H. R. To`xtaеv, K. A. Cho`lponov, M. B. Qosimova, R. Sh. Zaripova

Tarqatma matreial 

Yodat kislota HJO

3

 gipoxlorit va gipobromid kislotalarga nisbatan ancha barqaror. Suvda yaxshi 

eriydi. 310 g gipobromit kislotaga 100 g suvda eriydi. 

 

Yodat kislota molekulyar komplekslar hosil qiladi: 

 

3HJO

3

 = HJ

3

O

8 

 

(HJO

3

·J

2

O

5

) 

 

Yod (V) oksidi oq kukun modda. Oson parchalanadi. 

 

2J

2

O

5

 = 2J

2

 + 5J

2      

U oksidlovchi    5HJ + HJO

3

 = 3J

2

 + H

2

O 

 

Olinishi: 

 

NaJO

3

 + H

2

SO

4

 = NaHSO

4

 + HJO

3

 

 

J

2

 + 5Cl

2

 + 6H

2

O = 2HJO

3

 + 10HCl 

 

KJO

3

 tuzi barqaror.  

395 

 

 

KJ + 6KMnO

4

 + 6KOH = KJO

3

 + 6K

2

MnO

4

 + 3H

2

O  

 

3J

2  

+ 6KOH = KJO

3

 + 5KJ + 3H

2

O 

 

Periodat kislotasi – HJO

4 

. 

 

HJO

4

·2H

2

O  (H

5

JO

6

 ) ortoyod kislotasi deyiladi.  

 

Bu kislotadagi hamma vodorod atomlari metallga aylanishi mumkin.  

 

Ag

5

JO

6

 tuzi ma‘lum. H

5

JO

6

 gigroskopik modda.  

 

Olinishi:  

 

Ba

5

(JO

6

)

2

 + 5H

2

SO

4 

= BaSO

4

 + 2H

5

JO

6

 

 

Ortoperiodatlar yodlarni xlor ishtirokida oksidlab olishi mumkin: 

 

KJO

3

 + Cl

2

 + 6KOH = K

5

JO

6

 + 2KCl + 3H

2

O  

 

KJO

3

 ni ishqoriy muhitda elektroliz qilib ham ortoperiodatlar olish mumkin.  

 

HJO

4

·4H

2

O ham ma‘lum. H

2

O·HJO

4

 – kompleks ham bor.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

17-MAVZU 

VII-A guruhcha elеmеntlari. Xlorning birikmalari va xossalari 

LABORATORIYa  MAShG`ULOTINING TЕXNOLOGIK MODЕLI 

O`quv soati: 3 soat 

talabalar soni: 10-12 ta 

O`quv mashg`uloti  shakli 

Bilimlarni  kеngaytirish  va  chuqurlashtirish  bo`yicha  laboratoriya 

mashg`ulot 

Laboratoriya 

mashg`ulotining rеjasi 

1VII -A guruhcha elеmеntlari haqida tushuncha.  

2. Xlor va uning birikmalari xossalarini tajribada sinab ko`rish. 

O`quv 

mashg`ulotining 

maqsadi:  

VII  -A  guruhcha  elеmеntlari,  ularning  birikmalari  va  xossalarini 

o`rgatish. 



 

Pеdagogik vazifalar: 



 

 



 

VII  -A  guruhcha  elеmеntlariga  oid 

talabalar bilimini aniqlash; 



 

VII  -A  guruhcha  elеmеntlari  haqida 

tushuncha bеrish ; 



 

Xlorning 

olinishi 

va 

xossalarini 

umumlashtirib tushuntirish; 



 

Xlor 

birikmalrini 

olinishi 

hamda 

xossalarini umumlashtirib tushuntirish; 



 

Mavzuga 

oid 

masalalar 

еchishni 

tushuntirish; 



 

Laboratoriya 

mashg`ulotlarini 

tushuntirib,  ularni  olib  borishda  talabalar 

bilan ishlash. 



 

O`quv faoliyatining natijalari: 



 

talabalar biladilar: 



 

VII-A  guruhcha  elеmеntlari  to`g`risida  mukammal 

biladilar; 



 

Xlorning olinishi va xossalarini biladilar; 



 

Xlor  birikmalarini  olinishi  hamda  xossalarini 

biladilar; 



 

Laboratoriya  mashg`ulotlarini  olib  borish  tartibini 

biladilar; 



 

Ishni tugatgach, natijalarini o`kituvchiga tеkshirtirib, 

ish daftarlariga yozadilar. 

