Giperbolik tipdagi tenglamalarni to‘r metodi bilan yechish


Download 328.77 Kb.
bet1/2
Sana14.12.2022
Hajmi328.77 Kb.
#1006171
  1   2
Bog'liq
Giperboliktipdagi tenglamalarning umumiy yechimlarini topish


Giperbolik tipdagi tenglamalarni to‘r metodi

bilan yechish.


(1)

ko‘rinishidagi tenglama berilgan bo‘lsin, bu yerda a, b, c, d, g, f -


m a’lum biror G sohada ikki marta uzluksiz differensiallanuvchi


funksiyalar, n (x ,y ) esa topilishi lozim funksiya. G sohada




a (x ,y ) h (x ,y ) > 0 shart o‘rinli deymiz, ya’ni (1) giperbolik tipga ega.

Bundan tasliqari, aniqlik uchun a [ x ,y ), b (x ,y ) G da musbat bo‘lsin


deb hisoblaymiz.


Quyidagi masalalami ko‘ramiz.

Koshi masalasi: sohada ikki marta uzluksiz differensiallanuvchi shunday u (x ,y ) funksiya topilsinki, G sohada





  1. tenglamani qanoatlantirib, y = 0 to‘g ‘ri chiziqda



boshlang‘ich shartlarni qanoatlantirsin, bu yerda berilgan ma’lum funksiyalar.


Aralash chegaraviy masala: G = { 0< y < Y,a < x < P} sohada ikki marta uzluksiz differensiallanuvchi shunday u (x,y ) funksiyani topil-sinki, u G da (1) tenglamani qanoatlantirib, y = 0 to‘g‘ri chiziqda (2) boshlang‘ich shartni va x = a , x = p to‘g‘ri chiziqda quyidagi uch turdagi chegaraviy shartlami birortasini qanoatlantirsin:

  1. birinchi tur chegaraviy shartlar:

(3)

  1. ikkinchi tur chegaraviy shartlar:


(4)

  1. uchinchi tur chegaraviy shartlar:



B u yerda berilgan funksiyalar va lar



shartlami qanoatlantiradi.


1. Koshi masalasini yechish.


(1), (2) Koshi masalasini to‘r metodi bilan yechish masalasini


ko‘ramiz. Qadamlari h va / bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchak to ‘r olamiz:





va (1) tenglamani to‘r sohaning ichki ( , y,) tugunida approksimatsiya


etish uchun nuqtalami jalb qilamiz.


Natijada quyidagi


(6)
ko‘rinishidagi to‘r tenglamalar sistemasiga ega bo‘lamiz, bu yerda



A gar (l)ning yechimi qaralayotgan sohada x va y o'zgaruvchilar bo'yicha to‘rtinchi tartibgacha hosilalari uzluksiz va chegaralangan bo‘lsa, u holda (l)ni (6)ga o‘tkazishdagi xatolik


(1) boshlangich shartlari


(7)

k o‘rinishidagi to ‘r funksiyalar bilan approksimatsiya qilamiz. Ikkinchi boshlangich shart approksimatsiyasining xatoligi


bo‘-lishligi ayondir. Shunday qilib, (1), (2) differensial masala (6), (7) to‘r masalaga o‘tkazildi.

  1. formula utj to‘r funksiyaning j = 0 (nolinchi qatlam)da va j = 1

(birinchi qatlam)da qiymatlarini topish imkonini beradi. j > 1


bo'lgandagi ui} ning qiymatlarini esa (6) formula bilan aniqlanadi.


Bunda / shunday bo‘lishi kerakki Atj < 0 ligiga erishish zarur.





Endi =a qanday bo’lishligini aniqlaymiz. Bu savolga to’liq javob olish maqsadida quyidagi Koshi masalasini ko’ramiz.














Bu yerda
Bu holda (6) to‘r tenglama

(10)

ko’rinishda bo’ladi, (7) esa o’zgarishsiz qoladi. Kordinatalari (xi,yi) bo’lgan S nuqtada (8), (9) masala yechimining qiymatini hisoblash talab qilingan bo’lsin.


Ma’lumki (8) tenglamaning S nuqtadagi yechimining qiymati (xi, yj ) nuqtadan o’tuvchi


xarakteristikalar y = o to‘g ‘ri chiziqda ajratadigan kesmadagi shartlar


bilan, ya’ni AB kesmadagi boshlangich shartlar bilan bir qiymatli aniqlanadi. (8) tenglamaning xarakteristikalari o‘zaro perpendikular b o iib , Ox o ‘qi bilan 45° va 135° burchaklami tashkil etadi. ASB


uchburchak (8) differensial tenglamaning aniqlanganlik uchburchagi deyiladi. Agar to‘r funksiyaning S nuqtadagi yechimi u:J ni (10) formula yordamida hisoblasak, u boshlangich shartni CD kesmadagi qiymatlari orqali ifodalanadi. Bu kesma S nuqtadan o‘tuvchi va Ox o‘qi bilan ZSC D = arctga va ZSD B = arctg(-a) tashkil etuvchi to‘g‘ri chiziqlar hosil qilgan uchburchak CSD ning asosidir. Bu uchburchak (10) ayirmali tenglamaning aniqlanganlik uchburchagi deyiladi.

Yuqoridagi chizmada ZSA D < Z S C D , tgZSC D = a = —> 1



Download 328.77 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling