I-bob. Turizm infratuzilmasiining ijtimoiy-nazariy asoslari
Download 1.33 Mb. Pdf ko'rish
|
ozbekistonda turizm infratuzilmasini takomillashtirish
- Bu sahifa navigatsiya:
- Kemping
- Botel
- 2* yulduzli
- 5* yulduzli
- A kategoriyasi
- Rasm 5. Mo’ljallanganligi bo’yicha joylashish vositalarining klassifikastiyasi
- II-BOB. O’ZBEKISTONDA TURIZM INFRATUZILMASINI RIVOJLANISH HOLATI 2.1. O’ZBEKISTONDA TURIZMDA INFRATUZILMANING O’RNI
- Fuqarolarning tashrifidan maqsad (kishi)
|
Rasm 4 Mehmonxonalar klassifikastiyasi
Joylashgan joyi bo‟yicha Mo‟lljalan- ganligi bilan Shahar markazidagi yo‟l yoqasidagi, avtoto‟xtash joyida;
Shahar chetidagi va aeroportda suzuvchi otellar Arzon otellar chegaralangan servisda; “Lyuks” otellar; “Lyuks” otel (100-400 nomerda); yuқori
klassdagi otel
(400-2000 nomer);
O‟rta darajali otellar; Apparat-otel (100-400 nomer); Iqtisodiy klass oteli
(10-150 nomer);
Motel (150-
400 nomer); Kurort
mehmonxonasi (100-500 nomer); Taymsher (50- 250 nomer) Doimiy yashash
mehmonxonasi; Tranzit
mehmonxona; Ishbilarmon- lar mehmonxonasi; Kurort mehmonxonasi; Turistik- ekskursion mehmonxona- lar
Mehmonxonalar Assortimenti va xizmat narxi bo‟yicha Maxsuslashti- rilgan
mehmonxonalar Kemping; Rotel; Botel;
Flotel; Flaytel
22
Oromgohlar mehmonxonasi, ham dam olish joylarida tashkil etilibi, ularda xizmatning barcha turlarining bo‟lishligiga, ayniqsa, bolalar sport o‟yinlari maydonchalari, mashq qilish jihozlarining bo‟lishligiga katta e‟tibor beriladi. Ularda narxlar bir muncha yuqoriroq bo‟lishi mumkin.
Taymsherlar deganda, 50 dan 250 gacha nomerli, alohida yoki birgalikdagi kvartira tipidagi, sharoitidagi nomerlar ko‟zda tutilgan. Bunday kvartiralarni uzoq muddatga sotib olish ham mumkin. Ularning narxi mavsum bo‟yicha o‟zgarib turadi. Talab ko‟p bo‟lganda ko‟proq, aks holda arzonroq bo‟lishi mumkin. Bunday mehmonxona turlari hozirgi vaqtda 75 davlatda mavjud bo‟lib, 2002 yili qariyib 30 mlrd. dollarga sotilishi aniqlangan.
Yuqorida keltirilganlardan shu ma‟lum bo‟lyaptiki, umuman mehmonxonada qisqa muddatda yashvochilarni ish yuzasidan kelganlar va dam olish uchun kelganlarga bo‟lish mumkin.
Ish yuzasidan kelgan mehmonlarning mehmonxonalariga quyidagi talablar qo‟yiladi: 1. Joylashish shaharning markazida, administrativ, jamoaviy va boshqa markazlarga yaqin bo‟lishi kerak;
2. Asosan nomerlar fondi bir kishilik bo‟lishi kerak; 3. Nomerda albatta, yozuv stoli, ishchi kreslosi, stol yoritgichi, yozuv va orgtexnika vositalaridan tarkib topgan ishchi zona bo‟lishi kerak;
4. Maksimal darajada tashqi muhitdan, ayniqsa, shovqindan izolyastiyalangan bo‟lishi kerak;
5. Mehmonxonada yig‟ilish, seminar, uchrashuvlar, muzokaralar va boshqalar joylar, xonalar bo‟lishi kerak;
6. Biznes-markazi; 7. Moliya ta‟minoti xizmati bo‟lishi kerak.
Bundan farqli, dam olishga mo‟ljallangan mehmonxonalarga: 1. Shahardan uzoqroqda, tabiat qo‟ynida, o‟zining o‟simlik dunyosining ko‟m-ko‟kligi bilan ajralib turadigan joyda bo‟lishi;
2. Dam olish, sport bilan shug‟ullanish va ko‟klamzorlashtirilgan maydonlarning bo‟lishi; 3. Asosan ikki kishilik nomerlar;
4. Bolalarning o‟ynashi, ko‟ngil ochish maydonchalari bo‟lishi lozim. Albatta, mehmonxonalarning mo‟ljallanganidan kelib chiqqan holda, turli xildagi xonalar, joylar va xizmatlar tashkil etiladi.
Agar dam olish mehmonxonalari bo’lishi uchun tibbiy davolash, sog‟lomlashtirish xonalari, ovqatlanishdagi parxez taomlarning bo‟lishligi lozim bo‟lsa, stastionar mehmonxonalar 23
oilaviy dam olishga mo‟ljallanadiki, unda albatta, bolalar o‟yini, ularga qarab turish uchun xona bo‟lishi lozim.
Xuddi shuningdek, turistik-ekskursion mehmonxonada ekskursovod, guruhni olib yuruvchi, sport intruktorlari, tur kabinet, sport inventarini prokati, basseyn ularning tarkibida yoki yaqinida bo‟lishi kerak. O‟zining maxsusligi bo‟yicha bo‟lingan mehmonxonalar ham hozirgi vaqtda keng foydalanib kelinmoqda. Ularga kemping, rotel, botel, flotel, yurtalari va boshqalar kiradi.
palatkalar bilan ta‟minlangan bo‟ladi.
olishga mo‟ljallangan bo‟ladi.
kemalarda tashkil topiladi.
dam olish xizmati, muzokara olib borish, konferenstiya, kogress zallari, aloqa vositalari, turli barlar va restoranlardan tarkib topadi.
Yuqorida keltirilgan mehmonxonalar joylashish vositasi sifatida klassifikastiyalanish sxemasi 4.3-rasmda keltirilgan.
Mehmonxonalar turli mamlakatlarda, turlicha klassifikastiyalanadi. Hozirgi vaqtda, ularning 30 dan ko‟p sistemalari mavjud. Ularga, eng ko‟p tarqalgan: yulduzchalar sistemasi, harflar sistemasi; “koron” (toj) yoki “kalit” sistemasi, razryadlar sistemasi, kategoriyalar, sinflar va h.k. kiradi.
Bunday klassifikastiyalanish, har bir davlatda o‟z turizm industriyasining rivojlanish tarixidan, milliy xususiyatlari, xizmat ko‟rsatish sifatidan kelib chiqqan holda tashkil etilgan.
va boshqa davlatlarda keng qo‟llaniladi.
Buyuk Britaniya turagentlik Assostiastiya – Britich Troul Authoriy (BTA) bo‟yicha: 1* yulduzliga – byudjetdagi mehmonxonalar, shaharlarning markazida joylashtirilgan, minimum qulayliklarga ega bo‟lgan mehmonxonalar kiradi;
mehmonxonalar kiradi.
mehmonxonalar kiradi.
ko‟rsatishni tashkil etilgan mehmonxonalar kiradi. 24
5* yulduzli – yuqori kategoriyali, xizmat ko‟rsatish va yashash o‟ta yuqori ekstra klassdagi mehmonxonalar kiradi. Harflar sistemasi – Grestiyada qo‟llaniladi, ya‟ni barcha mehmonxonalar juft kategoriyaga: A, V, S, D bo‟linadi. A kategoriyasi 4* yulduzliga, V – uch, S – ikki, D – bir yulduzliga mos keladi. undan tashqari, yuqori kategoriyalilisiga “de Lux” kategoriyasi beriladi.
Angliyada bunday turlanish murakkab bo‟lib, unda yulduzlardan boshqa “kron” yoki “kalitlar” ko‟rsatiladi. “Kronlar” yoki “kalitlar” bilan darajalanish sistemasini taqqoslashda “kronlar” yoki “kalitlar” sonidan bittasini ayirish zarur.
Mehmonxonalarning kategoriya bilan bo‟linishi, Italiyada ko‟proq ishlatiladi. Ular uch kategoriyaga bo‟linadi: biirnchi kategoriyaga – shartli ravishda to‟rt yulduzligi, ikkinchiga - uch, uchinchiga – ikki yulduzli bilan taqqoslash mumkin. Italiyadagi mehmonxonalar (40 mingdan ortiq) asosan kam (50-80) nomerli bo‟ladi.
Kategoriyali bo‟llanish Ispanichda ham ishlatiladi. 5 kategoriyali 1 dan 5 yulduzli mehmonxonalarga mehmonxonalar tipidagi, bungalo, apartament va boshqalar – 1 dan 4 yulduzga bo‟linadi. To‟xtash (yashash) hovlilar – 1 dan 3 yulduzliga, pansionatlar – uch kategoriyaga bo‟linadi. Ispaniyada davlatga qarashli mehmonxonalar ham ko‟p uchraydi. Ularga qadimgi qal‟alar, qo‟rg‟onlar, saroylar kiradiki, ular “lyuks” otel tipida jihozlangan.
Rossiyada mehmonxonalar va motellar kategoriyalar bo‟yicha (GOST R50645-94) bo‟linadi. Kategoriyalar yulduzlrga mos keltirilgan, sonining oshishi bilan xizmat ko‟rsatish darajasi ham yuqorilashadi.
Mehmonxonalar 5 kategoriyalarga, motellar esa 4 kategoriya bilan klassifikastiyalanadi.
25
Rasm 5. Mo’ljallanganligi bo’yicha joylashish vositalarining klassifikastiyasi
Joylashish vositalari Doimiy
yashash uchun Vaqtincha yashash uchun Tarzitli Maqsadli Temir yo‟l vokzallarida Aeroportlarda Avtovokzallarda Dengiz va daryo vokzallarida Ish bilan Dam olish uchun
Turistik Oromgohda Stastionar dam olish
Turistik- ekskursion Ixtisoslashgan Tur-sportli Motel Kemping Rotel Botel
Flotel 26
II-BOB. O’ZBEKISTONDA TURIZM INFRATUZILMASINI RIVOJLANISH HOLATI 2.1. O’ZBEKISTONDA TURIZMDA INFRATUZILMANING O’RNI
Mamlakatimizda turizmni rivojlantirishga alohida e`tibor qaratilmoqda. Turizm O‟zbekiston iqtisodining tezkor rivojlanayotgan sohasidir. Mustaqillik sharofati bilan turizm sohasida milliy siyosatning tubdan yangi tamoyillari shakllantirildi, uning milliy modeli ishlab chiqildi. Sohaning huquqiy bazasi doimiy ravishda takomillashib bormoqda. 1992 yil 27 iyuldagi PF- 447-son Farmoyi, Vazirlar Mahkamasining "O'zbekiston Respublikasida xalqaro turizm zamonaviy infratuzilmasini yaratish bo'yicha chora-tadbirlar tug‟risida" 1995 yil 03 iyundagi 210-son qarori O‟zbekiston Respublikasi Prezndentining "2005 yil davrigacha muljallangan O‟zbekistonda turizmni rivojlantirish buyicha Davlat dasturi tug‟risida" 1999 yil 15 apreldagi PF-228b-son Farmoni. 