Хожа Ахмед Яссауий суупышылык талийматынын уакили

X I асирдин акыры – XII асирдин басында Хорасан хам Мауереунахр аймагында пайда болган даслепки суупышылык талийматы агымларынын бирине тийкар салган Хожа Ахмед Яссауий 1041-жылда Исфижабда (ха- зирде Казакстан Респуб- ликасы, Сайрам) Шайык Ибрахим шанарагында дуняга келеди. Ал онын кайтыс болган уакты коплеген колжазба дереклерде хижрий 562 жылы ( 1166/67-жылы) деп корсетилген.
Онын акеси Шайык Ибрахим – туркий кауимлерден шыккан оз дауиринин корнекли уламаларынын бири болган. Ал анасы Айша (Карашаш) – Муса деген атаклы шайык- тын кызы еди. Яссауий анасынан кишкене уактында, ал акесинен 7 жасында айрылады.
Сон атасы Арысланбаба колында калады хам даслепки билимди оннан алады. Белгили уакыт откен сон атасынын корсетпеси менен Бухара барып, ол жерде фикх илиминин устазы, шайхулислам, суфизм талийматынын корнекли философы Юсуп Хамадонийден сабак алады, суупышылык талийматынын сирларын уйренеди.
Озинин окыу билимге куштарлыгын, зийреклилигин танытады. Бир катар шайыр хам уламалар менен танысады.
Сон ана журты Туркистанга кайтады хам сол жакта шагирт, муридлер таярлай баслайды. Ахмед Яссауий тууылган ели Кыпшак даласында Ислам илимин жан – жаклама менгерген, окымыслы адам, диний гайраткер болып оралады.
Ол оз омиринин сонгы кунлерине дейин Яссы (Туркистан) каласында жасап, путкил кыпшак даласында ислам илими менен мадениятын, адебиятын хам озинин «Яссауийлик» талийматын таратыуда мийнет етеди. Бухарадан кайткан Яссауий оз журты Яссы каласында мешит медреселер курдырып, шакиртлер таярлайды. Онын талийматы Туркистан хам Шаш атирапында таркала баслайды.
Хожа Ахмед Яссауий – суупышылык талийматынын уакили.
Ол Орта Азияда суупышылык яки суфизм талийматын ен жайдырыуда хызмет кылган уллы данышпанлардын бири. Усы катарда биз суфизм талийматы хаккында токтап отиуимиз керек, себеби не ушын Хожа Ахмед Яссауийдин хам баска да сол дауир уламаларынын бул талийматты таркатыуда улес косканлыгын билиуимиз лазым. Бул талиймат ислам дининдеги айрым озгерислерге, адалатсызлыкка наразылык тийкарында пайда болган. Ислам дини даслеп адамлардын Аллаталага шын ыкласы менен берилиуи адалат хуждан тийкарында болган болса, ушинши халиф Оспан дауирине келип, хакимлер динди ныкаплап хакимиятты ийелеуге харекет етеди. Бул ислерге карсы суупылар талийматы пайда болады. Олар адалатсызлыкка гуресе алмайтугынлыгын билип кудайдан жардем кутеди ягный бул дунядагы жаманларды онын ози жазалайды деп умит етеди.
Суфизм талийматынын баска агымларындаболган сыяклы «Яссауия» талийматынында да озинин катан кагыйдалары бар:

1. 
   Мурид хешкимди оз шайыкынан артык кормеуи, оган путкил бойсыныуы керек.
   
2. 
   Мурид сондай акыллы зийрек болыуы керек, озинин шайыкын созсиз ак тусиниуи керек.
   
3. 
   Шайыкынын созлерине садык болыуы лазым.
   
4. 
   Мурид пиринин тапсырмаларын шакканлык пенен шын кеуилден орынлап, устазын разы кылыуы керек.
   
5. 
   Мурид оз созине садык, уадесине опалы, устазы кеулинде гуман туудырмауы кеек.
   
6. 
   Мурид оз ыктыярындагы бар мал мулкти зарурли пайтта шайыкы жолына тапсырыуга таяр турыуы, онын достына дос, душпанына душпан болыуы лазым.
   
7. 
   Мурид шайыкынын сирларын саклауы, оннан хешкашан гуманланбауы, исенбеуи мумкин емес.
   
8. 
   Мурид оз пиринин ауырын женил кылыуы,хамийше онын панд – насиятларына кулак салыуы тийис.
   

Суфизм талийматынын уллы уакили Ахмед Яссауий пайгамбар жасына келип, Аллага кулшылык етеди, пайгамбар жасынан асып жасауды калемейди, тири бенделер арасында журиуди озине ылайык кормей, буны гунна деп санайды хам 63 жасынан кейинги омирин жер астында откериуге карар етеди. Бул хаккында онын «Дийуаны хикмет» доретпесинде былай делинеди:


Тан сахарде дуйсемби кун жерге кирдим,
Мустапага кайгы тутып кирдим мине,
Алпыс уште сундет деди естип билдим,