Hisob va audit fakulteti “buxgalteriya hisobi ” kafedrasi
Download 0.81 Mb. Pdf ko'rish
|
iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida koxonalarda moliyaviy natijalar hisobi va tahlili
- Bu sahifa navigatsiya:
- «HIMOYaGA RUXSAT ETILDI»
- Ilmiy rahbar: __________
- IQTISODIYOTNI MODERNIZATSIYALASH SHAROITIDA KOXONALARDA MOLIYAVIY NATIJALAR
- II BOB. KOXONALARDA MOLIYAVIY NATIJALAR HISOBINI YURITISH TARTIBI
- III BOB. KORXONALARDA MOLIYAVIY NATIJALARGA TA’SIR ETUVCHI OMILLAR TAHLILINI
- Xulosa va takliflar................................................................
- Bitiruv malakaviy ishini maqsadi va vazifalari.
- Bituruv malakaviy ishining ob’yekti.
- Bitiruv malakaviy ishining nazariy va amaliy ahamiyati.
- Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi va xajmi.
- KOXONALARDA MOLIYAVIY NATIJALAR HISOBI VA TAHLILINING ME’YORIY-HUQUQIY ASOSLARI.
1
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
IQTISODIYOTNI MODERNIZATSIYALASH SHAROITIDA KOXONALARDA MOLIYAVIY NATIJALAR HISOBI VA TAHLILI»
BITIRUV MALAKAVIY IShI
«HIMOYaGA RUXSAT ETILDI» «Buxgalteriya hisobi» kafedrasi mudiri __________ i.f.n., dots. I.Ochilov
«____»___________2 16 y.
Ilmiy rahbar: __________ dots. O.Quljonov
«____»___________2 16 y.
TOShKENT – 2016 2
MUNDARIJA KIRISH............................................................................... 3
I BOB. IQTISODIYOTNI MODERNIZATSIYALASH SHAROITIDA KOXONALARDA MOLIYAVIY NATIJALAR HISOBI VA TAHLILINING ME’YORIY-HUQUQIY ASOSLARI
1.1. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida moliyaviy natijalar hisobining mohiyati va ahamiyati........................ 6 1.2.
Moliyaviy natijalar tahlilining mazmuni, vazifalari va axborot manbalari.......................................................... 13
2.1. Korxonalarda moliyaviy natijalar hisobini tashkil etish va yuritish....................................................................... 20 2.2.
Korxanalarda moliyaviy natijalar to g risidagi hisobotni tuzish tartibi................................................................. 35
3.1. Asosiy faoliyat moliyaviy natijalarining shakllanishi va unga ta sir etuvchi omillar tahlili....................................... 46 3.2.
Sof foydaning shakllanishi va unga ta sir etuvchi omillar tahlili va uni takomillashtirish........................................... 51
3
Xulosa va takliflar................................................................ 58
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.................................... 60
4
KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida korxonalar yuqoridaromad olishi va iqtisodiyotda faol ishtirok etishi ularning faoliyatin idavomiyligiga bog liq. Korxonalarda hisob yuritishni samarali tashkil etilishi bir qancha meyoriy hujjatlar asosida tashkil etilgan bo lib, ular buxgalteriya hisobini to g ri va ishonarli yuritilishini ta minlaydi. Shu boisdan baxgalteriyada hisob yuritilishi takomillashib bormoqda. P z z I.A.K ana shu islohotlar natijasida yalpi ichki mahsulotimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ulushi 2000 yildagi 31 foizdan bugungi kunda 56,7 foizga etgani yoki 1,8 barobar oshganini alohida istardim. Hozirgi paytda ushbu sohada jami sanoat mahsulotlarining uchdan bir qismi, qishloq mahsulotlarining 98 foizi ishlab chiqarilmoqda. Ish bilan band jami aholimizning 77 foizdan – shunga bering – mazkur tarmoqda mehnat qilayotgani, z peshona teri bilan nafaqat z oilasini boqayotgani, balki mamlakatimiz boyligiga boylik q , avvalo, mustaqillik bizga ochib bergan imkoniyatlarning yaqqol isboti, desam, ayni haqiqatni aytgan 1 deb . Bu esa iqtisodiyotimizdagi korxonalarning yanada barqaror suratlar bilan oshib borishini ta minlaydi.
1 Karimov I.A. Bosh maqsadimiz – iqtisodiyotimizda olib borayotgan islohotlarni va tarkibiy z keskin chuqurlashtirish, xususiy mulkchilik, kichik biznes va tadbirkorlikka keng ochib berishdir T.: O z 2016y. 88 bet .
5
Hozirgi kunda korxonalarni moliyaviy natijalarini shakllanishi, ular hisobini yuritishni takomillashtirish hamda birmuncha yangiliklar kiritish va shu bilan birgalikda hisob-kitob ishlarini ixchamlashtirish mumkin. Qayd qilib o tish joizki, moliyaviy natijalarning shakllanish va ularni hisobga olish tartibi bozor munosabatlari rivojlanishi bilan vujudga kelgan tarkibiy o zgarishlar natijasida takomillashtirishga muhtojdir. Korxona va tashkilotlarda moliyaviy natijalar va tahlilini tashkil qilish va takomillashtirishning zaruriyati shundaki, moliyaviy natijalar ular faoliyati samaradorligini belgilab berishi bilan birga xo jalik yurituvchi sub yektning yashovchanlik ko rsatkichidir. Iqtisodiyotning izchil va barqaror rivojlanishini ta minlashda kelgusi davr uchun puxta va har tomonlama asoslangan chora-tadbirlar, muhim vazifa va yo nalishlar, turli darajalardagi iqtisodiy taraqqiyot dasturlarning ishlab chiqilishi va aniq belgilab olinishi muvaffaqiyat garovi hisoblanadi. Ayni paytda, bosib o tilgan yo l - oldingi davrdagi erishilgan yutuq va natijalarni tanqidiy baholash orqali tegishli xulosalar chiqarish, ular asosida ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish dasturlarini yanada takomillashtirib borish ham muhim prinsipial ahamiyat kasb etadi.
Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida korxonalarning moliyaviy natijalari hisobi va tahlilini nazariy va amaliy jihatdan tadbiq etish va uni takomillashtirishga doir taklif va tavsiyalar ishlab chiqishbitiruv malakaviy ishining asosiy maqsadi hisoblanadi. Qo‘yilgan maqsadga muvofiq bitiruv malakaviy ishining asosiy vazifalari quyidagilar: 6
iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida korxonalarning roli va ahamiyatini oshirish, ularning moliyaviy natijalarini tashkil etishning mohiyatini o rganish. · moliyaviy natijalar hisobini tashkil etish va korxonalarda yuritishning anlitik hisobini tadbiq etish va ko nikmaga ega bo lish · moliyaviy natijalar to g risidagi hisobotning tuzilish qoidalari va ularning tadbiq etishning mazmun mohiyatini tadbiq etish. · korxonalarda moliyaviy tanijalar hisobini yuritishda xalqaro tajriba va xalqaro standartlar asosida tashkil etilishini o rganish. · moliyaviy natijalarga ta sir qiluvchi omillar tahlilini tashkil etish va uni takomillashtirish yo nalishlarini tadbiq etishni o rganish.
yuritayotgan xo jalik yurituvchi sub yektlar va Oltin Jun xususiy korxonasining hisob tizimi, moliyaviy natijalar to g risidagi hisobotlarini tuzilish va yuritishdagi holati va uni takomillashtirib borish hisoblanadi. Bitiruv malakaviy ishining nazariy va amaliy ahamiyati. Bitiruv malakaviy ishda o rganilgan ilmiy natijalar va amaliy xulosa takliflar xo jalik subyektlarida moliyaviy natijalar hisobini va tahlilini tashkil etilishini takomillashtirish bo yicha tavsiyalarni ishlab chiqish, yuzaga kelayotgan muammolarni yechimini topishda hissa qo shishi ishning amaliy ahamiyatini asoslaydi. Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi va xajmi. Bitiruv malakaviy ish z ‘ , , , f ‘ .