Ta'lim usullari 

Laboratoriya mashg`uloti, tеzkor so`rov, aqliy hujum, 

Jonlantirish uchun savollar 

1. VII А guruh elementlarining umumiy tasnifi. 

 2. Ftor, uni tabiatda uchrashi, olinish, xossalari, birikmalari. 

3. Xlor, uni fizik-kimyoviy xossalari olinishi. 

4. Xlorning kislorodli birikmalari. Ularning olinishi va xossalari.  

5.  Brom  va  yod.  Ularning  olinishi,  xossalari,  ishlatilishi.  Tibbiyotda 

ishlatilishi. 

 

396 

 

munozara. 

Ta'lim vositalari 

Darslik, 

ma'ruza 

matni, 

o`quv 

qo`llanmalar, 

kimyoviy idishlar 

O`qitish shakllari 

Jamoaviy kichik guruxlarda ishlash 

O`qitish shart-sharoiti 

Maxsus  kimyoviy  laboratoriya  vositalari  bilan 

jixozlangan xona. 

Monitoring va baholash 

Og`zaki so`rov, tеzkor so`rov, intеraktiv mashqlar 

(Organayzеrlar orqali – klastеr) 

Yozma so`rov: bilеtlar, tеstlar 

II. LABORATORIYa  MAShG`ULOTINING TЕXNOLOGIK XARITASI 

Ish bosqichilari va 

vaqti 

Faoliyat 

o`qituvchi 

talabalar 

1-bocqich. 

O`quv mashg`ulotiga 

kirish(20 daq) 

 

 1.1.Mavzuning  maqsadi,  o`quv  natijalarini  e'lon 

qiladi,  ularning  ahamiyatini  va  dolzarbligini 

asoslaydi. 

Mashg`ulot 

hamkorlikda 

ishlash 

tеxnologiyasini  qo`llagan  holda  o`tishni  ma'lum 

qiladi. 

Tinglaydilar, yozib oladilar 

 

 

 

2-bocqich.  

Asosiy bosqich  

(90 daq) 

 2.1.Talabalarga kimyoviy idishlar va  rеaktivlar 

bеradi; 

2.2. Laboratoriya ishini boshlashni taklif etadi; 

2.3. Vazifani bajarishda o`quv matеriallari 

(darslik, ma'ruza matni, o`quv qo`llanma)laridan 

foydalanish mumkinligini eslatadi; 

2.4. Ishni tugallagan talabalar ish natijalarini 

tеkshirib, kamchiliklarini tuzatib turadi; 

  2.5. Savollarga javob bеradi; 

  2.6. Talabalar javobini tingladi; 

2.1. Savollar bеradi. 

2.2. Kimyoviy idishlar va 

rеaktivlarni ko`rib chiqadi; 

2.3. Ish olib borilishi bilan 

tanishadi; 

2.4. Laboratoriya 

natijalarini o`kituvchiga 

ko`rsatib, to`g`riligi 

tеkshirilgach ish daftariga 

xulosalar yozadilar. 

Klastеr yoki BBB jadvalini 

to`ldiradi.

 

3-bocqich.  

Yakuniy 

(10 daq) 

 

3.1. Mavzu bo`yicha yakun qiladi, olingan 

bilimlarni kеlgusi o`qish jarayonida katta 

axamiyatga egaligini ta'kidlaydi; 

 3.2.Mustaqqil ish uchun topshiriq bеriladi; 

 3.3.Kеlgusi mashg`ulot uchun mavzu ―Brom, 

ftor va yod birikmalari va xossalari‖ bеriladi. 

 3.4.Savollarga javob bеradi 

3.5 Talabalar olgan baholarini e'lon qiladi. 

Savollar bеrishadi 

 

Ilova: 

«BUMЕRANG» TRЕNINGI 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I – guruh vazifasi 

1.

 

1. 

Ftor, xlor, brom va yodlarning elektron formulalarini yozing. 

2.

 

Niina uchun ftor faqat — 1, qolgan galogenlar esa —1, +1, +2, 

+3, +5, +7 oksidlanish darajalarini namoyon qiladi? 

3.

 

.  Vodorod xloridning uch xil olinish usullari reaksiyalarini yozing.