1999 yil 20 avgustda "Turizm tug‟risida" O‟zbekiston Respublikasi Qonuni. Vazirlar Maxkamasining "O‟zbekiston Respublikasida mexmonxona biznesi va turizmni rivojlantirish buyicha chora-tadbirlar tug‟risida" 2002 yil 02 sentyabrdagi 310-son qarori Vazirlar Maxkamasnning "O‟zbekiston Respublnkasida turizm sohasini yanada qullab- quvvatlash va rivojlantirish chora-tadbirlari tug‟risida" 2012 yil 10 oktyabrdagi 288-son qarori xamda boshqa bir qator qarorlar qabul qilindi. Mamlakatning boy madaniy merosni ommalashtirish maqsadida doimiy ravishda xalqaro ko‟rgazma yarmarkalar tashkillashtirildi, ular o‟rtasida eng ommalashgani xar yili o‟tqaziladigan "Buyuk Ipak yulida turizm" Toshkent xalqaro turistik yarmarkasi Markaziy Osiyodagi eng katta yirik yarmarkalardan biri xisoblanadi. Yarmarka turizm sohasidagi muxim xalqaro tadbirlardan biri bo‟lib, Xalqaro Turistik Tashkilot BBTning xar yili 500dan ortiq xalqaro turistik kompaniyalarni shuningdek, xalqaro ommaviy axborot vositalarining 100dan ortiq vakillari ishtirok etadi. Turizm - bu zamonaviy, doimny ravishda rivojlanib kelayotgan, yuqori daromadli xalqaro industriyadir. Butunjaxon Sayyohlik Tashkilotining xisoblashicha, yuqori sayyohlik xizmat ko‟rsatuvchi shaxardagi 100ta sayyoh 200 dollar sarf qiladi, ya`ni shaxardagi 1ta sayyoh 2 dollar foyda keltiradi. Statistik ma`lumotlarga ko‟ra, mamlakatga kelgan xar bir 30 sayyoh, bevosita turizm sohasida bir ish urinni hamda u bilan bog‟liq sohalarda ikkita ish urinni tashkil kqlinishiga sabab bo‟lar ekan. SHuningdek, sayyohlik sohasi mamlakatning qishloq xo‟jaligi, mahalliy sanoatda, xizmat ko‟rsatish, milliy xunarmandchilik va boshqa sohalarini rivojlantirishga ko‟mak beradi. 27
Bu borada mamlakatimizda zamonaviy turizm infratuzilmasini shakllantishga katta e`tibor qaratilmoqda. Respublikamiz poytaxti va jahonga tanilgan mashxur ta'rixiy shaharlarimizda yangi zamonaviy, xalqaro standartlarga javob beradigan mexmonxonalar, aeroportlar, muzeylar, ovqatlanish va madaniy xordik chnkarish joylari, yullar va boshqa inshoolar qurildi, transport va kommunikatsiya tarmoqlari tubdan yaxshilandi, mexmonlarga xizmat ko‟rsatish darajasi keskin o‟zgardi. SHunnngdek, ishbilarmon va tadbirkor kishilarga xususiy mexmonxonalar barpo etish, maxalliy va chet ellik mexmonlar va sayyohlarga xizmat ko‟rsatish uchun keng imkoniyatlar yarataldi. Buning natijasida mamlakatning barcha shaxarlarida kichik xususiy mexmonxonalar qurilib ularning keng tarmogi shakllandi. Turizm servis tajribasi shuni ko‟rsatadiki, mamlakatga kelayotgan mexmonlarning bir kqismi yirik, nomdor va yuqori darajadagi qulayliklarga ega mexmonxonalarda turishni avzal ko‟radi. Ikkinchi qismi esa kichik, kam xajmli mexmonxonalarni yoqtiradi. Birinchi guruh mexmonlarni asosan ish bilan, biznes yoki qaysidir anjumanlarga katnashish uchun kelgan kishilar tashkil etadi. Ikkinchi guruh mexmonlarni esa asosan turistlar, ulkamizni ziyorat qilishga kelgan sayyohlar tashkil qiladi. O‟zbekiston Respublikasn Davlat Statistika Qo‟mitasining ma`lumotiga ko‟ra, 2012 yil 1 yanvar' holatiga Respublnkamizda 10600 xona va 19600 joyga ega 374 mexmonxona mavjud bo‟lib, ushbu quvvat bir yilda bir milliondan ortiq xorijiy va maxalliy sayyohlarga xizmat ko‟rsatadi. SHu bilan birga Respublika xududida yiliga o‟rtacha 5-10 yangi kichik mexmonxonalar qurilmoqda. "Uzbekturizm" milliy kompaniyasi ma`lumotiga ko‟ra tarixiy va sayyohlik xududiga kelayotgan sayyohlarning soni yildan yilga oshib bormoqda. 