7
I BOB. IQTISODIYOTNI MODERNIZATSIYALASH SHAROITIDA KOXONALARDA MOLIYAVIY NATIJALAR HISOBI VA TAHLILINING ME’YORIY-HUQUQIY ASOSLARI. 1.1. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida moliyaviy natijalar hisobining mohiyati va ahamiyati. Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida ishlab chiqarish, xizmat ko rsatish va boshqa faoliyatlarning natijasi sifatida foyda olish asosiy maqsad hisoblanadi. Foyda olishni ko paytirish jamiyat manfatiga ham mos keladi.Chunki, iqtisodiy faoliyatning yuqori foydaliligi individual foydaning ko payishi bilan mamlakat milliy daromadining ortishiga olib keladi. Aytish mumkinki, foyda miqdori va uning darajasi bozor ishtirokchilarining, ayniqsa investorlarni harakatga keltiruvchi kuchdir. Bozor ishtirokchisining manfaatdorligi foyda miqdori bilan belgilanadi. Korxonalar, tashkilotlar hamda tadbirkorlar qaysi tarmoq va faoliyat foydani ko proq keltiradigan bo lsa, sarmoyani shu yerga joylashtirib, barcha imkoniyatlarini ishga solib shu faoliyatni rivojlantirish, rentabellik darajasini oshirib, ko proq foyda olishga intiladilar. Agar mazkur sohada kapital o zini oqlamasa, foyda keltirmasa va bozorda o z o rnini topa olmasa investorlar kapitalni bu tarmoq yoki faoliyat turidan olib, boshqa yanada daromadliroq bo lgan tarmoqqa yo naltiradilar. Bozor ishtirokchilari, shu jumladan tadbirkorlarning manfaati xalq iste moli tufayligina ro yobga chiqadi. Ishlab chiqarilayotgan tovarlar, mahsulotlar,
8
ko rsatilayotgan xizmatlar va bajarilayotgan ishlarga talab bo lsagina ular iste molga yo l oladi, boshqacha qilib aytganda sotiladi. Demak, talabsiz foyda yuzaga kelmaydi. Bozor qonuniyatining mazmuni ham shundan iborat va bozor sharoitida daromad olish, foyda qilishning boshqacha usuli bo lishi mumkin emas. Foyda mexanizmining ta siri ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlar faoliyatini iste molchi manfaatiga qaratadi, chunki shu yo l orqaligina foyda olishni biladi. Foydani yuqori darajaga ko tarish bozor iqtisodiyotidagi eng muhim kuchdir.Foydaning kamayishiga juda ko p omillar ta sir qiladi.Bu omillarni aniqlash, salbiy oqibatlarni oldini olish maqsadida uchraydigan to siqlarni bartaraf qilish usullarini ishlab chiqishda bizga tahlil yordamga keladi.Masalan, foydaning ko payishiga ishlab chiqarish samaradorligini oshishiga bog liq. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun ishlab chiqarishga yangi texnologiyalarning jalb qilinishi, xodimlarni moddiy va ma naviy jihatdan rag batlantirish, ish sifatini yaxshilash va boshqalar ijobiy ta sir ko rsatadi. Demak, buning natijasida ijobiy moliyaviy natijaga erishish mumkin. Turli mulkchilik shakllarida faoliyat yuritayotgan korxonalarda xo jalik muomalalarini hisobi, auditi
va tahlilini tashkil etishda
O zbekiston Respublikasining Buxgalteriya hisobi to grisida gi qonuni, Buxgalteriya hisobining milliy standartlari va boshqa me yoriy-huquqiy hujjatlar muhim rol o ynaydi. Korxonalarda buxgalteriya hisobini tashkil etish va yuritishda eng muhim masalalardan biri bu hisob xizmatini, jumladan moliyaviy natijalar hisobini to g ri yo lga qo yishdan iboratdir. Shuningdek, Buxgalteriya hisobi to g risida gi O zbekiston Respublika Qonunining 7-moddasida ham quyidagi jihatlar xarakterlanadi. Ya ni, ushbu Qonun belgilovi bo yicha korxonada hisob-kitob hujjatlarining saqlanishini, tashqi foydalanuvchilar uchun moliyaviy hisobot 9
tayyorlanishini, hisob-kitoblar o z vaqtida amalga oshirilishini tashkil etish va yuritish mas uliyati bevosita korxona rahbariga va bosh buxgalteriga yuklatiladi. Moliyaviy natijalar - bu xo jalik yurituvchi sub yektning ma lum hisobot davrida tadbirkorlik faoliyati jarayonida o ziga qarashli mablag ning oshishi yoki kamayishidir. Buxgalteriya hisobida bunday faoliyat natijasi hisobot davridagi barcha foydalar va zararlarni hisoblash yo li bilan aniqlanadi. Korxonalarning moliyaviy jihatdan barqaror bo lishi ularning faoliyati davomida olgan foydasining to g ri shakllantirilishi bilan bog liq. Chunki, korxonalar foydasi shu yerda ishlovchilarning moddiy ta minlanishi, dividendlar to lanishi, ishlab chiqarish faoliyatini kengaytirishning, ishlab chiqarishda fan- texnika yutuqlarini va yangi texnologiyalarni joriy qilish kabilarning asosiy moddiy manbasi hisoblanadi. Foyda moddiy ishlab chiqarish sohasida tadbirkorlik faoliyati jarayonida yaratiladi. Ishlab chiqarish omillari (mehnat, kapital, tabiiy resurslar) va xo jalik yurituvchi sub yektlarning ishlab chiqarish faoliyati birikishi natijasida mahsulot ishlab chiqariladi, u iste molga sotilganda, tovar bo lib hisoblanadi. Tovarlar bozorida korxonalar nisbatan alohida tovar ishlab chiqaruvchi bo lib maydonga chiqadilar.Sotish natijasida ular pul tushumini oladilar, bu esa daromad olinganligini anglatadi. Moliyaviy natijani aniqlash uchun tushumni mahsulot ishlab chiqarishga ketgan xarajat bilan taqqoslash kerak. Agar tushum xarajatlardan yuqori bo lsa, moliyaviy natija foyda olinganligidan dalolat beradi.Xo jalik yurituvchi sub yektlar doimo foyda olishni o z oldiga maqsad qilib qo yadi, lekin bunga doim ham erisha olmaydi. Tushum xarajatlarga teng bo lsa, unda faqat mahsulot ishlab chiqarish va sotish xarajatlari qoplangan bo ladi, xolos bu holat mahsulot ishlab chiqarishning kritik hajmi deyiladi. Bunda zarar ko rilmaydi, lekin ishlab chiqarish, ilmiy-texnik va ijtimoiy rivojlanishning manbai sifatidagi foyda ham olinmaydi, faqat xarajatlar qoplanadi. 10
Korxona xarajatlari tushumidan ko p bo lsa, u zarar ko radi, ya ni salbiy moliyaviy natijaga erishadi.Bu holat uni ancha murakkab moliyaviy ahvolga solib qo yadi. Foydani bozor munosabatlarining o ta muhim kategoriyasi sifatida talqin etish mumkin.Birinchidan, foyda korxona faoliyati natijasida olingan iqtisodiy samarani xarakterlaydi.Lekin, yagona foyda ko rsatkichi yordamida korxona faoliyatining barcha
tomonlarini baholab
bo lmaydi.Bunday universal ko rsatkichning bo lishi ham mumkin emas. Aynan shuning uchun, korxonaning ishlab chiqarish, xo jalik va moliyaviy faoliyatini tashkil qilishda ko rsatkichlar tizimidan foydalaniladi. Foydaning ahamiyati shundan iboratki, u yakuniy moliyaviy natijani aks ettiradi, shu bilan birga uning miqdori va o zgarishga korxonaning xarajatlariga bogliq bo lgan hamda bog liq bo lmagan omillar ta sir qiladi. Foyda rag batlantiruvchi funksiyasini bajaradi. Buning mazmuni shundan iboratki, foyda bir vaqtning o zida moliyaviy natija va korxona moliyaviy resurslarining asosiy elementi hisoblanadi. O z-o zini moliyalashtirish tamoyilining real ta minlanishi olingan foyda bilan belgilanadi. Soliqlar va boshqa majburiy to lovlar to langandan keyin korxona ixtiyorida qoladigan sof foyda korxonaning ishlab chiqarish faoliyatini kengaytirishni, korxonaning ilmiy-texnik va ijtimoiy rivojlanishini, xodimlarni moddiy ragbatlantirishni moliyalashtirish uchun yetarli bo lishi kerak. Ikkinchidan, foyda turli darajadagi byudjetlarni rag batlantirish manbalaridan biri bo lib hisoblanadi. U soliqlar ko rinishida byudjetlarga kelib tushadi va boshqa daromad tushumlari bilan bir qatorda ijtimoiy ehtiyojlarni qondirishni moliyalashtirish, davlat tomonidan o z faoliyatini bajarishni ta minlash, davlatning investitsiya, ishlab chiqarish, ilmiy-texnik va ijtimoiy dasturlarini amalga oshirish uchun ishlatiladi. O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 15 fevraldagi 54-son qarori bilan tasdiqlangan Mahsulot (ish, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va