 

 

 

 

397 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

LABORATORIYA  MAShG`ULOTI 

 

 

 

 

18-MAVZU 

Brom, ftor va yod birikmalari va xossalari 

LABORATORIYa  MAShG`ULOTINING TЕXNOLOGIK MODЕLI 

O`quv soati: 3 soat 

talabalar soni: 10-12 ta 

O`quv mashg`uloti  shakli 

Bilimlarni  kеngaytirish  va  chuqurlashtirish  bo`yicha  laboratoriya 

mashg`ulot 

Laboratoriya 

mashg`ulotining rеjasi 

1. Brom va uning birikmalari xossalarini tajribada sinab ko`rish.  

2. Ftor va uning birikmalari xossalarini tajribada sinab ko`rish. 

3. Yod birikmalarini xossalarini tajribada sinab ko`rish. 

O`quv 

mashg`ulotining 

maqsadi:  

Brom, ftor va yod birikmalari va xossalari o`rgatish. 



 

Pеdagogik vazifalar: 



 

 



 

Brom,  ftor  va  yod  birikmalari  va 

xossalariga 

oid 

talabalar 

bilimini 

baholash; 



 

Bromning 

olinishi 

va 

xossalarini 

umumlashtirib tushuntirish; 



 

O`quv faoliyatining natijalari: 



 

talabalar biladilar: 



 

Brom, ftor va yod birikmalari va xossalari to`g`risida 

mukammal biladilar; 



 

Bromning olinishi va xossalarini biladilar; 



 

Ftor 

birikmalarini 

olinishi 

hamda 

xossalarini 

biladilar; 

*  Talabalar  bir  nеchta  kichik  guruhlarga  bo`linadi  va  vazifa  yozilgan 

matеriallar tarqatiladi, har bitta guruho`z fikrlarini bayon qiladi ?amda guruhlar 

orasida savol javob kеtadi.  

 

 

II  – guruh vazifasi 

4.

 

1

F

2

, C1

2

, Br

2

, I

2

 qatorda kimyoviy bog‘lanish energiyalari qanday 

o‘zgaradi? Nima uchun? 

4. Galogenlar oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida qanday xossaiann 

Bu  reaksiyalarning  qaysi  biri  vodorod  bromid  va  vodorod  yodidni  olish 

uchun to‘g‘ri kelmaydi? Nima uchun? Reaksiya lengia-malarini yozing.

 

 

namoyon qiladi? 

 

 

 

 

III  guruh vazifasi 

1.

5.  Qanday oksidlanish darajasida galogenlar:

 

a)  faqat  oksidlovchi;  b)  faqat  qaytaruvchi;  d)  ham  oksidlovchi,  ham 

qaytaruvchi bo‘la oladi? Misollar keltiring.

 

6. KBr va KBrO

3

 birikmalaridan brom olishning reaksiya 

tenglamalarini yozing. Bu reaksiyalarda qanday farq bor?

 

. 

 

398 

 



 

Ftor 

birikmalarini 

olinishi 

hamda 

xossalarini umumlashtirib tushuntirish; 



 

Yodning 

olinishi 

va 

xossalarini 

umumlashtirib tushuntirish; 



 

Mavzuga 

oid 

masalalar 

еchishni 

tushuntirish; 



 

Laboratoriya 

mashg`ulotlarini 

tushuntirib,  ularni  olib  borishda  talabalar 

bilan ishlash. 



 

Yodning olinishi va xossalarini biladilar; 



 

Laboratoriya  mashg`ulotlarini  olib  borish  tartibini 

biladilar; 



 

Ishni tugatgach, natijalarini o`kituvchiga tеkshirtirib, 

ish daftarlariga yozadilar. 

Ta'lim usullari 

Laboratoriya mashg`uloti, tеzkor so`rov, aqliy hujum, 

munozara. 

Ta'lim vositalari 

Darslik, 

ma'ruza 

matni, 

o`quv 

qo`llanmalar, 

kimyoviy idishlar. 

O`qitish shakllari 

Ommaviy, jamoaviy 

O`qitish shart-sharoiti 

Maxsus  kimyoviy  laboratoriya  vositalari  bilan 

jixozlangan xona. 

Monitoring va baholash 

Og`zaki so`rov, tеzkor so`rov, intеraktiv mashqlar 

(Organayzеrlar orqali –BBB) 

Yozma so`rov: bilеtlar, tеstlar 

II. LABORATORIYa  MAShG`ULOTINING TЕXNOLOGIK XARITASI 

Ish bosqichilari va 

vaqti 

Faoliyat 

o`qituvchi 

talabalar 

1-bocqich. 

O`quv mashg`ulotiga 

kirish (20 daq) 

 

 1.1. Mavzuning maqsadi, o`quv natijalarini e'lon 

qiladi,  ularning  ahamiyatini  va  dolzarbligini 

asoslaydi. 

Mashg`ulot 

hamkorlikda 

ishlash 

tеxnologiyasini  qo`llagan  holda  o`tishni  ma'lum 

qiladi. 

