I. Borliq hodisasi va uning turlari

---

Alisher  Navoiy  nomidagi  Toshkent  davlat  o’zbek  tili  va  adabiyoti 

universiteti o’zbek tili va adabiyoti fakulteti 108-guruh talabasi Madina 

Tolibova 

Tilshunoslik asoslari 1-seminar mashg’uloti 

I. 

Borliq hodisasi va uning turlari: 

1.  Borliqning falsafiy tavsifi 

Borliq  haqida  turli  faylasuflar  turlicha  fikr  yuritishgan.  Masalan, 

ayrim  faylasuflar  borliqni  moddiylik,  moddiy  jismlar  bilan  bog’lab 

tushuntirishadi. 

Ularning 

nuqtai 

nazarlarida, 

borliq-obyektiv 

realliknigina qamrab oluvchi tushuncha. U holda fikr, inson tafakkuri, 

o’y-xayollarimiz  borliq  tushunchasidan  chetda  qolar  ekan-da,  degan 

savolga  ular,  bunday  tushunchalar  obyektiv  reallikning  hosilasidir, 

deb ta’kidlashadi. Falsafaning borliq haqidagi ta’limotni izohlaydigan 

qismi-ontologiya deb ataladi. 

Mening  nazarimda  esa,  borliq  Alloh  yaratgan  mavjudlikdir. 

Moddiylik,  inson  his-tuyg’ulari,  o’y-fikrlari  mana  shu  borliqning 

tarkibiy qismidir.  

2.  Borliqning xususiyatlari 

Borliq  mavjudlik  va  reallik  tushunchalariga  qaraganda  kengroq 

tushuncha hisoblanadi. Mavjudlik-borliqning hozirgi kunda namoyon 

bo’lib  turgan  qismi  bo’lib,  o’tgan  va  mavjud  bo’ladigan  narsa  va 

hodisalar  ham  borliq  tushunchasining  ichiga  kiradi,  reallik  esa 

mavjudlikning hammaga ayon bo’lgan qismi. Borliq o’ziga reallikni 

ham, mavjudlikni ham qamrab oladi.  

Borliq o’zining xossalari, xususiyatlari orqali namoyon bo’ladi. Ular 

borliqning  atributlari  deyiladi.  Atribut,  ya’ni  tub  xususiyatlari 

sirasiga harakat, fazo va vaqtni kiritishimiz mumkin. 

3.  Borliqning ko’rinishlari 

Falsafiy qarashlarda borliqning uch ko’rinishi ko’rsatiladi: 

---

A) tabiat borlig’i 

B) jamiyat borlig’i 

C) ong borlig’i 

Bularning umumiy belgisi, ularning barchasining mavjudligidir.  

Tabiat  borlig’I,  odatda,  tabiatdagi  jismlar,  narsalar,  jarayonlar, 

holatlar borlig’I sifatida tushuniladi. U ikkiga bo’linadi: azaliy tabiat 

borlig’i(yoki tabiiy tabiat borlig’I, u insonda ilgari, uning ishtirokisiz 

ham  mavjud  bo’lgan)  va  odam  mehnati  bilan  ishlab  chiqarilgan 

narsalar borlig’I (“Ikkinchi tabiat” borlig’I, ya’ni madaniyat).  

(Q.Nazarov va boshqalar. “Falsafa asoslari”)