«Globallasi’w tiykarlari’» pa`ninin’predmeti, obekti, maqseti ha’m wazi’ypalari’

---

«Globallasi’w tiykarlari’ » pa`ninin’predmeti, obekti, maqseti ha’m wazi’ypalari’ 
Joba: 
1. Du’n’ya ko’leminde ju’z berip ati’rg’an globallasi’w processleriha’m woni’ u’yreniwdin’ ilimiy- 
teoriyali’q za’ru’rligi 
2. Du’n’ya ha’zirgi ideologiyali’q kelbeti. Globallasi’wdi’n’ teoriyali’q tiykarlari’. Globallasi’w 
universallasi’w procesi si’pati’da. 
Tayani’sh tu`sinikleri: globallasi’w, ma`nawiyat, universallasi’w, integratsiya, gomogenlesiw, 
global ekonomika, ma`nawiyattag`i’ globallasi’w, transmilliy korporatsiyalar 
A`debiyatlar 
Karimov I.A. Yuksak ma`naviyat – yengilmas kuch. T., Ma`naviyat, 2008 
Ma`naviyat. Asosiy tushunchalar izohli lug`ati. T. G`.G`ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 
2009 
Milliy g`oya: targ`ibot texnologiyalari va atamalar lug`ati. T., Akademiya, 2007 
Utkin A.I. Globalizatsiya: protsess i wosmi’slenie. – M.: Logos, 2001
Ochildiev A. Globallashuv va mafkuraviy tarbiya. //Xalq ta`limi, 2002, 6-son, 27-3-bet 
XXI a`sirdin` baslari’na kelip du`n`ya ma`mleketleri wortasi’ndag`i’ wo`z-ara ta`sir sonshelli 
ku`sheyip ketti, yendilikte bul protsessten ji’raq qali’p ketken hesh bir ma`mleket joq dep isenim menen 
ayti’w mu`mkin. Ha`tteki xali’qarali’q sho`lkemlerden uzag`i’raqta turi’wg`a umti’li’p ati’rg`an, wolarg`a 
ag`za boli’wdi’ qa`lemeytug`i’n ma`mleketler de bul protsesslerden pu`tkilley shette yemes. Globallasi’w 
sonday protsess, wonnan shette turaman degen ma`mleketler woni’n` ta`sirine ko`birek ushi’rap qali’wlari’ 
mu`mkin. Bunday g`ayri’i’xti’yari’y ta`sir bolsa ko`binese unamsi’z aqi’batlerge ali’p kelmekte. 
globallasi’wdi’n` ha`r qi’yli’ ma`mleketlerge wo`tkizip ati’rg`an ta`sirleri de ha`r qi’yli’. Bul jag`day 
du`n`ya ma`mleketlerinin` ekonomikali’q, informatsiyali’q, ma`nawiy potentsiali’ ha`m siyasati’ qanday 
yekeni menen baylani’sli’. Du`n`yada ju`z berip ati’rg`an shiddetli protsesslerdin` ha`r bir ma`mleketke 
wo`tkizip ati’rg`an unamsi’z ta`sirin kemeytiw ha`m unamli’ ta`sirin ku`sheytiw ushi’n usi’ qubi’li’sti’n` 
ma`nis-mazmuni’n teren`irek an`law, woni’n` wo`zgesheliklerin u`yreniw lazi’m. Bul qubi’li’sti’ teren` 
u`yrenbey turi’p wog`an beyimlesiw, kerek bolg`anda woni’n` bag`dari’n tiyisli ta`rizde wo`zgertiw 
mu`mkin yemes. globallasi’w ja`ne sonday protsess, woni’ teren` u`yrenbew, wonnan paydalani’w 
strategiyasi’n, taktikasi’n, texnologiyasi’n islep shi’qpaw ma`mleket ekonomikasi’ ha`m ma`deniyati’, 
ma`nawiyati’n tawdan qulap ati’rg`an da`r`yag`a qayi’qti’ basqari’wsi’z qoyi’p jibergen menen birdey. 
Pa`nnin` ob`ekti du`n`yada ju`z berip ati’rg`an globallasi’w protsessii ha`m woni’n` milletler, 
xali’qlar, adamlar ma`nawiyati’na ta`sirleri boli’p tabi’ladi’. Pa`nnin` predmetin to`mendegiler quraydi’: 
- globallasi’wdi’n` ma`nis-mazmuni’n, unamli’ ha`m unamsi’z aspektlerin u`yreniw; 
- globallasi’wdi’n` du`n`ya ko`leminde ma`nawiyatqa ta`sirin, ha`r qi’yli’ regionlar ma`deniyati’ 
ha`m ma`nawiyati’ arasi’ndag`i’ baylani’slardi’n` arti’p bari’wi’n, globallasi’w sha`rayati’nda milliy 
ma`nawiyatti’ abaylap asi’raw za`ru`rliklerin analizlew; 
- globallasi’w sha`rayati’nda ma`nawiy qa`wiplerge qarsi’ gu`res, ideologiyali’q immunitetti 
qa`liplestiriw mashqalalari’n izertlew. 
«Globallasi’w ha`m ma`nawiyat» pa`ninin` tiykarg`i’ maqseti magistrlarda globallasi’w 
sha`rayati’nda g`a`rezsiz Wo`zbekstandi’ rawajlandi’ri’wdi’n` ma`nawiy-moralli’q negizleri, milliy 
ma`nawiyatti’, milliy wo`zlikti asi’raw mashqalalari’na baylani’sli’ pikirler, ko`z-qaraslardi’n` teoriyali’q, 
a`meliy a`hmiyeti tuwrali’ bilim, ko`nlikpe, yepliliklerdi qa`liplestiriw boli’p tabi’ladi’. Usi’ maqsetten 
kelip shi’g`i’p pa`nnin` aldi’na qoyi’lg`an wazi’ypalar to`mendegi ma`seleler a`tirapi’nda qa`liplestiriledi:  

g`a`rezsizlik ma`nawiyati’ni’n` tayani’sh qag`i’ydalari’n an`law;  

wo`tmish ata-babalari’mi’zdi’n` ma`nawiy miyrasi’na mu`na`sebetti qa`liplestiriw; 

ma`nawiyatti’n` insan wo`mirindegi worni’ ha`m a`xmiyetin, milliy ideya ha`m ideologiya menen 
ma`nawiyatti’n` wo`z-ara uyg`i’nli’g`i’n tu`sindiriw; 

millettin` bu`gingi ma`nawiy kamalati’ da`rejesi ha`m jas a`wlad ta`rbiyasi’na itibardi’, wolarda 
Watan tuyg`i’si’, milliy ar-nami’s ha`m maqtani’sh, millet aldi’nda juwapkershilikti qa`liplestiriw; 

ma`nawiy qa`wiplerdin` aldi’n ali’wda shan`araq, ta`lim-ta`rbiya, ja`miyettin` rolin tu`sindiriw; 

milletti globallasi’wdi’n` unamsi’z ta`sirinen qorg`aw haqqi’nda bilim, ko`nlikpe, yepliliklerdi 
payda yetiw; 

pa`n boyi’nsha ali’ng`an bilimlerdi jas a`wladti’n` sanasi’na sin`diriwdin` forma ha`m usi’llari’n 
a`melde qollani’w ko`nlikpelerin qa`liplestiriw. 

---

Globallasi’w (lat. globus-shar, Jer shari’) – XX a`sirdin` yekinshi yari’mi’ – XIX a`sirdin` basi’nda 
du`n`yani’n` rawajlani’wi’nda qa`liplesken jan`a uli’wmaplanetali’q rejimler, ma`mleketler, adamlar 
wortasi’nda wo`z-ara baylani’slardi’n` ken`eyiwi ha`m quramalasi’wi’, du`n`ya shen`berinde informatsiya 
ken`isligi, kapital, tovar ha`mde jumi’sshi’ ku`shi bazari’ndag`i’ integratsiyalasi’w, qorshag`an wortali’qqa 
texnogenlik ta`sirdin` ku`sheyiwi, g`alabali’q ma`deniyat u`lgilerinin` ken` tarqali’wi’, informatsiya-
ideologiyali’q ha`m diniy-ekstremistlik topi’li’slar qa`wipinin` arti’p bari’wi’n an`lati’wshi’ tu`sinik. 
«Globallasi’w» 
atamasi’ 
yen` 
da`slep 
amerikali’q 
ali’m 
T.Levittin` 
1983-ji’li’ 
«Garvardbiznesrev`yu» jurnali’nda basi’lg`an maqalasi’nda tilge ali’ng`an yedi (ol iri transmilliy 
korporatsiyalar wo`ndiretug`i’n ha`r qi’yli’ won`imler bazarlari’ni’n` birlesip ketiw protsessin globallasi’w 
dep atag`an). 1985-ji’li’ bolsa belgili amerikali’q ali’m R.Robertson «Globalization» ibarasi’n ilimiy 
aylani’sqa kirgizip, bul tu`sinikti «adamlar sanasi’nda planetami’zdi’n` tarayi’wi’ ha`mde du`n`yani’n` bir 
pu`tin ta`rizde an`lani’li’wi’»n sa`wlelendirip, «du`n`yani’n` birlesiwi ha`m adamlar wortasi’nda wo`z-ara 
baylani’slardi’n` ku`sheyiwi»n an`latatug`i’n protsess si’pati’nda tu`sindiredi.
Usi’ atamani’n` ma`nis-mazmuni’ tuwrali’ pikir talasi’ yelege shekem dawam yetip ati’rg`an ha`m 
bul haqqi’nda birden-bir uli’wmali’q ko`z-qaras qa`liplespegen, bir pu`tin kontseptsiya jarati’lmag`an bolsa 
da, gumanitar ilimnin` ha`r qi’yli’ tarawlari’nda, atap aytqanda sotsialli’q pa`nlerde usi’ protsesstin` 
wo`zine ta`n wo`zgeshelikleri, ko`rinis formalari’ ha`r ta`repleme u`yrenilmekte. Atap aytqanda ekonomika 
ilimlerinde di’qqat-itibar tiykari’nan finansli’q globallasi’w, global transmilliy korporatsiyalardi’n` (TMK) 
qa`liplesiwi, ekonomikani’n` regionlasi’wi’, du`n`ya ko`leminde sawdani’n` jedellesiwi si’yaqli’ 
ma`selelerge qarati’lg`an. Tariyxi’y shi’g`armalarda bolsa globalasi’w protsessii insaniyatti’n` ko`p a`sirlik 
rawajlani’w basqi’shlari’ni’n` biri si’pati’nda tu`sindiriledi. Siyasattani’wda transmilliylesiw protsessinin` 
tezlesiwi, du`n`ya ma`mleketleri wortasi’ndag`i’ wo`z-ara baylani’sli’li’qlardi’n` ku`sheyiwi, BMSh ha`m 
basqa xali’qarali’q sho`lkemlerdin` qatnasi’wi’nda jan`a uli’wmaplanetali’q ta`rtiptin` qa`liplesiwi 
izertlenbekte. Sotsiologiya tarawi’ qa`nigeleri ma`deniyatti’n` universallasi’wi’ ta`sirinde ha`r qi’yli’ 
ma`mleket ha`m region xali’qlari’ni’n` turmi’s ta`rizinin` jaqi’nlasi’wi’ ha`mde bir qi’yli’lasi’wi’n 
(gomogenlesiwin) tasti’yi’qlaytug`i’n da`lillerdi izlemekte. Ayi’ri’m filosoflar XXI a`sirde du`n`yada 
birden-bir moral`, uli’wmali’q ma`nawiyat, global ma`deniyat wornaytug`i’ni’n boljamaqta. Basqalari’ 
bolsa Kantti’n` birpu`tin ma`n`gilik du`n`ya ha`mde uli’wmadu`n`yali’q hu`kimet haqqi’ndag`i’ ideyasi’na 
tayani’p, ha`r qi’yli’ millet ha`m xali’qlar qa`driyatlari’ni’n` uyg`i’nlasi’wi’n tiykarlawg`a uri’nbaqta. 
Keyingi ji’llarda ilimiy a`debiyatlarda ha`r qi’yli’ ilimlerdin` jetiskenliklerin uyg`i’nlasti’ri’w 
tiykari’nda ha`mde insaniyatti’n` birlesiwi, sotsialli’q bolmi’sti’n` universallasi’wi’ ha`m adamlardi’n` 
du`n`yag`a ko`z-qarasi’ni’n` ken`eyiwi tendentsiyalari’na tayani’p, globallasi’w protsessinin` uli’wmali’q 
teoriyasi’n jarati’w joli’ndag`i’ umti’li’slar (mi’sali’, A.Vallerstaynni’n` sistemali’ jantasi’wi’ ha`m t.b.) 
ko`zge taslanbaqta. Soni’n` menen birge, globallasi’w protsessinin` ha`r qi’yli’ ma`mleketler ha`m 
xali’qlardi’n` ekonomikali’q, sotsialli’q, siyasiy, ma`deniy ha`m ma`nawiy rawaji’na unamsi’z ta`sirlerin 
ilimiy izertlewge itibar ku`sheyip barmaqta.
Prezidentimiz I.A.Karimovti’n` «Joqari’ ma`nawiyat – jen`ilmes ku`sh» shi’g`armasi’nda 
globallasi’wdi’n` ma`nis-mazmuni’ to`mendegishe ta`riyplenedi: «Globallasi’w fenomeni haqqi’nda 
aytqanda, bul atama bu`gingi ku`nde ilimiy-filosofiyali’q, turmi’sli’q tu`sinik si’pati’nda ken` ma`nisti 
an`latatug`i’ni’n atap wo`tiw lazi’m. Uli’wmali’q ko`z-qarastan qarag`anda, bul protsess pu`tkilley jan`aja 
ma`nis-mazmundag`i’ xojali’q, sotsialli’q-siyasiy, ta`biyiy-biologiyali’q global wortali’qti’n` qa`liplesiwin 
ha`m soni’n` menen birge, wori’n alg`an milliy ha`m regionalli’q mashqalalardi’n` du`n`yali’q 
mashqalalarg`a aylani’p bari’wi’n an`latpaqta. … Ha`r bir sotsialli’q qubi’li’sti’n` unamli’ ha`m unamsi’z 
ta`repi bolg`ani’ si’yaqli’, globallasi’w protsessii de bunnan shette qalmaydi’. Ha`zirgi payi’tta woni’n` 
wog`ada wo`tkir ha`m ken` qamrawli’ ta`sirin derlik barli’q tarawlarda ko`riw, seziniw mu`mkin. A`sirese, 
ma`mleketler ha`m xali’qlar wortasi’ndag`i’ integratsiya ha`m birge islesiw baylani’slari’ni’n` ku`sheyiwi, 
shet yel investitsiyalari’, kapital ha`m tovarlar, jumi’sshi’ ku`shinin` yerkin ha`reketi ushi’n qolayli’qlar 
ju`zege keliwi, ko`plegen jan`a jumi’s wori’nlari’ni’n` jarati’li’wi’, zamanago`y kommunikatsiya ha`m 
informatsiyali’q texnologiyalardi’n`, ilim-bilim jetiskenliklerinin` tezlik penen tarqali’wi’, ha`r qi’yli’ 
qa`driyatlardi’n` uli’wmainsani’y negizde uyg`i’nlasi’wi’, tsivilizatsiyalararali’q qatnasi’qlardi’n` jan`asha 
sapag`a yeniwi, ekologiyali’q apatlar paytii’nda wo`z-ara ja`rdem ko`rsetiw imkaniyatlari’ni’n` arti’wi’ - 
ta`biyiy tu`rde, bulardi’n` barli’g`i’ globallasi’w arqali’ yerisilmekte»
1
. 
Joqari’dag`i’ juwmaqqa su`yengen halda globallasi’w protsessinin` to`mendegi uli’wmali’q 
aspektlerine itibar karati’w mu`mkin: 
a) globallasi’w – insaniyat tsivilizatsiyasi’ rawaji’ni’n` ishki za`ru`rliklerin an`latatug`i’n ob`ektiv, 

1
Karimov I.A. Yuksak ma`naviyat – yengilmas kuch, T., Ma`naviyat, 2008, 111-112 bet 

---

ta`biyiy-tariyxi’y protsess; 
b) globallasi’w – sotsialli’q baylani’slardi’n` ken`eyiwi ha`m quramalasi’wi’ aqi’betinde planetami’z 
ko`leminde ekonomika, texnika ha`m texnologiya, informatsiya-kommunikatsiya, siyasat, huqi’q, 
basqari’w ha`m basqa tarawlardag`i’ integratsiyalasi’w protsesslerinin` ku`sheyiwi aqi’betinde ju`zege 
kelgen, wo`zine ta`n struktura ha`m institutlarg`a tayang`an halda is ju`rgizetug`i’n quramali’ sistema; 
v) globallasi’w protsessinin` barg`an sayi’n ken` ko`lemde ko`rinis tabi’wi’ ja`miyet turmi’si’, 
adamlardi’n` turmi’s ta`rizi ha`m mentalitetine (jan`a za`ru`rliklerdin`, kommunikatsiya sha`rt-
sha`rayatlari’ ha`m formalari’, qa`driyatlari’ni’n` payda boli’wi’, g`alabali’q ma`deniyat u`lgilerin 
sin`diriw arqali’) salmaqli’ ta`sir ko`rsetedi; 
g) globallasi’wdi’n` zamanago`y tsivilizatsiyani’n` rawajlani’wi’ni’n` joqari’ basqi’shi’ si’pati’nda 
ma`deniyat penen wo`zine ta`n mu`na`sebetler sistemasi’ qa`liplesip barmaqta (bir ta`repten, ma`deniy 
iskerliktin` jan`a formasi’ ha`m usi’llari’, woni’n` bati’ni’y (ishki, jasi’ri’n) ma`nis-mazmuni’nda 
tu`pkilikli wo`zgerisler ju`z berse, yekinshi ta`repten, ma`deniyatti’n` globallasi’w protsessine ta`siri 
ku`sheyedi). 
Ha`zirgi da`wirde Wo`zbekstanda, bir ta`repten, globallasi’w protsessinin` abzalli’qlari’nan (atap 
aytqanda, ekonomikani’n` barli’q tarawlari’n zamanago`y texnika ha`m texnologiyalar tiykari’nda 
u`skenelew, investitsiyalardi’ ken` tu`rde tarti’w, du`n`ya bazari’na integratsiyalasi’w ha`m t.b.) aqi’lg`a 
muwapi’q paydalani’w, yekinshi ta`repten, woni’n` unamsi’z ta`sirlerin (du`n`yani’n` jetekshi 
ma`mleketleri ha`m transmilliy korporatsiyalardi’n` ta`biyiy za`hiyralarg`a (zapaslarg`a) iyelik yetiwge 
umti’li’wi’, demokratiyani’ ji’lji’ti’w strategiyasi’n a`melge asi’ri’wi’, «g`alaba ma`deniyat» u`lgilerinin` 
ken` tarqali’wi’, terrorizm ha`m ekstremizmnin` global tu`s ali’wi’ ha`m t.b.) saplasti’ri’w joli’nda pi’si’q-
puxta woylang`an izshil siyasat ali’p bari’lmaqta. Prezident I.A.Karimovti’n` atap wo`tkenindey, «Ha`zirgi 
sha`rayatda wol ideologiyali’q ta`sir wo`tkiziwdin` wog`ada wo`tkir qurali’na aylani’p, ha`r qi’yli’ siyasiy 
ku`shler ha`m woraylardi’n` ma`plerine xi’zmet qi’li’p ati’rg`ani’n salamat pikirleytug`i’n ha`r qanday 
adam, a`lbette, baqlawi’ so`zsiz»
2
. 
Sol sebepli globallasi’w protsessinin` unamli’ aspektlerin itibarg`a alg`an halda woni’n` ideyali’q-
ideologiyali’q ta`sirinen abayli’ boli’w, a`sirese, jaslari’mi’zdi’ bunday topi’li’slardan asi’rap-abaylaw 
ideyasi’ man`i’zli’ a`hmiyetke iye boladi’.