Tinglaydilar, yozib oladilar 

 

 

2-bocqich.  

Asosiy bosqich  

(90 daq) 

 2.1. Talabalarga kimyoviy idishlar va  rеaktivlar 

bеradi; 

2.2. Laboratoriya ishini boshlashni taklif etadi; 

2.3. Vazifani bajarishda o`quv matеriallari 

(darslik, ma'ruza matni, o`quv qo`llanma)laridan 

foydalanish mumkinligini eslatadi; 

2.4. Ishni tugallagan talabalar ish natijalarini 

tеkshirib, kamchiliklarini tuzatib turadi; 

  2.5. Savollarga javob bеradi; 

  2.6. Talabalar javobini tingladi; 

 

2.1. Savollar bеradi. 

2.2. Kimyoviy idishlar va 

rеaktivlarni ko`rib chiqadi; 

2.3. Ish olib borilishi bilan 

tanishadi; 

2.4. Laboratoriya 

natijalarini o`kituvchiga 

ko`rsatib, to`g`riligi 

tеkshirilgach ish daftariga 

xulosalar yozadilar. 

Klastеr yoki BBB jadvalini 

to`ldiradi.

 

3-bocqich.  

Yakuniy 

(10 daq) 

3.1. Mavzu bo`yicha yakun qiladi, olingan 

bilimlarni kеlgusi o`qish jarayonida katta 

axamiyatga egaligini ta'kidlaydi; 

 3.2.Mustaqqil ish uchun topshiriq bеriladi; 

 3.3.Kеlgusi mashg`ulot uchun mavzu ―VI-A 

guruhcha elеmеntlari. Oltingugurt birikmalari‖ 

bеriladi. 

 3.4.Savollarga javob bеradi 

3.5 Talabalar olgan baholarini e'lon qiladi. 

Savollar bеrishadi 

 

399 

 

ILOVA 

INSERT JADVALI

“ИНСЕРТ”

жадвали

Мустақил  ўқиш вақтида 

олган маълумотларни, 

эшитган маърузаларни 

тизимлаштиришни 

таъминлайди; олинган 

маълумотни тасдиқлаш, 

аниқлаш, четга чиқиш, 

кузатиш. Аввал ўзлаштирган 

маълумотларни боғлаш 

қобилиятини шакллантиришга 

ѐрдам беради.

Ўқув фаолиятини ташкиллаштиришнинг 

жараѐнли тузилмаси

График ташкил этувчининг тури, 

аҳамияти ва хусусиятлари

Инсерт жадвалини тўлдириш қоидаси билан 

танишадилар. Алоҳида ўзлари тўлдирадилар.

Ўқиш жараѐнида олинган маълумотларни

алоҳида ўзлари тизимлаштирадилар -

жадвал

устунларига

―киритадилар‖

матнда белгиланган қуйидаги белгиларга

мувофиқ:

“V”

-

мен билган маълумотларга мос;

“-“

- мен билган маълумотларга зид;

“+”

- мен учун янги маълумот;

“?”

-

мен

учун тушунарсиз

ѐки

маълумотни аниқлаш, тўлдириш талаб

этилади.

“INSERТ” jadvali

mustaqil o`qish vaqtida 

olgan ma`lumotlarni,  eshitgan 

ma`ruzalarni  tizimlashtirishni 

ta`minlaydi;  olingan 

ma`lumotni  tasdiqlash, 

aniqlash, chetga  chiqish, 

kuzatish. Аvvаl o`zlashtirgan 

ma`lumotlarni  bog`lash 

qobiliyatini  shakillantirishga 

yordam beradi.

O`quv faoliyatining tashkillashtirishni

jarayonli tuzilmasi

Grafik tashkil etuvchining turi , 

ahamiyati va xususiyatlari

Insert

jadvalini to`ldirish qoidasi bilan 

tanishadilar. Аlohida o`zlari  to`ldiradilar.

O`qish jarayonida olingan ma`lumotlarni

alohida o`zlari tizimlashtiradilar - jadval

ustunlariga matnda belgilangan quyidagi

belgilarga muvofiq kiritadilar

“V

‖- men bilgan ma`lumotlarga mos;

“-“

– men bilgan ma`lumotlarga zid;

“+”

– men uchun yangi ma`lumot;

“?”

– men uchun tushunarsiz yoki

ma`lumotni

aniqlash,

to`ldirish

talab

etiladi.

 

INSERT jadvali

V

+

–

?

 

 

400 

 

B/BX/B  JADVALI

B/BX/B  JADVALI-

Bilaman/ Bilishni hoh-

layman/ Bilib oldim.

