Harakatning turlari
Download 0.7 Mb. Pdf ko'rish
|
Harakatning turlari tayyori
Husniddin Qoraboyev.
1 Harakatning turlari.
1.Tezlanish- tezlik o’zgarish jadalligini harakterlovchi kattalik. * Vaqt birligi ichidagi tezlik o’zgarishiga tezlanish deyiladi. ; ;
2.Oniy tezlik. *Oniy tezlik deb harakatning ko’rilayotgan vaqt momentidagi tezligiga aytiladi. *Oniy tezlik deb harakat trayektoriyasining ko’rilayotgan nuqtasidagi tezligiga aytiladi. 3. Harakat tenglamasi. *Jism kordinatasining vaqtga bo’g’liqligini ifodalovchi tenglama harakat tenglamasi deyiladi.
*Harakat tenglamasining umumiy ko’rinishi: ; - boshlang’ich kordinata.
*Agar jism tezlik vektorining yo’nalishi tanlab olingan kordinata sistemasining musbat yo’nalishi bilan mos tushsa:
*Agar jism tezlik vektorining yo’nalishi tanlab olingan kordinata sistemasining musbat yo’nalishi bilan qarama-qarshi yo’nalgan bo’lsa:
Harakatning turlari
tekis
o’zgaruvchan
notekis
tezlanuvchan
sekinlanuvchan
2 3
Husniddin Qoraboyev.
2 To’g’ri chiziqli tekis harakat. 1.To’gri chiziqli traektoriya bo’ylab teng vaqtlar oraliqlarida teng masofalarni o’tuvchi jism harakati; 2.Jism tezligining moduli va yo’nalishi o’zgarmas bo’lgan harakat; *Hech qanday tezlanishga ega bo’lmagan harakat. 3.To’g’ri chiziqli tekis harakatda o’rtacha va oniy tezliklar modullari bir-biriga teng bo’ladi. 4.To’g’ri chiziqli tekis harakatda jism tezligining vaqtga bog’liqlik grafigi vaqt o’qiga parallel chiziqdan iborat. Bu
chiziq jism tezlik vektorining yo’nalishi tanlab olingan kordinata sistemasining musbat yo’nalishi bilan mos tushsa, vaqt o’qidan yuqorida , qarama-qarshi yo’nalgan bo’lsa vaqt o’qidan pastda joylashadi:
5. To’g’ri chiziqli tekis harakatda bosib o’tilgan yo’l:
6. grafikda shtrixlangan yuza bosib o’tilgan yo’lni ifodalaydi:
7. O’tgan yo’lining vaqtga bog’liqlik grafigi:
O’tgan yo’lining vaqtga bog’liqlik grafigidan tezlikni aniqlash:
;
9. To’g’ri chiziqli tekis harakat qilayotgan jismning harakat tenglamasi: *Agar jism tezlik vektorining yo’nalishi tanlab olingan kordinata sistemasining musbat yo’nalishi bilan mos tushsa:
*Agar jism tezlik vektorining yo’nalishi tanlab olingan kordinata sistemasining musbat yo’nalishi bilan qarama-qarshi yo’nalgan bo’lsa:
10. To’g’ri chiziqli tekis harakat qilayotgan jism kordinatasining vaqtga bg’liqlik grafiklari 6 hil ko’rinishda bo’ladi:
1
Husniddin Qoraboyev.
3
11. To’g’ri chiziqli tekis harakat qilayotgan jism kordinatasining vaqtga bg’liqlik grafigidan tezlikni aniqlash:
;
tezlanuvchan 1. To’gri chiziqli tekis tezlanuvchan harakatda tezlik vektorining moduli tekis ortib yo’nalishi o’zgarmaydi. 2. Oniy tezlik: bo’lsa: ; 2. To’g’ri chiziqli tekis tezlanuvchan harakatda tezlanish vektor a>0 holda moduli va yo’nalishi o’zgarmaydi.
2* To’g’ri chiziqli tekis tezlanuvchan harakatda tezlik va tezlanish vektorlarining yo’nalishi bir hil bo’ladi.
2
Husniddin Qoraboyev.
4
3. To’g’ri chiziqli tekis tezlanuvchan harakatda o’rtacha tezlik:
4. To’g’ri chiziqli tekis tezlanuvchan harakatda bosib o’tilgan yo’l: ; ; bo’lsa: ; 5. To’g’ri chiziqli tekis tezlanuvchan harakat qilayotgan jismning sekundda o’tgan yo’lidan
sekundda o’tgan yo’lining ayrimasi
sekundda o’tgan yo’li deyiladi: 6. Boshlang’ich tezliksiz to’g’ri chiziqli tekis tezlanuvchan harakat boshlagan jismning harakatining birinchi sekundida o’tgan yo’li tezlanishining yarmiga teng:
Boshlang’ich tezliksiz to’g’ri chiziqli tekis tezlanuvchan harakat boshlagan jismning
sekundda o’tgan yo’li: 8. Boshlang’ich tezliksiz to’g’ri chiziqli tekis tezlanuvchan harakat boshlagan jismning tevg vaqtlar oralig’idagi ko’chishi ( o’tgan yo’li) dastlabki vaqt oralig’idagi o’tgan yo’liga toq son marta karrali bo’ladi:
shtrihlangan yuza tezlik o’zgarishini ifodalaydi:
10. (tezligining vaqtga bog’liqlik ) grafigidan tezlanishni va o’tgan yo’lini aniqlash.
Husniddin Qoraboyev.
5 12. Kordinatasining vaqtga bog’liqlik grafigi ham to’g’ri chiziqli tekis harakatdagi kabi 6 hil bo’ladi:
(qolganlarini o’ziz chizing) 11. O’tgan yo’lining va harakat tenglamasining grafigiga o’tkazilgan urinmaning vaqt o’qi bilan hosil qilgan burchagining tangensi shu nuqtadagi oniy tezligiga teng.
12.
To’g’ri chiziqli tekis tezlanuvchan harakat qilayotgan jismning harakat tenglamasi: *Agar jism tezlik vektorining yo’nalishi tanlab olingan kordinata sistemasining musbat yo’nalishi bilan mos tushsa:
*Agar jism tezlik vektorining yo’nalishi tanlab olingan kordinata sistemasining musbat yo’nalishi bilan qarama-qarshi yo’nalgan bo’lsa:
To’g’ri chiziqli tekis sekinlanuvchan harakat. 1. To’gri chiziqli tekis sekinlanuvchan harakatda tezlik vektorining moduli tekis kamayibb yo’nalishi o’zgarmaydi. 2. Oniy tezlik: 2. To’g’ri chiziqli tekis sekinlanuvchan harakatda tezlanish vektor a<0 holda moduli va yo’nalishi o’zgarmaydi.
2* To’g’ri chiziqli tekis sekinlanuvchan harakatda tezlik va tezlanish vektorlari qarama-qarshi yo’nalgan bo’ladi.
3. To’g’ri chiziqli tekis sekinlanuvchan harakatda o’rtacha tezlik:
bosib o’tilgan yo’l: ; ;
α α 3
Husniddin Qoraboyev.
6
5. To’g’ri chiziqli tekis sekinlanuvchan harakat qilayotgan jismning sekundda o’tgan yo’lidan
sekundda o’tgan yo’lining ayrimasi
sekundda o’tgan yo’li deyiladi:
6. To’g’ri chiziqli tekis sekinlanuvchan l harakat harakat qilayotgan jismning tormozlanish vaqti va yo’li ( to’xtaguncha o’tgan yo’li):
shtrihlangan yuza tezlik o’zgarishini ifodalaydi:
8. (tezligining vaqtga bog’liqlik ) grafigidan tezlanishni va o’tgan yo’lini aniqlash.
;
9. To’g’ri chiziqli tekis sekinlanuvchan harakat qilayotgan jismning harakat tenglamasi: *Agar jism tezlik vektorining yo’nalishi tanlab olingan kordinata sistemasining musbat yo’nalishi bilan mos tushsa:
;
*Agar jism tezlik vektorining yo’nalishi tanlab olingan kordinata sistemasining musbat yo’nalishi bilan qarama-qarshi yo’nalgan bo’lsa:
;
10. Har qanday harakarda grafikda shtrihglangan yuza bosib o’tilgan yo’lga teng.
Husniddin Qoraboyev.
7 11. Har qanday to’g’ri chiziqli traektoriya bo’ylab harakarda grafikda vaqt o’qidan yuqoridagi yuzadan vaqt o’qidan pastdagi yuzaning ayrimasi ko’chishni ifodalaydi.
