya vasitəsi ilə aĢağıdakı iĢlər yerinə yetirilir: • əhalinin həyat fəaliyyətinin və zədələnmə ocaqlarında xilasetmə və digər təxirəsalınmaz iĢlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün Ģüalanmaların aĢkar edilməsi və ölçülməsi: • dezaktivasiya və sanitariya təmizlənməsi keçirilməsi zərurətini, bunların keyfiyyətini müəyyən etmək, habelə zəhərlənmiĢ ərzaq məhsullarından istifadə etməyin mümkünlüyünü, normalarını təyin etmək üçün müxtəlif obyektlərin zəhərlənmə dərəcələrinin ölçülməsi;
• radiasiya baxımmdan əhalinin və ayrı-ayrı adamların iĢ qabiliyyətini təyin etmək məqsədilə Ģüalanma dozalarının ölçülməsi; • ərzaq məhsullarının, suyun, alafın radioaktiv maddələrlə zəhərlənmə dərəcələrinin laboratoriyalarda ölçülməsi. Dozimetrik cihazları-onların təyinatına, vericisinin tipinə, ölçülən Ģüalanmanın növünə və cihazın sxeminin çevirdiyi elektrik siqnallaının xarakterinə görə təsnif etmək olar. Təyinatına görə bütün cihazlar aĢağıdakı qruplara ayrılır: • Ġndikatorlar - radiasiya kəĢfiyyatı üçün ən sadə cahazlardır; bu cihazlar vasitəsilə Ģüalanmaları aĢkar etmək, və -Ģüalanrna dozalarının gücünü təxmini qiymətləndirmək mümkündür. Cihazlar iĢıq və ya səs siqnalı verən sadə elektrik sxeminə malikdir. Ġndikatorlar vasitəsilə doza gücünün artdığını və ya azaldığmı təyin etmək olur. Belə cihazlarda verici olaraq qazbo-
Ģalma sayğacı tətbiq edilir. Cihazların bu qrupuna DP-64 indikatoru aiddir. • Rentgenmetrlər - rentgen Ģüalarının və ya Ģualanma dozalarının gücünü ölçmək üçündür. Belə cihazlarm ölçmə diapazonu rentgenin yüzdə bir qismindən bir neçə yüz rentgen - saata (R/s) qədərdir. Bu cihazlarda verici olaraq ionlaĢma kameraları və ya qazboĢalma sayğacları tətbiq edilir. Rentgenmetrlər DP-3, DP-3B, DP-5A, B, V, ĠMD-21, ĠMD-1 və s. belə cihazlardır. • Radiometrlər - müxtəlif səthlərin, avadanlığın, texnikanın, paltarların, havanın əsasən və hissəciklərlə radioaktiv zəhərlənməsini
aĢkar etmək və bu zəhərlənmənın dərəcəsini təyin etmək üçündür. Radiometr vasitəsilə az səviyyəli Ģüalanmanı da ölçmək mümkündür. Radiometrlərdə verici olaraq qazboĢalma və ssintillyasiya sayğacları iĢlədilir. Bu cihazlar daha çox yayılmıĢ və geniĢ tətbiq olunurlar. Universal bazalı QBR-3 cihazı, SRP-68-01, "Luç-A" beta-qarnma radiometri, "Tiss" radiometri, DP-100 M, DP-100 ADM radiometrik qurğuları və s. belə cihazlardır. • Dozimetrlər - zəhərlənmiĢ rayonda fəaliyyət göstərən bütün müddət ərzində Ģəxsi heyətin aldığı cəmi Ģüalanma dozalarının (əsasən Ģüalanma dozalarını) təyin etmək mümkündür. Fərdi dozimetrlər kiçikölçülü ionlaĢma kamerasından və plyonkalı fotokasetdən ibarətdir. Kameralar komplektindən (dəstindən) və doldurma-ölçmə tərtibatın dan ibarət cihaz dəstinə - fərdi dozimetrik nəzarət komplekti deyilir. DK-02, DP-22V, DP-24, ĠD-1, ĠD-11 və s. cihazlar fərdi dozimetrlər komplektləridir. Vericilərin tipinə görə cihazları: ionlaĢma kameraları, silindr formalı və kəllə qazboĢalma sayğacları, ssintillyasiya sayğacları və fotomüqavimətli sayğaclar tətbiq olunan cihazlar növünə ayırrnaq olar. Ölçülən Ģüalanmanın növünə görə, cihazları Ģüalanma ölçən və hissəcikləri ölçən cihazlara ayırmaq mümkündür.
Cihazın sxemində çevrilən siqnalların xarakterinə görə dozimetrik qurğular iki qrupa ayrıla bilər. Birinci qrupa elə cihazlar aid edilir ki, burada nəzarət edilən Ģüalanmaların hissəcikləri və ya fotonları detektor vasitəsilə qısa, ardıcıl elektrik siqnallarma (ımpulslara) çevrilir. Bu qrup cihazla-rın elektrik sxemi çevirici və impuls gücləndiricisi rolunu oynayır. Ġkinci qrupa aid dozimetrik cihazlarda isə cihazın detektoru ona.təsir göstərən Ģüalanmaları fasiləsiz sabit cərəyana çevirir. Belə halda cihazın sxemi sabit cərəyan gücləndiricisi və çevirici rolunu oynayır. Müasir dozimetrik cihazların, demək olar ki, hamısı ionlaĢma metodu əsasında iĢləyir. Cihazların əsas qovĢaqları aĢağıdakılardan ibarətdir: • vericilərin əsas tərkib hissəsi olmaqla, detektorlar, yəni ionlaĢma kameraları, qazboĢalma sayğacları və ya ssintillyatorlar; • impulsların çevirici elektrik sxemi; • ölçmə və ya qeydetmə cihazları (cihazın ölçəcəyi fiziki kəmiyyət vahidlərinə bilavasitə dərəcələndirilmiĢ Ģkalalar). Cihazın ümumiləĢdiıilmiĢ birtipli blok-sxemi 3.1-ci Ģəkildə ve-rilmiĢdir.
ġəkil 3.1. Dozimetrik cihazın qurluĢunun blok-sxemi
Download 0.6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|