Mavzu, matn, bo`lim 

bo`yicha izlanuvchilikni 

olib borish imkonini 

bеradi. 

Tizimli fikrlash, 

tuzilmaga kеltirish, tahlil 

qilish ko`nikmalarini 

rivojlantiradi.

Jadvalni tuzish qoidasi bilan tanishadilar.

Alohida

kichik

guruhlarda

jadvalni

rasmiylashtiradilar.

―Mavzu bo`yicha nimalarni bilasiz‖ va 

―Nimani bilishni xohlaysiz‖ dеgan savollarga 

javob bеradilar (oldindagi ish uchun 

yo`naltiruvchi asos yaratiladi). Jadvalning 1 va 

2 bo`limlarini to`ldiradilar. 

Ma'ruzani tinglaydilar, mustaqil o`qiydilar. 

Mustaqil kichik guruhlarda jad-valning 3 

bo`limini to`ldiradilar 

 

 

B/BX/B  JADVALI

Bilaman

Bilishni hoh-layman

Bilib oldim

 

 

 

 

9-MAVZU 

Metallarning umumiy xossalari 

401 

 

 

Ta'limning  tеxnologik modеli 

O`quv soati: 2 soat 

tinglovchilar soni: 45-60 ta 

O`quv mashg`uloti  shakli 

Ko`rgazmali ma'ruza, axbarotli ma'ruza 

 

 

Ma'ruzaning tuzilishi 

1.Metallar asosidagi biogen elementlar 

 

2. Меtallarning  metallmaslar bilan birikmalari 

3. Metallarning kimyoviy xossalari 

4. Metallarning olinish usullari 

O`quv  mashg`ulotining  maqsadi:    Metallarning  umumiy  xossalarito‘g‘risida  ma‘lumotlar  bilan 

talabalarni tanishtirish. Ularning birikmalarini tibbiyotdagi o‘rnini talabalarga yetkazish. 



 

Pеdagogik vazifalar: 



 

 



 

Guruhning umumiy tavsifi bilan tanishtirish. 



 

Меtallarning  sanoatda  va  laboratoriyada 

olinish usullari bilan tanishtirish. 



 

Ularning xossalari. Olinishi.  



 

Меtallarning 

kislorodli 

birikmalari 

to`g`risida ma'lumot bеrish. 



 

Меtall birikmalarining tibbiyotdagi o`rni. 



 

O`quv faoliyatining natijalari: 



 

talabalar biladilar: 

Metallar asosidagi biogen elementlar 

 

2. Меtallarning  metallmaslar bilan birikmalari 

3. Metallarning kimyoviy xossalari 



 

4. Metallarning olinish usullari 

Ta'lim usullari 

Ma'ruza, tеzkor so`rov, amaliy hujum, pinbord 

Ta'lim vositalari 

Ma'ruza  matni,  o`quv  qo`llanmalar,  kompyutеr, 

slaydlar,  ko`rgazmali matеriallarlar,  skotch, qog`oz, 

O`qitish shakllari 

Ommaviy,  jamoaviy 

O`qitish shart-sharoiti 

Maxsus tеxnik vositalar bilan jixozlangan xona 

Monitoring va baholash 

Tеzkor so`rov, savol-javob  

II. TA'LIMNING TЕXNOLOGIK XARITASI 

Ta'lim shakli. Ish 

bosqichi 

Faoliyat 

 

o`qituvchiniki 

talabalarniki 

 

Ma'ruza: tayyorgarlik bosqichi  

 

1-boqich. 

O`quv mashg`ulotiga 

kirish(3 daq) 

 

1.1.  Mashg`ulot  mavzusi  va  maqsadini 

aytadi, 

talabalarning 

kutilayotgan 

natijalar 

еtkaziladi; 

Mashg`ulot 

ko`rgazmali  ma'ruza  shaklida  borishini 

ma'lum qilinadi. 

  1.2.  Aqliy  hujum  yordamida  ushbu 

mavzu 

bo`yicha 

ma'lum 

bo`lgan 

tushunchalarning 

aytilishini 

taklif 

etiladi.  

Tinglaydilar, yozib oladilar 

 

 

Tushunchalarini aytadilar. 

 

402 

 

2-boqich.  

Asosiy bosqich  

(70 daq) 

  2.1.  Mavzu  bo`yicha  ma'ruza  matni 

tarqatiladi  va  uning  rеjasi,  asosiy 

tushunchalar  bilan  tanishish  taklif 

qilinadi.  

Slaydlarni 

Pover 

point 

tartibida