2008 yil sayyohlar soni (mahalliyni o‟z ichiga olgan holda) 802.9 ming kishini tashkil qilgan bo‟lsa, 2010 yil bu ko‟rsatkich 966.3 ming kishini tashknl qildi (2008 ga nisbatan 120 %), 2011 yilda bu ko‟rsatkich 991.0 ming kishiga etdi (2008 ga nisbatan 124%). Bulardan 463.4 ming nafari xorijiy sayyohlar, 527.6 ming nafari O‟zbekiston Respublikasining mahalliy sayyohlaridir. SHu bilan birga 2011 yilda turizm sohasi Respublika yalpi ichki maxsulotini 1.8 %ni tashkil qildi. Bu esa mamlakat turizm sohasining imkoniyatlari hali tuliq ishga solinmaganini ko‟rsatadi. SHu sababli Respublikada sayyohlikni rivojlantirish uchun aniq chora tadbirlar qurilmoqda. Bugungi kunda sayyohlarni jalb qilish uchun fakqat standart xizmatlar ko‟rsataladigan mexmonxonalarni qurish etarli emas. Sayyohlik industriyasini jaxon miqyosida rivojlantirish bu boradagi kuchli raqobat bu jabhada yangi noan`anaviy shakllarni izlab topishni talab qiladi. Bularga mexmonxonalarda xizmat ko‟rsatish usullari, shuningdek, sayyohlarni ortib borayotgan talablarini qondirish kiradi. Mamlakatda 350 dan ortik tashkilot va 300 dan ortik xususny
28
firmalar sayyohlik faoliyati bilan shugullanish litsenzisiga ega. Bugungi kunda xususiy mexmonxonalar ulushi sayyohlardan tushayotgaí daromadning 90% ni tashkil kiladi. Ayni kunda O‟zbekiston Respublikasida 15 ming dan ortik kishi sayyohlarga xizmat ko‟rsatish tizimida faoliyat olib bormoqda. Toshkent, Samarqand, Buxoro, Xiva va boshqa shaxarlardagi Oliy o‟quv yurtlari va o‟rta ta`lim muassasalarida mazkur sohada xizmat ko‟rsatuvchi mutaxasislari tayyorlanmoqda. Respublikamizga tashrif buyurayotgan sayyohlarning 60% Evropa Ittifoqi, 25% Osiyo va Amerika, 15% esa Rossiya va MDX davlatlari fuqarolari tashkil qiladi. Sayyohlarning asosiy qismi (76,2%) Samarqand, Buxoro, Xiva va Toshkent shaxarlariga tashrif buyuradi, qolgani (23,8%) respublikaning boshqa joylariga borishga qiziqadi. Jahon turizm tashkilotining tahliliga muvofiq O‟zbekistonga tashrif buyurayotgan sayyohlar soni yildan yilga ortib borib, bugungi kunda salkam bir million kishini tashkil qilmoqda. Sunggi o‟n yilda O‟zbekistonga tashrif buyuradigan sayyohlar soni 2 barobarga ortgan bo‟lsa-da, mamlakatimiz mavjud o‟lkan imkoniyatlardan hali to‟laligicha foydalanilgani yo‟k. SHunigdek, 2020 yilga qadar sayyohlik oqimi garbiy mamlakatlarda 30%ga o‟sishi, Osiyoda esa u shou o‟sgan 40% ni tashkil etishi kutilmoqda. Soha mutaxasslarining kuzatishlariga ko‟ra mamlakatimizda xam sayyohlar soni salmoqli o‟sishi bashorat qilinmoqda. SHunday qilib, O‟zbekiston juda katta sayyohlik imkoniyatlari va barqaror rivojlanuvchi sayyohlik infrastrukturasiga ega. Lekin jahon sayyohlik industriyasidagi raqobat va sayyohlarning ehtiyoji yildan-yilga oshib bormoqda. Bugungi kunda mamlakatimizga kelayotgan sayyohlarga tarixiy joylarimiz xaqida ma`lumot berish bilan cheklanib qolmay, sayyohlarni qiziqtiradigan, ularning tobora oshib borayotgan xoxish-istaklari va talablarini qondirish yuzasidan yangi usullar va shakllarni izlab topish, ularni noananaviy tarzda tadbiq qilish lozim. O‟lkamiz, ko‟hna tariximiz, turmush tarzimiz, bizni o‟rab turgan muxit, madaniyat va san'at sohasida qulga kirishlgan yutuqlarimizni namoish va targib qilishning samarali, qiziqarli va original usullarini ishlab chiqib rivojlantirish zarur. Bugun O„zbekistonda sakkiz yuzdan ziyod sayyohlik korxonasi, jumladan, besh yuzdan ortiq mehmonxona, sayyohlik bazalari va kempinglar, qariyb uch yuzta sayyohlik kompaniyasi faoliyat ko„rsatmoqda. Mamlakatimizning barcha hududida sayyohlikni rivojlantirish va sayyohlik xizmatlari eksport salohiyatini oshirishga doir manzilli tadbirlar dasturi tasdiqlangan. 2012 yil ma‟lumotlariga qaraydigan bo‟lsak chet ellik turistlar nafaqat maishiy extiyojlarini, balki boshqa xil extiyojlarini qondirish uchun tashrif buyurishgan (2-jadval). 29
2-jadval Mamlakatimizga tashrif buyuruvchi turistlarning maksadi buyicha taksimlanishi (2013 yil ma’lumotlari asosida) Fuqarolarning tashrifidan maqsad (kishi) O‟zbekiston Yaqin xorij Uzoq xorij
mamlakatlari mamlakatlari soni
ulushi. % soni
ulushi. soni
ming ulush
i. ming
ming
% kishi
% kishi
kishi
Maishiy dam 131984
26.93 34766 36.94 156518 60.95
Kasbiy va ish- 305332
62.30 54668 58.08 94612 36.84
bilarmonlik
Davolash va 7496
1.53 267
0.28 18
0.01 profilaktika
Boshqalar 45257
9.24 4421
4.70 5648
2.20 Jami 490069
100 94122
100 256796
100
Jadval ma‟lumotlaridan ko‟rinib turibdiki, maxalliy turistlar ko‟proq kasbiy va ishbilarmonlik maqsadida sayoxatga chiqishadi, bu ko‟rsatkich Respublikamizda 62.3 foizni tashkil qilmoqda. Sayyohlik yo„nalishlarini diversifikatsiya qilish, chet ellik va mahalliy sayyohlarga taklif etiladigan alpinizm, otda, tuyada, avtomobilda sayohat qilish, off-road sayyohatlari, baliq ovi, rafting, xeliski, geoturizm, ta‟lim turizmi kabi yangi sayyohlik yo„nalish va dasturlarini ishlab chiqish ishlari samarali amalga oshirilmoqda. Prezidentimiz Islom Karimov rahnamoligida ichki turizm imkoniyatlarini targ„ib qilish, sayyohlik bazalari, dam olish zonalari, pansionatlar, sanatoriylar, kurort va ekosayyohlik tashkilotlari faoliyatini yanada takomillashtirishga doir keng ko„lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Har bir hudud uchun mo„ljallangan maxsus dasturga viloyat, tuman, shahar va qishloqlarda ichki turizmni rivojlantirishga oid tadbirlar kiritilgan. Ularda har bir hududning ichki imkoniyat va salohiyati inobatga olingan. Buning natijasida, masalan, Qoraqalpog„iston Respublikasi, Navoiy, Jizzax va Xorazm viloyatlarida bir nechta zamonaviy kemping, sog„lomlashtirish muassasalari va o„tovlar barpo etildi, sayyohlarga turli xizmatlar ko„rsatish uchun barcha imkoniyatlar yaratildi.
|