Egri chiziqli harakat. 1.Egri chiziqli harakatda tezlik vektori traektoriyaga o’tkazilgan urinma bo’ylab yo’nalgan bo’ladi.
2. Egri chiziqli harakatda tezlik vektorining moduli va yo’nalishi o’zgarib turadi.
3. Egri chiziqli harakatda normal tazlanish - tezlik vektorining yo’nalishi o’zgarishi harakterlaydi va traektoriyaning egirlanish markaziga yo’nalgan yani tezlik vektoriga perpendikuliyar .
4. Egri chiziqli harakatda tangensial tezlanish - tezlik vektori modulini o’zgarishini harakterlaydi va traektoriyaga o’tkazilgan urinma bo’ylab yo’nalgan bo’ladi. Tezligining moduli ortayotgan nuqtalarda tezlik vektori yo’nalishida, tezligining moduli kamayyotgan nuqtalarda tezlik vektoriga qarama-qarshi yo’nalgan.
5. Egri chiziqli harakatda natijaviy tezlanish normal va tangensial tezlanishlarning vektor yigindisiga teng.
6. Agar egri chiziqli harakatda tangensial tezlanish ( ) nolga teng bo’lsa, jism egri chiziqli tekis harakatda bo’ladi. 7. Egri chiziqli harakatning hususiy xoli aylana bo’ylab harakatdir. Bu harakatga keyinroq, kengroq to’xtalamiz.
4
Husniddin Qoraboyev.
8 Harakat tenglamasiga qarab harakat turini aniqlash.
1. Harakat tenglamasidan vaqt bo’yicha olingan birinchi tartibli hosila tezlikni vaqtga bog’liqligini ifodalaydi:
2. . Harakat tenglamasidan vaqt bo’yicha olingan ikkinchi tartibli yoki tezligining o’zgarish qonunidan birinchi tartibli hosila tezlanishni vaqtga bog’liqligini ifodalaydi:
Masalan: 1. (m);
demak bu jism boshlang’ich kordinatasi , m/s tezlik bilan kordinata o’qining musbat yo’nalishida to’g’ri chiziqli tekis harakatda. 2. (m);
demak bu jism boshlang’ich kordinatasi , m/s yani kordinata o’qining musbat yo’nalishiga qarama-qarshi yo’nalishdada 14 m/s tezlik bilan to’g’ri chiziqli tekis harakatda. 3.
(m);
demak bu jism boshlang’ich kordinatasi , boshlang’ich tezligi m/s
va tezlanish bilan bilan kordinata o’qining musbat yo’nalishida to’g’ri chiziqli tekis tezlanuvchan harakatda. 4.
(m); ;
demak bu jism boshlang’ich kordinatasi , boshlang’ich tezligi m/s va tezlanish bilan bilan kordinata o’qining musbat yo’nalishiga qarama-qarshi yo’nalishda( tezlik va tezlanish oldidagi minus ishora shuni anglatadi) to’g’ri chiziqli tekis tezlanuvchan (tezlik va tezlanish oldidagi ishoralar bir hil) harakatda. 5.
(m);
demak bu jism boshlang’ich kordinatasi , boshlang’ich tezligi m/s
va tezlanish bilan bilan kordinata o’qining musbat yo’nalishida to’g’ri chiziqli tekis sekinlanuvchan (tezlik va tezlanish oldidagi ishoralar turlicha) harakatda. 6. (m);
; demak bu jism boshlang’ich kordinatasi , boshlang’ich tezligi m/s va tezlanish bilan bilan kordinata o’qining musbat yo’nalishiga qarama-qarshi yo’nalishda (tezlik oldidagi minus ishora shuni anglatadi) to’g’ri chiziqli tekis sekinlanuvchan (tezlik va tezlanish oldidagi ishoralar turlicha) harakatda. Harakat tenglamalaridan jismlarning uchrashish vaqtini va uchrashish joyini aniqlash. 1. Jismlarning harakat tenglamalari birbiriga tenglab vaqt topiladi. Agar vaqt noldan kichik chiqsa yoki noto’g’ri tenglik hosil bo’lsa ular uchrashmaydi.
biriga qo’yib uchrashish joyi topiladi. Masalan:
(m) va
(m)
Ular 5 s dan so’ng uchrashadi. (m) uchrashish joyi.
5 5
6 Download 0.7 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling