Gidravlika asoslari (D. Bozorov, R. Karimov, J. Kazbekov). pdf

IV-БОБ. ОҚИМНИНГ БАРҚАРОР ҲАРАКАТИДА НАПОР ЙЎҚОЛИШИ. ГИДРАВЛИК ҚАРШИЛИК. ТУРБУЛЕНТ ОҚИМ ҲАРАКАТИНИ ҲИСОБЛАШ СХЕМЛСИ
4.1. НАПО Р ЙЎҚОЛИ Ш И ҲАҚИДА УМ УМ ИЙ ТУШ УНЧАЛАР,
ГИ Д ВА ВД И К-ЦА РШ Ш Ж
Бизга маълумки, суюқлик оқимига, унинг ҳаракати давомида ҳар хил ташқи кучлар таъсир қилади. Бу кучлар бажарган ишлар ҳиеобига суюқликниг механик энергияси ўзгарипш мумкин. Масалан, сув оқими гидравлик турбинанинг парракларини ҳаракатга келтириб, шунинг ҳисобига сувнинг механик энергияси камаяди ёки босим остидаги кувур деворларида хам вибрадиянинг пайдо бўлипш, сувнинг механик энергиясининг камаЗипгага олиб келади.
Биз, энергиянинг ёки напорнинг бундай йўқолишларига эътибор бермасдан, балки оқимнинг ўз ҳаракати давомида ишқаланиш кучларини енгиб ўтиш учун сарфлаган энергиясини (ёки йўқолган напорини) ўрганиш билан шуғулланамиз. Юқоридаги мавзуларда Бернулли тенгламасини ўрганиш жараёнида биз энергия (напор) йўқолишининг мала шу шаклини назарда тутганмиз. Напор йўқолиши икки хил бўлиши мумкин:
1) Узунлик бўйича напор йўқолиши. Бу йуқолиш оқимнииг текис ҳаракатида узунлик бўйлаб бир хил тақсимланса, унинг нотекис ҳаракатвда узунлик бўйлаб ҳар хил миқдорда тақсимланиши мумкин. Напорнинг узунлик бўйлаб йўқолигаини Л/ ҳарфи билан белгилаймиз.
2) Маҳаллий напор йўқолишлари. Бундай кўринишдаги йўколишлар — суюқлик ҳаракатланаётган ўзаннинг айрим қисмларида оқимнинг кескин турли хилдаги деформацияга учраши натижасида рўй беради. Масалан, бурилиш, кенгайиш, турли бошқарув қурилмалари (кран, клапан, задвижка ва х.к.) ўрнатилган жойларда оқимнинг шу тусиқларни енпип учун сарфлаган напорлари. Маҳаллий йўқолишлар hM ҳарфи билан белгиланади.
4.1-расмда кувур ифодаланган бўлиб, бувда хусусий бўғинлар мавжуд.
/ - бурилиш, II - қисман очиқ задвижка (сурилгич).
I I ва 2-2 кесимлар орасида узунлик бўйича йўқолишдан ташқари маҳаллий йўқолишлар ҳам мавжуддир. Г ва Д участкаларда оқим маҳаллий деформацияси юз бериб, унда суюқликнинг тез ўзгарувчан беқарор ҳаракати амалга ошади.
Шуни таъкидлаш керакки, оқимнинг узунлик бўйлаб йўқолиши мавжуд бўлган соҳаларда г кучланиш оқим бўйлаб текис тақсимланса, маҳаллий йўқолишлар мавжуд бўлган соҳаларда бу тақсимланиш нотекис бўлади.
Кўпгина ҳолларда, Г ва Д соҳалардаги оқим узунлиги унинг умумий З’зу’нлигидан анча кичик бўлганлиги сабабли, амалий ҳисобларда маҳаллий напор йуқолишини ҳисобга олмасдан, узунлик бўйича йўқолишни оқимнинг узунлиги бўйича йўқолиши сифатида қабул қилинади.
70
www.ziyouz.com kutubxonasi

Умумий ҳолда, икки қаралаётган кесим оралиғидаги оқим напорининг йўқолипш ^{қуйидаги кўринишда} ёзилади:
V = a ± I > , . ^{(4 1)}
Механик энергия йўқолишини қуйидагича тушунтириш мумкин:
Ишқаланиш кучлари бажарган иш ҳисобига механик энергия
_{иссиқликка айланади ва суюқлик} 4.1-расм. Ишқаланиш кучланиши r