11
sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to grisidagi Nizom ga muvofiq xo jalik yurituvchi sub yekt faoliyatining moliyaviy natijalari foydaning qator ko rsatkichlar bilan tasniflanadi. Xarajatlar tarkibi to g risidagi Nizom ga binoan foydaning turlari quyidagicha aniqlanadi: - mahsulotni sotishdan olingan yalpi foyda, bu sotishdan olingan sof tushum bilan sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi o rtasidagi tavofut sifatida aniqlanadi: YAF= SST-IT bunda, YAF - yalpi foyda; SST - sotishdan olingan sof tushum; IT - sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi; - f f , p foyda bilan davr xarajatlari f p f boshqa daromadlar yoki boshqa zararlar sifatida aniqlanadi: AFF = YAF-DX+BD-BZ, bunda,
AFF - asosiy faoliyatdan olingan foyda; DX - davr xarajatlari; BD - asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar; BZ - f q z ; UF f f ( z ), f f p f daromadlar va minus zararlar sifatida hisoblab chiqiladi: UF = AFF+MD-MX, bunda, UF - f f ; 12
MD - moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar; MX - moliyaviy faoliyat xarajatlari; - q f , f foyda plyus favqulo ( z ) z f zarar sifatida aniqlanadi: STF = UF+FP-FZ, bunda,
STF - q f ; FP - favqulodda vaziyatlardan olingan foyda; FZ - f q z z ; - yilning s f , q q , z (f ) , q q z q q q q qadar olingan foydani ifodalaydi: SF = STF-DS-BS, bunda, SF - sof foyda; DS - (f ) q; BS - q q . Foyda olishga intilish tovar ishlab chiqaruvchilarni mahsulot ishlab chiqarish hajmlarini oshirishga, ishlab chiqarishga ketadigan xarajatlarni kamaytirishga . Z z . U , chiqarishni tashkil qilishda va mahsulotni sotishdagi xatolarni yoritib beradi. Foydaga iqtisodiy kategoriya sifatida qaraganda, u haqda abstrakt holda p . L , f hamda baholashda, korxona ixtiyorida qolgan foydani taqsimlashda foydaning aniq iladi. Foyda bu korxonaning mahsulot sotishdan olingan 13
f (z ) q q f (z ) . M , f q , - b chiqarilgan tovarlarni sotish, balki ishlarni , z . O f f p moddalarini baholash asosida aniqlanadi. Foyda atamasining ishlatilishi shu bilan bogliqki, korxona ishining yakuniy moliyaviy natijasi uning chorak, yil yakuni z . Foyda korxonaning oxirgi moliyaviy natijasi hisoblanadi.U korxona daromadining bir qismini tashkil q . K p f tushunchalarini adashtirishadi. Aslini olganda, foyda bu daromaddan turli xil q q . K ar foydani turli q f q , q . Iq z q f aniqlash juda muhim ahamiyatga ega. Mazkur daromad hisobidan maxsus q f , z f , p q moliyalashtiriladi va ijtimoiy tadbirlar amalga oshiriladi. M q p : inflyatsiya , z q . S f q q z . Z q - inqirozga yuz tutadi. Faoliyat yuritishning hozirgi sharoitida buxgalteriya hisobini uslubiyati va z , z q . F z q q ari 14
kengaytirildi. Ular mustaqil ravishda (qonunda belgilangan, ruxsat etilgan) ishlab chiqarish zahiralarini baholash usullarini, mahsulot (ish xizmatlar) tannarxini hisoblash usullarini tanlaydilar, hisob siyosatini ishlab chiqadilar, buxgalteriya hisobini yuritish va tashkil etishni aniq uslubiyatlarini, shakllarini, texnikasini aniqlaydilar. Boshqacha qilib aytganda, hozirgi vaqtda markazlashtirilgan usulda f q q , q bajarish mexaniz z f sharoitlaridan kelib chiqqan holda, mustaqil belgilaydi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiyot rivojlanishning asosi, korxona faoliyati samaradorligi , . F kengaytirilgan ishlab chiqarishini shakllantirish, ijtimoiy va moddiy ehtiyojlarini q z q . U q q riladi. Korxona iqtisodiy , q f hisoblanadi va uning rivojlanishining asosiy manbaidir. Shu sababli, moliyaviy f lik muomilalarini q f (z ) q z qilinayotganligini aniqlash hisoblanadi. Download 0.81 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling